Mu Bukose Endeni mu Mibele ya kwa Yehova
“Alishuka [“wa nsansa,” NW] onse uutiina Yehova, uwenda mu mibele yakwe!”—ILUMBO 128:1.
1, 2. Caba ca kwaafwa nshi icalembwa ca Baibolo ica mashiwi ne ncitilo ifya nte sha kwa Yehova isha mu kubangilila?
ICEBO Cashila ica kwa Yehova caisulamo no bulondoloshi bwa fya kwesha na mabuseko ya babomfi bakwe aba bucishinka. Ifya kukumanya fya kwa Noa, Abrahamu, Sara, Yoshua, Debora, Baraki, Davidi, na bambi mu cituntulu fyalipulamo mu mabula ya ciko. Bonse bali bantu ba cine cine abakwete icintu cimo mu cinkumbawile. Balikwete icitetekelo muli Lesa kabili mu bukose baendele mu mibele yakwe.
2 Amashiwi ne ncitilo ifya nte sha kubangilila isha kwa Yehova kuti fyaba fya kukoselesha kuli ifwe ilintu tuletukusha ukwenda mu mibele ya kwa Lesa. Ukulundapo, insansa shikaba e cipendwilo cesu ilintu tulelangisha ukucindikisha kuli Lesa na katiina katuntulu aka kumufulwisha. Ici e fyo caba nangu cingati tulolenkana ne fya kwesha mu bumi, pantu kemba wa malumbo wapuutwamo aimbile ati: “Wa nsansa onse uutiina Yehova, uwenda mu mibele yakwe!”—Ilumbo 128:1.
Ico Ubukose Bwaba
3. Ubukose cinshi?
3 Pa kwenda mu mibele ya kwa Yehova, tufwile ukukwata ubukose. Na kuba, Amalembo yakambisha abantu ba kwa Lesa ukulangisha iyi mibele. Ku ca kumwenako, kemba wa malumbo Davidi aimbile ati: “Koseni, lekeni ne mitima yenu italile, mwe batetekela Yehova bonse.” (Ilumbo 31:24) Ubukose bwaba “maka ya ku muntontonkanya nelyo aya mu mibele aya kupama, ukuba uwa mukoosha, no kucimfya ubusanso, umwenso, nelyo ubwafya.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Umuntu waba no bukose aba uwakosa, uwashipa, uwa bulamba. Ukuti Yehova alapeela ababomfi bakwe ubukose cabe calengama ukufuma kuli aya mashiwi ya kwa Paulo kuli kabomba munankwe Timote aya kuti: “Pantu Lesa tatupeele umutima wa bukuuwe, lelo uwa maka kabili uwa kutemwa kabili uwa kutekanya.”—2 Timote 1:7.
4. Ni nshila nshi imo iya kunonkelamo ubukose?
4 Inshila imo iya kunonkelamo ubukose bwapeelwa na Lesa yaba kupeelako ukulanguluka kwabamo ipepo ku Cebo ca kwa Yehova, Baibolo. Ubulondoloshi ubwingi ubumoneka mu Malembo kuti bwatwaafwa ukucililako kuba no bukose. Kanshi, natutale tumone cintu twingasambilila ukufuma ku calembwa mu Amalembo ya ciHebere pa lwa bamo abo mu kuba no bukose baendele mu mibele ya kwa Yehova.
Ubukose pa Kubilisha Ubukombe bwa kwa Lesa
5. Ni shani fintu ubukose ba kwa Enoke bwinganonsha ababomfi bwa kwa Yehova aba kasuba ka lelo?
5 Ubukose bwa kwa Enoke kuti bwaafwa ababomfi ba kwa Yehova aba kasuba ka lelo ukulanda ubukombe bwa kwa Lesa mu bukose. Pa ntanshi Enoke talafyalwa, “kwalitendeke ukulilila kwi shina lya kwa Yehova.” Abasambilila bamo batila abantu “batendeke mu musaalula” ukulilila kwi shina lya kwa Yehova. (Ukutendeka 4:25, 26; 5:3, 6) Ishina lya bulesa kuti pambi lyalepeelwa ku bantunse nelyo fye na ku tulubi. Muli fyo, ubutotelo bwa bufi bwaletemfuma lintu Enoke afyelwe mu 3404 B.C.E. Na kuba, alemoneko kuti ali eka mu ‘kwenda na Lesa,’ ukukonkelela inshila ya bulungami iyaumfwana ne cine casokololwa ica kwa Yehova.—Ukutendeka 5:18, 24.
6. (a) Bukombe nshi bwakosa Enoke abilishe? (b) Kucetekela nshi twingakwata?
6 Enoke mu bukose atwele ubukombe bwa kwa Lesa, mu kupalishako ukupitila mu kushimikila. (AbaHebere 11:5; linganyeniko 2 Petro 2:5.) “Moneni,” e fyabilishe iyi nte yaba yeka, “[Yehova, NW] aishile ne myanda mishila ya ba mushilo bakwe, ku kucito bupingushi pali bonse, no kushinina bonse abashipepa pa milimo yabo yonse ya kukanapepa, kabili pa fyayafya fyonse ifyo ababembu abashipepa balandile pali wene.” (Yuda 14, 15) Enoke alikwete ubukose bwa kubomfye shina lya kwa Yehova lintu aletwala bulya bukombe ukusenuka abashipepa. Kabili nga fintu Lesa apeele Enoke ubukose bwa kubilisha bulya bukombe bwakosa, e fyo Yehova apeela amaka Inte Shakwe isha kasuba ka lelo ku kulanda icebo Cakwe mu kushipa mu butumikishi, pa sukulu, na kumbi.—Linganyeniko Imilimo 4:29-31.
Ubukose pe Samba lya ca Kwesha
7. Noa apayanya ica kumwenapo nshi ica bukose?
7 Ica kumwenapo ca kwa Noa kuti catwaafwa ukuba aba bukose mu kubomba imilimo ya bulungami lintu twaba pe samba lya ca kwesha. Mu kuba no bukose ne citetekelo, abombeele pa kusoka kwa bulesa ukwa lyeshi lya cibulungwa kabili “apekaniishe icibwato ku kupusukilamo aba mu ŋanda yakwe.” Ku milimo ya cumfwila no bulungami, Noa asenwike icalo cabulo busumino ku milimo ya ciko iyabipa no kucishinina icalinga ubonaushi. (AbaHebere 11:7; Ukutendeka 6:13-22; 7:16) Ukwetetula pa nshila ya kwa Noa kwaafwa ababomfi ba kwa Lesa aba kano kasuba ukuibimba mu bukose mu milimo ya bulungami iya musango yo pamo ngo butumikishi bwa Bwina Kristu.
8. (a) Cinshi cintu Noa alolenkene na co pamo nga “kabila wa bulungami” uwa bukose? (b) Cinshi Yehova akatucitila nga tuli bakabila ba bukose aba bulungami?
8 Nga ca kuti tulekonkelela inshila ya bulungami lelo tatwishibe ifya kubomba ne ca kwesha cimo, natupepele amano aya kubomba na cene. (Yakobo 1:5-8) Bucishinka bwa kwa Noa kuli Lesa pe samba lya bwesho bulanga ifyo kuti cacitika ukukumanya ifya kwesha mu kuba no bukose no busumino. Acimfishe ukutitikisha ukufuma ku calo cabipa na kuli bamalaika basangwile imibili no bufyashi bwabo ubwa mikeulu. Ee, Noa aali ni “kabila wa bulungami” uwa bukose ku “ba pano isonde aba kale” abaleya ku bonaushi. (2 Petro 2:4, 5; Ukutendeka 6:1-9) Nangu cingati alandile mu kushipa pamo nga kabila uwalebilisha ukusoka kwa kwa Lesa ku bantu ba pa ntanshi ya lyeshi, “tabaishibe lyasukile ilyeshi lyaisa no kusenda bonse.” (Mateo 24:36-39) Lelo natwibukishe ukuti ukukanasakamana ukupakaswa no kukaanwa kwa bukombe bwesu ubwashimpwa pali Baibolo ku bantu abengi ilelo, Yehova akatwikasha nga fintu aikeshe Noa nga ca kuti twalangisha icitetekelo capalako no bukose nga bakashimikila ba bulungami.
Ubukose pa Kumfwila Lesa
9, 10. Ni mu mbali nshi Abrahamu, Sara, na Isaki balangile icumfwila cabamo bukose?
9 “Cibusa wa kwa Lesa” Abrahamu ca kumwenapo cishaiwamina ica cumfwila cabamo bukose kuli Lesa. (Yakobo 2:23) Abrahamu akabile icitetekelo no bukose pa kumfwila Yehova no kusha Uri wa bena Kaldi, umusumba uwaiswilemo ubusuma bwa fya ku mubili. Asumine ubulayo bwa kwa Lesa ubwa kuti “indupwa shonse isha pe sonde” shali no kuipaalila muli wene no kuti ulubuto lwakwe lwali no kupeelwe calo. (Ukutendeka 12:1-9; 15:18-21) Ni ku citetekelo Abrahamu “aikalile umulebeshi mu calo icalailwe” kabili aloleshe ku ntanshi ku “Musumba uuli ne ca kukuulapo”—Ubufumu bwa kwa Lesa ubwa ku muulu, pe samba lya ubo ali no kubukila ku bumi pe sonde.—AbaHebere 11:8-16.
10 Umukashi wa kwa Abrahamu, Sara, alikwete icitetekelo no bukose ifyalekabilwa ku kusha Uri, ukwendela pamo no mulume wakwe ku calo ca cilendo, no kushipikisha amafya ayali yonse bali no kukumanya kulya. Kabili fintu alambwilwe ku cumfwila cakwe cabamo bukose ica kuli Lesa! Nangu ali iŋumba ukufika na pa myaka mupepi na 90 kabili “mu nshita ya bukote,” Sara alipeelwe amaka ‘ku kwimito lubuto, apantu atungile Lesa uwa cishinka uwalaile.’ Mu kupita kwa nshita, afyele Isaki. (AbaHebere 11:11, 12; Ukutendeka 17:15-17; 18:11; 21:1-7) Imyaka pa numa, Abrahamu mu bukose aumfwilile Lesa kabili “atuulile Isaki nge lambo.” Ukuleshiwa na malaika, icikolwe capokelele umwana wa ciko uwa bukose kabili uwa cumfwila ukufuma ku mfwa “mu mulumbe.” Wene na Isaki muli fyo mu nshila ya busesemo bacitile cikope ukuti Yehova Lesa ali no kupayanya Umwana wakwe, Yesu Kristu, nge cilubula ukuti bonse abalebeleshe citetekelo muli wene bengakwata ubumi bwa ciyayaya. (AbaHebere 11:17-19; Ukutendeka 22:1-19; Yohane 3:16) Cine cine, icumfwila cabamo bukose ica kwa Abrahamu, Sara, na Isaki cilingile ukutusesha ku kumfwila Yehova kabili lyonse ukucito kufwaya kwakwe.
Ubukose pa Kwiminina Pamo na Bantu ba kwa Lesa
11, 12. (a) Ni shani fintu Mose alangishe ubukose ukukuma ku bantu ba kwa Yehova? (b) Mu cilolwa ca bukose bwa kwa Mose, cipusho nshi pambi cingepushiwa?
11 Mose mu bukose aiminine pamo na bantu ba kwa Lesa abatitikishiwa. Mu mwanda wa myaka walenga 16 B.C.E., abafyashi ba kwa Mose abene balangile ubukose. Ukukanatiina icipope ca mfumu ica kwipaya abana baume balefyalwa aba ciHebere, bafishile Mose kabili lyene ukumubika mu cipe mu macinda mupepi ne cituntu ca mumana wa Naelo. Ukusangwa no mwana mwanakashi wa kwa Farao, akushiwe ngo mwana mwaume wakwe wine, nangu cingati intanshi atalile apokelela ukukansha kwa ku mupashi mu ŋanda ya bafyashi bakwe. Pamo ngo lubali lwa ba mu ŋanda ya kwa Farao, Mose “asambilishiwe amano yonse ya bena Egupti” kabili abele “uwa maka mu cebo na mu mulimo,” uwa maka mu kukampuka kwa ku muntontonkanya na ku mubili.—Imilimo 7:20-22; Ukufuma 2:1-10; 6:20.
12 Ukukanasakamana amashuko ya fya ku mubili aya mu ŋanda ya cifumu, Mose mu bukose asalilepo ukwiminina pamo na bakapepa ba kwa Yehova, pali iyo nshita abatekelwe ubusha ku bena Egupti. Mu kucingilila umwina Israele, aipeye umwina Egupti kabili lyene abutukile ku Midiani. (Ukufuma 2:11-15) Mupepi ne myaka 40 pa numa, Lesa amubomfeshe ku kutungulula abena Israele ukufuma mu busha. Mose lyene ‘ashile Egupti, ukwabulo kutiine cipyu ca mfumu,’ uwalepangisho kumwipaya pa kwimininako Yehova pa mulandu wa kwa Israele. Mose aendele ngo walemona ‘uushimoneka,’ Yehova Lesa. (AbaHebere 11:23-29; Ukufuma 10:28) Bushe walikwata icitetekelo ca musango yo no bukose ica kuti ukalambatila kuli Yehova na bantu bakwe te mulandu na mafya no kupakaswa?
Ubukose pa ‘Kukonka Yehova no Mutima Onse’
13. Ni shani Yoshua na Kalebu bapeele ifya kumwenapo fya bukose?
13 Yoshua wa bukose na Kalebu bapayenye ubushininkisho bwa kuti kuti twaenda mu mibele ya kwa Lesa. Bene “bakonkele Yehova no mutima onse.” (Impendwa 32:12) Yoshua na Kalebu baali pa kati ka baume 12 abatuminwe ku kulengula Icalo Calaiwe. Pa kutiina abekashi ba ciko, inengu ikumi shaeseshe ukufuupula Israele ku kwingila mu Kanaani. Nangu cibe fyo, Yoshua na Kalebu mu kubamo bukose batile: “Yehova nga abekelwa muli ifwe, kuti atwingisha mu calo ici, no kucipeela kuli ifwe; cine cine calo icifumfumune shiba no buci. Lelo mwisangukila Yehova. Kabili imwe mwitiina abantu ba mu calo ico; pantu bene cilyo cesu: cafuma pali bene icintelelwe cabo, kabili Yehova ali na ifwe: mwibatiina.” (Impendwa 14:8, 9) Pa kubulwe citetekelo no bukose, ilya nkulo ya bena Israele tayafikile ku calo ca bulayo. Lelo Yoshua na Kalebu, pamo ne nkulo iipya, baalingilemo.
14, 15. (a) Ilintu Yoshua abomfeshe amashiwi ya pali Yoshua 1:7, 8, cinshi cintu wene na bena Israele bakumenye? (b) Lisambililo nshi ilibimbamo ubukose tusambilila ukufuma kuli Yoshua na Kalebu?
14 Lesa aebele Yoshua ati: “Kosa fye kabili talila apakalamba ku kwangwo kucita umwabela amalango yonse ayo Mose umubomfi wandi akwebele; wialukako ku kuya ku kwa kulyo nangu ku kwa kuso, ku kuleka ushilimuke konse uko uleya. Ibuuku ili lya malango wileka lifume mu kanwa kobe pe, lelo uletontonkanyamo akasuba no bushiku, ukuti wangwe ukucita umwabela conse icalembwamo: pantu e lyo kuti walenge mibele yobe ukutunguluka, kabili kuti washuka.”—Yoshua 1:7, 8.
15 Ilyo Yoshua abomfeshe ayo mashiwi, Yeriko ne misumba imbi yalicimfiwe ku bena Israele. Lesa alengele fye na kasuba ukwiminina shilili ica kuti katwalilile ukubalika ukufikila Israele acimfishe pa Gibeone. (Yoshua 10:6-14) Lintu bali mu busanso ku milalo yauminkana “ngo musensenga uuli pa mbali ya bemba ku bwingi,” Yoshua abombele mu bukose, kabili Lesa alengele Israele ukucimfya. (Yoshua 11:1-9) Nelyo cingati twaba abantunse bashapwililika, ukupala Yoshua na Kalebu, kuti twakonka Yehova no mutima onse, kabili Lesa kuti atupeela maka ku kwenda mu mibele yakwe no bukose.
Ubukose pa Kucetekela Muli Lesa
16. Ni mu nshila nshi Debora, Baraki, na Yaele balangishe ubukose?
16 Ukucetekela kwabamo bukose muli Lesa kulalambulwa, nga fintu calangwa ku fya kuponako fya mu nshiku lintu abapingushi balepeela ubulungi mu Israele. (Ruti 1:1) Ku ca kumwenako, Umupingushi Baraki na kasesema mwanakashi Debora mu bukose bacetekele muli Lesa. Imfumu ya bena Kanaani Yabini ali natitikisha Israele pa myaka 20 lintu Yehova alengele Debora ukucincisha Baraki ukulonganya abaume 10,000 pa lupili lwa Tabore. Mushika wa fita fya kwa Yabini, Sisera, abutukile ku mumana wa mukuku uwa Kishone, uwashininwa ukuti pali uyu mushili wabatama abaume ba kwa Israele tabali na kucimfyanya ne mpuka yakwe na maceleta ya iko aya nkondo 900 ayali ne fikwakwa fya cela ku mipeto ya yako. Lintu abena Israele baendele ukwingila mwi lungu lya mu mukonko, Lesa abombele mu kubemininako, kabili ilyeshi lya mpooma lyasangwile icibansa ca bulwi ulutikiti ulwashinshibike amaceleta ya kwa Sisera. Abaume ba kwa Baraki balicimfishe, ica kuti “umulalo onse wa kwa Sisera wawilile ku kanwa ka lupanga.” Sisera afulumukile kwi hema lya kwa Yaele, lelo ilintu aleele, akwete ubukose bwa kumwipaya pa kupampamina ulubambo lwe hema mu nsensematwi yakwe. Mu kumfwana no kulondolola kwa mu busesemo ukwa kwa Debora kuli Baraki, “ukutakisha” kwa uku kucimfya muli fyo kwaile ku mwanakashi. Pa mulandu wa kuti Debora, Baraki, na Yaele mu bukose bacetekele muli Lesa, mu Israele “mwali tondolo imyaka amakumi yane.”—Abapingushi 4:1-22; 6:1.
17. Ca kumwenapo nshi ica kucetekela kwabamo bukose muli Yehova capayanishiwe no Mupingushi Gideone?
17 Umupingushi Gideone mu bukose acetekele muli Yehova Lesa lintu abena Midiani na bantu bambi basanshile Israele. Nelyo cingati bacishiwe mu mpendwa kuli bakasansa mupepi na 135,000, abaume ba bulwi aba kwa Israele 32,000 pambi nalyo line nga bakongamine ku kulundanya ukucimfya kwapeelwa na Lesa ku bulamba bwabo bwine. Pa kutungulula kwa kwa Yehova, Gideone muli fyo acefesheko imilalo yakwe ku mabumba yatatu aya baume 100. (Abapingushi 7:1-7, 16; 8:10) Ilintu aba 300 bashingulwike inkambi ya bena Midiani ubushiku, umo na umo akwete intandala no mutondo wa menshi ne cenge mu kati. Pa kucite cishibilo, balishishe ntandala, ukusansaule mitondo, ukusumbule fyenge fyaleaka pa muulu, no kubilikisha ukuti: “Ulupanga lwa kwa Yehova no lwa kwa Gideone.” (Abapingushi 7:20) Abena Midiani batiinishiwa batendeke ukufulumuka kabili balicimfiwe. Ifya kucitika fya musango yo filingile ukutushinina ukuti ukucetekela kwabamo bukose muli Lesa kwaba ukwa kulambula na lelo.
Ubukose ku Kucindika Yehova no Kusumbula Ukupepa Kwasanguluka
18. Lintu aumine Galyati, Davidi mu bukose acitile cinshi?
18 Ifya kumwenako fimo ifya mu Baibolo fipeela ubukose ku kucindika Yehova no kusumbula ukupepa kwasanguluka. Davidi wacaice, uyo mu kushipa apokolwele impanga sha kwa wishi, aishininkishe uwa bukose pa ntanshi ye paka lya buPelishiti Galyati. “Iwe waisa kuli ine no lupanga ne fumo na kafumo,” e fyasosele Davidi, “lelo ine naisa kuli iwe mwi shina lya kwa Yehova wa milalo, Lesa wa mitande ya kwa Israele, uo waseebanya. Ubwa lelo Yehova alekupeela mu minwe yandi; ndekuuma, ndeputula no mutwe obe; . . . na bonse aba mu calo baleishibo kuti mwaba Lesa muli Israele, no lukuta ulu lonse luleishibo kuti te ku lupanga kabili te kwi fumo Yehova atuulila; pantu ubulwi bwa kwa Yehova.” (1 Samwele 17:32-37, 45-47) Mu kuba no kwaafwa kwa bulesa, Davidi mu bukose acindike Yehova, aumine Galyati, na muli fyo abombele ulubali lwakatama mu kufumyapo icintiinya ca baPelishiti ku kupepa kwasanguluka.
19. Ni ku mulimo nshi Solomone akabile ubukose, kabili ni shani ukutukusha kwakwe kwingabomfiwa mu kasuba kesu?
19 Lintu umwana mwaume wa Mfumu Davidi Solomone aali mupepi no kukuule tempele lya kwa Lesa, wishi wa cikoloci amucincishe ati: “Kosa, kabili talila, kabili cita; witiina, kabili witentuka, pantu Yehova Lesa, Lesa wandi, ali pamo nobe; takakupoose fye, kabili takakulekeleshe ukufika pa kupwa kwa mulimo onse wa kubomba kwa ŋanda ya kwa Yehova.” (1 Imilandu 28:20) Ukubuule ncitilo yabamo bukose, Solomone mu kutunguluka alipwishishe itempele. Lintu programu wa teokratiki uwa kukuula aleta ukusonsomba ilelo, natuleibukisha amashiwi ya kwa Davidi aya kuti: “Kosa, kabili talila, kabili cita.” Mwandi ni nshila ishaiwamina iya kucindikilamo Yehova no kusumbula ukupepa kwasanguluka!
20. Ni mu lubali nshi Imfumu Asa yabele iya bukose?
20 Pa mulandu wa kufwaisha kwa Mfumu Asa ukwa kucindika Lesa no kusumbula ukupepa kwasanguluka, afumishe muli Yuda utulubi na bacilende ba mwashila. Na kabili afumishe nakulu wa busangu pa cifulo cakwe casumbuka no koca “ica kwensho-mubili” cakwe. (1 Ishamfumu 15:11-13) Ee, Asa “alikosele, no kufumye fya makankamike monse mu calo ca kwa Yuda na Benyamini na mu mishi iyo acilile mu calo ca mpili ca kwa Efraimu. Kabili acitile cipya cipya iciipailo ca kwa Yehova, icali ku cinso ca muputule wa kwingililamo wa kwa Yehova.” (2 Imilandu 15:8) Bushe na iwe mu bukose ulakana ubusangu no kusumbula ukupepa kwasanguluka? Bushe ulebomfya ubukumu bobe ubwa ku mubili ku kutwala pa ntanshi amabuseko ya Bufumu? Kabili bushe ulefwaya ukucindika Yehova pa kukwata ukwakanamo kwa lyonse mu kubilisha imbila nsuma nga umo uwa Nte shakwe?
21. (a) Ni shani ubulondoloshi bwa bakasunga ba bumpomfu aba pa ntanshi ya buKristu bwingatwaafwa? (b) Cinshi cili no kulangulukwa mu cipande cikonkelepo?
21 Fintu twaba aba kutasha ukuti Lesa alisungilila ubulondoloshi bwa mu Malembo ukukuma kuli bakasunga ba bumpomfu ba pa ntanshi ya buKristu! Mu cine cine, ifya kumwenapo fyabo ifishaiwamina kuti fyatwaafwa ukubomba umulimo washila kuli Yehova mu kuba no bukose, akatiina ka bukapepa, no mwenso. (AbaHebere 12:28) Lelo Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGreek na yo yaisulamo ifya kumwenapo fya bukose bwa bukapepa mu kubomba. Ni shani fintu bumo ubwa ubu bulondoloshi bwingatwaafwa ukwenda mu kuba no bukose mu mibele ya kwa Yehova?
Ni Shani Mwingasuka?
◻ Ubukose cinshi?
◻ Ni shani fintu Enoke na Noa balangishe ubukose?
◻ Ni mu mbali nshi Abrahamu, Sara, na Isaki babombele mu bukose?
◻ Fya kumwenapo nshi fya bukose fyaimikwe na Mose, Yoshua, na Kalebu?
◻ Ni shani fintu bambi balangile ukuti balikwete ubukose bwa kucetekela muli Lesa?
[Icikope pe bula 15]
Gideone na ba bulwi bakwe abanono mu bukose bacetekele muli Yehova