Mulelanga Ukutemwa Ukushipwa ku ba Bwananyina

1-2. Mulandu nshi tufwile ukubela no kutemwa ukushipwa ku ba bwananyina

TUFWILE ukulalanga ukutemwa ukushipwa ku ba bwananyina. Mulandu nshi? Amapinda yamo aya mu Baibolo yalyasuka ici cipusho, yatila: “Wileka icikuuku ne cine fikutaluke. . . . E lyo ukapaalwa kabili Lesa na bantu bakakumona ukuti walishilimuka icine cine.” “Uwaba ne cikuuku asungilila umweo wakwe.” “Uukonkelela ubulungami ne cikuuku akasanga umweo.”—Amapi. 3:3, 4; 11:17; 21:21.

² Aya mapinda yalilanda pa milandu itatu iyo tulingile ukulangila ukutemwa ukushipwa. Umulandu wa kubalilapo wa kuti, nga tulelanga ukutemwa ukushipwa, Lesa alatutemenwako. Umulandu walenga bubili, nga tulelanga ukutemwa ukushipwa tulamwenamo. Ku ca kumwenako tulakwata ifibusa ifisuma. No mulandu walenga butatu, nga tulelanga ukutemwa ukushipwa tukapokelela ifintu ifisuma nga nshi ku ntanshi ukubikako fye no mweo wa muyayaya. Kanshi nacicindama ukulaumfwila amashiwi ya kwa Yehova aya kuti: “Muleba ne cikuuku ne nkumbu umuntu onse ku munankwe.”—Seka. 7:9.

 3. Mepusho nshi twala-asuka muli cino cipande?

³ Muli cino cipande twala-asuka amepusho 4. Ni bani abo tufwile ukulanga ukutemwa ukushipwa? Finshi tusambilila mwi buuku lya kwa Ruti pa kuba no kutemwa ukushipwa? Bushe kuti twalanga shani ukutemwa ukushipwa muno nshiku? Busuma nshi bwaba mu kuba no kutemwa ukushipwa?

 4. Bushe kuti twalanga shani ukutemwa ukushipwa nga fintu Yehova alanga? (Marko 10:29, 30)

⁴ Nga fintu twasambilile mu cipande cafumineko, Yehova alanga fye ukutemwa ukushipwa ku babomfi bakwe abamutemwa. (Dan. 9:4) ‘Tufwaya ukulapashanya Lesa, apo tuli bana bakwe abo atemwa.’ (Efes. 5:1) E ico tulafwaisha ukulanga ukutemwa ukushipwa kuli bamunyinefwe na bankashi.—Belengeni Marko 10:29, 30.

5-6. Landeni pa cacitike icilelangilila ukutemwa uko tutemwa abantu fye bonse.

⁵ Nga twaishiba bwino umo ukutemwa ukushipwa kwalola e lyo twingalakulanga bwino kuli bamunyinefwe na bankashi. Pa kuti tumfwikishe umo ukutemwa ukushipwa kwalola, lekeni tumone ifyo kwapusana no kutemwa uko tulanga abantu bonse. Natulandeko pa ca kumwenako icalalangilila ubupusano bwaba pa kutemwa uko tulanga abantu bonse e lyo no kutemwa ukushipwa.

⁶ Tontonkanyeni pa fyacitike ilyo ubwato umutumwa Paulo alimo bwaonaike. Ena nabo ali nabo mu bwato balyowele ukufika ku lulamba lwa cishi ca Melita. Nangu ca kuti abantu ba pali ici cishi tababeshibe, balibapokelele bwino kabili balibalangile ukutemwa. (Imil. 28:2, 7) Abena Melita balilangile ukutemwa kuli Paulo nabo ali nabo, nomba ifi bacitile nga e fyo bacitiile umuntu uuli onse uwali mu bwafya. Kanshi kuti twatila ukutemwa uko balangile Paulo nabo ali nabo, kutemwa uko tulanga abantu fye bonse.

7-8. (a) Cinshi cilenga umuntu ukulanga ukutemwa ukushipwa? (b) Mulandu nshi twalasambilila pa lyashi lyaba mwi buuku lya kwa Ruti?

⁷ Nomba natulande pali Davidi na Yonatani pa kuti tumone umo ukutemwa ukushipwa kwalola. Davidi ali no kutemwa ukushipwa kuli Yonatani, nangu ca kuti wishi wa kwa Yonatani alefwaya ukwipaya Davidi. Na lintu papitile imyaka iingi ukutula apo Yonatani afwilile, Davidi alitwalilile ukulanga ukutemwa ukushipwa ku mwana wa kwa Yonatani, Mefiboshete. Davidi nga tacitiile ifi umuntu uuli onse. Lelo alangile Yonatani ukutemwa ukushipwa pantu ali ni cibusa wakwe kabili alimutemenwe sana.—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Kuti twasambilila ifingi pa kulanga ukutemwa ukushipwa mwi buuku lya mu Baibolo ilya kwa Ruti. Finshi twingasambilila ku bantu abalembwa muli ili buuku? Bushe kuti twabomfya shani ifyo twingasambilila muli ili buuku mu cilonganino?b

 9. Mulandu nshi Naomi amwenene kwati Yehova e walemulwisha?

⁹ Mwi buuku lya kwa Ruti tubelengamo ilyashi lya kwa Naomi na nafyala Ruti e lyo na Boasi uwatemenwe Lesa kabili uwali ni lupwa wa mulume wa kwa Naomi. Naomi no mwina mwakwe e lyo na bana bakwe babili bakuukile ku Moabu ilyo mu Israele mwali icipowe. Ilyo bali ku Moabu umulume wa kwa Naomi alifwile. Abana bakwe babili abaume balyupile lelo ku ca bulanda na bo bene balifwile. (Ruti 1:3-5; 2:1) Ifi fyacitike fyalilengele Naomi ukuba sana no bulanda ica kuti amwene kwati Yehova e walemulwisha. Umfweni ifyo alandile pa fyo aletontonkanya pali Lesa, atile: ‘Yehova alifumya ukuboko kwakwe pali ine’ “Uwa Maka Yonse nanenga ubulanda nga nshi.” Na kabili atile: “Yehova e wanseebanya kabili Uwa Maka Yonse andetela ububi?”—Ruti 1:13, 20, 21.

10. Finshi Yehova acitile pa mashiwi Naomi alandile?

¹⁰ Finshi Yehova acitile pa mashiwi Naomi alandile? Talekeleshe umubomfi wakwe Naomi lelo ali ne nkumbu kuli ena. Yehova alishiba ukuti “umutitikisha kuti walenga uwa mano ukucita ifintu ngo wapena.” (Luk. Mil. 7:7) Naomi alekabila aba kumukoselesha pa kuti eshibe ukuti Yehova tamulekeleshe. Nani Yehova abomfeshe ukukoselesha Naomi? (1 Sam. 2:8) Yehova abomfeshe Ruti ukulanga ukutemwa ukushipwa kuli Naomi. Ruti alefwaya sana ukulanga ukutemwa kuli Naomi kabili cikuuku cikuuku alimwafwile pa kuti efuupulwa no kwishiba ukuti Yehova talekele ukumutemwa. Finshi twingasambilila ku fyo Ruti acitile?

11. Mulandu nshi aba bwananyina bakoselesesha abali no bulanda nelyo abafuupwike?

¹¹ Ukutemwa ukushipwa kulenga tulekoselesha abali no bulanda. Nga filya fine Ruti atwalilile ukwafwa Naomi, na muno nshiku mwine bamunyinefwe na bankashi balaafwa aba mu cilonganino abali no bulanda nelyo abafuupulwa. Balitemwa sana bamunyinabo na bankashi kabili balafwaisha ukucitila bamunyinabo icili conse pa kuti babafwilishe. (Amapi. 12:25, 24:10) Ifi fine e fyo no mutumwa Paulo atukoseleshe ilyo atile: “Sansamusheni abali no bulanda, koselesheni abanaka, beni abashishimisha kuli bonse.”—1 Tes. 5:14.

12. Finshi twingacita pa kukoselesha bamunyinefwe na bankashi abafuupuka?

¹² Nga tulefwaya ukukoselesha bamunyinefwe na bankashi abafuupuka, tulingile ukulakutika kuli bena no kubeba ukuti twalibatemwa. Yehova alatasha sana pali fyonse ifyo mubombesha ukwafwilisha ababomfi bakwe abo atemwa. (Amalu. 41:1) Baibolo pa Amapinda 19:17 itila: “Uulepeela umupiina ninshi aleashimisha Yehova, e ukamubwesesha pa luse lwakwe.”

13. Bushe ifyo Ruti apingwilepo fyapusene shani ne fyo Olipa apingwilepo, kabili bushe Ruti alangile shani ukuti ali no kutemwa ukushipwa? (Moneni icikope icili pa nkupo.)

¹³ Tulasambililako na fimbi pa kutemwa ukushipwa nga twamona ifyacitike kuli Naomi pa numa ya mfwa ya mwina mwakwe e lyo na bana bakwe babili. Ilyo Naomi aishibe ukuti “Yehova napempula abantu bakwe nabapeela ne fya kulya,” apingwilepo ukubwelelamo ku Israele. (Ruti 1:6) Banafyala ba kwa Naomi na bo balimukonkele. Ilyo baleya, pa miku itatu Naomi aebele banafyala ukuti babwelelemo ku Moabu. Finshi banafyala kwa Naomi bacitile? Baibolo itila: “Olipa atomwene nafyala. Lelo Ruti, akoneene fye kuli ena.” (Ruti 1:7-14) Olipa alicitile ifyo nafyala amwebele kabili abwelelemo ku Moabu lelo Ruti ena tacitile ifyo nafyala amwebele. Afwaya nga alibwelelemo ku Moabu, na lyo line pa mulandu wa kutemwa ukushipwa asalilepo ukukonka Naomi. (Ruti 1:16, 17) Ruti asalilepo ukukonka Naomi te pa mulandu wa kuti e fyo alingile fye ukucita lelo e fyo alefwaisha ukucita. Filya Ruti acitile fyalangile ukuti ali no kutemwa ukushipwa. Finshi tulesambililako ku fyo Ruti acitile?

14. (a) Bushe bamunyinefwe na bankashi abengi muno nshiku bapashanya shani Ruti? (b) Ukulingana na mashiwi yaba pa ba AbaHebere 13:16 finshi tulingile ukucita pa kuti tulelenga Lesa ukusekelela?

¹⁴ Nga tuli no kutemwa ukushipwa tulacitila bambi ifyo bashile-enekela ukubacitila. Muli shino nshiku bamunyinefwe na bankashi abengi balalangisha ukutemwa ukushipwa ku ba bwananyina ukubikako fye na bo bashaishiba. Ku ca kumwenako nga baishiba ukuti na kucitika amasanso balafwaya sana ukwishiba ifyo bengafwilisha aba bwananyina abaponenwe na masanso. Nga baishiba ukuti uwa bwananyina mu cilonganino takwete pa kuma ukuboko, bwangu bwangu balamwipusha ifyo alekabila pa kuti bamwafwe. Nga filya fine Abena Kristu ba mu Makedonia bacitile, bamunyinefwe na bankashi muno nshiku na bo bene balabombesha pa kwafwilisha aba bwananyina. Balaipeelesha “ukucila fye na pa maka yabo” pa kuti baafwe aba bwananyina. (2 Kor. 8:3) Yehova alatemwa sana nga amona ifyo aba bwananyina balanga ukutemwa ukushipwa.—Belengeni AbaHebere 13:16.

15-16. Finshi Ruti acitile ifilanga ukuti tanenwike?

¹⁵ Kuti twasambililako ifintu ifingi ku lyashi lilanda pali Ruti na Naomi. Lekeni tulandeko pali fimo.

¹⁶ Mwilanenuka. Naomi pa kubalilapo alikeene ilyo nafyala Ruti amwebele ukuti amukonke ku Yuda, lelo Ruti ena tanenwike. Finshi fyafumine muli filya Ruti ashanenwike? “Ilyo Naomi amwene ukuti Ruti nakosapo fye ukuya nankwe, alekele ukumupamfya.”—Ruti 1:15-18.

17. Finshi fikatwafwa ukukananenuka ilyo tulefwaya ukwafwilisha bamunyinefwe na bankashi?

¹⁷ Ifyo tulesambililako: Pa kwafwa abafuupulwa tulakabila ukubatekanishisha, nomba tatufwile ukunenuka. Nkashi ulekabila ubwafwilisho nalimo pa kubala kuti akaana ukuti tumwafwe,c na lyo line ukutemwa ukushipwa kukalenga tukamwafwe. (Gal. 6:2) Tulenekela ukuti kasuba kamo akasuka akasumine ukuti tukamwafwe e lyo no kumukoselesha.

18. Finshi nalimo fyalengele Ruti omfwe ububi?

¹⁸ Mwilafulwa. Ilyo Naomi na Ruti bafikile ku Betelehemu, Naomi alimonene na bena mupalamano abo aleikala nabo kale. Aebele abena mupalamano bakwe ukuti: “Nalikwete fyonse ilyo nafumine pano, nomba Yehova ambwesha iminwe nkutwa.” (Ruti 1:21) Elenganyeni ifyo Ruti aumfwile pali aya mashiwi Naomi alandile. Ruti aliipeelesha sana pa kuti afwe Naomi. Alelilila pamo nankwe, alemusansamusha kabili baendele nankwe ulwendo ulutali pa nshiku ishingi. Te mulandu ne fyo Ruti acitile Naomi atile: “Yehova ambwesha iminwe nkutwa.” Naomi talandilepo nangu fimo pa fyo Ruti amwafwile nangu ca kuti ilyo alelanda aya mashiwi Ruti epo ali. Amashiwi alandile yafwile yalengele Ruti ukumfwa ububi nomba te mulandu ne fyo Ruti alitwalilile ukwafwa Naomi.

19. Cinshi twingacita pa kuti tutwalilile ukwafwa abafuupwike?

¹⁹ Ifyo tulesambililako: Nangu ca kutila kuti twabombesha ukwafwa nkashi uwafuupuka inshita shimo kuti alanda amashiwi ayengatukalifya lelo tatufwile ukufulwa. Tufwile ukutwalilila ukwafwa ulya nkashi ulekabila ubwafwilisho kabili tufwile ukulomba Yehova ukuti atwafwe ukusanga inshila isho twingamusansamushishamo.—Amapi. 17:17.

20. Cinshi calengele Ruti atwalilile ukulaafwa Naomi?

²⁰ Mulekoselesha aba bwananyina abalekabila ukubakoselesha. Ruti alilangile Naomi ukutemwa ukushipwa, lelo Ruti na o alekabila ukumukoselesha kabili Yehova alengele Boasi ukumukoselesha. Boasi aebele Ruti ukuti: “Yehova apaale ifyo ucita, kabili icilambu cobe cibe icikalamba ukufuma kuli Yehova Lesa wa kwa Israele, uo waisa ku kuuba mwi samba lya mapindo yakwe.” Aya mashiwi yalisansamwishe sana Ruti kabili aebele Boasi ukuti: “Mwansansamusha . . . pantu mwasosa ifya kutalalika umutima wa mubomfi wenu.” (Ruti 2:12, 13) Filya Boasi akoseleshe Ruti fyalengele atwalilile ukwafwa Naomi.

21. Nga fintu amashiwi yaba pali Esaya 32:1, 2 yalanda, finshi baeluda aba cikuuku bacita?

²¹ Ifyo tulesambililako: Abalanga ukutemwa ukushipwa kuli bambi nabo bene inshita shimo balakabila ukubakoselesha. Boasi alitashishe sana Ruti ilyo amwene ukuti ali ne cikuuku kuli nafyala Naomi. Na muno nshiku mwine baeluda balatasha sana bamunyinefwe na bankashi mu cilonganino nga bamona ukuti baleafwa aba bwananyina. Bamunyinefwe na bankashi bakatwalilila ukula-afwa aba bwananyina nga ca kuti tulebatasha.—Belengeni Esaya 32:1, 2.

22-23. Bushe ifyo Naomi aletontonkanya fya-alwike shani, kabili cinshi calengele?

²² Ilyo papitile inshita Boasi alipeele Ruti na Naomi ifya kulya. (Ruti 2:14-18) Bushe Naomi acitile shani ilyo Boasi abapeele ifya kulya? Atile: “Abe uwapaalwa kuli Yehova uushaleka ukuba ne cikuuku ku ba mweo na bafwa.” (Ruti 2:14-20a) Pali iyi nshita Naomi alyalwike sana mu fyo aletontonkanya! Pa kubalilapo ilyo ali sana no bulanda atile: “Yehova e wanseebanya.” Lelo pali iyi nshita pena atila: “Yehova uushaleka ukuba ne cikuuku.” Cinshi calengele ukuti Naomi aluke mu fyo aletontonkanya?

²³ Naomi alitendeke ukumona ukuti Yehova alemusakamana. Yehova abomfeshe Ruti ukusakamana Naomi ilyo bali pa bulendo bwa kuya ku Yuda. (Ruti 1:16) Na kabili Naomi alimwene no kuti Yehova alebasakamana ilyo Boasi “kalubula” abapeele ifya kulya ifingi.d (Ruti 2:19, 20) Naomi afwile atontonkenye ukuti, ‘nomba namona ukuti Yehova tatala andekelesha alitwalilila ukungafwa!’ (Belengeni Amalumbo 136:23, 26.) Ukwabula no kutwishika Naomi afwile alitemenwe sana filya Ruti na Boasi bashalekele ukumwafwa. Bonse balitemenwe sana filya Naomi atendeke ukusekelela na kabili ilyo alebombela Lesa.

24. Mulandu nshi tufwaila ukulalangila ukutemwa ukushipwa ku Bena Kristu banensu?

²⁴ Finshi twasambilila mwi buuku lya kwa Ruti pa kutemwa ukushipwa? Ukutemwa ukushipwa kulenga ukuti twilanenuka ilyo tulekoselesha bamunyinefwe abali no bulanda nelyo abafuupwike kabili kulenga tuleipeelesha pa kuti tubafwe. Baeluda bafwile ukulakoselesha bonse abalanga ukutemwa ukushipwa kuli bambi. Nga twamona uko abakwete amafya nelyo abafuupwike batendeka ukulabombela Yehova ne nsansa na kabili, tulasekelela nga nshi. (Imil. 20:35) Nomba mulandu nshi uukalamba uo tulingile ukulalangila ukutemwa ukushipwa? Pantu tufwaya ukulapashanya Yehova “uwafulisha icikuuku” kabili tufwaya ukuti alesekelela.—Ukufu. 34:6; Amalu. 33:22.