Imishi ya Kushinamo—Ukupayanya kwa kwa Lesa Ukwa Nkumbu

“Imishi iyi mutanda ikabe iya kushinamo; iya kufulumukilako onse uwaipayo muntu mu kuluba.”—IMPENDWA 35:15.

 1. Ni shani fintu Lesa amona ubumi no mulandu wa mulopa?

YEHOVA LESA amona ubumi bwa buntunse ukuti bwalishila. Kabili ubumi bwaba mu mulopa. (Ubwina Lebi 17:11, 14) Umuntunse wa kubalilapo ukufyalwa pe sonde, Kaini, muli fyo ailetelele umulandu wa mulopa lintu aipeye munyina Abele. Nge ca kufumamo, Lesa aebele Kaini ati: “Imilopa ya kwa munonko ilenkuutila mu mushili.” Imilopa iyaitikile pa mushili apo Abele aipailwe yaikalile ubunte bwa mutalalila, lelo ubwalongoloka ku bumi ubwali nabwipifiwa mu bukatu. Imilopa ya kwa Abele yakuutile kuli Lesa ukuti engalandula.—Ukutendeka 4:4-11.

 2. Ni shani fintu umucinshi Yehova akwatila ubumi waebekeshiwe pa numa ya Lyeshi?

² Umucinshi Lesa akwatila ubumi bwa buntunse walyebekeshiwe lintu Noa umulungami no lupwa lwakwe bafumine mu cibwato ilyo bapusunswike Ilyeshi lya mu cibulungwa. Pali ilya nshita Yehova alilundileko ku fintu umuntunse aali no kulalya kabili asanshisheko inama lelo te mulopa. Na kabili abikilepo icipoope ati: “Umulopa wenu wa myeo yenu nkalandula; ku kuboko kwa nama yonse nkalandula: kabili ku kuboko kwa muntu, ku kuboko kwa mwaume munankwe, nkalandulo mweo wa muntu. Uwasumyo mulopa wa muntu, ku muntu e ko umulopa wakwe na wo ukasumiwa: pantu mu cata ca kwa Lesa e mo acitile umuntu.” (Ukutendeka 9:5, 6) Yehova alisuminishe ukuti lupwa wapalamisha uwa cinakabupalu alikwete nsambu ya kwipaya inkomi lintu aikumanya.—Impendwa 35:19.

 3. Ukushila kwa bumi kwakomailwepo shani kwi Funde lya kwa Mose?

³ Mwi Funde lyapeelwe kuli Israele ukupitila muli kasesema Mose, ukushila kwa bumi kwalikomailwepo libili libili. Ku ca kumwenako, Lesa akambishe ukuti: “Wilatala misoka [“wilaipaya,” NW].” (Ukufuma 20:13) Umucinshi ku bumi kabili walimoneke mu cintu Ifunde lya kwa Mose lyasosele pa lwa busanso umwasangwa umwanakashi uuli ne fumo. Ifunde lyalandile mu kulungatika ukuti ngo busanso bwabipisha bwacitika ku mwanakashi nelyo ku mwana uucili mu mala nga baume babili bashashala, abapingushi baali no kupimununa imibele no kumona nga cacitilwe ku mumbo, lelo ukukanda kuti kwaba “umweo pa mulandu wa mweo,” nelyo ubumi pa mulandu wa bumi. (Ukufuma 21:22-25) Nangu cibe fyo, bushe umwina Israele inkomi mu nshila imo nelyo iinankwe kuti apusukako ku fya kufumamo pa mulandu wa ncitilo yakwe iya lukaakala?

Bushe Cali Cubo ca Nkomi?

 4. Ukufumyako mu Israele, fifulo nshi ifya kuubamo fyaliko mu nshita shapita?

⁴ Mu nko shimbi pa mbali ya Israele, inkomi ne ntalamisoka shimbi shalepeelwa umwa kufisama, nelyo icubo. E fyo cali mu fifulo pamo nga pe tempele lya kwa lesa mwanakashi Artemi mu Efese wa pa kale. Ukukuma ku fifulo fyapalako, cashimikwa ukuti: “Imfuba shimo shali no mufundo wa kusandulukilapo intalamisoka; kabili ilingi line caleba icakabilwa ukucefya impendwa ya fifulo fya kuubamo. Mu Atena umwa kufisama umwaishibikwe ukulingana ne funde mwali fye ni mumo mumo (ku ca kumwenako, itempele lya kwa Theseus ilya basha); mu nshita sha kwa Tiberi ifilonganino fya ba pompwe ifya mu mfuba fyalisangwike ifyaisulamo ubusanso nga nshi ica kuti insambu sha kuba Icubo shapeelwe fye ku mishi iinono (mu mwaka wa 22).” (The Jewish Encyclopedia, 1909, Volyumu II, ibula 256). Pa numa, amacalici ya Kristendomu yalisangwike ififulo fya kuubamo, lelo ici capokele abalashi ba cikaya amaka no kutwala kuli bashimapepo kabili calecilima ukubomfya ubulungi mu kulinga. Ififulo fya kuubamo fya mu macalici mu kupita kwa nshita fyalifumishiwepo pantu abantu balilya no mundemwa.

 5. Bushininkisho nshi ubwabako ubwa kuti ukulingana ne Funde umulekelesha tawalemonwa ngo mulandu wa kulombelapo ukubelelwa inkumbu nga umo afwa pa mulandu wa mulekelesha wa umbi?

⁵ Mu bena Israele, inkomi shaleipaila ku mumbo tashalepeelwa umwa kufisama nelyo icubo. Nangu fye ni shimapepo umwina Lebi uwalebombela pa cipailo ca kwa Lesa ali no kutwalwa ku kuputunkanishiwa nga alipangiile umo mu mutima no kumwipaya. (Ukufuma 21:12-14) Mu kulundapo, ukulingana ne Funde umulekelesha tawalemonwa ngo mulandu wa kulombelapo ukubelelwa inkumbu lintu umo afwa pa mulandu wa mulekelesha wa umbi. Ku ca kumwenako, umuntu aali no kucita uluncingi pa mutenge wabatama uwa ŋanda yakwe ipya. Nga te ifyo, ninshi umulandu wa mulopa kuti waisa pa ŋanda nga umo aliponene ukufuma pa mutenge no kufwa. (Amalango 22:8) Na kabili, nga ca kuti umwine wa ŋombe ilume iyakwata icibelesho ca kulasa asokwa lelo taibakile kabili yaipaya umuntu, umwine wa ŋombe ilume aali no mulandu wa mulopa kabili kuti aipaiwa. (Ukufuma 21:28-32) Ubushinino bwalundwapo ubwa fintu Lesa amona ubumi ngo bwacindama bwamonekela mu cishinka ca kuti uuli onse uwaipaya umupuupu aali no mulandu wa mulopa nga ca kuti cali mu kasuba lintu uyu mupuupu engamonwa no kwishibikwa. (Ukufuma 22:2, 3) Cili icamonekesha, lyene, ukuti ifipoope fya kwa Lesa ifyashikatala mu kupwililika tafyasuminishe inkomi sha ku mumbo ukukanaipaiwa.

 6. Ifunde lya kuti ‘ubumi pa mulandu wa bumi’ lyalefishiwapo shani mu Israele wa pa kale?

⁶ Nga ca kuti umo alipaiwe mu Israele wa pa kale, umulopa wakwe wali no kulandulwa. Ifunde lya kuti ‘ubumi pa mulandu wa bumi’ lyalefishiwapo lintu inkomi yaipaiwe ku “wa kulandulo mulopa.” (Impendwa 35:19) Uwa kulandulo mulopa aali ni lupwa umwaume uwapalamisha ku muyashi. Lelo ni shani pa lwa baleipaya mu kuluba?

Ukupayanya kwa kwa Yehova Ukwa Nkumbu

 7. Kupayanya nshi Lesa abikileko kuli abo abaleipaya abantu mu kuluba?

⁷ Kuli abo mu mankumanya nelyo mu kuluba abaipeye umuntu, Lesa mu kutemwa apayenye imishi ya kushinamo. Ukukuma kuli iyi mishi, Mose aebelwe ati: “Sosa ku bana ba kwa Israele, no kutila kuli bene, Ilyo mukaabukila Yordani mu calo ca Kanaani, mukasale imishi iikabe mishi yenu ya kushinamo, no kuleka afulumukileko uwatale misoka, uwaipayo muntu mu kuluba. Iyo mishi ikamubela iya kushinamo, ukupusukilamo ku wa kulandulo mulopa, no kuleka uwatale misoka efwa asuka aiminina ku cinso ca lukuta ku kupingulwa. Imishi iyo mukapeela ikabe imishi yenu mutanda iya kushinamo. Imishi itatu mukapeele kwi shilya lya Yordani, ne mishi itatu mukapeele mu calo ca Kanaani; ikabe imishi ya kushinamo . . . iya kufulumukilako onse uwaipayo muntu mu kuluba.”—Impendwa 35:9-15.

 8. Ni kwi imishi ya kushinamo yabelele, kabili ni shani fintu abaleipaya abantu mu kuluba baleafwiwa ukufikako?

⁸ Lintu abena Israele baingile mu Calo Calaiwe, mu cumfwila balimike imishi ya kushinamo 6. Itatu pali iyi mishi—Kadeshe, Shekemu, na Hebrone—yabelele ku masamba ya mumana wa Yordani. Ku kabanga ka Yordani kwali imishi ya kushinamo iya Golani, Ramote, na Besere. Iyi mishi ya kushinamo 6 yabelele pa fifulo fyayanguka ukufikako mu misebo iyalesungwa bwino bwino. Pa fifulo fyalinga muli iyi misebo, paleba ifipampa ifyalembelwepo ati “ukwa kushina.” Ifi fipampa fyalesonta ku ntunga kwabelele umushi wa kushinamo, kabili uwaipeye umuntu mu kuluba abutukile ku mushi wabelele lwa mupepi ku kupususha umweo wakwe. Kulya e kuntu ali no kucingililwa ukufuma ku wa kulandulo mulopa.—Yoshua 20:2-9.

 9. Mulandu nshi Yehova apayanishishe imishi ya kushinamo, kabili ni ku kumwenamo kwa bani yapayanishiwilwe?

⁹ Mulandu nshi Lesa apayanishishe imishi ya kushinamo? Yapayanishiwe pa kuti icalo cikoweshiwa ku mulopa wa kaele no kuti pa bantu peba umulandu wa mulopa. (Amalango 19:10) Ni bani balemwenamo mu mishi ya kushinamo iyapayanishiwe? Ifunde lyalondolwele ukuti: “Ku bana ba kwa Israele na ku mulebeshi na ku waikala mu kati kabo, imishi iyi mutanda ikabe iya kushinamo; iya kufulumukilako onse uwaipayo muntu mu kuluba.” (Impendwa 35:15) Muli fyo, pa kuti kwingabako umulinganya kabili fyonse fingabombwa mu bulungi lelo mu kubamo inkumbu, Yehova aebele abena Israele ukupaatulako imishi ya kushinamo ukwa kufulumukila bakepaya ba mu kuluba abali (1) abena Israele, (2) abalebeshi ba mu Israele, nelyo (3) abaikala mu kati kabo ukufuma ku fyalo fimbi.

10. Mulandu nshi cingasoselwe fyo imishi ya kushinamo yali kupayanya kwa nkumbu ukwa kwa Lesa?

¹⁰ Mwamona ukuti nangu ca kuti umuntu aipeye mu kuluba, aali no kwipaiwa mu kumfwana ne cipoope ca kwa Lesa ica kuti: “Uwasumyo mulopa wa muntu, ku muntu e ko umulopa wakwe na wo ukasumiwa.” Cali fye ni ku kupayanya kwa nkumbu ukwa kwa Yehova Lesa kanshi e ko uwaipayo muntu mu kuluba aali no kufulumukila kuli umo uwa iyi mishi ya kushinamo. Cili icamonekesha ukuti icinkumbawile caleumfwila uluse uuli onse uwalefulumuka ukufuma ku wa kulandulo mulopa, pantu bonse bene balishibe fyo kuti bacita umulandu wapalako mu kuluba no kukabila ukuyashina no kubelelwe nkumbu.

Ukufulumukila ku Kushina

11. Mu Israele wa pa kale, cinshi umuntu aali no kucita nga ca kuti mu kuluba aipeye untu alebomba nankwe?

¹¹ Napamo icilangililo kuti cakosha ukutesekesha kobe ukwa uku kutantika kwa kwa Lesa ukwa nkumbu ukwa kuyashina. Elenganya ukuti uletebe nkuni mu Israele wa pa kale. Tutile isembe lyasokoka mu mupini no kupama untu ulebomba nankwe na o afwa. Cinshi wingacita? Kwali ukupayanya mwi Funde ukwa iyi ine mibele twalandapo. Ukwabulo kutwishika, kuti washukila uku kupayanya kwapeelwe na Lesa: “Nomba uyu e musango wa wa misoka uukafulumukilako [ku mushi wa kushinamo] no kubo wa mweo: uwaumo mubiye mu kukanaishiba, kabili tamupatile kale; nga aya no mubiye mu mutengo ku kutebe nkuni, no kuboko kwakwe kwaishe sembe ku kutemo muti, ne sembe lyasokoka mu mupini, no kusango mubiye, na o afwa, wene akafulumukile kuli umo wa mu mishi iyi, no kubo wa mweo.” (Amalango 19:4, 5) Nalyo line, nangu wafika ku mushi wa kushinamo, tawali na kulubukako ku kushingamwa konse pa lwa cacitike.

12. Kutantika nshi uko uwaipeye umuntu mu kuluba aali no kukonka ilyo afikile ku mushi wa kushinamo?

¹² Nangula ca kuti wapokelelwe mu cileela, wali no kulondolola umulandu obe ku bakalamba pa mpongolo ya mushi wa kushinamo. Pa numa ya kwingila mu mushi, wali no kubweshiwa ku kuyalubulula pa ntanshi ya bakalamba abaleimininako ulukuta lwa kwa Israele pa mpongolo ya mushi uyo ubulashi bwa uko bwalesanshamo ne ncende uko imfwa yacitikile. Kulya wali no kukwate shuko lya kushininkisha nga uli wa kaele.

Lintu Bakepaya Balelubulwishiwa

13, 14. Fintu nshi fimo ifyo abakalamba bali no kufwaya ukwishiba ilyo balelubulwisha uwaipeye umuntu?

¹³ Mu kulubulula pa ntanshi ya bakalamba pa mpongolo ya uyo mushi wa bulashi, mu kushininkisha kuti wamona mu kubamo ukutasha ukuti icalelandwapo sana caleba mibele yobe iya ku numa. Abakalamba mu kusakamanisha bali no kupimununa ukumona ifyali ukwampana kobe no muyashi. Bushe walimupatile, bushe walimulaalilile, no kumupama ku mumbo na o afwa? Nga ni fyo, abakalamba bali no kukutwala ku wa kulandulo mulopa, kabili wali no kufwa. Aba baume bashintililwapo baali no kuba abaibukila ulwa fyalefwaikwa mwi Funde ifya ‘kukufya umulopa wa kaele muli Israele.’ (Amalango 19:11-13) Mu kupalako, mu mibombele ya mu bupingushi ilelo, baeluda ba Bwina Kristu balekabila ukwishiba Amalembo bwino, ukubomba mu kumfwana na yene ilintu balelanguluka ne mibele ya mutima iya kwa kacita wa fibi ne myendele yakwe ifya ku numa.

¹⁴ Ukwipushishisha mu kulonsha lelo mu cikuuku, abakalamba ba mushi balefwaya ukwishiba nga ca kuti walibendelele umuntu waipeye. (Ukufuma 21:12, 13) Bushe walimufisamine no kumuwapo? (Amalango 27:24) Bushe walikalifiwe nga nshi kuli uyo muntu ica kuti wayalukile ku mapange ya bucenjeshi aya kumwipailamo? Nga ni fyo, ninshi wali no kuwaminwe mfwa. (Ukufuma 21:14) Abakalamba na kucilisha balekabila ukwishiba nga ca kuti pali ubulwani pa kati kenu, nelyo impatila. (Amalango 19:4, 6, 7; Yoshua 20:5) Tutile abakalamba basangile fyo uli wa kaele no kukubwesesha ku mushi wa kushinamo. Fintu wingaba uwa kutasha pa nkumbu shalangishiwa!

Imikalile mu Mushi wa Kushinamo

15. Finshi uwaipeye umuntu mu kuluba alefwaikwa ukulacita?

¹⁵ Uwaipeye umuntu mu kuluba ali no kwikala mu mushi wa kushinamo nelyo nga afumina ku nse ye linga ninshi te kuti afike ukwalepa ukufika ku mikono ikana limo [bamita mupepi na 442]. (Impendwa 35:2-4) Nga ca kuti aendawike ukucilapo, kuti pambi akumanya uwa kulandulo mulopa. Nga cabe fyo, uwa kulandula kuti amwipaya ukwabula ukupeelwo mulandu. Lelo uwaipeye umuntu talekakilwa mu minyololo nelyo ukubikwa mu cifungo. Pa kuba umwikashi wa mu mushi wa kushinamo, ali no kusambilila ifya butukushi, ukuba kabomba, no kuba uwa mulimo mu bwikashi.

16. (a) Kufika lilali uwaipeye umuntu mu kuluba ali no kwikala mu mushi wa kushinamo? (b) Mulandu nshi imfwa ya kwa shimapepo mukalamba e yalelenga ukuti kepaya wa muntu afume mu musumba wa kushinamo?

¹⁶ Kufika lilali uwaipeye umuntu mu kuluba ali no kwikala mu mushi wa kushinamo? Napamo ubumi bwakwe bonse. Nangu ni fyo, Ifunde lyalondolwele ukuti: “Mu mushi wakwe wa kushinamo e mo afwile ukwikala asuke afwe shimapepo mukalamba; lelo ilyo afwa shimapepo mukalamba, uwa misoka akabwelele ku calo cakwe ca camaninwa.” (Impendwa 35:26-28) Mulandu nshi imfwa ya kwa shimapepo mukalamba yalesuminishisha uwaipeye umuntu mu kuluba ukufuma ku mushi wa kushinamo? Shimapepo mukalamba aali ni umo uwa bantu balumbukisha mu luko. Muli fyo imfwa yakwe kuti yalumbuka ica kuti yaishibikwa ukupulinkana mu mikowa ya kwa Israele yonse. Imbutushi shonse mu mishi ya kushinamo lyene kuti shabwelela ku sha myabo abalubukako kuli bakalandula ba mulopa. Mulandu nshi? Pantu Ifunde lya kwa Lesa lyabikilepo icipoope ca kuti ishuko lya kwa kalandula wa mulopa ilya kwipaya uwaipeye umuntu lyalepwila pamo ne mfwa ya kwa shimapepo mukalamba, kabili uuli onse alishibe ci. Nga ca kuti lupwa wapalamisha umwaume uwa muyashi alandwile pa numa ya ico, aali no kuba inkomi na mu kupelako aali no kupingulwa pa mulandu wa bukomi.

Ifya Kufumamo Fibelelela

17. Fintu nshi napamo ifyalefumamo pa mulandu wa fibindo fyalebikwa pa waipeye umuntu mu kuluba?

¹⁷ Finshi napamo ifyali ifya kufumamo ifya fibindo fyalebikwa pa waipeye umuntu mu kuluba? Fyalemucinkulako ukuti alipaishe umuntu. Mu kupalako, ukufume lyo aali no kulamona ubumi bwa buntunse ukuba ubwashila. Mu kulundapo, te kuti alabe nangu panono ukuti alibelelwe nkumbu. Apantu alilangilwe inkumbu, mu kushininkisha na o kuti afwaya ukulangisha bambi inkumbu. Ukutantika kwa mishi ya kushinamo ne fibindo fya iko na kabili kwanonseshe abantu mu cinkumbawile. Shani? Mu kushininkisha cilingile calibebekeshe ukuti tabalingile ukusunga ubumi bwa buntunse mu mulekelesha nelyo ukuba aba misuula. Abena Kristu kanshi balingile ukucinkulwako pa lwa kukabila kwa kukanaba aba mulekelesha uyo wingafumamo imfwa yabulo kwenekela. E lyo na kabili, ukutantika kwa kwa Lesa ukwa nkumbu ukwa mishi ya kushinamo kulingile ukutusesha ukulangisha inkumbu lintu ukucite fyo kuli ukwalinga.—Yakobo 2:13.

18. Ni mu nshila nshi umo ukutantika kwa kwa Lesa ukwa mishi ya kushinamo kwabelele ukusuma?

¹⁸ Ukupayanya kwa kwa Yehova Lesa ukwa mishi ya kushinamo na kabili kwali ukusuma mu nshila na shimbi. Abantu tabalepanga amabungwe ya kukunkunika uwaipeye umuntu ukutunga ukuti ali no mulandu ilyo talalubulwishiwa, mu cifulo ca ico, balemumona ukuti te kepaya wa ku mumbo, balemwafwa fye no kumwafwa ukufulumukila ku kucingililwa. Mu kulundapo, ukupayanya kwa mishi ya kushinamo kwali cintu capusanininako no kutantika kwa muno nshiku ukwa kupoosa inkomi mu fifungo, umo icintubwingi cibaafwa mu fya ndalama kabili ilingi line intalamisoka shilabipilako pa mulandu wa kubishanya mu kupalamisha na bakacita wa fibi bambi. Mu kutantika kwa mishi ya kushinamo, tacali icakabilwa ukukuula, ukusungilila, no kulinda ififungo ifya malinga aya mutengo, ifyacingililwa ne nshimbi umo abafungwa ilingi line bafwaya ukufyuka. Mu cishinka, kepaya wa muntu umwine e waleiila ku “cifungo” no kwikala mulya mu nshita yapimwa. Na kabili aali no kuba kabomba, muli fyo ukulacitako ifintu fimo ifya kunonsha abantunse banankwe.

19. Fipusho nshi fimako ukukuma ku mishi ya kushinamo?

¹⁹ Mwandi ukutantika kwa kwa Yehova ukwa mishi ya kushinamo mu Israele, ku kucingilila abaleipaya abantu mu kuluba, kwali kupayanya kwa nkumbu. Uku kupayanya cine cine kwalesumbula ukucindika ubumi. Nangu cibe fyo, bushe imishi ya kushinamo iya ku kale yalikwatila abantu baleikala mu mwanda wa myaka walenga 20 ubupilibulo? Bushe kuti twaba aba mulandu wa mulopa pa cinso ca kwa Yehova Lesa no kukanaishiba ukuti tulekabila inkumbu shakwe? Bushe imishi ya kushinamo iya mu Israele yalitukwatila ubupilibulo bwa muno nshiku ubuli bonse?

Kuti Wayasuka Shani?

◻ Ni shani fintu Yehova amona ubumi bwa buntunse?

◻ Kupayanya nshi kwa nkumbu uko Lesa apayanishishe abaleipaya abantu mu kuluba?

◻ Ni lilali ilyo kepaya wa muntu alesuminishiwa ukwingila mu mushi wa kushinamo, kabili kufika lilali ali no kwikalamo?

◻ Fintu nshi napamo ifyalefumamo pa mulandu wa fibindo fyalebikwa pa waipeye umuntu mu kuluba?

[Mapu pe bula 12]

Imishi ya kushinamo iya mu Israele yabelele pa fifulo fyayanguka ukufikako

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

KADESHE Umumana wa Yordani GOLANI

SHEKEMU RAMOTE

HEBRONE BESERE