Ifya Kusakamana Ulupwa

“MWE bashibo, mwilenga abana benu ukufulwa; lelo mubalele mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.” (Abena Efese 6:4) Mu kuba nayo mashiwi umutumwa Paulo mu nshila yaumfwika alumbwile uwapeelwa umulimo wa kusakamano lupwa—wishi e mwine wa mulimo.

Mu ndupwa ishingi wishi tasakamana abana bakwe eka. Mu nsansa, umukashi wakwe, nyina wa bana, alaafwako umulume wakwe. E ico Imfumu Solomone yatile: “We mwana wandi umwaume, umfwo kusalapula kwa kwa wiso, kabili wileka malango ya kwa noko.”—Amapinda 1:8.

Ukusakamana kwa ku Mubili no kwa ku Mupashi

Abafyashi abatemwa abana babo tababalekelesha ku mufulo. Kwena, nga Abena Kristu bacite co cimo cine no kukaane citetekelo cabo, nga fintu twingasondwelela ukufuma ku mashiwi Paulo alembeele Timote aya kuti: “Lelo umuntu nga tasunga abantu bakwe, pali bufi aba mu ng’anda yakwe, ninshi nakaana icitetekelo, kabili abo mubi ukucisha uushatetekela.” (1 Timote 5:8) Abena Kristu balishibo kuti ukukusha abana mu “kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu” kupinda ifyacila na pa kubapayanishisha fye ifya ku mubili.

Langulukeni ifyo Mose akonkomeshe uluko lwa bena Israele lintu bacitile nkambi mwi lungu lya Moabu, pa ntanshi fye tabalaingila mu Calo Calaiwe. Abwekeshepo ukubabelengela amafunde ya kwa Lesa no kubakambisho kuti: “Mulebake fyebo fyandi ifi ku mitima yenu na ku myeo yenu.” (Amalango 11:18) Mu kubangilila alibacinkwileko ukuti baletemwa Yehova ne mitima yabo yonse, ne mweo yabo yonse, na maka yabo yonse, kabili alundilepo kuti: “Ifyebo ifi, ifyo ndemweba lelo, fibe mu mitima yenu.” (Amalango 6:5, 6) Calicindeme ukuti abafyashi ba bwina Israele basuminishe Ifunde lya kwa Lesa ukwingila mu mitima yabo. Mu kuba ne mitima yaisulamo ukutasha pa fintu fya ku mupashi, abafyashi ba bwina Israele baali no kumfwila bwino amashiwi ya kwa Mose aya kuti: “Mulefisambilisha [ifyebo fye Funde lya kwa Lesa] abana benu, ukufisosa pa kwikala mu mayanda yenu, na pa kwenda mu nshila, kabili pa kulaala na pa kubuuka.”—Amalango 6:7; 11:19; linganyeniko Mateo 12:34, 35.

Moneni ukuti bashibo baali no ‘kusambilisha’ abana filya fyebo no “kufisosa.” Dikishonari wa Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary alondolola ishiwi lyapilibulwa ‘ukusambilisha’ pano nga “ukusambilisha no kulimba mu muntontonkanya ukupitila mu kubwekeshabwekeshapo nelyo ukukonkomesha.” Lintu abafyashi balandile pa lwe Funde lya kwa Lesa cila bushiku—ulucelo, icungulo, no bushiku—calisambilisheko abana ifingi. Ilyo abana bamwene fintu abafyashi batemenwe Funde lya kwa Lesa, nabo balyaafwiwe ukulundulula ukupalamisha kuli Yehova. (Amalango 6:24, 25) Ku ca buseko, Mose akambishe bashibo ukusambilisha abana babo ‘pa kwikala mu mayanda yabo.’ Ukusambilisha kwa ifyo kwali lubali lwa kusakamana ulupwa. Lelo ni shani pali ndakai?

“Pa Kwikala mu Mayanda Yenu”

Janet, nyina uwakwata abana bane, alondololo kuti: “Tacayanguka.”a Umulume wakwe Paul asuminisho kuti: “Cikabilo kuba no mukoosha.” Paul na Janet balatukuta ukusambililako Baibolo na bana babo cila mulungu, ukupala abafyashi Inte abengi. Paul alondololo kuti: “Tuleesha ukukwata isambililo lya lupwa ilya Baibolo cila cungulo pali Cimo.” Kabili asumino kuti: “Lelo inshita shimo tulafilwa.” Nga eluda wasontwa mu cilonganino, inshita shimo aletwa ku kubombela pa milandu ya mu kampampa. Abana bakwe abakalamba batumikishi ba nshita yonse. Basango kuti inshita sha fyungulo e shawama ukutandalila abantu mu butumikishi. E co, ngo lupwa, batantika inshita imbi nge ya kusambililapo isambililo lyabo ilya lupwa. Paul alondololo kuti: “Inshita shimo tusambilila pa numa fye ya kulyo mulalilo.”

Nangu ca kuti abafyashi mano mano balateulula inshita ye sambililo lyabo ilya lupwa, baleesha ukusambilila lyonse. Clare, umwana mwanakashi, asoso kuti: “Nga ca kuti inshita ye sambililo lyesu yateululwa, batata lyonse balakambatika inshita imbi pa cibi ca furiji, pa kuti bonse twaishibe nshita tuleisasambilila.”

Ukukumana kwi sambililo lya lupwa ilya lyonse yaba na kabili ni nshita ishaiwamina ku bana iya kwebako abafyashi babo pa lwa masakamika na mafya bakwete. Ili sambililo lilaba ilya kunonsha lintu talili ilyaumina kumo ilya kuti abana balebelenga fye pa kwasuke fipusho mu lupapulo lwa Baibolo babomfya.” Martin, uwakwata abana baume babili alondololo kuti: “Isambililo lyesu ilya lupwa lyaba kukumana ku kulanshanya. Alundapo kuti: “Lintu twakumana capamo cila mulungu ku kulanshanya umutwe umo uwa mu Malembo, kulabo kwishiba fintu ulupwa lulecita lwa ku mupashi. Kulabo kwishiba ifintu fyonse ifyalekanalekana ukupitila mu kulanshanya. Tuleshibe filecitika ku sukulu, kabili ku ca buseko, kulabo kwishiba imibele abana baleyamo.” Umukashi wakwe, Sandra, alasuminishe co kabili ayumfwo kuti alanonkamo ifingi mwi sambililo lya lupwa. Alondololo kuti: “Ilintu umulume wandi aletungulule sambililo, ndasambilile fingi ukupitila mu kukutika ku myasukile ya bana bandi abaume ilyo alebepusha.” Lyene Sandra alateulula ukulandapo kwakwe pa kwaafwilisha abana bakwe. Alaipakishe sambililo pantu alaisanshamo sana. Cine cine, inshita ye sambililo yaafwa abafyashi ukwishiba fintu abana babo baletontonkanya.—Amapinda 16:23; 20:5.

Beni Abateuluka na Bamukoosha

Lintu inshita ye sambililo lya lupwa yafika, napamo kuti mwasango kuti umwana umo ali uwaibukila kabili no kufwaisho kusambilila, e lyo umwana umbi kuti akabila ukumusembeleka pa kuti apooseko amano no kumwenamo. Nyina umo Umwina Kristu alandapo kuti: “E fyo caba mu lupwa! Mwalishibo mulimo wenu nga bafyashi. E co lintu mwatwalilila no yo mulimo mu mukoosha nga bafyashi, Yehova alamwafwilisha no kumupaala.”

Ukupoosako amano ku filesambilishiwa napamo kuti kwapusanapusana ku baice ukulingana no mushinku. Umufyashi uwailuka alalanguluka pali ici. Abaupana babili bakwata abana basano, aba mishinku yaba pa kati ka myaka 6 ukufika muli ba 20. Wishi wa bana, Michael asoso kuti: “Lekeni umwaice pali bonse atale asukepo. E lyo nomba abana bakulileko kuti balundapo no kulondolola fintu bapekenye.” Ukusunga abana muli iyi nshila iya kulangulukilako kupeela abafyashi amaka ya kusambilisha abana fintu cacindama ukulangulukilako bambi. Martin alandapo kuti: “Napamo umo mwana kuti aumfwikisha, lelo kalume umbi kuti akabila ukumwaafwilisha pa kuti omfwikishe. Nasango kuti inshita ye sambililo e ya kusambilila ifya kulangisha ukutekanya kwa Bwina Kristu ne fisabo fimbi ifya mupashi.”—Abena Galatia 5:22, 23; Abena Filipi 2:4.

Beni abaipekanya ukuteuluka ukulingana na maka ya mwana aya kumfwikisha no mushinku. Simon na Mark, abali nomba abapungwe, basangile fyo ilyo bali abanono, baleipakisha nga nshi ukusambilila icitabo ca Umuntu Wakulisha Uwabalile Abako Uwa Mweo na bafyashi babo. Baibukisho kuti: “Batata baletweba ukulangilila imbali shalekanalekana kwati fye cilangililo.” Shibo ebukisha ukucite cilangililo na bana ica mulumbe wa mwina Samaria wa bucibusa. (Luka 10:30-35) Asoso kuti: “Camoneke ca cine kabili caliweme nga nshi.”

Abana abengi tabafwaya ukutantika kwa lyonse ukwe sambililo lya Baibolo ilya lupwa. Bushe ici cilingile ukulesha abafyashi ukutungulula isambililo ukulingana na fintu batantike? Awe nakalya. Amapinda 22:15 yasuminisho kuti: “Ubupumbu bwakakatila ku mutima wa mwaice.” Nyina umushimbe atontonkenye ukuti alefilwa nga katungulula we sambililo lya lupwa lintu kwali ifyalepumfyanya isambililo lya lupwa pa nshita ishingi. Lelo alitwalilile no mukoosha. Abana balimucindika nomba kabili balamutasha pa fyo abatemenwe no kubangwako ukupitila mu kutwalililo kutungulula isambililo lya lupwa mu mukoosha.

Ukwaafwa ‘Abana ba Nshiwa’

Baeluda ba Bwina Kristu baba no mulimo wa ‘kucema umukuni wa kwa Lesa.’ (1 Petro 5:2, 3) Ukutandalile ndupwa sha mu filonganino fyabo mu nshita mu nshita kubapeele shuko lya kutasha abafyashi abasakamana ifishingamo fya Bwina Kristu. Mulimo wa bani ukusambilisha abana ba mufyashi umushimbe? Mwilabo kuti mulimo wa mufyashi ukusambilisha bana.

Nga ca kuti baeluda bali no kubombo mulimo wa mufyashi ashabapo, ukushilimuka kwa Bwina Kristu kukaafwa baeluda ukusengauke mibele ingatungulula ku kutobe fishinte fya Bwina Kristu. Nangula ca kuti bamunyina babili kuti batandalila nkashi wa Bwina Kristu uwaba umufyashi umushimbe, bakaba lyonse abasakamanishisha mu mitantikile ya kutungilila isambililo lya lupwa. Kuti napamo cabe ca kukuulilila kabili icingabomba ukulaalika abana (kumo fye no mufyashi umushimbe) ukusangwapo kwi sambililo lya lupwa lwa kwa eluda. Nangu ni fyo, mwilabo kuti Yehova e Shifwe mukalamba uwa ku muulu. Icine cine, alabapo ku kutungulula no kwaafwa nyina lintu aletungulula isambililo na bana bakwe, nangu ca kuti ali eka.

Ni shani nga ca kuti uwacaice alyangwako ku fya ku mupashi, lelo abafyashi bakwe tabayangwako nelyo nga balyangwako ninshi ni panono fye? Ababomfi ba kwa Yehova aba busumino tabalekabila ukuba no bulanda. Kemba wa malumbo aimbile ukuti: “Kuli imwe [Yehova Lesa] e ko uwashama atuulo mulandu wakwe; ni mwe mwaba kaafwa wa nshiwa.” (Ilumbo 10:14) Muli fyo, baeluda ba kutemwa mu cilonganino bakesha apapela maka yabo ukukoselesha abafyashi lintu balesakamana abana babo. Napamo kuti batubululo kuti kukabeko ukulanshanya kwa lupwa no kuti nabo bakasangweko ku kupeela imitubululo ingabomba pa lwa fintu bengasambilila capamo. Lelo tabakapoke icishingamo ca bafyashi, abapeelwa uyo mulimo ukulingana na Malembo.

Abana abashaba na bafyashi mu cine bakabila ukutungilila nga nshi. Nga ca kuti abafyashi babo basuminisha, napamo kuti caba ica bunonshi ukubalaalikako kwi sambililo lyenu ilya lupwa. Robert, uyo pali ndakai ali umukalamba aliikwatila no lupwa lwakwe, alesangwa ku kulongana na bafyashi bakwe ilyo aali ne myaka fye itatu. Tabalile alaba inshita shisuma isha ku kulongana na lintu fye abafyashi bakwe balekele ukubishanya ne cilonganino ca Bwina Kristu. Lintu ali ne myaka 10, akumenye kalume Nte uwamusendeleko ku kulongana kwa Nte sha kwa Yehova. Abafyashi ba kwa kalume Nte mu nsansa batendeke ukusakamana Robert ngo mwana wa nshiwa kabili na pa numa batendeke ukusambilila nankwe. Pa mulandu wa kusakamana kwabo ukwa kutemwa, alilundulwike bwangu kabili pali nomba abomba nga eluda mu cilonganino.

Nangu ca kuti abafyashi bakaanya abana babo ukulunduluka lwa ku mupashi, abana tababa beka. Yehova atwalililo kuba Shibo wa ku muulu uwa cishinka. Ilumbo 68:5 lisoso kuti: “Shibo wa nshiwa . . . ni Lesa mu bwikalo bwakwe bwa mushilo.” Abana ba nshiwa lwa ku mupashi balishiba ukuti kuti bapepa kuli Yehova, kabili akabatungilila. (Ilumbo 55:22; 146:9) Ukuteyanya kwa kwa Yehova ukwaba ne mibele yapala iya kwa nyina kulabombesha mu kusakamana umulimo wa kuko uwa kupekanye fya kulya fya ku mupashi ifyawama ukupitila mu mpapulo na mu kulongana kwa filonganino fya Bwina Kristu ifyacila pali 85,000 mwi sonde lyonse. E co mu kuba no kwaafwa kwa kwa Shifwe, Yehova, no kuteyanya kwaba ne mibele yapala iya kwa nyina, nelyo fye ni “nshiwa” kuti shaipakishako isambililo lya Baibolo.

Abafyashi ba Bwina Kristu abatungulula amasambililo ya Baibolo aya lupwa aya lyonse baliwaminwa ukutasha. Abafyashi abashimbe abatwalilila mu mukoosha ukukansha abana babo mu nshila sha kwa Yehova baliwaminwa ukusakamana kwaibela no kulumbanya pa kubombesha kwabo. (Amapinda 22:6) Bonse abangwako inshiwa sha ku mupashi balishibo kuti balatemuna Shifwe wa ku muulu, Yehova. Cishingamo cishaikulila ukusakamana ulupwa mu fya ku mupashi. Lelo ‘mwinenuka mu kucite cawama; pantu ku nshita iiyene mukalobolola, nga tamutompweke.’—Abena Galatia 6:9.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 23]

Isambililo lya lupwa ni nshita ishaiwamina ku bana iya kwebako abafyashi babo pa lwa masakamika bakwete

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 20]

Harper’s