Baibolo Citabo Umwaba Amasesemo Ayafikilishiwa—Ulubali 4
Baibolo Yalisobele Ukuti Kristu Akacula no Kufwa
Cino cipande ica mbali 8 muli “Loleni!” cilelanda pa cintu cimo icacindama ico Baibolo yalandapo, ne ci busesemo nelyo ifyasobelwe ukuti fikacitika ku ntanshi. Ifi fipande fili no kumwafwa ukwasuka aya mepusho: Bushe abalembele ubusesemo bwaba mu Baibolo bantu fye abacenjela? Bushe bulalanga ukuti bwafuma kuli Lesa? Kuti cawama mwabelenga ifi fipande pa kuti mwaishiba ifyasuko kuli ifi fipusho.
ILYO Yesu Kristu aali pano isonde imyaka mupepi na 2,000 iyapita, alishibe ukuti abalwani bakwe bakamwipaya bunkalwe bunkalwe. Bushe Yesu aishibe shani ukuti e fyo cikaba? Alishibe bwino sana amasesemo ayalelanda pali ena mu Malembo ya ciHebere, nangu mu “Cipangano ca Kale.” Amasesemo ayengi yalembelwe na kasesema Esaya imyaka ukucila pali 700 ilyo Yesu ashilafyalwa. Kuti twashininkisha shani ukuti amashiwi ya kwa Esaya yalembelwe ilyo ifyo alandile tafilacitika?
Mu 1947, ku West Bank, kacema umuBedouin asangile ibuuku lyapombwa ilyo bafishile mu lucengo mu Qumran, pa kati ka kapinda ka ku kuso na masamba ya lulamba lwa Bemba Wafwa. Aya mabuuku yapombwa pamo na mabuuku yambi ayo basangile mu ncengo sha mupepi na bemba, baleyeta ati Amabuuku Yapombwa aya Muli Bemba Wafwa. Paliba na kope ye buuku lya kwa Esaya lyonse.a Iyi kope yalembelwe imyaka iingi sana ilyo Kristu ashilafyalwa. Kanshi, ifyalembele Esaya fyali busesemo. Finshi asobele pa kucula kwa kwa Kristu, nangu Mesia?b Natumone amasesemo ya kwa Esaya yabili.
Baibolo Yalisobele Ukuti Kristu Akacula
Ubusesemo 1: “Napeele inuma yandi ku bapuma.”—Esaya 50:6.c
Ukufikilishiwa: Mu mwaka wa 33 C.E., abaYuda, abaali abalwani ba kwa Yesu bamutwele ku mulashi umwina Roma Ponti Pilato ku kulubulula. Ilyo amwene ukuti Yesu aali uwa kaele, umulashi aeseshe ukumulekako. Lelo, pa mulandu wa kuti abaYuda bakoselepo fye ukuti Yesu epaiwe, Pilato “apingwile ukucita ico balefwaya” kabili afumishe Yesu ku kwipaiwa. (Luka 23:13-24) Lelo, ilyo ashilamufumisha ku kwipaiwa, “Pilato abuulile Yesu no kumufopaula” nga nshi. (Yohane 19:1) Nga fintu Esaya asobele, Yesu talwishisheko lelo ‘apeele inuma yakwe ku bapuma.’
Ifyo ilyashi lya kale lyalandapo:
● Ilyashi lya kale lilanga ukuti abena Roma balefopaula abantu ilyo bashilabepaya. Ukulingana ne citabo cimo, “balefopawila umuntu ku cikoti ico bapangiile imyando ya mpapa uko balebika utufyela utwatwa. Balefopaula . . . umuntu mu numa ninshi tafwele nangu kamo . . . mpaka inuma yalepauka. Limo abantu balefwa no kufwa.” Lelo, Yesu ena tafwile pali iyi nshita balemufopaula.
Baibolo Yalisobele Ukuti Kristu Akafwa
Ubusesemo 2: “Aitulwile umweo wakwe ku mfwa.” (Esaya 53:12)d Amalumbo 22:16 nayo yasosa ukuti: ‘Ibumba lya bantu babi nalinshinga . . . aba bantu nabansantaula iminwe na makasa.’—“The Bible in Bemba.”
Ukufikilishiwa: Marko 15:15 itila pa numa ya ‘kuuma Yesu ifikoti, [Pilato] amupeele ku bashilika pa kuti bayemupoopela pa cimuti.’ Yesu balimukandile icabipisha pantu ena balimupoopele imisomali mu minwe na mu makasa. (Yohane 20:25) Papitile fye ama-awala ya kupenda, “Yesu abilikishe ishiwi ilikalamba, no kuleka umweo.”—Marko 15:37.
Ifyo ilyashi lya kale lyalandapo:
● Nangu ca kuti ilyashi lya mu calo talyalandapo sana pa mfwa ya kwa Yesu, kalemba wa lyashi lya kale umwina Roma uwacindikwa, Tacitus, uwafyelwe nalimo mu 55 C.E., alembele ukuti “Kristu, ukwafuma [Abena Kristu], aipaiwe mu nshita ya kuteka kwa kwa Tiberi no mulashi, Ponti Pilato.”e Amashiwi ya kwa Tacitus yalomfwana sana ne fyaba mu mabuuku ya Mbila Nsuma, umo balumbula Tiberi Kaisare, Ponti Pilato, na balashi bambi.—Luka 3:1; 23:1-33; Yohane 19:1-24.
Ilyashi lya kale lilanda no kuti abena Roma baleipaya abasha na bantu abo balemona ukuti ni bampulamafunde abene bene. Limo limo abena Roma balekakila aba bantu ku mulando. Limbi na lyo balebapoopela ne misomali. Icitabo cimo citila, “balepoopela umuntu imisomali mu minwe na mu makasa, kabili balemusha ifyo fine ninshi alekalipwa sana, kabili alecula nga nshi ku cilaka, na ku bukali ubwatapata.”
Nga fintu tulandile kale, Yesu alishibile libela ukuti akafwa imfwa iyatapata. Kanshi, ilyo inshita ya kufwa yapaleme, uyu mwaume washipa aebele abasambi bakwe aba cishinka ati: “Tuleya ku Yerusalemu, kabili bali no kupeela Umwana wa muntu ku ntungulushi sha bashimapepo na bakalemba, kabili bakamupingwila ukufwa, no kumupeela ku bena fyalo pa kuti bamupumye no kumufopaula no kumupoopela pa cimuti.” (Mateo 20:18, 19) Lelo bamo balepusha abati, mulandu nshi Yesu afwilile? Icasuko kuli ici cipusho ciletukuma ifwe bonse, kabili ni mbila nsuma sana iyacila pa mbila nsuma shonse!
“Aculiile pa Membu Shesu”
Fwe bantunse abashapwililika, ilingi line tulalufyanya. Uku kulufyanya tulufyanya Baibolo itila ulubembu. Ulubembu kuti twalupashanya ku tumabwe muli injini. Mu kuya kwa nshita, utumabwe tukalenga injini ukufilwa ukubomba bwino no konaika. Ulubembu na lo lulenga tulekota, ukulwala, no kufwa. Abena Roma 6:23 itila: “Icilambu ca lubembu ni mfwa.” Lelo imfwa ya kwa Kristu yalenga ukuti tukalubuke kuli ulu lubembu. Mu nshila nshi? Mu busesemo na bumbi, Esaya alembele pali Kristu ukuti afwilile “pa mulandu wa filubo fyesu,” kabili “aculiile pa membu shesu,” no kuti “ifilonda fyakwe e fyalenga ukuti tupole.”f—Esaya 53:5.
Ubusesemo bwa kwa Esaya butwibukishako amashiwi ya kwa Yesu ayasangwa pali Yohane 3:16 ayatila: “Lesa atemenwe nga nshi aba pano calo ica kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela ekonaika lelo akabe no mweo wa muyayaya.”
Kuti mwacita shani pa kutetekela Yesu? Mufwile ukusambilila pali ena. Yesu apepele ati: “Nomba pa kuti babe no mweo wa muyayaya, kano baishiba imwe mwe Lesa wa cine mweka, na Yesu Kristu uo mwatumine.” (Yohane 17:3) Ifyebo ifingamwafwa ukwishiba bwino Lesa na Yesu fyaba mu Baibolo.—2 Timote 3:16.
Ukwabulo kutwishika, Yesu afwaya ukuti abantu abengi nga nshi bakabe no mweo wa muyayaya. E mulandu wine ilyo fye ashilafwa alandile aya mashiwi yashaiwamina, aya kuti: “Imbila nsuma iyi iya bufumu [ubuteko bwa kwa Lesa, umukapitila amapaalo ye lambo lya kwa Kristu] ikabilwa ku bantu bonse aba pe sonde ku kuba ubunte ku nko shonse.” (Mateo 24:14) Nga fintu tukamona mu fipande fibili ifikakonkapo ifikalalanda pali lino lyashi, ubu busesemo na bo bwalifikilishiwa bwino bwino.
[Amafutunoti]
a E cimfungwa capombwa ceka fye umusangwa ibuuku lyonse ilya kwa Esaya. Mu fimfungwa fimbi mwaba fye ifiputusha.
b Moneni ino ine Loleni! nga mulefwaya ukwishiba amasesemo na yambi aya mu Baibolo ayatwafwa ukwishiba Mesia.
c Ifikomo fimbi muli ici cipandwa filanga ukuti uwalelanda aya mashiwi ni Kristu. Ku ca kumwenako, icikomo 8 citila: “[Lesa] uuleti ne [Yesu Kristu] ndi mulungami ali mupepi.” Ilyo Yesu aali pano isonde, e wali fye umulungami eka, nelyo uwabula ulubembu, mu menso ya kwa Lesa.—Abena Roma 3:23; 1 Petro 2:21, 22.
d Esaya 52:13–53:12 ilanda pa masesemo ayengi pali Mesia. Ku ca kumwenako, Esaya 53:7 itila: “Aleletwa nge mpaanga ku kwipaiwa. . . . Taleasamuna akanwa iyo.” Icikomo 10 calundapo no kuti apeele umweo wakwe “ukuba umutuulo wa pa lubembu.”
e Bakalemba ba lyashi lya kale na bambi na bo balilandapo pali Kristu. E paba no mwina Roma uwacindikwa Suetonius (uwaikeleko mu nshiku sha batumwa); Pliny Younger, umulashi wa ku Bithynia (uwaikeleko mu kupwa kwa ba 100 C.E.); na kalemba wa lyashi lya kale umuYuda, Josephus (uwa mu nshiku sha batumwa), uwalandile na pali “Yakobo, munyina wa kwa Yesu uwitwa no kuti Kristu.”
f Yesu “tacitile ulubembu” kanshi talingile ukufwa. (1 Petro 2:22) Lelo alitufwilile, ukulipila icifuta mulandu pa membu shesu no kutulubula ku mfwa. E mulandu wine imfwa ya kwa Yesu itilwa ukuti ilambo lya “cilubula.” (Mateo 20:28) Nga mulefwaya ifyebo na fimbi pali ili lyashi, moneni icitabo icitila Bushe Cinshi Baibolo Isambilisha? ico mwingasanga pa Web site ya www.jw.org.
[Akabokoshi ne Cikope pe bula 17]
IFYO BALECITA KALE IFYALEIMININAKO ILAMBO KRISTU ATUULILE
Mu Mafunde ayo Lesa apeele uluko lwa bena Israele mwali ifipope ifyaleimininako, nangu ifyali cimpashanya ca fyo Mesia akacita ku ntanshi. Ku ca kumwenako, umwina Israele nga abembuka, nangu nga afilwa ukumfwila Lesa, alepeela ilambo lya nama iyabula ubulwele. (Ubwina Lebi 17:11; 22:21) Bushe amalambo ya nama cine cine kuti yafuuta imembu? Nakalya. (AbaHebere 10:4) Lelo yaleimininako ilambo ilyali no kufuuta imembu icine cine, ilambo lya “Mwana wa mpaanga uwa kwa Lesa, uulesenda ulubembu lwa ba mu calo.” (Yohane 1:29; AbaHebere 10:1, 5-10) Bonse abatetekela uyu Mwana wa mpaanga uwa mampalanya, Yesu Kristu, balaba ne subilo lya kwikala umweo wa muyayaya.—Yohane 6:40.