Bushe Kuti Wacetekela Baibolo?

NGA ca kuti wabuulile Baibolo, bushe kuti waenekela ukusangamo ikobili? Ni shani pa lwa ili kobili lya silfere ilya ku kale?

Abengi batontonkanya ulwa Baibolo nge citabo ca kale icitambika amalyashi ya kucebusha aya ku numa ne mibele isuma iya kukumbwa. Nalyo line, tabasumina ukuti ubulondoloshi bwa Baibolo lyashi lya kale ilyalungika, e co balakaana ukuba kwa iko Icebo ca kwa Lesa. Kwalibako, nangu ni fyo, ubushininkisho bwa kulungika kwa Baibolo. Ili kobili (imimwene yakushiwa) lili ca kumwenako cisuma. Cinshi cintu ifilembo fisosa?

Ikobili lyapangilwe mu Tarsi, umusumba mu lubali lwa pa kati ka kapinda ka ku kulyo na kabanga ulwa caishibikwa nomba nga Turkey. Ikobili lyaletelweko mu kati ka kuteka kwa kwa kateka umwina Persia Mazaeus mu mwanda wa myaka uwalenga bune B.C.E. Limwishibisha nga kateka wa citungu ca “Ku masamba ya Mulonga,” uko e kuti, umumana wa Yufrate.

Lelo mulandu nshi ilyo longo lya mashiwi libelele ilya buseko? Pa mulandu wa kuti uli no kusanga ubulondoloshi bumo bwine muli Baibolo obe. Esra 5:6–6:13 imika ukwampana pa kati ka mfumu ya Persia Dariusi na kateka we shina lya Tatinai. Icali pa fikansa cali kukuulwa cipya cipya kwe tempele lya baYuda mu Yerusalemu. Ezra ali kalemba wakampuka uwe Funde lya kwa Lesa, kabili kuti waenekela wene ukuba uwa kulungatika, ukulungika mu cintu alembele. Uli no kumona pali Esra 5:6 na 6:13 ukuti alumbulwile Tatinai “kateka wa ku masamba ya Mulonga.”

Ezra alembele ico mupepi na 460 B.C.E., imyaka imo 100 pa ntanshi ili kobili talilapangwa. Oo, abantu bamo kuti pambi bayumfwa ukuti ilumbo lya kwa mushika wa ku kale lili cishinka cinono. Lelo nga ca kuti kuti washintilila pali bakalemba ba Baibolo nelyo fye mu fishinka finono ifya musango yo, bushe ico tacilingile ukwingilishako ukucetekela kobe muli conse cimbi ico balembele?

Mu fipande fibili ifya kubalilapo muli luno lwafuma, uli no kusanga imilandu yalundwako ku kucetekela kwa musango yo.

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 32]

Collection of Israel Dept. of Antiquities Exhibited & photographed Israel Museum