Abrahamu—Ica Kumwenako ca Citetekelo

“[Abrahamu ali] shibo wa bonse abatetekela.”—ABENA ROMA 4:11.

1, 2. (a) Abena Kristu ba cine lelo bebukisha ukuti Abrahamu ali muntu wa musango nshi? (b) Mulandu nshi Abrahamu etilwa ati “shibo wa bonse abatetekela”?

ALI cikolwe ca luko lwa maka, kabili ali ni kasesema, shimakwebo, ne ntungulushi. Nalyo line, Abena Kristu lelo bamwibukisha sana pa mibele yalengele Yehova Lesa amulenge ukuba cibusa wakwe—ne yi mibele citetekelo cakwe icakosa. (Esaya 41:8; Yakobo 2:23) Ishina lyakwe ni Abrahamu, kabili Baibolo imwita ati “shibo wa bonse abatetekela.”—Abena Roma 4:11.

² Bushe abaliko ilyo Abrahamu talabako, abantu pamo nga Abele, Enoke, na Noa tabakwete citetekelo? Balikwete, lelo ni kuli Abrahamu icipingo capingilwe ica kupaala inko shonse isha pe sonde. (Ukutendeka 22:18) E co aishileba shibo wa mampalanya uwa bonse abali no kutetekela mu Lubuto lwalaiwe. (Abena Galatia 3:8, 9) Kuti twatila Abrahamu ni shifwe, pantu icitetekelo cakwe ca kumwenako tulingile ukupashanya. Ubumi bwakwe bonse kuti bwamonwa ngo bwa citetekelo, pantu bwali bwa mesho ayengi. Naendi, imyaka iingi ilyo Abrahamu ashilaeshiwa no bwesho bwacilile amesho yonse aya citetekelo cakwe—e kuti ukwebwa ukutuula umwana wakwe Isaki—Abrahamu alangile icitetekelo mu mesho ayengi ayashakakele sana. (Ukutendeka 22:1, 2) Nomba natubebete aya mesho yamo aya citetekelo no kumona ifyo yengatusambilisha lelo.

Ifunde lya Kufuma mu Uri

 3. Cinshi Baibolo itweba pa lwa cikulilo ca kwa Abramu?

³ Baibolo yalanda pali Abramu (uwatendeke ukwitwa Abrahamu) umuku wa kubalilapo pa Ukutendeka 11:26, apatila: “Tera ilyo ali no mweo imyaka amakumi cinelubali, e lyo afyele Abramu, Nahore, na Harani.” Abramu ali cishikulula ca muntu waletiina Lesa Shemu. (Ukutendeka 11:10-26) Ukulingana na Ukutendeka 11:31, Abramu aikele no lupwa lwakwe mu musumba walelunduluka uwa “Uri wa baKaldi,” umusumba uwali ku kabanga ka mumana wa Yufrate.a E co takulile mululumba uwaleikala mu mahema lelo aleikala mu musumba walimo ubwanalale. Pa mishiika ya ku Uri palesangwa ifipe ifyaleshitwa ku misumba imbi. Amayanda ya miputule 14 ayashingulwako impemba yabuuta, ayalekwata na menshi mu kati, yakuulilwe mu mbali ya misebo ya uyu musumba.

 4. (a) Mafya nshi umusumba wa Uri waletele pali bakapepa ba kwa Lesa wa cine? (b) Abramu atendeke shani ukutetekela Yehova?

⁴ Ifyuma fyali mu Uri fyalengele ukuti cikose ukubombela Lesa wa cine muli ulya musumba. Cimbi ca kuti abantu ba muli ulya musumba bayobeke sana mu kupepo tulubi no kutiine mipashi. Icikuulwa cikalamba muli ulya musumba cali litempele lyasansuka nga nshi ilya kwa lesa wa mweshi Nanna. Ukwabula no kutwishika abantu bafwile balepatikisha Abramu ukuitumpa muli uku kupepa kwabipa, napamo na balupwa bamo balemupatikisha. Ukulingana ne nshimi sha baYuda shimo, wishi kwa Abramu, Tera, alebasa utulubi. (Yoshua 24:2, 14, 15) Te mulandu ne fyo cali, Abramu wena taitumpile muli uku kupepa kwa bufi kabili ukwa musaalula. Shemu icikolwe cakwe uwali nakota nomba ali no mweo kabili afwile alemwebako pa lwa fyo aishibe pali Lesa wa cine. E co, Abramu atetekele Yehova, te Nanna iyo!—Abena Galatia 3:6.

Ubwesho bwa Citetekelo

 5. Cinshi Lesa aebele Abramu ilyo ali mu Uri kabili cinshi amulaile?

⁵ Icitetekelo ca kwa Abramu cali no kweshiwa. Lesa amoneke kuli wene no kumweba ukuti: “Fumamo mu calo ca ku mwenu, kabili mu bantu bobe, kabili mu ng’anda ya kwa wiso, uleya ku calo ico nkakulanga: nkakucito kubo luko lukalamba, kabili nkakupaala, no kukushe shina lyobe, nobe ukabe paalo: abakupaala nkabapaala, no wakutiipa nkamutiipa: kabili shikapaalilwa muli iwe indupwa shonse isha pe sonde.”—Ukutendeka 12:1-3; Imilimo 7:2, 3.

 6. Mulandu nshi Abramu alekabila ukubela ne citetekelo cine cine pa kusha Uri?

⁶ Abramu ali nakota kabili takwete umwana. Kuti acitwa shani ukuba “uluko lukalamba”? Kabili ico calo aebelwe ukuyako cali kwi? Pali ilya nshita Lesa ali talamweba. E co Abramu ali sana ne citetekelo pa kufuma mu musumba wa Uri uwalelunduluka ne fya bwanalale fyonse ifyalimo. Icitabo ca Family, Love and the Bible cisosa pa lwa nshita sha kale ukuti: “Ukukanda kwabipisha ukwalepeelwa ku wa mu lupwa uwasangwa no mulandu ukalamba kumutamfya, ukumutamfya mu lupwa. . . . E mulandu wine alangile icumfwila ca kusungusha no kucetekela kwine kwine muli Lesa lintu Abrahamu, mu kukonka ifunde lya kwa Lesa, ashile icalo cakwe, na balupwa.”

 7. Abena Kristu lelo kuti baba shani na mesho yakwete Abramu?

⁷ Abena Kristu lelo kuti baba na mesho yamo yene. Nga Abramu, kuti twapatikishiwa ukucindamika ifya ku mubili ukucila ifya ku mupashi. (1 Yohane 2:16) Pambi kuti batukaanya kuli balupwa bashatetekela, ukusanshako na balupwa batamfiwa, abengafwaya ukutubeleleka mu kubishanya kubi. (Mateo 10:34-36; 1 Abena Korinti 5:11-13; 15:33) Na muli fyo Abramu atwimikile ica kumwenako cisuma. Acindamike bucibusa bwakwe na Yehova pali fyonse—na pa lupwa fye lwakwe. Taishibe bwino bwino ifyo amalayo ya kwa Lesa yali no kufishiwa, inshita yali no kufishiwapo, nelyo kuntu yali no kufishiwapo. Nalyo line ali uwaitemenwa ukucetekela ayo malayo. Mwandi ici cilatukoselesha ukucindamika Ubufumu mu mikalile yesu lelo!—Mateo 6:33.

 8. Icitetekelo ca kwa Abramu cakumine shani balupwa bakwe abapalamishe, kabili cinshi Abena Kristu bengasambililako?

⁸ Ni shani pali balupwa ba kwa Abramu abapalamishe? Icitetekelo no kushininwa kwa kwa Abramu fifwile fyalibakumine nga nshi, pantu umukashi wakwe, Sarai, no mwana wa kwa munyina Lote uwali mwana wa nshiwa baumfwilile ifunde lya kwa Lesa ilya kufuma mu Uri. Nahore, munyina Abramu, no bufyashi bwakwe bashile Uri no kukuukila ku Harani, uko balepepa Yehova. (Ukutendeka 24:1-4, 10, 31; 27:43; 29:4, 5) Na wishi kwa Abramu, Tera asumine ukuya no mwana wakwe! E co Baibolo itila wena, ali e mutwe wa lupwa, uwapingwile ukuti baleya ku Kanaani. (Ukutendeka 11:31) Bushe na ifwe te kuti tutunguluke nga ca kuti twashimikila bwino balupwa?

 9. Mapekanyo nshi aya lwendo ayo Abramu apangile, kabili mulandu nshi napamo yasanshishemo ukuipusula?

⁹ Ilyo talaima ubulendo, Abramu ali ne fya kucita ifingi. Alekabila ukushitisha ifipe fyakwe no kushita amatenti, ingamali, ifilyo, ne fintu fimbi ifyalekabilwa. Abramu napamo alilufishe na fimo pa mulandu wa kupekanya lubilo lubilo, lelo alitemenwe ukumfwila Yehova. Mwandi bwali bushiku bwa kusangalala ilyo ukupekanya konse kwapwile ninshi no mulongo wa bantu uli ku nse ya musumba wa Uri, ninshi bali mu kwima! Ilyo bapitile ku cinshoko ca mumana wa Yufrate, balolele ku ncende yabela pa kati ka kapinda ka ku kuso na masamba. Pa numa ya kwenda imilungu iingi, ukwenda nalimo amakilomita 1,000, bafikile mu musumba wa Harani uwa ku kapinda ka ku kuso aka Mesopotamia, umo amabumba ya bantu yalefikila.

10, 11. (a) Mulandu nshi Abramu afwile aikalile mu Harani pa kashita? (b) Kukoselesha nshi kwingapeelwa ku Bena Kristu abasakamana abafyashi abakote?

¹⁰ Abramu aikele mu Harani, napamo pa mulandu wa kulangulukilako wishi, Tera, uwali nakota. (Ubwina Lebi 19:32) Abena Kristu abengi lelo nabo balikwata umulimo wa kusakamana abafyashi abakote nelyo abalwalilila, bamo balaiteulula no kuiteulula pa kucite co. Nga ca kuti ico cilekabilwa, aba musango yu kuti bacetekela ukuti ‘Lesa alasekelela’ pa kuipusula kwabo ukwabamo ukutemwa.—1 Timote 5:4.

¹¹ Inshita yalipitile. “Inshiku sha kwa Tera shali imyaka imyanda ibili na isano; kabili Tera afwilile mu Harani.” Abramu afwile alibipilwe pa mfwa ya kwa wishi, lelo lintu inshita ya kuloosha yapitile, ilyo line atoolele ubulendo. “Abramu ali ne myaka amakumi cinelubali na isano ilyo afumine mu Harani. Kabili Abramu abuulile Sarai umukashi wakwe, na Lote umwana mwaume wa kwa munyina, ne fyuma fyonse ifyo basobwele, na basha abo banonkele mu Harani; bafumine ku kuya ku calo ca Kanaani.”—Ukutendeka 11:32; 12:4, 5.

12. Cinshi Abramu alecita ilyo aikele mu Harani?

¹² Moneni ukuti ilyo Abramu ali mu Harani, ‘asobwele ifyuma.’ Nangu ca kuti aliipuswile lwa ku mubili ilyo afumine mu Uri, Abramu afumine mu Harani umuntu umukankaala. Cili icaumfwika ukuti cali ni pa mulandu wa mapaalo ya kwa Lesa. (Lukala Milandu 5:19) Nangu Lesa talaya ukupeela ifyuma abantu bakwe lelo, alafishapo ubulayo bwakwe ubwa kupeela ifikabila ‘abasha ku mwabo, bamunyina, nelyo inkashi’ pa mulandu wa Bufumu. (Marko 10:29, 30) Abramu ‘anonkele na basha,’ e kuti, ababomfi abengi. Impapulo sha Jerusalem Targum na Chaldee Paraphrase shisosa ukuti Abramu ‘asangwile abantu.’ (Ukutendeka 18:19) Bushe icitetekelo cenu cilamulenga ukushimikila abena mupalamano, abo mubomba na bo, nelyo abo musambilila na bo? Abramu taikele no kulaba kwi funde lya kwa Lesa, lelo abomfeshe bwino inshita aikele mu Harani. Lelo inshita ya kwikala kulya yalipwile. “Awe Abramu aliile, ifyo Yehova amwebele.”—Ukutendeka 12:4.

Ukwabuka Umumana wa Yufrate

13. Ni lilali Abramu ayabwike umumana wa Yufrate, kabili ici caleimininako nshi?

¹³ Na kabili Abramu ali no kwima ubulendo. Ilyo afumine mu Harani, ena na bayendo balolele ku masamba, ukwenda amakilomita nalimo 90. Napamo Abramu aliminine pa mumana wa Yufrate bushilya bwa ncende ikalamba iya bukwebo iya Karikemishi. Iyi yali ni ncende apo abayendo baleabukila sana.b Ni lilali Abramu na bayendo bakwe bayabwike uyu mumana? Baibolo ilanga ukuti kwacitike pa myaka 430 ilyo abaYuda Bashilafuma mu Egupti pa Nisani 14, 1513 B.C.E. Ukufuma 12:41 kusosa ukuti: “Pa kupwa kwa myaka imyanda ine na makumi yatatu, mu bushiku bulya bwine e mwafumine imilalo yonse ya kwa Yehova mu calo ca Egupti.” Kanshi icipingo ca kwa Abrahamu cifwile capingilwe pa Nisani 14, 1943 B.C.E., lintu Abramu wa cumfwila ayabwike umumana wa Yufrate.

14. (a) Cinshi Abramu alemona na menso yakwe aya citetekelo? (b) Abantu ba kwa Lesa lelo bapaalwa shani ukucila Abramu?

¹⁴ Abramu ashile umusumba walelunduluka. Nomba aletontonkanya pa ‘musumba uwali ne ca kukuulapo,’ ubuteko bwalungama ubwa kuteka abantu. (AbaHebere 11:10) Nangu aishibe ifinono, Abramu atendeke ukumfwikisha ubufwayo bwa kwa Lesa ubwa kulubula abantunse balefwa. Lelo, twalipaalwa ukwishiba ifingi pa lwa bufwayo bwa kwa Lesa ukucila Abramu. (Amapinda 4:18) Ulya “musumba,” nelyo ubuteko bwa Bufumu ubo Abramu asubile nomba bwa cine cine kabili bwatendeke ukuteka mu muulu mu 1914. Bushe ici tacifwile ukutulenga ukutetekela Yehova?

Ukwikala kwa pa Kashita mu Calo Calaiwe Kwatendeka

15, 16. (a) Mulandu nshi Abramu alekabila ukushipa pa kuti akuule iciipailo kuli Yehova? (b) Abena Kristu lelo kuti bashipa shani nga Abramu?

¹⁵ Ukutendeka 12:5, 6 kutweba ukuti: “Kabili bailefika ku calo ca Kanaani, Abramu aliile, alalalanya mu calo ukufika ukuntu kwashila ku Shekemu, ku muterebinti wa kwa kalanga.” Shekemu ali amakilomita 50 ukuya ku kapinda ka ku kuso aka Yerusalemu kabili ali mu mupokapoka wa mufundo uwalondololwa nga “paradise wa calo ca mushilo.” Nalyo line, “abena Kanaani bali mu calo lilya.” Apo abena Kanaani bali ne mibele yabipa, Abramu alekabila ukucingilila ulupwa lwakwe ku kusonga kwabipa.—Ukufuma 34:11-16.

¹⁶ Umuku wa cibili, “Yehova amoneke kuli Abramu, atile, ku bufyashi bobe nkapeele calo ici.” Mwandi ico cali ca kucincimusha! Kwena, Abramu alekabila ukuba ne citetekelo pa kusekelela mu cintu icali no kupeelwa fye ku bufyashi bwakwe. Nalyo line, ilyo bamwebele fi Abramu “akuulile iciipailo kulya kuli Yehova uwamoneke kuli wene.” (Ukutendeka 12:7) Umo uwasoma Baibolo atubulula ukuti: “Ukukuula iciipailo mu calo yali ni nshila ya kusendelamo cilya calo ku citetekelo.” Ukukuula iciipailo ca musango yu kwali mulimo walekabila ukushipa. Ukwabula no kutwishika, umusango wa ici ciipailo e walandilwepo mu cipingo ce Funde, ukuti wakwete amabwe (ayashabaswa). (Ukufuma 20:24, 25) Cali no kupusana sana ne fiipailo fya bena Kanaani. Na muli fyo Abramu ailangile ku cintubwingi ukuti ni kapepa washipa uwa kwa Lesa wa cine, Yehova, no kuisansalika ku kupatwa no kusanswa. Ni shani kuli ifwe lelo? Bushe ifwe bamo—maka maka abacaice—tulataluka ku kwishibisha abena mupalamano na bo tusambilila nabo ukuti tuli bakapepa ba kwa Yehova? Lekeni ukushipa kwa kwa Abramu kutukoseleshe ukubekelwa mu kuba ababomfi ba kwa Yehova!

17. Abramu aishininkishe shani ukuba kabila we shina lya kwa Lesa, kabili ici cinshi cicinkulako Abena Kristu lelo?

¹⁷ Konse uko Abramu aleya, alecindamika ukupepa Yehova. “E lyo aiminepo, alaya ku lupili ku kabanga ku Betele, atanike ne hema lyakwe, Betele ku masamba na Ai ku kabanga; akuulile no ko iciipailo kuli Yehova, no kulilila kwi shina lya kwa Yehova.” (Ukutendeka 12:8) Inumbwilo ya ciHebere iya kuti “ukulilila kwi shina” ipilibula no kuti “ukubila (ukushimikila) pe shina.” Ukwabula no kutwishika, Abramu alishipile pa kubila ishina lya kwa Yehova ku bena mupalamano ba mu Kanaani. (Ukutendeka 14:22-24) Ici citucinkulako ulwa mulimo wesu uwa kubombesha ‘ukutootela ishina lyakwe.’—AbaHebere 13:15; Abena Roma 10:10.

18. Abramu abombele shani na bekashi ba mu Kanaani?

¹⁸ Abramu taikele muli shilya ncende pa nshita ntali. “Kabili Abramu alyendele, alaya alalola ku Negebu”—incende uko imfula ishiloka sana iyabela ku kapinda ka ku kulyo aka mpili sha Yuda. (Ukutendeka 12:9) Pa kutwalilila ukwenda no kuishibisha ukuti ni kapepa wa kwa Yehova ku ncende ipya uko aselela, Abramu na ba ng’anda yakwe “bailumbwile ukuti beni kabili balebeshi [mu calo, NW].” (AbaHebere 11:13) Lyonse, baleitalusha ku bena mupalamano ba cisenshi. Abena Kristu lelo na bo ‘tabafwile ukuba ulubali lwa pano isonde.’ (Yohane 17:16) Ilyo tuba ne cikuuku ne nsansa ku bena mupalamano na bo tubomba nabo, tulacenjela ukukanaingila mu mibele ya mupashi wa cino calo icaitalusha kuli Lesa.—Abena Efese 2:2, 3.

19. (a) Mulandu nshi imikalile ya kululumba yayafishe kuli Abramu na Sarai? (b) Mafya nshi yambi ayaleisa pali Abramu?

¹⁹ Twilaba ukuti ukutendeka ukwikala imikalile ya kululumba takwali ukwayanguka kuli Abramu na Sarai. Balelya ifitekwa fyabo ukucila ukulya ifilyo fya kushita mu mishiika ya mu Uri iyakwete ifintu ifingi; baleikala mu mahema ukucila ukwikala mu mayanda yakuulwa bwino. (AbaHebere 11:9) Abramu alikwete imilimo iingi; alesakamana ifitekwa na babomfi bakwe. Ukwabula no kutwishika Sarai afwile alebomba imilimo abanakashi ba muli bulya bwikashi balebomba: ukukasa ubuunga, ukupanga umukate, ukupyata tonge, no kubila ifya kufwala. (Ukutendeka 18:6, 7; 2 Ishamfumu 23:7; Amapinda 31:19; Esekiele 13:18) Nalyo line, amesho yambi yalepalama. Mu kwangufyanya fye Abramu na ba ng’anda yakwe bali no kuba mu mibele yali no kubalenga ukuba mu busanso! Bushe icitetekelo ca kwa Abramu cali no kucimfya muli ubu bwafya?

[Amafutunoti]

Bushe Mwacumfwikisha?

• Mulandu nshi Abramu etilwa “shibo wa bonse abatetekela”?

• Mulandu nshi Abramu alekabila ukubela ne citetekelo pa kusha Uri wa bena Kaldi?

• Abramu alangile shani ukuti acindamike ukupepa Yehova?

[Mapu pe bula 16]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

ULWENDO LWA KWA ABRAMU

Uri

Harani

Karikemishi

KANAANI

Bemba Mukalamba

[Abatusuminishe]

Fyaba pali mapu wa ba Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. na Survey of Israel

[Icikope pe bula 15]

Abramu ali ne citetekelo pa kusha imikalile ya bwanalale iya mu Uri

[Icikope pe bula 18]

Pa kwikala mu mahema, Abramu na ba ng’anda yakwe “bailumbwile ukuti beni kabili balebeshi”