Ukwalula Icifyalilwa ca Buntunse

“ABANTU tabekalila ku kulwisha fye ububifi,” e fyasosele uwasambilila amano ya buntunse Sir Isaiah Berlin. “Bekalila ku mabuyo yashininkishiwa, ngo muntu umo umo kabili capamo.” Lelo ni banga bengasanga “amabuyo yashininkishiwa” aya musango yo? Ilingi line icifyalilwa ca buntunse cikongamina ku capusanako kabili icingabe ca konaula.

Mu Britain, ku ca kumwenako, imisoka ya lukaakala nomba line yaninine mu kuba na maperesenti 11. “Umulimo wesu,” e fyasosele minista mukalamba uwa ku Britain, “kwesha ukusanga ifya kucilikila pa kuti ukutumpuluka kukalamba kwingatwalilila.” Lelo bushe amafunde no lumanimani lulengwa no bupolitiki, nangu fingaba ifisuma, mu cine cine kuti fyaalula ukukongama kwa bantu ku kucite calubana? Icishinka ca kuti ukubulwe funde e po kwaba kabili kulengilishiwako pa ntanshi ya mafunde, kabili na pa ntanshi fye ya mafunde yacilapo ukukosa, cilailandile cine. Icacilapo na pa kucilima kwa mwi funde cilekabilwa. Icifyalilwa cine ica bantu cilingile ukwaluka.

Baibolo, ukubuula imimwene ya cishinka, iya bumi iibomba, ilondolola imibele ya muntu iyabipa. Ku ca kumwenako, umutumwa Paulo alembele ku Bena Kristu banankwe mu Galatia pa lwa “ncitilo sha bucisenene, ubusali, kabili ne ncitilo shabulwo mucinshi . . . Abantu baba abalwani kabili balalwa; baba na kalumwa, ubukali, kabili . . . baba aba mufimbila, balakolwa, balakwata umusamwe wacishamo, no kucita ifintu fimbi ifyapala ifi.” Ukulingana na Today’s English Version, iyambwilwe pano, yonse iyi mibele ibotelesha e yo “icifyalilwa ca buntunse cicita.”—Abena Galatia 5:19-21.

Intulo ya Mpika

Today’s English Version, nangu cibe fyo, bupilibulo bwalubuka kabili inumbwilo ya “ico icifyalilwa ca muntunse cicita” kwaba kusupawila fye kwa cintu Paulo mu kushininkisha asosele. Ishiwi lya ciGreek ilyabomfiwe na Paulo, sarx, lipilibula “umubili,” te “cifyalilwa ca buntunse.” Pali uyu mulandu, amabupilibulo yakonke shiwi pano yasosa pa lwa “milimo ya bumubili” ku kulenga ukulumbulula kwa kwa Paulo ukumfwika mu kulinga mu lulimi lwesu ulwa ndakai.a

Icalembwa ca Baibolo ica kwingila kwa lubembu pa cisebele ca buntunse caliba icaumfwika kabili icayanguka—na kuba, icayangukisha ica kuti abengi basobolapo ukukanacisumina. Ifi e fyo Paulo alondolwele cene ukuti: “Ulubembu lwaingilile mu muntu umo pano isonde, ne mfwa yaingilile mu lubembu; e fyo ne mfwa yayambukile ku bantu bonse, pantu bonse balibembwike.” (Abena Roma 5:12) Paulo pano alelosha ku Ukutendeka, ibuku lya ntanshi ilya Baibolo, na ku kubumbwa kwa muntu wa ntanshi, Adamu, no mukashi wakwe, Efa. Ukukanaumfwila kwabo ukwa ku mufulo kwaliba ukwaishibikwa bwino. Pa mulandu wa kuko, bapingwililwe ku mfwa. Ubufyashi bwabo bwapyene ukukanapwililika kwabo kabili mu kupalako balifwile. E co lyene, “bonse nababembuka, kabili bapelebela ku bukata bwa kwa Lesa.” Pali uyu mulandu wacindama, icifyalilwa ca buntunse ilelo caba ukucilisha kubelebesha kwafulunganishiwa ukwa cintu kwali lintu Lesa mu kutendekelako abumbile umuntu uwapwililika.—Abena Roma 3:23; Ukutendeka, ifipandwa 2 na 3.

Icifyalilwa ca Buntunse Cayalulwa!

Kuti cacitika, nangu cibe fyo, ukucimfya ukukongama kwabipisha ukwingi ukwa cifyalilwa ca buntunse. Mu cituntulu, Baibolo isosa ifyo kuti twayalula icifyalilwa cesu mu mano ya kwalula ubuntu bwesu. Shani? Mu kuba no kwaafwa kwa mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa.—Abena Roma 8:9.

Paulo, muli kalata yakwe ku Bena Kristu banankwe mu Kolose, acibikile muli iyi nshila: “[Fuuleni] ubuntu bwa kale pamo ne micitile ya buko, no kufwalo buntu bupya, ubo mu kwishiba bulelengwa cipya cipya nge cipasho ca kwa Kalenga wa buko.” Pa kati ka fibelesho fya buntu bwa kale, atantika imibele imo iyo isesha abantu ukukongamina ku cingabe ca konaula: ulwinso, icipyu, ubukali, no bubi.—Abena Kolose 3:5-10.

Ukulemba mu kupalako ku Bena Kristu pa Efese, Paulo na kabili alumbula ukukabila kwa “buntu bupya,” ubo abeba ukuti “bwalengelwe mu cipasho ca kwa Lesa mu kulungama no kushila kwa Cine.” Alundulula ukulanshanya kwakwe pa kusoso kuti: “Icilulo conse ne cipyu no bukali ne ciwowo ne miponto, fumyeni pali imwe pamo no mufulo onse; mubelane icongwe, mube aba mitima ya nkumbu.”—Abena Efese 4:24, 31, 32.

Bushe amashiwi ya kwa Paulo yali aya cine cine? Bushe ubuntu mu cine cine kuti bwaalulwa? Cisuma, ubushinino bwa kuti abo Abena Kristu ba mu kubangilila bacitile ukwaluka kwacindama mu bumi bwabo. Pamo nge bumba lya bantu, bali abaipaatula ku calo cabashingulwike. Justin Martyr, kalemba wa lyashi lya kale mu nshita sha Bwina Kristu isha mu kubangilila, alembele ukuti: “Ifwe fwe bapatene no kwipayana, kabili, pa mulandu wa kupusana mu mibele, twakeene ukwikala na bantu ba mushobo wapusana, nomba, ukutula pa kumoneka kwa kwa Kristu, twikala mu fipimo fyabeleshiwa ifya kubombela pamo na bo, no kupepela abalwani besu, no kwesha ukunashanasha abo abatupata ukwabulo mulandu ukwikala mu kumfwana na mafunde ya myendele ayapwililika aya kwa Kristu.”

Ni shani pa lwa lelo? Bushe kuti cacitika ukucita ukwaluka kwa musango yo ukukalamba mu cifyalilwa ca muntu? Ee! Amakumi ya makana aya fya kumwenako yalanga ukuti ukwaluka kwamonekesha kucili kulecitika. Icakonkapo ni cimo fye ica fyene.

Stephen akushiwe muli cimo ica fifulo fya maindasitri yakalamba mu England. Wishi aali ni mukanalesa. Pa mushinku wa myaka 12, Stephen apingwililwe ku myaka itatu mwi sukulu lya kwalule mibele. Ayebelele imilandu 64 iyalundene no kwiba! Mu kwangufyanya alufishe umucinshi ku bulashi ubuli bonse, kabili ilyo alekula, imisoka yakwe yalibipileko. Yasanshishemo ukufinsha, ukukolwakolwa, imyendele yalubana, no kucena bakapokola, kuli uyu mulandu wa kupelako Stephen atwelwe mu cifungo. Icifyalilwa cakwe cabele ica lukaakala nga nshi. “Takwabako umusoka umuntu uushili wa bukapepa ashingacita nga ca kuti nakwata amaka ya kucite co,” e fyo asosele.

Cinshi cingaalula intalamisoka ya musango yo iya bumankonso? Stephen mu kupelako apokelele ukwaafwa ukufuma kuli munyina uwabele umo uwa Nte sha kwa Yehova. Pa numa abe nasambilila Baibolo pa ciputulwa ca nshita inono, Stephen atendeke ukufwala “ubuntu bupya.” Ukwaluka uko acitile mu cituntulu kwali ukwamonekesha. Nomba, imyaka isano pa numa, mu nsansa alyupa kabili cilundwa cashingamwa ica cilonganino ca Nte sha kwa Yehova, umo abomba pamo ngo mubomfi utumikila.

E co icifyalilwa ca buntunse kuti caalulwa mu milandu ya muntu umo umo. Lelo bushe amabunake ya buntunse e mulandu fye weka uwa ‘kubotelesha ukutumpuluka’ kwa ilelo?

“Ciwa wa mu Malembo”

Umutumwa Paulo alembele ubusesemo bwamonekesha ukukuma kuli ishi “nshiku sha kulekelesha.” Amashiwi yakwe nayaletwako na kabili mu mukululo uli pa mulu. Mona ukuti ukwingilishiwa kwa lukaakala no bubifi kuletako “inshita ishayafya.” Bushe icifyalilwa ca buntunse e cashingamwa ceka kuli conse ici?—2 Timote 3:1.

Iyo, kuliko icintu cimo na cimbi, amaka yabipisha aya bubifi ayabomfya amabunake ya buntunse. Pamo nge fyo abantu bacisanga icayafya ukusumina ukuti umuntu alikwata ulubembu lwapyanwa, mu kupalako bacisanga icakosa ukupokelela ukuti kwalibako amaka yasumbuka pa muntu ayo yafwaya ukumubomfya. Lelo Baibolo isoso kuti amaka ya musango yo e ko yaba: Satana Ciwa.

Ishiwi “Ciwa” (ilipilibula, “uwa lwambo”) limoneka imiku 33 muli Baibolo, na “Satana” (ilipilibula, “kakaanya”) imiku 52. Ubwingi bwa ifi fya kuloshako fibomba ku muntu umo wine uwa bumupashi uwabipa. Bamo, nangu ni fyo, balakaana ukubapo kwa kwa Satana umwine, ukusobolapo ukusosa ukuti: “Icifyalilwa ca buntunse mu kuba no kukongama kwa ciko ku lubembu e ciwa wa mu Malembo.”b Ku ca kusekesha, nangu ni fyo, mu mulandu wa mubomfi wa kwa Yehova uwa busumino Yobo, icalembwa ca ciHebere cibomfya inumbwilo has·Sa·tanʹ, Satana, kabili pali Luka 4:2, tubelengo kuti cali ni Ciwa (NW) (iciGreek, ho di·aʹbo·los) e watunkile Yesu. (Yobo 1:6) Mu mbali shonse shibili, umuntu mu kulungatika alilumbulwa. Icifyalilwa ca buntunse tacingilamo.

Umutumwa Paulo alundapo ku kumfwikisha kwesu ifyo Satana aba na maka lintu, pa kulembela ku Bena Efese, alanda pa lwa “bamwandanshi ba mfifi ino, . . . fimipashi fya bubifi ifya mu lwelele.” (Abena Efese 6:12) Capamo na Satana Ciwa, abo “bamwandanshi” fibanda, ifibumbwa fishimoneka ifya mupashi ifya bubifi. ‘Filufya bonse abaikala mu calo conse,’ ukubomfya imibele ya muntu iyawa ukufika pa cipimo cacilishapo icingacitikako. (Ukusokolola 12:9) Cili ni pali uyu mulandu e po Paulo mu kukosa acincisha Abena Kristu umo umo ukuba “abakosa ku kushangilile fya kubeleleka fya kwa [Ciwa, NW].” E ca kulenga cikalamba ku kubotelela kwa buntunse uko tumona ukutushinguluka.—Abena Efese 6:11.

Ukubweshiwa Cipya Cipya

Petro, uwa mu nshita ya kwa Paulo, atwebekesha ukuti Satana ne fibanda fyakwe tabakatwalilile ukubapo kuli pe na pe ku kucusha umutundu wa muntu. Asoso kuti: “Imyulu ipya ne calo cipya e fyo tulolela, umwaikalo bulungami, umwabele cilayo cakwe.” (2 Petro 3:13) Mu cituntulu, mu kwangufyanya nomba, ububifi mu misango ya buko yonse tabwakabale abuba ulubali lwa mimonekele ya buntunse. Satana ne fibanda fyakwe bakonaulwa. (Abena Roma 16:20; Ukusokolola 20:1-3) Lyene, mu cituntulu, icifyalilwa ca buntunse cikabelebesho “bukata bwa kwa Lesa,” mu kuba no mweo wa muyayaya icilolelo cashininkishiwa ica lupwa lwa buntunse.—Abena Roma 3:23.

“Lyonse ndasosa kabili nkatwalilila ukusosa,” e fyasumine presidenti wa ku America Thomas Jefferson, “ukuti ukubebeta kwasakamanisha ukwa Citabo Cashila kukalenga abekashi bawaminako . . . Baibolo ilenga abantu bawamisha mu calo.” Nga fintu tumwene, icifyalilwa cesu kuti cayalulwa nga ca kuti twapeele shuko ku bukombe bwa maka ubwa Baibolo ukusonga ubumi bwesu. (Abena Roma 12:2) Kuti twasala ukutinamina ukufukatila icili ica mucinshi kabili ica bukapepa. Kabili ku kutukoselesha mu kubombesha kwesu ku kuwamya, kuti twasala ukubishanya na abo abafwaya ukucita cimo cine mu nshila yafumaluka. (AbaHebere 10:24, 25) Inte sha kwa Yehova baba abaitemenwa ukukwaafwa mu nshila iili yonse iingacitika. Mulandu nshi te kumonana na bo nomba!

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 6]

“INSHIKU SHA KULEKELESHA”—Ubulondoloshi bwa Baibolo

“Lelo ishibe ci, ukuti mu nshiku sha kulekelesha mukesaba inshita ishayafya. Pantu abantu bakaba abaitemwa, abatemwe ndalama, aba mataki, aba miiya, aba miponto, aba bucintomfwa ku bafyashi, abashitootela, abashashila, abaumalala, abatalama, aba lwambo, ababulo kuiteka, abankalwe; bakaba abashatemwa busuma, bashikamfutu, bacintalika, abatuumikwa, abatemwo kwangala ukucisho kutemwa Lesa; abantu abakwate mimonekele ya bukapepa, lelo abakaana amaka ya buko. Ku babe fi talukako.”—2 Timote 3:1-5.

[Icikope pe bula 7]

Mu kwangufyanya, icifyalilwa ca buntunse cikabelebesho bukata bwa kwa Lesa