Imimwene ya Baibolo

Bushe Calilubana Ukulye Nama?

“MONENI, NAMUPEELE MBUTO SHONSE ISHIPONYE NSEKE ISHA PE SONDE PONSE, NE MITI YONSE UMULI IFISABO FYA MUTI UUPONYE NSEKE; KULI MWE FIKABE FYA KULYA.”—Ukutendeka 1:29.

SUJATA, uwa myaka 18 ukufuma ku lupwa ululya fye umusalu ulwa ciHindu, mu kukanashingashinga asumine ikambisho lya kwa Lesa pa fya kulya ku muntu wa kubalilapo, Adamu. Lelo apo pene fye aipwishe ukuti: “Mulandu nshi, lyene, abantu bepaila inama sha kulya apo kwalibako ifintu fimbi ifingi ifyo bengalya?”

Abantu abengi ukushinguluka icalo na bo bene balepusha ici cipusho cimo cine. Imyanda ya mamilioni ya bantu ba ku kabanga basalapo ukukanalya inama. Mu kulundapo, abalya fye umusalu balefulilako ku Masamba. Mu United States mweka, abantu amamilioni mupepi na 12.4 baitunga ukulya fye umusalu, amamilioni mupepi na yatatu ukucila ifyo bali imyaka 10 iyapitapo.

Mulandu nshi abengi basalilapo ukukanalye nama? Mimwene nshi yalinga iya bumi bwa nama? Bushe ukulye nama kulalanga ukubulwo mucinshi ku bumi? Ukulingana ne fyalembwa pa Ukutendeka 1:29, bushe calilubana ukulye nama? Intanshi, moneni umulandu bamo bashiliila nama.

Mulandu Nshi Bamo Bashiliila Nama?

Sujata ena ifya kulya fyakwe fisanshamo ifisumino fya mipepele yakwe. “Nakulile pamo ngo muHindu, ukusumina mu cifundisho ca kufyalwa cipya cipya,” e fyo alondolola. “Apo umweo wa muntunse kuti wabwela nge nama, e co ine nshapusana na nama. E mulandu wine cabela icalubana ukulya shene.” Imipepele imbi na yo ikoselesha ukulya fye umusalu.

Imilandu imbi iishili ya fisumino fya mipepele na yo ine ilasonga ukusala kwa bantu ukwa fya kulya. Ku ca kumwenako, Dokota Neal Barnard, alandikisha ukuti: “Imilandu yeka fye iyo abantu baliila inama yaba cibelesho atemwa ubumbuulu.” Ashimpa amashiwi yakwe ayaluma pa mimwene yakwe ukukuma ku malwele ayaletwako no kulye nama, pamo ngo bulwele bwa ku mutima na kansa.a

Mu United States, abapungwe bashimikwa ukuba e bumba lilekulilako lubilo lubilo ilya balya fye umusalu. No mulandu umo wa kuti, balasakamana inama. “Abacaice balitemwa inama,” e fyasosa Tracy Reiman uwa mu kabungwe kakoselesha ukusakamana inama aka People for the Ethical Treatment of Animals. “Ilyo batendeka ukwishiba icicitika ku nama ilyo shishilaipaiwa ku kuliiwa cilakosha ukuyumfwa kwabo ukwa cililishi.”

Abantu abengi abatemwa ifilengwa na Lesa na kabili balomfwikisha ukwampana kwaba pa kati ka fya kulya fyabo no bwingi bwa filengwa na Lesa fimbi ificulilamo pa kukusha inama sha kulya. Ku ca kumwenako, amalita ya menshi mupepi na 3,300 e yabomfiwa pa kuti ing’ombe ifinineko kilogramu umo fye ne nkoko ibomfya amalita ya menshi 3,100 pa kuti ifinineko kilogramu umo. Kanshi kuli bamo, uyu uba mulandu wa kusengaukila ukulye nama.

Nga imwe mwaishibapo shani? Bushe mufwile ukutaluka ku kulye nama? Ilyo mushilaasuka ico cipusho, langulukeni imimwene na imbi. Ukulingana na Ilumbo 50:10, 11, Yehova Lesa, Kapanga wa fintu fyonse, atila: “Ica mweo conse ca mu mutengo candi, ne fitekwa fya ku mpili ikana limo; naishibe fyuni fyonse fya mu lwelele, ne fyenda mu mpanga fyandi.” Apo mu cine cine inama shonse sha kwa Lesa, cili icakatama ukumfwikisha ifyo Kabumba ayumfwa pa lwa bumi bwa nama na pa fyo umuntu ashibomfya nge ca kulya.

Bushe Calilubana Ukwipaye Nama?

Ukupala Sujata, bamo abamona inama ukube shalingana no muntu bayumfwa mu kukose fyo calilubana ukonaula ubumi bwa nama ku mifwaile iili yonse—pali bufi nga kushiipaila ukulya. Nangu cibe fyo, Amalembo yalangilila ukuti Lesa alalekanya pa kati ka bumi bwa bantu no bumi bwa nama no kusuminisha ukwipaye nama pa milandu yapusanapusana. Ku ca kumwenako, mu Israele inama yaleipaiwa nga ca kuti yabe ya busanso ku bumi bwa bantunse no bwa fitekwa fya umo.—Ukufuma 21:28, 29; 1 Samwele 17:34-36.

Ukufuma ku nshita sha ku kale, Lesa alisuminishe ukupeela inama nga malambo mu kupepa. (Ukutendeka 4:2-5; 8:20, 21) Na kabili akambishe abena Israele ukwibukisha ukufuma kwabo mu Egupti pa kusefya ica kucilila cila mwaka, icasanshishemo ukwipaya akana ka mpaanga nelyo aka mbushi no kulye nama ya kako. (Ukufuma 12:3-9) Kabili ilyo abantu baalekonka Amafunde ya kwa Mose, kwaliko inshita shimbi isha kuninika ifya nama.

Ilyo umwanakashi wa myaka 70 umuHindu abelengele Baibolo umuku wa kubalilapo, tatemenwe ifyo isosa pa lwa malambo ya nama. Lelo ilyo alundulwikeko mu kwishiba kwakwe ukwa Malembo, alimwene fyo amalambo yantu Lesa akambishe yalikwete imifwaile. Yasontele ku nshita ya ku ntanshi kwi lambo lya kwa Yesu Kristu, ilyali no kufikilisha icifwaikwa ca mwi funde ku kulekelelwa imembu. (AbaHebere 8:3-5; 10:1-10; 1 Yohane 2:1, 2) Ilingi line ifya kuninika na kabili fyaleba fya kulya kuli bashimapepo e lyo inshita shimbi kuli bakapepa. (Ubwina Lebi 7:11-21; 19:5-8) Lesa, umwine wa fya mweo fyonse, aali ne nsambu sha kutantikako icintu ca musango yo ku mifwaile imo. Kwena, ilyo fye Yesu afwile, amalambo ya nama tayaalefwaikwa na kabili mu kupepa.—Abena Kolose 2:13-17; AbaHebere 10:1-12.

Ukulye Nama

Ni shani, nangu ni fyo, pa lwa kwipaye nama sha kulya? Ca cine ukuti ica kulya ca muntu ica kubalilapo cali musalu. Lelo mu kupita kwa nshita Yehova alilundileko ne nama. Imyaka mupepi na 4,000 iyapitapo—mu nshiku sha kwa Noa umulungami—Yehova aletele ilyeshi mwi sonde lyonse no kupwisha ububifi bwaliko pali ilya nshita pe sonde. Noa no lupwa lwakwe balipusunswike Ilyeshi ukusanshako fye ne fibumbwa fya mweo ifyo aingishe mu cibwato. Pa numa ya kufuma mu cibwato, Yehova pa muku wa kubalilapo atile: “Conse icenda icili no mweo cikabe ca kulya kuli imwe; namupa fyonse, filya namupeele no musalu uteku.” (Ukutendeka 9:3) Nangu cibe fyo, Lesa pa nshita imo ine apeele ifunde lya kuti: “Uwasumyo mulopa wa muntu, ku muntu e ko umulopa wakwe na wo ukasumiwa: pantu mu cata ca kwa Lesa e mo acitile umuntu.” (Ukutendeka 9:6) Nga fintu twamona, Lesa talingenye abantunse ku nama.

Na kuba, ukushininwa kwa kwa Sujata pa lwa nama kwashimpilwe pa cisumino cakwe mu cifundisho ca kufyalwa cipya cipya. Pa lwa ici Baibolo ilondolola ukuti nangu cingati abantunse ne nama myeo, umweo ulafwa. (Ukutendeka 2:7; Esekiele 18:4, 20; Imilimo 3:23; Ukusokolola 16:3) Pamo nge myeo, umuntu ne nama fyonse filafwa no kuloba. (Lukala Milandu 3:19, 20) Nangu ni fyo, abantunse balikwate subilo lishaiwamina ilya kubuuka mu calo cipya ica kwa Lesa.b (Luka 23:43; Imilimo 24:15) Ici na co cilangililo kuti inama tashalingana no muntu.

“Nalyo line, mulandu nshi imiliile yaalukiile?” e fyaipwishe Sujata. Imiceele ye sonde ukwabulo kutwishika yalyalwike apakalamba nga nshi pa mulandu wa Lyeshi. Nampo nga mulandu wa kuti Yehova amwenene libela ukukabila kwa nkulo sha ku ntanshi ishali no kwikala mu ncende umushali no kuba umusalu uwingi e calengele ukuti alundeko inama ku ca kulya ca muntu, Baibolo tailondolola. Lelo Sujata kuti asumine fyo Umwine wa fya mweo fyonse alikwate insambu sha kwalula ifintu.

Ukucindika Ubumi bwa Nama

Nalyo line, Sujata aipwishe ukuti, ‘Bushe tatufwile ukucindiko bumi bwa nama nangu fye panono?’ Tufwile ukubucindika. Kabili Kabumba wa fintu fyonse alitweba ifyo twingacite ci. Icipope cakwe pa Ukutendeka 9:4, citila: “Lelo, umunofu umuli umweo wa uko, umulopa wa uko, mwilalya.” Mulandu nshi ukulya umulopa kwabindilwa? “Pantu umweo [ubumi] wa ca mubili uli mu mulopa wa ciko,” e fisosa Baibolo. (Ubwina Lebi 17:10, 11) Yehova alondolola kuti: ‘Mukapongolwele umulopa wa nama iipaiwe pa nshi nga menshi.’—Amalango 12:16, 24.

Ukusuminishiwa ukulya inama takupeela insambu sha kuipoosa mu kwipayaulula inama ukushalinga pa mulandu fye wa kusaminwa ububamfi nelyo ukulangisha ukulamuka kwa umo. Mu kushininkisha ifi e fyo Nimrode acitile. Baibolo imwishibisha pamo nga “umubamfi uwakosa ku cinso ca kwa Yehova.” (Ukutendeka 10:9) Nangu fye ni lelo, ukusaminwa ububamfi no kwipayaulule nama kuti kwalunduluka mu kwanguka muli bamo. Lelo imibele ya musango yo yalyampana nga nshi ne misuula yakulisha ku bumi bwa nama, kabili Lesa tasuminisha yene.c

Ukusunga Bwino Inama

Ilelo bamo abalya fye umusalu na kabili balyangwako sana pa lwa misungilwe ya nama ku twampani twa muno nshiku ututeeka inama. Icitabo The Vegetarian Handbook cilandapo kuti, “Aba makwebo ya kuteeka, ukushitisha no kwananya ifibombelo fya bulimi tabangwako nangu panono ku fyo inama shifwaya mu cifyalilwa fye, apantu bashisungila mu ncende umwatitikana icabipisha kabili umushili mwa cifyalilwa, inama sha muno nshiku shalisungwa buluku buluku nga nshi ukucila pa fyo shatala ashisungwapo kale.”

Ilintu ukulye nama takupinkana no kufwaya kwa kwa Lesa, ukushisunga mu bunkalwe kwalilubana. Pa Amapinda 12:10, Baibolo isoso kuti, “Umulungami asakamano mweo wa citekwa cakwe.” Kabili Ifunde lya kwa Mose lyakambishe ukusunga bwino ifitekwa.—Ukufuma 23:4, 5; Amalango 22:10; 25:4.

Bushe Umwina Kristu Afwile Ukulya fye Umusalu?

Nga fintu cilangililwe akale, nampo nga umo alefwaya ukutendeka nelyo ukutwalilila ukulalya fye umusalu—uli mulandu wa kuipingwila epela. Umuntu kuti pambi asalapo ukulalya fye umusalu, pa mulandu wa bumi, ifya ndalama, ifyatushinguluka, nelyo icililishi ku nama. Lelo afwile ukwishibo kuti ico asalilepo ukulya te ca kulya ceka fye cabako. Tafwile ukulengulula abo abasalapo ukulye nama, nga fintu fye no ulye nama tafwile ukusenuka uulya fye umusalu. Ukulye nama nelyo ukutaluka ku kulya inama takulenga umo ukuba umuntu wawaminako. (Abena Roma 14:1-17) Kabili ica kulya ca umo tacilekabila ukuba e cacindamisha mu bumi bwakwe. Yesu atile, “Te ku cilyo ceka umuntu ekalila no mweo, lelo ku cebo conse icifuma ku kanwa ka kwa Lesa.”—Mateo 4:4.

Ukulosha ku kuba no buluku ku nama no konaula ubukumu bwe sonde, Yehova alilaya ukufumyapo imicitile yabotelela kabili iyafunuka no kuipyanikapo ne calo cipya ico umwine ali no kuletako. (Ilumbo 37:10, 11; Mateo 6:9, 10; 2 Petro 3:13) Muli cilya calo cipya, umuntu ne nama fyonse fikaba ifya mutende ku ciyayaya, kabili Yehova ‘akekusha conse ica mweo ifyo cilefwaya.’—Ilumbo 145:16; Esaya 65:25.

Nga mwingatemwa ifyebo fyalundwapo nelyo umuntu umo ukumutandalila ku kutungulula isambililo lya Baibolo ilya mu ng’anda ilya pa fye kuli imwe, kuti mwalembela ku Watch Tower, Box 33459, Lusaka 10101, nelyo ku keyala kalinga akatantikwe pe bula 5.

[Amafutunoti]

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 30]

Punch