Ifipusho Ukufuma ku Babelenga

◼ Bushe umukashana wa ciYuda Estere alikwete ukwampana kwa bwamba ukwa bucilende ne mfumu ya Persia pa kukwata ukusenamina kwakwe kabili muli fyo ukunonka ubusuma?

Bamo kuti pambi balisondwelela ici ukufuma ku kucita lipoti kwa ku calo, lelo icalembwa cashintililwapo ica Baibolo cilapilika uku kutunganya.

Kalemba wa lyashi lya kale uwa ciYuda Flavius Josephus apayanya lipoti wa ku calo ukuti mukolo Bashti umwina Persia alikeene ukumonekela pa ntanshi ya mulume wakwe, Ahasuerusi. Pamo nge ca kufumamo, imfumu, mu kumonekesha Xerxes I uwa mu mwanda wa myaka uwalenga isano B.C.E., mu kukalifiwa akeene Bashti kabili asuminishe ukusapika kwa mu kusalaala kwa buteko ku kufwaya mukolo mupya. Banacisungu bacaice abayemba balilonganikwe no kubikwa mu kumonwa kwa kuyemba ukwatantalila.

“Lyene, lintu [mutungwi wa mfumu] atontonkenye ukuti banacisungu balikwete ukusakamana kwakumanina . . . kabili baali nomba abalinga ukwingila mu busanshi bwa mfumu, atumine umo cila bushiku ku kusendama ne mfumu, uyo, pa numa ya kulaala nankwe, ilyo line fye amubweseshe kuli mutungwi. Lelo, lintu Estere aishile kuli wene, aali uwatemunwa na wene kabili lyene, pa kuba namutemwa, amucitile umukashi wakwe uwa mwi funde kabili bacitile ubwinga bwabo.”—Jewish Antiquities, Book XI, 184-202, icapilibulwa na Ralph Marcus, (Book 11, icipandwa 6, amaparagrafu 1, 2, nga fintu capilibulwa na William Whiston).

Ubu bulondoloshi bwa ku calo kuti bwatungulula umo ku kutontonkanya ukuti banacisungu balyakene mu kwampana kwa bwamba ukwa bucisenene ne mfumu no kuti ubupusano bweka fye mu mulandu wa kwa Estere bwali bwa kuti bucisenene bwakwe bwatungulwile ku cupo no kuba kwakwe mukolo. Baibolo, nangu cibe fyo, itupayanishisha ifyebo fyacilapo kulungikwa kabili ifya kwikusha.

Pa numa ya kulondolola ukumonwa kwa kuyemba, Baibolo isosa ukuti: “Ni mu musango uyu [umukashana umo umo, NW] aingilile ku mfumu: . . . Ku cungulo aliingile, na ku lucelo abwelela ku ŋanda ya cibili iya banakashi, ku kuboko kwa kwa Shaashgasi mutungwi wa mfumu kabaka wa bakanakashi. Tabweleele kabili ku mfumu, kano imfumu yabekelwa muli wene no kumwita mwi shina.”—Estere 2:13, 14.

Amalembo yasosa ukuti Estere “atwelwe” ku “ŋanda ya . . . banakashi” pa nshita iitali, inshila yayemba iyalangililwa: “Awe Estere atwelwe ku mfumu Ahasuerusi . . . Kabili imfumu yatemenwe Estere ukucila abanakashi bonse, na o asangile ububile no luse ku cinso ca iko ukucila abashatala abopwa bonse; yasuka yabike cilongwe ca bufumu pa mutwe wakwe, no kumucita mukolo mwi punda lya kwa Bashti.”—Estere 2:8, 9, 16, 17.

Bushe mwacimona mu bulondoloshi bwa Baibolo uko abanakashi batwelwe pa numa babe nabapoosa ubushiku ne mfumu? ‘Ku ŋanda ya cibili iya banakashi, pe samba lya kwa kabaka wa bakanakashi.’ E co babele bakanakashi. Mordekai, kalemba we buku lya Baibolo ilya kwa Estere, aali muHebere, kabili pa kati ka bantu bakwe ku numa kulya, kanakashi alikwete icifulo ca kwangalila pamo ica mukashi wa cibili. Ifunde lya bulesa lyasuminishe ukuti umwaume umwina Israele aali no kubuula umukashana umulebeshi uwaiketwe mu kati ka nkondo, kabili aali no kuba kanakashi wakwe, nelyo umukashi wa cibili, mu kuba ne nsambu no kucingilila kwa mwi funde. (Amalango 21:10-17; linganyeniko Ukufuma 21:7-11.) Abana abafyelwe kuli kanakashi wa mwi funde uwa musango uyo baali aba mwi funde kabili baali no kunonka ubupyani. Abana baume 12 aba kwa Yokobo, ifikolwe fya mikowa 12 iya kwa Israele, bali bufyashi bwa bakashi bakwe na bakanakashi ba mwi funde.—Ukutendeka 30:3-13.

Imibombele yali ya kuti pa numa lintu banacisungu baali ne mfumu ya Persia, baile ku ŋanda ya bakanakashi. Ici cilangilila ukuti babele abakashi bakwe aba cibili.

Ni shani pa lwa kwa Estere? Baibolo taisosa ukuti alisendeme ne mfumu kabili muli fyo ukunonka ukusenamina kwa iko. Tailanda ulwa kusendwa kwakwe ku ŋanda ya bakanakashi, lelo isosa fye ukuti: “Awe Estere atwelwe ku mfumu Ahasuerusi ku ŋanda ya bufumu ya iko . . . Kabili imfumu yatemenwe Estere ukucila abanakashi bonse.” Ibukisheni ukuti mu kubangilila, ukwabula ukusuusukako ukuli konse ukwa bwamba ukwa mibele yakwe iya bulumba ne ya bunacisungu, anonkele “uluse” ulwa kwa “Hegee . . . kabaka wa banakashi.” Mu kulundapo: “Kabili Estere aletashiwa mu menso ya bonse abalemumona.” (Estere 2:8, 9, 15-17) E co Estere mu kumfwika alyebekeshe imfumu no kunonka umucinshi wakwe, nga fintu fye anonkele umucinshi wa bambi.

Fintu twingaba aba kutootela pa kukwata ifishinka no kushilimuka fintu Baibolo itupayanishisha! Nangu cingati twaliba amakana ya myaka ukutaluka ukufuma ku fya kuponako, muli fyo natukwata umulandu wa kucetekela ukuti Estere abombele mu kuba no bulumba bwa cine kabili mu kumfwana ne fishinte fya bukapepa.