Bushe Mumona Aba Lukaakala Nga Fintu Lesa Abamona?

Pa nshita ntali abantu balikumbwa no kucindika abaume ba bulamba kabili abakosa nga nshi. umo uwa baume ba bulamba ali ni mpalume ya mu nshimi sha ku Greece wa pa kale, uwe shina lya Heracles, nelyo Hercules nga fintu abena Roma bamwishibe.

PALI bakalwa ba iyo nshita, Heracles e wali impalume yakwatishe amaka iya lulumbi. Ukulingana no lushimi, ali nga kalesa, mwana Seu lesa wa baGriki, kabili afyelwe kuli nyina wa buntunse Alcmene. Amaka yakwe yamonekeshe ilyo ali fye akanya pa busanshi bwa bacece. Lintu lesa mwanakashi uwa kalumwa atumine ifisoka fibili ukuti fipaye Heracles, alifinyongele imikoshi. Ilyo akulile, alwile imbuli ishingi, ukucimfya ifinama fya kutiinya, no kucimfya imfwa pa kupususha cibusa wakwe. Na kabili aonawile imisumba, ukucenda abanakashi ku maka, ukufwinta umulumendo ukufuma pa cilupungu, no kwipaya umukashi wakwe na bana.

Nangu ca kuti tali muntu wa cine cine, Heracles aleshimikwa mu nshimi sha mu fyalo fya kale ifyaishibikwa ku baGriki. E lesa abena Roma balepepa; aba makwebo na balendo balepepa kuli wene ukuti ubukwebo bwabo buleilako pa ntanshi no kuti alecingililako abalendo ku masanso. Amalyashi pa lwa fyo aleansha ifibambe fyakwe yalipapusha abantu pa myaka iyingi.

Intulo ya Lushimi

Bushe amalyashi ya kwa Heracles na ya mpalume shimbi isha mu nshimi yalikwata intulo ya cine cine? Kwena, kuti pambi yalikwata. Baibolo ilondolola ulwa nshita, mu kutendeka kwa buntunse, ilyo “tulesa” na “abantu bapala tulesa,” bali pano pene pe sonde.

Ukulondolola ilya nshita, Mose alembele ukuti: “Nomba ilyo abantu batendeke ukufula pano isonde ponse, na bana banakashi bafyelwe kuli bene, e lyo abana baume ba kwa Lesa bamona abana banakashi ba bantu ifyo bawama; kabili baibuulila abakashi onse uo basalapo.”—Ukutendeka 6:1, 2.

Balya “abana baume ba kwa Lesa” tabali bantunse; bali bana ba bumalaika aba kwa Lesa. (Linganyeniko Yobo 1:6; 2:1; 38:4, 7.) Kalemba wa Baibolo Yuda asosa ukuti bamalaika bamo tabaikele “mu ncende yabo, lelo bashile ubwikalo bwabo.” (Yuda 6) E kuti balekele incito yabo mu kuteyanya kwa ku muulu ukwa kwa Lesa pa mulandu wa kufwaisha ukwikala na banakashi bayemba pe sonde. Yuda alundako kuti aba bamalaika bacipondoka baali nga bena Sodomu na Gomora, ‘abacitile bucilende no kukonke fye shiku.’—Yuda 7.

Baibolo tailondolola fyonse ifyo bamalaika bacintomfwa balecita. Lelo, inshimi sha ku kale isha ku Greece ne sha ku fyalo fimbi shilondolola balesa abengi na baume na banakashi abalemoneka na bashalemoneka pa kati ka bwikashi bwa bantu. Nga bafwala umubili wa buntunse balemoneka abayemba nga nshi. Balelya, ukunwa, ukusendama, kabili balelaalana abene beka no kulaalana na bantu. Nangu ca kuti balemonwa aba mushilo kabili abashingafwa, balebepa no kufutika, baleumana no kulwa, balebeleleka no kucenda mu kupatikisha. Inshimi sha musango yo, nangu ca kuti shilalundamo fimo no kuwaminisha ilyashi, shilondolola fye ifyalecitika ilyo ilyeshi lyalumbulwa mwi buuku lya mu Baibolo ilya Ukutendeka lishilabako.

Impalume sha ku Kale, Abaume ba Lulumbi

Bamalaika bacintomfwa abaisangwile abantunse baingile ku banakashi, na bo babafyalile abana. Abana babo baliibelele. Bali baNefili, e kuti uku abantunse, uku bamalaika. Baibolo itila: “Mu nshiku shilya abaNefili bali pano isonde, na pa numa na po, ilyo lyonse abana baume ba kwa Lesa baingile ku bana banakashi ba bantu, na bo babafyalile abana: bene mapaka ayalipo ku kale, abaume ba lulumbi.”—Ukutendeka 6:4.

lshiwi lya ciHebere AbaNefili lipilibula “bakawisha,” abantu abaponya abanabo, pa mulandu wa lukaakala. E mulandu wine kanshi Baibolo ilundilako amashiwi ya kuti: “Pano isonde paiswilepo [ulukaakala, NW].” (Ukutendeka 6:11) Tulesa twa mu nshimi, pamo nga Heracles ne mpalume ya ku Babele Gilgamesh, twalipalana sana na baNefili.

Ishibeni ukuti abaNefili baleitwa ukuti “amapaka” kabili “abaume ba lulumbi.” Ukupusanako na Noa umulungami, uwaikeleko mu nshita ilya ine, abaNefili tabalefwaya ukulalumbanya Yehova. Baleifwaila fye ululumbi, ubukata, no kucindikwa. Baifwaile ululumbi ukufuma ku bantu bashipepa aba pali yo nshita ukupitila mu ncitilo sha bulamba, ishasanshishemo ulukaakala no kusumya umulopa. Bali ni mpalume shakwatishe amaka, abaletiinwa, abacindikwe, kabili abamwenwe nga bashingacimfiwa.

Nangu ca kuti abaNefili na bashibo babotelela aba bumalaika balemonwa abalumbuka ku bantu ba pali ilya nshita, ukwabulo kutwishika tabali abalumbuka kuli Lesa. Imikalile yabo yali ya muselu. E co na Lesa abasenukile. Umutumwa Petro alembele ukuti: “Lesa tatengele bamalaika ilyo babembwike, lelo abapoosele mu filindi umwafiita ku Tartari no kubapeelo kulindilwo kulimunwa; kabili tatengele aba pano isonde aba kale, lelo abakile Noa kabila wa bulungami na bambi cinelubali, ilyo aletele ilyeshi pano isonde pa bashipepa.”—2 Petro 2:4, 5.

Pa lyeshi lye sonde lyonse, bamalaika bacipondoka bafuulile imibili ya buntunse no kubwelela ku muulu abaseebana. Lesa alibalimwine pa kubabinda ukufwala na kabili imibili ya buntunse. AbaNefili, ifibana fya bamalaika bacipondoka, fyonse fyalifwile. Ni Noa fye no lupwa lwakwe ulwacepesha e bapuswike Ilyeshi.

Abaume ba Lulumbi Ilelo

Ilelo, tulesa na bapala tulesa tabekala pe sonde na kabili. Nalyo line, ulukaakala lwalifula. Ndakai, abaume ba lulumbi balumbanishiwilwa mu fitabo, mu mafilimu, pa TV, na mu nyimbo. Tabafwaya ukutemwa abalwani babo, ukukonkelela umutende, ukulekelela, nelyo ukuleka ulukaakala. (Mateo 5:39, 44; Abena Roma 12:17; Abena Efese 4:32; 1 Petro 3:11) Te mulandu ne fi, abantu balakumbwa amapaka ya muno nshiku pa mulandu wa maka yabo na pa fyo yaishibisha ukulwa, pa fyo yailandwila, no kucimfisha ulukaakala ku lukaakala lwacilapo.a

Lesa amona bantu ba musango yo nga filya fine fye alemona aba mu nshiku sha kwa Noa. Yehova tafwaya abatemwa ulukaakala kabili tasekelela mu fyo bafyenga abantu banabo. Kemba wa malumbo aimbile ukuti: “Yehova alengulo mulungami; apato mubifi no watemwo [lukaakala, NW].”—Amalumbo 11:5.

Umusango Umbi uwa Bukose

Uwapusanininako fye ku mapaka ya lukaakala muntunse walumbukisha uwabalile abako uwa mweo, Yesu Kristu, umwaume wa mutende. Ilyo ali pe sonde ‘tatalile acita [ulukaakala, NW].’ (Esaya 53:9) Lintu abalwani bakwe baishile mu kumwikata mwi bala lya Getsemane, abakonshi bakwe balikwete impanga. (Luka 22:38, 47-51) Nga balipangile ibungwe lya kulwisha abaYuda no kubalesha ukwikata Yesu.—Yohane 18:36.

Na kuba, umutumwa Petro asomwene ulupanga lwakwe pa kuti acingilile Yesu, lelo Yesu amwebele ukuti: “Bwesesho lupanga lobe umo lwikala; pantu bonse ababuulo lupanga bakafwa ku lupanga.” (Mateo 26:51, 52) Ca cine, mu lukaakala mufuma ulukaakala, nga fintu ilyashi lya kale ilya bantunse lyalangilila pa miku iingi. Mu cifulo ca kuipokolola umwine ukubomfya ifyanso, Yesu akwete inshila na imbi iya kuipokolwelamo. Akonkenyepo ukusosa kuli Petro ukuti: “Uletila nshingapaapaata Tata, na o nomba line kuti antumina bamalaika amatulwe ayacila ikumi na yabili?”—Mateo 26:53.

Mu cifulo ca kucita ulukaakala nelyo ukufwaya ukucingililwa na bamalaika, Yesu aipeele ku balefwaya ukumwipaya. Mulandu nshi? Umulandu umo wa kuti alishibe ukuti inshita ya kwa Wishi wa ku muulu iya kupwisha ububifi pe sonde yali tailafika. Mu cifulo ca kuti aifumishepo ububifi, alolelele Yehova ukucita ico.

Ubu tabwali bunake lelo yali maka yakalamba aya lwa nkati. Yesu alitetekele nga nshi ukuti Yehova aali no kulungika imilandu mu nshita Yakwe na mu nshila Yakwe. Pa mulandu wa cumfwila cakwe, Yesu alisumbwilwe ku cifulo ca lulumbi ukuba uwa cibili kuli Yehova. Umutumwa Paulo alembele ulwa kwa Yesu ukuti: “Aipetamike no kubo wa kunakila ukufika na ku mfwa, awe ukufika ku mfwa ya pa capindama. E ico na Lesa amusansabike, no kumupeele shina ilyacila amashina yonse; ukuti kwi shina lya kwa Yesu ikufi lyonse likafukame, ilya mu muulu ne lya pano nse ne lya pa nshi ya calo, no lulimi lonse lukasose, ukuti, Yesu Kristu e Shikulu; kube ubukata kuli Lesa Shifwe.”—Abena Filipi 2:8-11.

Ubulayo bwa kwa Lesa Ubwa Kupwisha Ulukaakala

Abena Kristu ba cine bapashanya ica kumwenako ca kwa Yesu ne misambilishishe yakwe. Tabakumbwa nelyo ukupashanya abaume ba ku calo aba lulumbi kabili aba lukaakala. Balishiba ukuti mu nshita yalinga iya kwa Lesa, abantu ba musango yo bakaloba ku ciyayaya, nga fintu fye balobele mu nshiku sha kwa Noa.

Lesa e Kalenga we sonde na bantunse. Kabili e wawaminwa Ukuteka. (Ukusokolola 4:11) Nga ca kuti kapingula wa buntunse alikwata amaka ya kupingula ukulingana ne funde, Lesa wena cicile. Ifyo acindika ifishinte fyakwe ifyalungama, no kutemwa uko atemwa abamutemwa, fikamulenga ukupwisha ububifi bonse na babucita.—Mateo 13:41, 42; Luka 17:26-30.

Ici cikatungulula ku mutende wabula impela pe sonde, umutende washimpwa pa bulungi no bulungami. Ici calisobelwe mu kusesema kwaishibikwa bwino pa lwa kwa Yesu Kristu ukuti: “Umwana nafyalilwa kuli ifwe, umwana mwaume napeelwa kuli ifwe; bukateka bukaba pa kubeya kwakwe, ne shina lyakwe akenikwa, Kabilo wa cipesha amano, Mulungu impalume; Wishi wa nshita pe, Cilolo wa mutende. Ku kukula kwa bukateka bwakwe, na ku mutende, takwakabe mpela, pa cipuna ca kwa Dabidi, na pa bufumu bwakwe, ku kucipampamika no kucitungilila ku bupingushi kabili ku bulungami, ukutula pali nomba ukufika na ku muyayaya. Ukucincila kwa kwa Yehova wa milalo kukacite ci.”—Esaya 9:6, 7.

Ni pa mulandu usuma kanshi, Abena Kristu bomfwila ukufunda kwapuutwamo ukwa ku kale ukwa kuti: “Wifinuka muntu wa [lukaakala, NW], kabili wisalapo imibele yakwe yonse; pantu uwapotama wa muselu kuli Yehova, lelo ku batambalala e kwabe senge lyakwe.”—Amapinda 3:31, 32.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 29]

ABANTU BALAKUMBWA AMAPAKA YA MUNO NSHIKU PA MULANDU WA MAKA YABO NA PA FYO YACIMFISHA ULUKAAKALA KU LUKAAKALA LWACILAPO

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 26]

Alinari/Art Resource, NY