Ifipusho Ukufuma ku Babelenga

• Bushe Lusifa e shina Satana alumbulwa muli Baibolo?

Ishina Lusifa limoneka umuku umo mu Malembo kabili lisangwa fye mu mabupilibulo yamo aya Baibolo. Ku ca kumwenako, King James Version pali Esaya 14:12 yapilibulwa ati: “Ifyo wapona ukufuma mu muulu, we Lusifa, umwana mwaume wa macaca!”

Ishiwi lya iciHebere ilyapilibulwa “Lusifa” lipilibula “uwabengeshima.” Ubupilibulo bwa Septuagint bubomfya ishiwi lya ciGriki ilipilibula “kaleta wa matundaca.” E co, amabupilibulo yamo yapilibula ishiwi lya ciHebere ati “ulutanda lwa lucelo” nelyo “Mulanga.” Lelo ubupilibulo bwa kwa Jerome ubwa Latin Vulgate bubomfya “Lusifa” (kasenda wa lubuuto), kabili uyu e mulandu wine ili shiwi lyabomfiwa mu mabupilibulo yalekanalekana aya Baibolo.

Bushe uyu wine Lusifa ni ani? Ishiwi lya kuti “uwabengeshima,” nangu “Lusifa,” lisangwa mu kusesema kwa kwa Esaya ku bena Israele ilyo ‘asantwilile mfumu ya ku Babele ulwa mashiso.’ E co, ifyo aseseme fyaba pa kati ka fyebo ifyalelanda sana pa mutande wa shamfumu sha Babele. Ubulondoloshi bwa kuti “uwabengeshima” tabwalosha ku cibumbwa ca ku mupashi lelo ku muntu. Ici kuti camonwa mu mashiwi yatila: “Nutentemushiwa ukufika ku Mbo.” Imbo ni nshishi ya munsaunte iya bantunse bonse—te cifulo ukwaikala Satana Kaseebanya. Kabili abamona Lusifa muli iyi nshila bepusha ati: “Bushe uyu e muntu uwaletenkanye sonde?” Nacimoneka fye ukuti “Lusifa” alosha ku muntu, te ku cibumbwa ca ku mupashi.—Esaya 14:4, 15, 16.

Mulandu nshi ubulondoloshi ubwaibela ifi bwapeelelwe ku mutande wa shamfumu sha Babele? Tulingile ukuumfwikisha ukuti imfumu ya Babele yaitilwe uwabengeshima pa numa lintu yawile e lyo yaleitwe fyo ilyo balemupumya. (Esaya 14:3) Icilumba calengele imfumu sha Babele ukuituntumba ukucila ishibiye. Ukuituntumba kwa ishi shamfumu kwalikulile ica kuti calangililwa ukuti shaleti: “Nkanina nkaya mu muulu, nkatumpule cipuna candi ca bufumu ukucila pa ntanda sha kwa Lesa, nkekala na mu lupili ulwalingwa lwa milungu, mu mpela ya ku kapinda ka ku kuso. . . . Nkapalana na Wapulamo!”—Esaya 14:13, 14.

“Intanda sha kwa Lesa” shamfumu sha mu bukonkani bwa kwa Davidi. (Impendwa 24:17) Ukutendekela pali Davidi ukuya ku ntanshi, ishi “ntanda” shatekele pa Lupili lwa Sione. Pa numa Solomone akuulile itempele mu Yerusalemu, uyu musumba watendeke no kwitwa ati Sione. Ilyo baletungululwa ne cipingo ce Funde, abena Israele abaume bonse baebelwe ukuya ku Sione imiku itatu mu mwaka. E co Sione aishileba “lupili lwalingwa [“ulwa kulonganinapo,” NW].” Ilyo Nebukadnesari alefwaya ukucimfya ishamfumu sha Yudea no kushifumya muli lulya lupili, aliisansabike ukucila isho “ntanda.” Ukucila kutasha Yehova ukuti e wacimfishe ishamfumu sha Yuda, aleituumika no kuimona kwati e Yehova. E co ni pa numa ya kuwa kwakwe e lintu uyu umutande wa shamfumu sha Babele mu kupumya waitilwe ati “uwabengeshima.”

Icine cine icilumba ca shamfumu sha Babele calangishe imibele ya “mulungu wa nshita ino”—Satana Kaseebanya. (2 Abena Korinti 4:4) Na o alafwaya amaka no kutinamina icifulo cacila pali Yehova Lesa. Lelo Lusifa talyaba lishina lya mu Malembo ilya kwa Satana.

• Mulandu nshi 1 Imilandu 2:13-15 isosela ukuti Davidi mwana walenga cinelubali (7) uwa kwa Yese, lelo 1 Samwele 16:10, 11 ilangilila ati mwana walenga cinekonsekonse (8)?

Pa numa Imfumu Shauli iya Israele wa pa kale yatalwike ku kupepa kwa cine, Yehova Lesa atumine kasesema Samwele ukusuba umo uwa mu bana baume ba kwa Yese ubufumu. Icalembwa ca Baibolo pa lwa ici cacitike, icalembelwe na Samwele mu mwanda wa myaka yalenga 11 B.C.E., cilangilila Davidi ngo mwana walenga 8 uwa kwa Yese. (1 Samwele 16:10-13) Lelo, icalembwa ca kwa Esra shimapepo icalembelwe ilyo papitile myaka 600 citila: “Yese afyele ibeli lyakwe Eliabu, na Abinadabu cikonkebeli, na Shimea uwa citatu, Netanele uwa cine, Radai uwa cisano, Osemu uwa mutanda, Davidi uwa cinelubali (7).” (1 Imilandu 2:13-15) Cinshi cacitike kuli munyina kwa Davidi umo, kabili mulandu nshi Esra ashiilapo ishina lyakwe?

Amalembo yatila Yese “ali na bana baume cinekonsekonse (8).” (1 Samwele 17:12) Napamo umo mu bana bakwe taikele umumi ukufika ku kuupa no kukwata abana. Apo takwete intuntuko, te kuti aikuminishe ku bupyani bwa mukowa nangu kwishiba umutande wa kufyalwa kwa kwa Yese.

Nomba natutontonkanye pa nshiku sha kwa Esra. Moneni fyo ifintu fyali ilyo alelemba ibuuku lya Imilandu. Bunkole mu Babele bwapwile ninshi napapita imyaka 77, kabili abaYuda baikele cipya cipya mu calo cabo. Imfumu ya Persia yasuminishe Esra ukusonta bakapingula na bakasambilisha be Funde lya kwa Lesa no kuyemfya ing’anda ya kwa Yehova. Ifyalembwa fyalungama ifya mutande wa kufyalwa fyalekabilwa ku kushininkisha ubupyani bwa mukowa no kwishiba abasuminishiwe ukubomba bushimapepo. E co Esra ateyenye ubulondoloshi bwa fyacitike ku luko, ne calembwa icalondolola bwino bwino kabili cashintililwapo ica mutande wa kufyalwa ica kwa Yuda na Davidi. Ishina lya mwana wa kwa Yese uwafwile imbula mwana talyakabilwe. E co Esra alifumishemo ishina lya uyu mwana.