Icipandwa 4

“Yehova . . . Mukulu ku Maka”

1, 2. Fintu nshi ifya kupapusha Eliya amwenepo mu bumi, lelo fintu nshi ifya kupapusha amwene ilyo ali mu ninga ku Lupili lwa Horebu?

ELIYA alimwenepo ifintu fya kupapusha. Alimwene uko bamwankole balemuletela ifya kulya imiku ibili mu bushiku bumo ilyo afiseme. Alimweneko uko impakwilo sha bunga shibili na bamulongwe ba mafuta fishapwile. Alimwene fye no mulilo wapona mu muulu nge casuko kwi pepo lyakwe. (1 Ishamfumu, ifipandwa 17, 18) Lelo, Eliya tatalile amona icili conse icapale ci.

² Ilyo aali nafutubala pa bwingililo bwa ninga ku Lupili lwa Horebu amwene ifintu fya kupapusha ifyakonkene. Intanshi kwali umwela. Cifwile cali cipuupu icalekafye congo, cali cipuupu cakosa ica kuti calepwile mpili no kutobaula amabwe yasumbuka. Pa numa, kwaishile cinkukuma, icafumishe amaka yakalamba ayaba mwi sonde. E lyo kwaishile umulilo. Ilyo waleoca impanga, Eliya afwile alyumfwile ne cikabilila nga nshi.—1 Ishamfumu 19:8-12.

 3. Bushe Eliya amwene ubushininkisho bwa mibele nshi iya kwa Lesa, kabili ni kwi ifwe twingamona ubushininkisho bwa iyi ine mibele?

³ Ifi fintu fyapusanapusana ifyo Eliya amwene fyalimo icintu cimo—fyalelangilila amaka yakalamba aya kwa Yehova Lesa. Kwena, tatukabila ukumona icipesha amano pa kwiluka ukuti Lesa alikwata amaka. Yalaimonekela ayene. Baibolo itweba ukuti ububumbo bushininkisha “amaka yakwe [ya kwa Yehova] ya pe na buLesa bwakwe.” (Abena Roma 1:20) Tontonkanyeni pa lwa kubyata kwa nkuba no kubulukuta kwa mfula, ukupooma kwawamisha ukwa cipooma, ubukulu bwapesha amano ubwa muulu waisulamo intanda! Bushe tamumonamo amaka ya kwa Lesa muli fi fintu? Lelo banono muno calo abamona icine cine amaka ya kwa Lesa. Kabili banono sana abayamona bwino. Lelo ukwishiba iyi mibele ya kwa Lesa kulatulanga imilandu tufwile ukupalamina kuli Yehova. Muli ci cipande, twalatendeka ukusambilila sana pa maka ya kwa Yehova ayashingalinganishiwako.

Yaba Mibele Ikabilwa Iya kwa Yehova

4, 5. (a) Kwikatana nshi kwaba pe shina lya kwa Yehova na maka yakwe? (b) Mulandu nshi calingila ukuti Yehova asale ing’ombe ilume ku kwimininako amaka yakwe?

⁴ Tapali uwingalingana na Yehova mu maka. Pali Yeremia 10:6 patila: “Takuli uwaba nga imwe, mwe Yehova; muli mukulu, lyalikula ne shina lyenu mu maka.” Moneni ukuti amaka yaikatanishiwa kwi shina lya kwa Yehova. Ibukisheni ukuti ili shina ukwabula no kutwishika lipilibula ukuti “Ailenga Ukuba.” Cinshi calengele ukuti Yehova abumbe ifyo alefwaya kabili ailenge ukuba ico alefwaya ukuba? Ica kubalilapo, pantu alikwata amaka. Cine cine, amaka ya kwa Yehova aya kubomba fimo, ukucita ifyo alefwaya, tayapelela. Amaka ya musango yo e mibele imo ikabilwa iyo akwata.

⁵ Apo te kuti tumfwikishe apapela amaka yakwe yonse, Yehova abomfya ifilangililo ku kutwafwa. Nga fintu tumwene, abomfya ing’ombe ilume ku kwimininako amaka yakwe. (Esekiele 1:4-10) Ici calilinga, pantu ing’ombe ilume ni nama nkalamba kabili iya maka. Abali ku Palestine mu nshita sha mu Baibolo, napamo tabatalile abamona icacila ing’ombe ilume amaka. Lelo balishibe ing’ombe ilume iya mpanga imo iyaleitwa aurochs, lelo ino nshita yaliloba. (Yobo 39:9-12) Kateka wa Roma Julius Caesar inshita imo atile ishi nama ni cikanga shilingane ne nsofu ubukalamba. Alembele ati: “Sha bulamba icine cine, kabili shilabutukisha.” Elenganyeni ifyo mwingayumfwa abace kabili ababula amaka ilyo mwaiminina mupepi ne nama ya musango yo!

 6. Mulandu nshi Yehova eka e witwa “Uwa maka yonse”?

⁶ E fyo no muntu aba, munono sana kabili uwabula amaka nga kumulinganya kuli Lesa wa maka, Yehova. Kuli wene, ne nko sha maka shaba ngo bungululu bwa pa ca kulingilo kufina. (Esaya 40:15) Yehova apusanako ne cibumbwa icili conse, wene amaka yakwe tayapelela, pantu wena eka e witwa “Uwa maka yonse.”a (Ukusokolola 15:3) Yehova wa “maka ayengi” kabili “afulisho kukosa.” (Esaya 40:26) E ntulo ibelelela iya maka. Tashintilila pa cili conse ku kusanga amaka pantu “ubukose bwa kwa Lesa.” (Amalumbo 62:11) Lelo bushe Yehova abomfya shani amaka yakwe?

Ifyo Yehova Abomfya Amaka Yakwe

 7. Umupashi wa mushilo uwa kwa Yehova cinshi, kabili cinshi amashiwi yabomfiwa mu lulimi Baibolo yalembelwemo yatubulula?

⁷ Umupashi wa mushilo upongoloka ukufuma kuli Yehova kabili taupwa. E maka ya kwa Lesa ayabomba. Na kuba, pa Ukutendeka 1:2, (NW) Baibolo ilanda pa lwa wene ati “maka yabomba” aya kwa Lesa. Mu ciHebere ne ciGriki Baibolo yalembelwemo, amashiwi yapilibulwa “umupashi,” mumbi kuti yapilibula “umwela,” “umupu,” “inkuuka.” Ukulingana na bakalemba ba madikishonari, aya mashiwi mu ndimi ishi, pa kubala yalelosha ku maka yabomba ayashimoneka. Nga filya umwela waba, umupashi wa kwa Lesa, taumoneka ku menso yesu, lelo ifyo ubomba fya cine cine kabili filamoneka.

 8. Bushe mu Baibolo umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa witwa nga cinshi, kabili mulandu nshi uku kupalanya kubelele ukwalinga?

⁸ Umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa kuti wacita ifingi icine cine. Yehova kuti aubomfya ku kubomba icili conse alefwaya. Calilinga kanshi ifi mu Baibolo umupashi wa kwa Lesa witwa mu mampalanya ati “umunwe,” “iminwe [yakwe] iyakosa,” nelyo “ukuboko [kwakwe] ukwatambikwa.” (Luka 11:20; Amalango 5:15; Amalumbo 8:3) Kwati fye fintu umuntu engabomfya ukuboko kwakwe ku kucita ifyalekanalekana ififwaya ukubomfya amaka yapusanapusana nelyo ukukampuka, e fyo na Lesa engabomfya umupashi wakwe ku kufishapo ubufwayo bwakwe—pamo nga ukupanga utwacepesha sana sana, nelyo ukupaatula Bemba Wakashika nelyo ukulenga Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ukulanda indimi sha cilendo.

 9. Yakula shani amaka ya kwa Yehova aya kuteka?

⁹ Yehova na kabili abomfya amaka yakwe pamo nga Mulopwe wa Bubumbo Bonse. Elenganyeni ukukwata imyanda mishila ya batekwa balamuka, abafikapo abalemumfwila nga mwabatuma. E maka ya kuteka Yehova akwata. Alikwata ababomfi abantunse, abo mu Malembo balinganishiwa ku mulalo. (Amalumbo 68:11; 110:3) Lelo, umuntunse aba cibumbwa canakuka, nga kumulinganya kuli malaika. Pantu ilyo umulalo wa bena Ashuri wasanshile abantu ba kwa Lesa, malaika umo aipeye abashilika ba bena Ashuri 185,000 mu bushiku bumo! (2 Ishamfumu 19:35) Bamalaika ba kwa Lesa ni “mpalume sha maka.”—Amalumbo 103:19, 20.

10. (a) Mulandu nshi Uwa maka yonse etilwa Yehova wa milalo? (b) Nani wakwatisha maka pali fyonse ifyo Yehova abumba?

¹⁰ Bushe bamalaika baba banga? Kasesema Daniele mu cimonwa amwene mu muulu ifibumbwa fya mupashi ukucila pa mamilioni 100 pa ntanshi ya cipuna ca bufumu ica kwa Yehova lelo tacalandwa ukuti amwene bamalaika bonse apo bapela. (Daniele 7:10) E ico napamo kwaba bamalaika imyanda ya mamilioni. E co Lesa etilwa Yehova wa milalo. Ili lumbo lilanda pa cifulo cakwe ica maka pamo nga Mushika wa mulalo ukalamba, uwateyanishiwa bwino uwa bamalaika ba maka. Pali fi fibumbwa fya mupashi fyonse, Lesa alaasapo Umwana wakwe uwatemwikwa, “ibeli lya ku cibumbwa conse.” (Abena Kolose 1:15) Apo e malaika mukalamba, uwacila bamalaika bonse, baserafi, na bakerubi, Yesu e wakwatisha maka pali bonse abo Yehova abumba.

11, 12. (a) Ni mu nshila nshi icebo ca kwa Lesa cabela icaluma? (b) Ni shani fintu Yesu aikalileko ubunte pa lwa bwingi bwa maka ya kwa Yehova?

¹¹ Yehova alikwate nshila na imbi abomfeshamo amaka yakwe. Ilembo lya AbaHebere 4:12 litila: “Icebo ca kwa Lesa ca mweo, kabili caliluma.” Bushe mwamona amaka yakulisha ayo icebo ca kwa Lesa cakwata, nelyo amashiwi yapuutwamo no mupashi ayo nomba ayasungilwa mu Baibolo? Kuti yatukosha, ukukuula icitetekelo cesu, no kutwafwa ukwalula sana ubuntu bwesu. Umutumwa Paulo asokele abasumina banankwe ulwa bantu baleitumpa mu mikalile ya cisenena. Lyene asosele ati: “Kabili imwe bamo e fyo mwali.” (1 Abena Korinti 6:9-11) Cine cine, “icebo ca kwa Lesa” calibomfeshe amaka ya ciko pali bene no kubaafwa ukwaluka.

¹² Amaka ya kwa Yehova yengi icine cine kabili alayabomfya bwino ica kuti tapali icingayacilikila. Yesu asosele ati: “Kuli Lesa fyonse fingacitwa.” (Mateo 19:26) Ni ku bufwayo nshi Yehova abomfya maka yakwe?

Amaka Ayabomfiwa Ilyo Pali Ubufwayo

13, 14. (a) Mulandu nshi twingasosela ati Yehova ni ntulo ya maka iishingalingana na mashini? (b) Ni mu nshila nshi Yehova abomfesha amaka yakwe?

¹³ Umupashi wa kwa Yehova mu cishinka walicilapo nga nshi pa maka ayali yonse twaishiba; kabili Yehova taba nga intulo ya maka iya fye, iipanga fye amaka. Lesa muntu uwishiba ifyo alefwaya ukubomfya amaka yakwe. Lelo cinshi cimulenga ukuyabomfya?

¹⁴ Nga fintu twalamona, Lesa abomfya amaka yakwe ku kubumba, ukonaula, ukucingilila, no kubukulula—mu kwipifya, ayabomfya ku kucita conse icalingana no bufwayo bwakwe ubwapwililika. (Esaya 46:10) Inshita shimo, Yehova abomfya amaka yakwe ku kusokolola imibele yakwe iyacindama ne fipimo. Lelo abomfya amaka yakwe ukucilisha ku kufishapo ukufwaya kwakwe—ku kulanga ukuti e wakwate nsambu sha kuteka no kushisha ishina lyakwe ilya mushilo ukupitila mu Bufumu bwa kwa Mesia. Tapali icingacilima ubo bufwayo.

15. Ni ku bufwayo nshi Yehova abomfesha amaka yakwe ukukuma ku babomfi bakwe, kabili ni shani fintu ici calangililwe kuli Eliya?

¹⁵ Yehova abomfya na maka yakwe ku kunonsha fwe bantunse. Moneni icasoswa pali 2 Imilandu 16:9: “Amenso ya kwa Yehova yalolo ku no ku yalabebeta mu calo conse ku kuilango kuti wa maka ku kwafwa ababa ne mitima ya mpomfu kuli wene.” Ifyo Eliya amwene, filya tulumbwile pa kwiswila, fyaba ca kumwenako. Mulandu nshi Yehova amulangiile yalya maka ya bulesa aya kutiinya? Namfumu wabipa Yesebele alilapile ukuti Eliya afwile ukufwa. Ulya kasesema alifulumwike ukuti apusushe umweo wakwe. Aleumfwa ukuti ali eka, ali no mwenso, kabili alifuupwilwe—kwati imilimo yakwe yonse yali ya fye. Pa kusansamusha ulya muntu wacushiwe, Yehova acitile filya fintu ku kucinkulako Eliya ulwa maka ya bulesa. Umwela, icinkukuma, no mulilo fyalangile ukuti Uwa maka yonse mu bubumbo bonse epo ali palya na Eliya. Apo Lesa ali nankwe, cinshi engatiina kuli Yesebele?—1 Ishamfumu 19:1-12.b

16. Mulandu nshi twingasansamukila ilyo twatontonkanya pa maka yakalamba aya kwa Yehova?

¹⁶ Nangula ino te nshita ya fipesha amano, Yehova tateluka ukufuma mu nshiku sha kwa Eliya. (1 Abena Korinti 13:8) Ne lelo line alafwaisha ukubomfya amaka yakwe pa bamutemwa. Ca cine ukuti ekala mu bwikashi bwa mipashi ubwaba ukutali, lelo taba kutali kuli ifwe. Amaka yakwe tayaba na pa kupelela, e co intamfu teti ibe bwafya. Lelo, “Yehova ali mupepi kuli bonse abalilila kuli wene.” (Amalumbo 145:18) Inshita imo ilyo kasesema Daniele alilile kuli Yehova ukuti amwafwe, malaika alishile ilyo Daniele ashilapwa no kupepa! (Daniele 9:20-23) Tapali icingalesha Yehova ukwafwa no kukosha abamutemwa.—Amalumbo 118:6.

Bushe Ifi Lesa Akwata Amaka Teti Tumupalame?

17. Ninshi twingasosela ukuti amaka ya kwa Yehova yatulenga ukumutiina, kabili kutiina kwa musango nshi yatulenga ukuba na ko?

¹⁷ Bushe amaka ya kwa Lesa yalingile ukutulenga ukumutiina? Kuti twatila ee kabili iyo. Kuti twatila ee, pantu iyi mibele itulenga ukuba na katiina kalya twalandilepo panono mu cipandwa cifumineko. Baibolo itila ako katiina, “e kutendeka kwa mano.” (Amalumbo 111:10) Lelo, na kabili kuti twatila iyo, pantu amaka ya kwa Lesa tayatulenga ukuba no munsokwe nelyo ukumutaluka.

18. (a) Mulandu nshi abengi bafililwa ukucetekela aba maka? (b) Twaishiba shani ukuti amaka Yehova akwata teti yamonaule?

¹⁸ “Amaka yalonaula umuntu kabili uwakwata amaka sana alonaika sana.” Ifyo e fyalembele Lord Acton kalemba wa lyashi lya kale umuNgeleshi mu 1887. Abengi balilandapo ifyo alandile, napamo bamona ati amashiwi yakwe ya cine nga nshi. Abantunse bashapwililika ilingi line balabomfya bubi bubi amaka, nga fintu ifyacitika kale fyalangilila libili libili. (Lukala Milandu 4:1; 8:9) Ici calenga abengi ukukanacetekela aba maka kabili balabataluka. Yehova alikwata amaka yonse. Bushe mwalibako mumo umo yamonaula? Awe iyo! Nga fintu twasambilila, wa mushilo nga nshi, teti onaike napacepa. Yehova taba nga baume na banakashi abakwata amaka muli cino calo cabipa. Tatala abomfyapo amaka yakwe bubi bubi, kabili takatale.

19, 20. (a) Yehova lyonse abomfya amaka yakwe ukulingana ne mibele nshi imbi, kabili mulandu nshi ici cabela ica kusansamusha? (b) Cilangililo nshi mwingapeela ku kulanga ukuilama kwa kwa Yehova, kabili mulandu nshi mwacitemenwa?

¹⁹ Ibukisheni ukuti amaka te mibele fye yeka iyo Yehova akwata. Ku ntanshi tuli no kusambilila ulwa bupingushi bwakwe, amano yakwe, no kutemwa kwakwe. Lelo tatulingile ukutunganya ukutila imibele ya kwa Yehova yaba fye iyaumina kumo, kwati abomfya fye imibele imo pa nshita imo. Tuli no kumona mu fipandwa fili ku ntanshi ukuti Yehova lyonse abomfya amaka yakwe ukulingana no bupingushi bwakwe, amano yakwe, no kutemwa kwakwe. Tontonkanyeni pa mibele na imbi Lesa akwata, iyo bakateka ba muno calo bashakwata—ne yi mibele ya kuilama.

²⁰ Elenganyeni ukuti mwakumanya umutuulushi, uwa maka ica kuti mwaumfwa no mwenso. Lelo mu kupita kwa nshita mwasanga ukuti alinakilila. Lyonse aliba uwaiteyanya kabili alafwaisha ukubomfya amaka yakwe ukwafwa no kucingilila abantu, maka maka balya abayanguka ukufyengwa. Tabomfya bubi bubi amaka yakwe. Mwaumfwa uko abantu bamubepesha ukwabula umulandu, kabili ali fye uwashangila lelo uwatekanya, kabili uwa cikuuku. Muletontonkanya kuti mwaba abanakilila no kuilama amukwata amaka uyo muntu akwatako? Ilyo mwaishiba umuntu wa musango yo, bushe teti mufwaye ukumupalama? Kwaliba ifingi ifitulenga ukupalamina kuli Yehova wa maka yonse. Moneni amashiwi yonse apafumine umutwe wa cino cipandwa: “Yehova akokolo kukalipa, kabili mukulu ku maka.” (Nahumu 1:3) Yehova tasuswa ukubomfya amaka yakwe ukulimuna abantu, nangu fye babifi. Alifuuka umutima kabili wa cikuuku. Alilanga ukuti “akokolo kukalipa” te mulandu ne miku ubwingi iyo bamukalifya.—Amalumbo 78:37-41.

21. Mulandu nshi Yehova ashipatikishisha abantu ukucita ifyo alefwaya, kabili cinshi ici citusambilisha pali wene?

²¹ Tontonkanyeni pa kuilama kwa kwa Yehova mu nshila na imbi. Nga mwalikwete amaka ayashapelela, bushe muletontonkanya ukuti inshita shimo kuti mwafwaya abantu ukucita ifintu mu nshila mulefwaya ficitilwemo? Yehova, na maka yakwe yonse, tapatikisha abantu ukumubombela. Nangu ca kuti ukubombela Lesa e nshila fye yeka iya ku mweo wa muyayaya, Yehova tatupatikisha ukumubombela. Lelo, mu cikuuku alikatamika umuntu umo umo pa kumupeela amaka ya kuisalila. Alasoka pa lwa fifuma mu kusala kwalubana no kutweba ifilambu fyaba mu kusala bwino. Lelo aleka fwe bene tuisalile. (Amalango 30:19, 20) Yehova tasekela mu mulimo ubombwa mu kupatikishiwa nelyo pa mulandu wa kutiina amaka yakwe ayafulisha. Afwaya abengamubombela mu kuitemenwa, ku mulandu wa kumutemwa.—2 Abena Korinti 9:7.

22, 23. (a) Cinshi cilanga ukuti Yehova abekelwa mu kupeelako bambi amaka? (b) Cinshi tuli no kusambilila mu cipandwa cikonkelepo?

²² Natulande pa mulandu wa kulekelesha uo tushifwile ukubela no munsokwe pali Lesa Wa maka yonse. Abantunse ba maka balatiina ukwakanyako bambi amaka yabo. Lelo Yehova, abekelwa mu kupeela abamupepa amaka. Alapeelako bambi amaka ayengi, nga filya apako Umwana wakwe. (Mateo 28:18) Yehova alapeela ababomfi bakwe amaka mu nshila na imbi. Baibolo ilondolola ati: “Fyenu, mwe Yehova, ubukulu na bumpalume no kuyemba no kupulama na bukatebebe, pantu conse icili mu muulu na pa nshi cenu. . . . Mu kuboko kwenu muli amaka na bumpalume, kabili mu kuboko kwenu e muli ukukusha no kukosha bonse.”—1 Imilandu 29:11, 12.

²³ Cine cine, Yehova akaitemenwa ukumupako amaka. Alapeela fye no “kucishamo kwa maka” ku balefwaya ukumubombela. (2 Abena Korinti 4:7) Bushe tamumfwa ukuti mulefwaya ukupalama kuli uyu Lesa wa maka, uubomfya amaka yakwe muli shi nshila sha cikuuku kabili ishalamwa bwino? Mu cipandwa calakonkapo, tuli no kulanda sana pa fyo Yehova abomfya amaka yakwe ku kubumba.

[Amafutunoti]

Amepusho ya Kutontonkanyapo

2 Imilandu 16:7-13 Ni shani fintu imicitile ya Mfumu Asa ilangilila ifyo cabipisha ukufilwa ukucetekela amaka ya kwa Yehova?

Amalumbo 89:6-18 Bushe amaka ya kwa Yehova yambukila shani abamupepa?

Esaya 40:10-31 Ni shani fintu amaka ya kwa Yehova yalondololwa pano, yakula shani, kabili kuti yatunonsha shani ifwe umo umo?

Ukusokolola 11:16-18 Finshi Yehova alaya ifyo akacita ku ntanshi ku maka yakwe, kabili mulandu nshi ico cisansamushisha Abena Kristu ba cine?

[Icikope pe bula 39]

“Moneni, Yehova alepita”