Te Mulandu no Kulengwa ku Lukungu, Akuya Ku Ntanshi mu Kupambana!

“Wene aliishibe mibumbilwe yesu, aibukisho kuti tuli lukungu.”—ILUMBO 103:14.

 1. Bushe ukulingana na sayansi Baibolo yalilungika pa kusoso kuti abantunse balengwa ku lukungu? Londolola.

MU MANO yene yene, tuli lukungu. “Yehova Lesa abumbile umuntu ku lukungu lwa mushili, na mu myona yakwe apuutilemo umupu wa mweo; no yo muntu abe cibumbwa ca mweo.” (Ukutendeka 2:7) Ubu bulondoloshi bwayanguka ubwa kubumbwa kwa muntu bwaba mu kumfwana ne cine ca sayansi. Ifisolobelo fyonse ifyo umubili wa buntunse wapangilwa filasangwa mu “lukungu lwa mushili.” Uwasambilile fya miti ya kutumbinkanya umo inshita imo atungile ukuti umubili wa muntunse umukalamba wakwata amaperesenti 65 aya oxygen, amaperesenti 18 aya carbon, amaperesenti 10 aya hydrogen, amaperesenti 3 aya nitrogen, na peresenti 1.5 uwa calcium, na peresenti 1 uwa phosphorus, mu kuba ne fyashala ukupangwa ne fisolobelo fimbi. Nampo nga uku kutunga kwaliba ukwalungikwa mu kukumanina tacili mulandu. Icishinka cicili ca kuti: “Tuli lukungu”!

 2. Kwankulako nshi uko inshila Lesa alengelemo abantunse kuletako muli iwe, kabili mulandu nshi?

² Ni ani, pa mbali ya kwa Yehova, uwingalenga ifibumbwa fyapikana ifya musango yu ukufuma fye ku lukungu? Imilimo ya kwa Lesa yaliba iyapwililika kabili iyabula akalema, e co ukusala kwakwe ukulenga umuntu muli iyi nshila mu cituntulu tauli mulandu wa kuilishanishishapo. Mu cine cine, icishinka ca kuti Kabumba Wakulisha aali na maka ya kulenga umuntu ukufuma ku lukungu lwa mushili mu nshila ya kupuutamo umwenso kabili iyawamisha kulengilishako ukutesekesha kwesu ukwa maka Yakwe yashapelela, ukulamuka, amano yabomba.—Amalango 32:4, NW, utulembo twa pe samba; Ilumbo 139:14.

Ukwaluka kwa Mibele

3, 4. (a) Pa kubumba umuntu ukufuma ku lukungu, cinshi cishali ukupanga kwa kwa Lesa? (b) Ni kuli cinshi Davidi alelosha pe Ilumbo 103:14, kabili ni shani fintu amashiwi yashingulukako yatwafwilisha ukufika kuli iyi nsondwelelo?

³ Ifibumbwa fya lukungu fyalikwata ukupelebela. Lesa, nangu cibe fyo, tapangile ukuti uku kube ukwabamo icisendo nelyo ukwacishamo ifibindo. Tafyabeleleko ukuti fileleta ukufuupula nelyo ukufumamo ukubulwe nsansa. Nalyo line, nga fintu amashiwi yashingulukako aya kwa Davidi pa Ilumbo 103:14 yalangilila, ukupelebela uko abantunse bakwata kuti kwaletako ukufuupula no kufumamo ukubulwe nsansa. Mulandu nshi? Lintu Adamu na Efa bashaumfwilile Lesa, baleteleko imibele yayaluka ku lupwa lwabo ulwa nshita ya ku ntanshi. Ukuba abapangwa ku lukungu lyene kwakwete ubupilibulo bupya.a

⁴ Davidi alelanda, te pa lwa kupelebela kwa cifyalilwa uko nelyo fye bantunse bapwililika abalengelwe ku lukungu bakwete, lelo pa lwa mabunake ya buntunse ayaletwako ku kukanapwililika kwapyanwa. Nga te ifyo nga tasosele pa lwa kwa Yehova ukuti: “E ulekelela amampuulu yobe yonse, e uposha amalwele yobe yonse, e ulubulo mweo obe ku Nindi, [uyo uushacita] kuli ifwe umwabele membu shesu, tatupeelo mwabela amampuulu yesu.” (Ilumbo 103:2-4, 10) Te mulandu no kulengwa ku lukungu, abantunse bapwililika abatwalilila fye ukuba aba busumino, nga tabatalile abatena, ukubembuka, pa kuti bengakabila ukulekelelwa; kabili nga tabalekwata amalwele yalekabila ukuposhiwa. Pali fyonse, nga tabatalile abatentemukila ku nindi ya mfwa ukufuma kuli iyo bengalubulwa fye ukupitila mu kubuushiwa.

 5. Mulandu nshi cishabela icakosa kuli ifwe ukumfwikisha amashiwi ya kwa Davidi?

⁵ Apantu twaba abashapwililika, ifwe bonse twalipitapo mu fintu ifyo Davidi alandilepo. Lyonse twaliba abaibukila ulwa kupelebela kwesu pa mulandu wa kukanapwililika. Tulalengwo bulanda lintu inshita shimo kwamoneka ukonaula ukwampana kwesu na Yehova nelyo na bamunyinefwe ba Bwina Kristu. Tulalangulushiwa ukuti ukukanapwililika kwesu no kutitikisha kwa calo ca kwa Satana mu nshita mu nshita kulatusunkilisha ukwingila mu kutotobala. Apantu ukuteka kwa kwa Satana kuleya ku nsondwelelo lubilo lubilo, icalo cakwe cilebika ukutitikisha kwakulilako pa bantu mu cinkumbawile na kucilisha pa Bena Kristu.—Ukusokolola 12:12.

 6. Mulandu nshi Abena Kristu bamo pambi bengayumfwila abafuupulwa, kabili ni shani fintu Satana pambi engashukila ukuyumfwa kwa musango yu?

⁶ Bushe uyumfwa ukuti ukutungulula ubumi bwa Bwina Kristu kulekoselako? Twalyumfwa Abena Kristu bamo ukusoso kuti ilyo baikala inshita yalepa mu cine e lyo bamoneka ukucililako ukuba abashapwililika. Mu kupalishako, nangu cibe fyo, cili fye pa mulandu wa kuti balacililako ukuba abaibukila ulwa kukanapwililika kwabo kwine no kubulwa amaka kwabo ukwa kumfwana ne fipimo fya kwa Yehova ifyapwililika mu nshila bengatemwa. Mu cishinka, nangula ni fyo, ici mu kupalishako caba ca kufumamo ca kutwalilila ukukula mu kwishiba no kutesekesha ififwaikwa fyalungama ifya kwa Yehova. Caliba icakatama ukuti twisuminisha ukwibukila kwa musango yu ukuli konse ukutufuupula ukufika ku cipimo ca kwalangana mu maboko ya kwa Ciwa. Ukupulinkana imyanda ya myaka yonse mu kubwekeshabwekeshapo alyesha ukushukila ukufuupula pa kuti engalenga ababomfi ba kwa Yehova ukusha ukupepa kwa cine. Nangu ni fyo, ukutemwa kwine kwine ukwa kuli Lesa, pamo pene no kupata Ciwa “ulupato lutuntulu,” kwalicilikila abafulilako ukukanacite fyo.—Ilumbo 139:21, 22; Amapinda 27:11.

 7. Ni mu nshila nshi pambi pa nshita shimo shimo twingapala Yobo?

⁷ Nalyo line, ababomfi ba kwa Yehova kuti pambi pa nshita imo nelyo iinankwe bayumfwa abafuupulwa. Ukukanaikushiwa ku fya kupwishishisha fyesu fine na ko kuti kwaba mulandu. Ifya kusangwilako fya ku mubili nelyo ukubishanya kwabamo ukukalifiwa ne filundwa fya lupwa, ifibusa, nelyo abo ubomba na bo kuti fyasangwilako. Yobo wa busumino alifuupwilwe cibi ica kuti apaapeete Lesa ati: “Iye, nga mwambika mwansungila ku Mbo, nga mwambelamika, kukasuke akupito bukali bwenu, nga mwambikile cipope, no kunjibukisha!” Nomba, nga ca kuti imibele yayafya kuti yapatikisha Yobo, “umuntu wa mpomfu kabili uwatambalala, uutiina Lesa kabili uwatalukako ku bubi,” ukumfwa ukufuupulwa, tacili ca kutwishika ukuti icintu cimo cine kuti catucitikila.—Yobo 1:8, 13-19; 2:7-9, 11-13; 14:13.

 8. Mulandu nshi ukufuupulwa kwa mu nshita mu nshita kwingabela icishibilo cisuma?

⁸ Fintu caba ca kusansamusha ukwishiba ukuti Yehova amona mu mitima kabili tasuula inkuntu shisuma! Takatale aluula abo abatukuta ukumutemuna mu kufumaluka konse. Ukufuupulwa kwa mu tushita mu tushita, na kuba, kuti kwaba cishibilo cisuma, ukulangilila ukuti tatuleangusha umulimo wesu kuli Yehova. Ukumwenwa ukufuma kuli iyi mimwene, uyo uushishomboka no kufuupulwa nangu panono pambi te kuti abe uwaibukila ulwa mabunake yakwe lwa ku mupashi nga fintu bambi baba abaibukila ulwa yabo. Ibukisha: “Uuletila naiminina ndi, acenjele epali awa.”—1 Abena Korinti 10:12; 1 Samwele 16:7; 1 Ishamfumu 8:39; 1 Imilandu 28:9.

Na Bo Bene Balengelwe ku Lukungu

9, 10. (a) Citetekelo ca kwa ani ico Abena Kristu bengacita bwino ukupashanya? (b) Ni shani fintu Mose ayankwileko ku kutumwa kwakwe?

⁹ AbaHebere icipandwa 11 batantika impendwa ya nte sha kwa Yehova isha pa ntanshi ya buKristu ishabeleshe icitetekelo cakosa. Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo na abo aba muno nshiku balicita cimo cine. Amasambililo yali no kusambililwa ukufuma kuli bene yaliba ayaumisho mutengo. (Linganyako AbaHebere 13:7.) Ku ca kumwenako, citetekelo ca kwa ani Abena Kristu bengapashanya bwino ukucila ica kwa Mose? Atuminwe ukuyabilisha ubukombe bwa bupingushi kuli kateka wakwatisha amaka uwa mu calo conse uwa muli ilya nshita, Farao wa ku Egupti. Ilelo, Inte sha kwa Yehova bafwile ukubilisha ubukombe bwapalako ubwa bupingushi ukulwisha ubutotelo bwa bufi na mateyanyo yambi ayalwisha Ubufumu bwa kwa Kristu ubwaimikwa.—Ukusokolola 16:1-15.

¹⁰ Ukubomba uyu mulimo, takwaba ukwayanguka, nga fintu Mose alangilile. “Ni ’ne ani, ukuti nje kuli Farao, kabili ukuti nkafumye abana ba kwa Israele mu Egupti?” e fintu aipwishe. Kuti twaumfwikisha ukuyumfwa kwakwe ukwa kupelebela. Na kabili alisakamikwe pa lwa fintu abena Israele banankwe baali no kwankulako: “Moneni, tabakantetekele, tabakomfwe ne shiwi lyandi?” Yehova lyene amulondolwelele ifyo engashininkisha ubulashi apeelwe, lelo Mose alikwete mpika na imbi. Atile: “Mwe Shikulu, ine nshili muntu wa kulondolole fyebo, nangu ni ku kale, nangu apo mulelandila ku mubomfi wenu; pantu ndi wafina akanwa kabili uwafino lulimi.”—Ukufuma 3:11; 4:1, 10.

11. Ukupala Mose, ni shani fintu pambi twingankula ku kukakililwako kwa teokratiki, lelo pa kubelesha icitetekelo, ni ku lwa cinshi twingaba abacetekela?

¹¹ Mu nshita mu nshita, kuti pambi twayumfwa nge fyayumfwile Mose. Nangu ca kuti twalishiba ukukakililwako kwesu ukwa teokratiki, kuti pambi twatwishika ifyo twingafikilisha kwene. ‘Ni ne ani ku kutununuka abantu, bamo aba bene abasumbuka mu fya kwangalila capamo, ifya bunonshi, nelyo aba masomo, no kutunga ukubasambilisha mu nshila sha kwa Lesa? Ni shani fintu bamunyinane ba ku mupashi bakankulako lintu nayasukapo pa kulongana kwa Bwina Kristu nelyo lintu napeele lyashi pa cisebele mu Sukulu lya Butumikishi bwa Teokratiki? Bushe tabakamone ukupelebela kwandi?’ Lelo ibukisha, Yehova aali na Mose kabili alimupangeshe ku mulimo wakwe pantu Mose abeleshe icitetekelo. (Ukufuma 3:12; 4:2-5, 11, 12) Nga ca kuti twapashanya icitetekelo ca kwa Mose, Yehova akaba ne fwe no kutupangasha ku mulimo wesu ne fwe bene.

12. Ni shani fintu icitetekelo ca kwa Davidi cingatukoselesha lintu twalolenkana no kufuupulwa pa lwa membu ne mpuso?

¹² Uuli onse uuyumfwa uwafulunganishiwa nelyo uwafuupulwa pa mulandu wa membu nelyo impuso mu kushininkisha kuti alosha kuli Davidi lintu atile: “Ifya bupulumushi fyandi ine nalifiishiba; no lubembu lwandi luli pali ine pe.” Ukupaapaata kuli Yehova, Davidi na kabili atile: “Fiseni icinso cenu ku membu shandi, na ’mampuulu yandi paseni.” Nangula ni fyo, tatalile asuminisha ukufuupulwa ukumupokolola ukufwaisha kwakwe ukwa kubombela Yehova. “Mwimfwintula ku cinso cenu; mwipoka no mupashi wenu wa mushilo kuli ine.” Davidi mu kulengama aali “lukungu,” lelo Yehova tamufutatile, pantu Davidi alibeleshe icitetekelo mu bulayo bwa kwa Yehova ubwa kukaanasuula “umutima uwalopota uwafunshika.”—Ilumbo 38:1-9; 51:3, 9, 11, 17.

13, 14. (a) Mulandu nshi tushilingile ukusanguka abakonshi ba bantu? (b) Ni shani fintu ifya kumwenako ifya kwa Paulo na Petro filangisha ukuti nelyo fye ni bo balengelwe ku lukungu?

¹³ Mona, nangu cibe fyo, ukuti ilintu tuli no kumone “kumbi lya nte ilyakule fi” ngo kukoselesha ku “[kubutuka] no mukoosha ulubilo ulwabikilwa ifwe,” tatwaebwa ukusanguka abakonshi ba shilya nte. Twaebwa ukukonka mu nkasa sha kwa “Yesu, kelenganya kabili kawaminisha wa citetekelo cesu,” te kukonka abantunse bashapwililika—nelyo fye abatumwa ba busumino aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo.—AbaHebere 12:1, 2; 1 Petro 2:21.

¹⁴ Abatumwa Paulo na Petro, impanda mu cilonganino ca Bwina Kristu, baliipunwine pa nshita shimo. “Icisuma ico mfwaya, nshicicita; lelo icibi ico nshifwaya, e co ncita,” e fyalembele Paulo. “Iye, ne muntu wa nkumbabulili ne!” (Abena Roma 7:19, 24) Kabili Petro pa kashita ka kucishamo ukuicetekela aebele Yesu ukuti: “Nga bonse balengwo kuipununa pali imwe, ine nshakalengwe ukuipununa nakalya.” Lintu Yesu asokele Petro ukuti aali no Kumukaana imiku itatu, Petro mu kuituntumba apilike Shikulu wakwe, ukuitakisha ukuti: “Nelyo ndi no kufwila pamo na imwe, nshamukaane iyo.” Lelo ukukaana alimukeene Yesu, icilubo ico camulengele ukulila icabipisha. Ee, Paulo na Petro balengelwe ku lukungu.—Mateo 26:33-35.

15. Te mulandu no kulengwa ku lukungu, kucincisha nshi twakwata ukwa kuya ku ntanshi mu kupambana?

¹⁵ Te mulandu no kunakuka kwabo, nangu cibe fyo, Mose, Davidi, Paulo, Petro, na bambi ukupala bena balicimfishe. Mulandu nshi? Pantu babeleshe icitetekelo cakosa muli Yehova, bacetekele wene umupwilapo, kabili bakakatile kuli wene te mulandu no kulengwe nsoni. Bashintilile pali wene ku kupayanya “ukucishamo kwa maka.” Kabili alibapayanishishe, ukukanabaleka ukuwa ukushingapuupuutulwa. Nga ca kuti twatwalilila ukubelesha icitetekelo, kuti twaba abashininkisha ukuti lintu ubupingushi bwacitwa mu mulandu wesu, bukaba mu kumfwana na mashiwi ya kuti: “Lesa tali uushalungama; takalabe umulimo wenu, no kutemwa uko mwalangile kwi shina lyakwe.” Mwandi kukunta uko ici citupeela ku kuya ku ntanshi mu kupambana te mulandu no kuti twalengwa ku lukungu!—2 Abena Korinti 4:7; AbaHebere 6:10.

Cinshi Cintu Ukulengwa ku Lukungu Kupilibula Kuli Ifwe ngo Muntu Umo Umo?

16, 17. Lintu caisa ku kupingula, ni shani fintu Yehova abomfya icishinte calondololwa pa Abena Galatia 6:4?

¹⁶ Ukubelesha kwalisambilisha abafyashi abengi na bakafundisha amano yaba mu kupingula umwana nelyo umusambi ukulingana na maka ya pa lwakwe, te pa cishinte ca kulinganya ku bana banankwe nelyo ku banankwe ba mu kalasi. Ici caba mu kumfwana ne cishinte ca Baibolo ico Abena Kristu baebwa ukukonka ica kuti: “Umuntu onse alinge umulimo wakwe wine, e lyo akaba na ’pa kutakishisha ku mwine eka, [te kulinganya, NW] ku mubiye iyo.”—Abena Galatia 6:4.

¹⁷ Mu kumfwana ne ci cishinte, nangu ca kuti Yehova abomba na bantu bakwe nge bumba lyateyanishiwa, abapingula ngo muntu umo umo. Abena Roma 14:12 batila: “Ifwe bonse umo umo tukalubulula kuli Lesa.” Yehova alishiba bwino imipangilwe iya fya mfyalo iya babomfi bakwe umo na umo. Alishiba imipangilwe yabo iya ku mubili ne ya ku muntontonkanya, amaka yabo, ubukose bwabo ubwapyanwa na mabunake, amashuko ya kucita fimo ayo bakwata, pamo pene ne cipimo bafikako ukushukila ayo mashuko ku kuletako ifisabo fya Bwina Kristu. Ukulandapo kwa kwa Yesu pa lwa kwa mukamfwilwa wapooselemo utunyampuku tubili mu cipao ca mwi tempele ne cilangililo cakwe pa lwa mbuto shabyelwe pa mushili usuma kwaba fya kumwenapo fya kukoselesha ku Bena Kristu abo pambi abengayumfwa abapopomenwa pa mulandu wa kuilinganya kuli bambi mu kubulamo ukupelulula.—Marko 4:20; 12:42-44.

18. (a) Mulandu nshi tulingile ukupimunwina ico ukulengwa ku lukungu kupilibula kuli ifwe ngo muntu umo umo? (b) Mulandu nshi ukuiceeceeta kwa bufumacumi kushilingile ukutulenga ukuyumfwa abapelelwa?

¹⁸ Caliba icakatama ukuti tupimunune cintu ukulengwa ku lukungu kupilibula kuli ifwe ngo muntu umo umo pa kuti twingabomba apapela amaka yesu. (Amapinda 10:4; 12:24; 18:9; Abena Roma 12:1) Ni pa kuba fye abaibukila mu kuswatuka ulwa mabunake ya pa lwesu no kunakuka e lintu twingatwalilila ukuba abaibukila ku kukabila no kucitikako kwa kuwamyako. Mu kucita ukuiceeceeta kwa musango yo, te kwesha ukusuulako amaka ya mupashi wa mushilo mu kutwaafwa ukuwamyako. Ni pa kubomfya wene, e po ukubumbwa konse kwalengeelwe, e po Baibolo yalembeelwe, kabili, pa kati na nkati ka calo cilefwa, sosaite wa calo cipya uwa mutende aletwa mu kubako. E co umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa mu kushininkisha walikwata amaka yalinga aya kupeela abo abalomba wene amano no bukose ifikabilwa ku kusungilila bumpomfu.—Mika 3:8; Abena Roma 15:13; Abena Efese 3:16.

19. Ukulengwa kwesu ku lukungu takwaba bwelelo kuli cinshi?

¹⁹ Fintu caba ica kusansamusha ukwishiba ukuti Yehova alebukisha ukuti tuli lukungu! Nangu cibe fyo, tatulingile ukupelulula ukuti ici cili bwelelo busuma ubwa kunenuka atemwa napamo nelyo fye ukubifya. Nakalya! Icishinka ca kuti Yehova alebukisha ifyo tuli lukungu caba kulumbulula kwa cikuuku cakwe ica pa fye. Lelo tatulefwaya ukuba ‘abantu bashipepa abasangulo kusenamina kwa kwa Lesa wesu bucilende, no kukaana Cibinda wesu umo nsu kabili Shikulwifwe, Yesu Kristu.’ (Yuda 4) Ukulengwa ku lukungu tabuli bwelelo bwa kuba abashipepa. Umwina Kristu alatukuta ukulwisha ukukongama kwalubana, ukututaula umubili wakwe no kuuteko busha, pa kusengauka ‘ukulenga Umupashi wa mushilo wa kwa Lesa ubulanda.’—Abena Efese 4:30; 1 Abena Korinti 9:27.

20. (a) Ni mu mbali nshi shibili umo twakwata “ifyafulisha ifya kucita mu mulimo wa kwa Shikulu”? (b) Mulandu nshi twakwatila umulandu wa kwenekele fisuma?

²⁰ Nomba, mu kati ka myaka ya kwisalila iya micitile ya calo iya kwa Satana, taili ni nshita ya kutompoka—te nshita ya kutompoka ukukuma ku kushimikila Ubufumu no kukuma ku kulundulula mu kucishapo ukukumanina ifisabo fya mupashi wa kwa Lesa. Mu ncende shonse shibili twalikwata “ifyafulisha ifya kucita.” (NW) Nomba e nshita ya kuya ku ntanshi mu kupambana pantu twaishibo kuti “ukucucutika [kwesu] te kwa fye.” (1 Abena Korinti 15:58) Yehova akatutungilila, pantu pa lwa wene Davidi atile: “Takasuminishe uwalungama ukutelententa.” (Ilumbo 55:22) Mwandi buseko ukwishiba ukuti Yehova aletusuminisha pa lwesu ukwakana mu mulimo wakulisha uyo ifibumbwa fya buntunse ifishapwililika tafyatala afitumwapo ukubomba—kabili acite ci te mulandu no kulengwa kwesu ku lukungu!

[Futunoti]

Bushe Kuti Walondolola?

◻ Ni shani fintu Ukutendeka 2:7 na Ilumbo 103:14 fyapusana mu kulosha ku bantu nga balengwa ku lukungu?

◻ Mulandu nshi AbaHebere icipandwa 11 babela ni ntulo ya kukoselesha ku Bena Kristu ilelo?

◻ Mulandu nshi cabela ica mano kuli ifwe ukubomfya icishinte caimikwa pa Abena Galatia 6:4?

◻ Ni shani fintu AbaHebere 6:10 na 1 Abena Korinti 15:58 bafwilisha ukutandula ukufuupulwa?

[Ifikope pe bula 10]

Abena Kristu balapashanya icitetekelo ca bakapepa banabo, lelo bakonka Kawaminisha wa citetekelo cabo, Yesu