“Naima ne Nyina mu Israele”

DEBORA alelolesha abashilika abaali pa Lupili lwa Tabore. Alitemenwe sana ilyo amwene aba abashilika. Pali bulya ubushiku ulucelo aletontonkanya pa fyo aba bashilika bali abashipa e lyo ne fyo intungulushi yabo, Baraki aali uwa citetekelo. Nangu ca kuti bali fye 10,000, ifyali no kucitika fyali no kulanga nga ca kuti baali aba citetekelo kabili abashipa. Baleya mu kulwa na balwani babo abali abengi ukubacila kabili abakwete ifyanso ifikali. Na lyo line, balile ku bulwi pantu umwanakashi alibakoseleshe.

Elenganyeni ukuti Debora na Baraki nabeminina kabili balelolesha pa Lupili lwa Tabore, uku ninshi Debora aleumfwa ne congo ca fya kufwala ifyo afwele pa mulandu wa cimwela icilepuupa sana. Ulupili lwa Tabore lwalibatama pa muulu kabili lwalepa amamita 400. Umuntu nga ali pa muulu wa ulu ulupili, kuti amona Ilungu lya Esdraelon, ilyabelele lwa ku kapinda ka ku kulyo. Umumana wa Kishone wapita mu mpanga iyaba mwi samba ya ulu ulupili kabili witila amenshi muli Bemba Mukalamba mupepi no Lupili lwa Karmele. Nalimo umumana walyumine lulya lucelo, lelo kwali ifyalebeeka muli ili ilungu ilikalamba. Abashilika ba kwa Sisera batendeke ukupalamina kabili bakwete ifyela ifyalebeeka. Ifi ifyela ifyalebeeka sana kabili ifyatwa, fyali ku maceleta 900 aya bashilika ba kwa Sisera. Sisera alefwaya ukuti epaye abena Israele abengi sana pa nshita fye iinono.

Baraki na baume ali nabo balefwaya ukumfwa ifyo Debora ali no kubeba pa kuti beshibe nga bali no kucimfya. Bushe Debora e mwanakashi fye eka uwaliko? Bushe cali shani pa kuti Debora akwate uyu umulimo uukalamba? Bushe aletwishika ifyali no kucitika? Awe. Yehova, Lesa wakwe, alimwebele ukuti e wali no kutendeka ubulwi, kabili alimwebele no kuti umwanakashi e wali no kwipaya Sisera umulwani. (Abapingushi 4:9) Finshi twingasambililako kuli filya Debora na aba baume bashipa baali ne citetekelo?

Baibolo yalanda pali Debora pa muku wa kubalilapo ukuti ali ni “kasesema mwanakashi.” Nangu ca kuti aali ni kasesema, tacipilibula ukuti e kasesema umwanakashi uwaliko fye.a Kwali imilimo na imbi iyo Debora alebomba. Nalimo aleyafwa abantu ukupwisha amafya balekwata pa kubeba ifyo Yehova alemusokolwela.—Abapingushi 4:4, 5.

Debora aleikala mu calo ca mpili ica Efraimu, icabelele pa kati ka Betele na Rama. Aleikala mwi samba lya kancindu kabili alebomba umulimo onse uo Yehova alemweba. Umulimo Yehova amupeele ukubomba tawayangwike, na lyo line, tawalemusakamika. Abantu abengi balefwaya ukuti Debora alebaafwa. Na kuba, Debora alishikileko no lwimbo ulwaba mu Baibolo umwaba amashiwi ayalanda pa fyo abena Israele balekele ukupepa Yehova. Atile: “Basalile balesa abapya. Lilya e lyo kwali inkondo mu mpongolo.” (Abapingushi 5:8) Apo abena Israele balilekele ukupepa Yehova, batendeka ukupepa balesa bambi, Yehova alilekele ukubapokolola ku balwani babo. Imfumu ya bena Kanaani, Yabini, yabomfeshe umukalamba wa bashilika Sisera, pa kutendeka ukuteka abena Israele.

Abena Israele baleba sana no mwenso kabili baletutuma nga baumfwa ishina lya kuti Sisera. Imipepele ne mikalile ya bena Kanaani yalibipile sana, pantu balepeela abana babo amalambo kabili balecita no bulalelale pe tempele. Bushe ifintu fyali shani ku bena Israele ilyo baletungululwa no mukalamba wa bashilika e lyo na bashilika banankwe abena Kanaani? Ulwimbo Debora ashikile lulanga ukuti abena Israele tabaleendaenda kabili abekala mushi abengi balilekele ukwikala mu mushi. (Abapingushi 5:6, 7) Kuti twaelenganya ifyo abantu baleba no mwenso nga bali mu mpanga na mu mpili, ifyo baletiina ukulima nelyo ukwikala mu cifulo icishacingililwa bwino, ifyo baletiina ukupita mu misebo pa mulandu wa kutila kuti babasansa, babapoka abana, nelyo balaala na banakashi pa maka.b

Abantu batwalilile fye ukuba no mwenso pa myaka 20 mpaka fye ilyo Yehova amwene ukuti abantu bakwe abali bacintomfwa balilapiile nelyo ukufikila ilyo Debora na Baraki balandile mu lwimbo abati, “Nasuka ine, ne Debora, naima, nasuka naima ne nyina mu Israele.” Nangu ca kuti Debora alyupilwe kuli Lapidote, tatwaishiba nga ca kuti alikwete abana, kanshi kuti twatila amashiwi ya muli ulu lwimbo yali yamampalanya. Yehova alipeele Debora umulimo wa kucingilila abena Israele nga filya nyina acingilila abana. Yehova aebele Debora ukweba Umupingushi Baraki, uwali ne citetekelo, ukuti akalwe na Sisera.—Abapingushi 4:3, 6, 7; 5:7.

Yehova aebele Debora ati: “Kabiye no kusalanganya abashilika pa Lupili lwa Tabore.” Baraki alonganike abaume 10,000, abafumine mu mikowa ibili iya bena Israele. Debora aebele abena Israele ifyo Lesa amwebele ukuti baali no kucimfya Sisera na bashilika bakwe aba maka abali na maceleta 900. Ifyo Lesa abebele fifwile fyalipapwishe Baraki. Nangu ca kuti abena Israele tabakwete abashilika ba nkondo nangu fye ifyanso fya kulwilako, Baraki alisumiine ukuya mu kulwa inkondo nga ca kuti Debora na o alisumiine ukuya nankwe ku Lupili lwa Tabore.—Abapingushi 4:6-8; 5:6-8.

Abantu bamo batila filya Baraki alefwaya ukuya na Debora filanga ukuti taali ne citetekelo, lelo ifyo balanda te fya cine pantu Baraki talombele Lesa ukuti abapeele ifyanso ifingi. Apo Baraki aali uwa citetekelo, alishibe ico cawamine ukuya na kasesema wa kwa Yehova uwali no kubakoselesha. (AbaHebere 11:32, 33) Yehova alyaswike Baraki pantu alyebele Debora na o ukuya ku nkondo. Na lyo line, Yehova aebele Debora ukuti nga bacimfya ubulwi, balingile ukulumbanya Yehova te muntu iyo. (Abapingushi 4:9) Lesa alefwaya ukuti umwanakashi eo akepaye Sisera, umubifi.

Muno nshiku, abantu balafyenga, balapuma e lyo no kucusha abanakashi. Abantu abengi tabacindika abanakashi nga fintu Lesa afwaya. Na lyo line, Lesa amona abaume na banakashi ukuti balicindama kabili bonse kuti baba ifibusa fyakwe. (Abena Roma 2:11; Abena Galatia 3:28) Ifyacitike kuli Debora fitulanga ukuti Lesa alapeela abanakashi imilimo iikalamba kabili alacita ne filanga ukuti alibacetekela no kubatemwa. Tatufwile ukuba nga bantu ba muli cino calo abashicindika abanakashi.

Baraki alilonganike abaume 10,000 abashipa ukuti bakalwe na Sisera na bashilika bakwe aba maka. Ilyo Baraki aile na baume abena Israele ku Lupili lwa Tabore, alitemenwe ukuti “Debora aile nankwe,” ne ci calengele babe abashipa. (Abapingushi 4:10) Elenganyeni ifyo abashilika abena Israele bakoseleshiwe ukumona umwanakashi washipa aya pamo nabo ku Lupili lwa Tabore, kabili aibika na mu kaposa mweo pa mulandu wa kuti alicetekele sana Yehova Lesa.

Ilyo Sisera amwene ukuti abena Israele baya mu kulwa nankwe, alimine ilyo line fye ukuti alwe nabo. Imfumu shimo shimo isha bena Kanaani shalyafwileko Imfumu Yabini, uwali uwa maka sana, ukulwa inkondo na bena Israele. Ilyo abashilika ba kwa Sisera balepita na maceleta ya maka mwi lungu, isonde lyaletenta. Abena Kanaani balemona kwati baali na maka sana ukucila abena Israele kabili balemona kwati baali no kubepaya fye bwangu.—Abapingushi 4:12, 13; 5:19.

Finshi Baraki na Debora baali no kucita ilyo bamwene abashilika ba kwa Sisera balepalama? Nga tabafumine mu Lupili lwa Tabore e lyo bali no kucimfya abena Kanaani, pantu pa kulwa bwino inkondo, Sisera na bashilika bakwe abali na maceleta balingile ukuba pa ncende iyabatama. Na lyo line, Baraki alingile ukulwa inkondo nga ca kuti Yehova amweba ifya kucita, e ico alilolelele ukuti Debora amwebe ifya kucita. Debora asukile amweba ifya kucita. Atile: “Ima, pantu buno e bushiku Yehova alepeela Sisera mu minwe yobe. Bushe te Yehova ali pa ntanshi yobe?” Baibolo ilanda no kuti “Baraki atentemwike Ulupili lwa Tabore pamo na baume 10,000.”—Abapingushi 4:14.c

Abena Israele balitentemwike ulupili no kuya pa mpanga iyabatama kabili bakonkele abashilika ba kwa Sisera abaali ne fyanso ifikali. Bushe Yehova alibalwilileko nga fintu Debora alandile? Baibolo itila: “Isonde lyalitentele, e lyo imyulu yaloseshe imfula iikalamba.” Abashilika ba cilumba aba kwa Sisera balifulunganishiwe ilyo imfula yatendeke ukuloka. Imfula yalilokele sana ica kuti nalimo amenshi yalitendeke ukwikalila. Amaceleta ya kwa Sisera na bashilika banankwe ayali ayafyela kabili ayafina sana, yalifililwe ukwenda pantu yaletika mu matipa.—Abapingushi 4:14, 15; 5:4.

Baraki na bantu aali nabo bena tabasakamene ilyo imfula yatendeke ukuloka pantu balishibe uko yafumine. Baile ku bashilika ba bena Kanaani kabili Lesa alibabomfeshe ukwipaya abashilika bonse aba kwa Sisera. Umumana wa Kishone waliswile kabili amenshi yasendele ifitumbi no kufitwala muli Bemba Mukalamba.—Abapingushi 4:16; 5:21.

Muno nshiku, Yehova tatuma ababomfi bakwe ukuya mu kulwa inkondo. Na lyo line, alabeba ukuti balelwa ubulwi bwa ku mupashi. (Mateo 26:52; 2 Abena Korinti 10:4) Nga ca kuti tuleumfwila Lesa, ninshi tulecimfya muli ubu ubulwi. Tulingile ukuba abashipa, pantu bonse abomfwila Yehova balabakaanya ukucita ifyo afwaya. Na lyo line, Yehova tayaluka. Alaafwa abaaba ne citetekelo nga filya ayafwile Debora, Baraki e lyo na bashilika abena Israele abaali abashipa.

Umulwani wabipisha umwina Kanaani alifulumwike. Sisera, uwaletinya sana abantu ba kwa Lesa alifulumwike pa makasa. Ashile abashilika bakwe ninshi nabatika mu matipa no kupita mu baume ba nkondo aba bena Israele e lyo abutukila kubo alemona ukutila kuti bamwafwa. Alibutwike intamfu iikalamba pantu aletiina ukuti nalimo abena Israele kuti bamusanga. Aile kuli Heberi umwina Keni, uwalekele ukwikala na bantu bakwe kabili uwaleumfwana ne Mfumu Yabini.—Abapingushi 4:11, 17.

Sisera afikile apaleikala Heberi ninshi nanaka, nafuma na kwi fupa. Asangile ukuti Heberi talipo, lelo paali fye Yaele umwina mwakwe. Sisera alemona kwati filya umwina mwakwe aleumfwana ne Mfumu Yabini, Yaele na o taali no kucita icili conse icabipa kuli ena. Nalimo aletontonkanya ukutila Yaele te kuti acite icabipa kuli ena nga filya fine umwina mwakwe ashingacita icabipa kuli ena. Sisera taishibe bwino bwino Yaele. Ukwabula ukutwishika, Yaele alemona ifyo abena Kanaani balecusha abantu, kabili alimwene no kuti aali no kucitapo cimo. Alingile ukusalapo nampo nga aali no kwafwa ulya mwaume umunkalwe nelyo nga aali no kumwipaya nga filya Yehova alefwaya. Finshi alingile ukucita? Finshi uyu mwanakashi aali no kucita pa kwipaya uyu muntu uwakwete sana amaka kabili umushilika uwakamamo na menshi?

Yaele alingile ukusalapo bwangu ifya kucita. Ilyo Yaele apeele Sisera apa kwikala, Sisera amwebele ukuti emusokolola nga ca kuti kwaisa uuli onse uulemufwaya. Ilyo Sisera aleele, Yaele alimufimbile, kabili ilyo alombele amenshi, amupeele umukaka uwatikama. Tapakokwele, Sisera alileele utulo utukalamba. Lyena Yaele abulile ulupoopo lwe tenti e lyo na sando ifyo abanakashi abaleikala mu matenti balebomfya sana. Alyamfwile no kuya ukwabelele umutwe wa kwa Sisera pantu alefwaya ukwipaya ulya mwaume nga fintu Yehova alefwaya. Nga ca kuti tayangufyenye ukumwipaya, ifintu nga fyalibipile. Bushe Yaele alitontonkenye pa bantu ba kwa Lesa na pa fyo uyu mwaume abacushishe sana pa myaka iingi? Nelyo bushe atontonkenye ukuti ni Yehova amutungulwile pa fyo alefwaya ukucita? Baibolo tayalanda. Ico twaishiba fye ca kuti Yaele alyangufyenye ukwipaya Sisera.—Abapingushi 4:18-21; 5:24-27.

Ilyo papitile inshita, Baraki aile mu kufwaya Sisera umulwani wakwe. Ilyo Yaele amulangile icitumbi ca kwa Sisera ninshi nabamupoopa ulupoopo mu nsensematwi, alishibe ukuti ifyo Debora asobeele ukuti umwanakashi e wali no kwipaya umushilika wa maka sana Sisera, fyalicitike. Abantu abalengulula balalanda ifintu ifingi ifyabipa pali Yaele, lelo Baraki na Debora balishibe icalengele Yaele epaye Sisera. Mu lwimbo ulo Baraki na Debora bashikile, balilumbenye Yaele pa fyo ashipile pa kwipaya Sisera. Batile ali pa ‘banakashi abapaalwa.’ (Abapingushi 4:22; 5:24) Debora taumfwile ububi pa fyo Yaele bamulumbenye ilyo aipeye Sisera, lelo alitemenwe ukuti ifyo Yehova asobele fyalicitike.

Apo Sisera balimwipeye, abena Israele balilekele ukutiina Imfumu Yabini kabili abena Kanaani balilekele ukucusha abena Israele. Abena Israele baikele mu mutende pa myaka 40. (Abapingushi 4:24; 5:31) Yehova Lesa alipaalile Debora, Baraki na Yaele pa fyo baali ne citetekelo. Nga ca kuti twaliba ne citetekelo nga filya Debora aali, tulebombela Yehova e lyo no kukoselesha abantu bambi, na ifwe Yehova akatupaala kabili tukaba no mutende.