Nonkeni Amano no Kupokelela Ukusalapula

YEHOVA LESA e Kasambilisha Mukalamba uwa bantu bakwe. Alabasambilisha pa lwa mwine wine na pa lwa bumi. (Esaya 30:20; 54:13; Amalumbo 27:11) Ku ca kumwenako, Yehova apayanishishe uluko lwa bena Israele bakasesema, abena Lebi, maka maka bashimapepo, na baume bambi aba mano ukuba bakasambilisha. (2 Imilandu 35:3; Yeremia 18:18) Aba bakasesema basambilishe abantu pa lwa mifwaile ya kwa Lesa ne mibele no kubalondolwela inshila yalungama iya kukonka. Bashimapepo na bena Lebi bakwete umulimo wa kusambilisha Ifunde lya kwa Yehova. Lyene abaume ba mano, nelyo abakalamba, balepayanya ukufunda kusuma pa lwa mikalile ya cila bushiku.

Solomone mwana Davidi, alipulilemo pa baume ba mano aba mu Israele. (1 Ishamfumu 4:30, 31) Lintu umo pa batandashi bakwe abacindamisha, namfumu wa ku Sheba amwene ubukata bwakwe ne fyuma, atile: “Nangu hafu tabanongweleleko: amano no kuwama fyalicisha pa lulumbi ulo naumfwile.” (1 Ishamfumu 10:7) Cinshi calengele ukuti Solomone akwate aya mano? Lintu asangwike imfumu ya Israele mu 1037 B.C.E., Solomone apepele ukuti akwate “amano no kwishiba.” Apantu Yehova alitemenwe ico Solomone alombele, amupeele ukwishiba, amano, no mutima wa mucetekanya. (2 Imilandu 1:10-12; 1 Ishamfumu 3:12) Mwandi e mulandu wine Solomone “ashikile amapinda amakana yatatu [3,000]”! (1 Ishamfumu 4:32) Yamo pali aya mapinda, ukusanshako ne “fyebo fya kwa Aguri” ne fya kwa “Lemuele, imfumu,” fyaishilelembwa mwi buuku lya mu Baibolo ilya Amapinda. (Amapinda 30:1; 31:1) Ifyebo fya cine ifyalumbululwa muli aya mapinda filangilila fye amano ya kwa Lesa kabili fya muyayaya. (1 Ishamfumu 10:23, 24) Kuli bonse abafwaisha ubumi bwa nsansa kabili ubwatunguluka, ifi fyebo fili ifyacindama ilelo nga fintu fye fyacindeme pa nshita fyasoselwe.

Ni Shani Mwingatunguluka no Kuba Abasanguluka mu Mibele?

Ico ibuuku lya Amapinda lyabelako calilondololwa mu mashiwi tusangamo aya kwiswila ayatila: “Amapinda ya kwa Solomone mwana Davidi, imfumu ya kwa Israele: Ku kwishiba amano no kusalapula, ku kwiluke nsoso sha mucetekanya, ku kupokelelo kusalapula kwa kushilimuka, ubulungami no bupingushi no kutambalala, ku kupeelo kucenjela ku bapelwa amano, ku kupeelo kwishiba no [bupanda] ku mulumendo.”—Amapinda 1:1-4, NW.

We mifwaile ulawama iyo “amapinda ya kwa Solomone” yalembelwe! Yabelako ukulenga umo “ukwishiba amano no kusalapula.” Amano yasanshamo ukwiluka ifintu bwino bwino no kubomfya ukwishiba ku kupwisha amafya, ukufika pa mabuyo, ukusengauka nelyo ukucincintila amasanso, atemwa ukwafwilisha bambi ukucite fyo. Icitabo cimo cisoso kuti, “Mwi Buuku lya Amapinda, ‘ukwishiba’ kulangilila ukushilimuka mu mikalile, uko e kuti, ukwishiba ifya kupingulapo bwino pa fintu no kutunguluka mu mikalile.” Mwandi calicindama ukunonka amano!—Amapinda 4:7.

Amapinda ya kwa Solomone na kabili yalapayanya ukusalapula. Bushe tulakabila uku kukansha? Mu Malembo, ukusalapula kupilibula ukulungika, ukwebaula, nelyo ukushimaula. Umo uwasoma ifya Baibolo atila, ukusalapula “kulangilila ukukansha kwa mu mibele isuma, kusanshamo ukulungika umo ukuti epaasukila mu kucite calubana.” Nampo nga kwakuifwaila fye nelyo kwafuma kuli bambi, ukusalapula kulatubaka ukukanaibimba mu kucita icalubana kabili kulatutuninkisha ukwalwile mibele yesu ku busuma. Cine cine, tulakabila ukusalapula nga ca kuti tulefwaya ukutwalilila ukuba abasanguluka mu mibele.

Kanshi imifwaile ya mapinda yaba pabili, ukusambilisha amano no kupayanya ukusalapula. Ukusalapulwa mu mibele isuma no kushilimuka mu kutontonkanya kwakwata imbali shalekanalekana. Ku ca kumwenako, ubulungami no bulungi yaba mibele isuma, kabili ilatwafwa ukukakatila ku mibele yasumbukisha iya kwa Yehova.

Fingi fyasanshiwa mu mano, pamo nga umucetekanya, ukushilimuka, ukucenjela, no bupanda. Umucetekanya maka ya kumfwikisha umulandu no kwiluka ifibimbilwemo ukupitila mu kutesekesha ifyo fyampene ku mulandu onse, pa kuti umo engeluka umo ulolele. Ukushilimuka kulenga umo ukwishiba no kutesekesha imilandu ilengele ukuti icintu cimo cibe icalubana atemwa icalungama. Ku ca kumwenako, umuntu uwa mucetekanya kuti ailuka ukuti umo aleitwala mu kucite cabipa, kabili ilyo line fye kuti amusoka pa lwa busanso bwingafumamo. Lelo kushilimuka e kwingalenga ukuti omfwikishe umulandu uyo muntu aleitwalila mu kucite cabipa, no kuti afwaye inshila iingabomba bwino iya kumupusushishamo.

Abacenjela balishilimuka, uko e kuti te bacisuminesumine. (Amapinda 14:15) Balamwena libela icabipa no kuipangasha. Kabili mano e yatulenga ukulundulula amatontonkanya yasuma ne mfundo shisuma ifingatutungulula ku mikalile yabamo imifwaile. Ukusambilila aya mapinda ya mu Baibolo cine cine kulanonsha pantu yalembelwe ukuti twishibe amano no kusalapula. Nangu fye “abapelwa amano” abangwa kuli aya mapinda kuti bacenjela, no “mulumendo,” kuti anonka ukwishiba no bupanda.

Amapinda Ayengaafwa aba Mano

Nangu cibe fyo, amapinda ya mu Baibolo te ya bapelwa amano beka na bacaice. Kuti yaafwa onse uwingaba na mano ya kukutika. Imfumu Solomone yatile, “Kuti no wa mano aumfwa no kulundako ukusambilila, kuti no wa mucetekanya amwenamo imitubululo, ku kwiluka amapinda na manshoko, ifyebo fya ba mano ne fya kushimika fyabo.” (Amapinda 1:5, 6) Umuntu uwanonka kale amano kuti alundako ukusambilila nga aleangwa kuli aya mapinda, no wa mucetekanya kuti acilapo ukulamuka pa kuti eshibe ifya kwikala bwino mu calo.

Ilingi line mwi pinda mulaba icine icashika mu mashiwi fye ayanono. Ipinda lya mu Baibolo kuti lyaba mu musango wa manshoko. (Amapinda 1:17-19) Amapinda yamo yaba fyebo fya kushimika, ifyayafya ukwiluka ifingakabila ukwilula. Na kabili mwi pinda kuti mwaba ne nsoselo sha mampalanya ne misango imbi iya milandile. Kanshi pa kumfwikisha fyene inshita no kwetetula filakabilwa. Cine cine, Solomone uwalembele amapinda ayashaifulile fi, alilamwike mu kumfwikisha ifyo ipinda lyaba. Mwi buuku lya Amapinda, alyesha ukusambilisha ababelenga ifyo alembele ukuti nabo balamuke nga fintu ali, kabili mwandi onse uwa mano kuti afwaya ukwangwa ku ca musango yo.

Intendekelo Iitungulula ku Buyo

Ni pi mwingatendekela pa kuti mwise mwishibe amano no kusalapula? Solomone ayasuka ati: “Akatiina ka kuli Yehova e kutendeka kwa kwishiba; lelo amano no kusalapula, abawelewele balifisuula.” (Amapinda 1:7) Ukwishiba kutendeka na katiina ka kuli Yehova. Ukwabula ukwishiba takwingaba amano no kusalapula. Kanshi, akatiina ka kuli Yehova, e ca kubalilapo ca mano no kusalapula.—Amapinda 9:10; 15:33.

Akatiina ka kuli Lesa te bucamwenso. Lelo, kaba kumucindikisha kwashika no mwenso. Takwingaba ukwishiba kwine kwine nga takuli aka katiina. Ubumi bwafuma kuli Yehova Lesa, kabili nga fintu twishibe bwalicindama nga tuli no kunonka ukwishiba ukuli konse. (Amalumbo 36:9; Imilimo 17:25, 28) Ukulundapo, Lesa e wabumbile ifintu fyonse; kanshi ukwishiba konse ukwa bantunse kwashimpwa pa kusambilila imilimo ya minwe yakwe. (Amalumbo 19:1, 2; Ukusokolola 4:11) Na kabili Lesa apuutilemo Icebo cakwe icalembwa, icaba ca “mulimo ku kusambilisha, ku kwebaula, ku kulungika, ku kufunda kwa mu bulungami.” (2 Timote 3:16, 17) E co, ukwishiba konse ukwa cine kutonta pali Yehova, kabili uulefwaya uko kwishiba afwile ukukwata akatiina ka kumucindikisha.

Busuma nshi bwingaba mu mano ya ku calo no kwishiba nga tapali akatiina ka kuli Lesa? Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Ali kwi uwa mano? Ali kwi kalemba? Ali kwi uwa fikansa wa bwikashi buno? Bushe Lesa tatumpika amano ya ba pano isonde?” (1 Abena Korinti 1:20) Pa mulandu wa kukanakwata akatiina ka kuli Lesa, umuntu uwa mano ya ku calo alafilwa ukumfwikisha ifintu ifyaishibikwa bwino na kuli pele pele asanguka ‘umuwelewele.’

‘Iminyololo mu Mukoshi Obe’

Iyi mfumu ya mano nomba yalanda pa bacaice yatila: “We mwana wandi umwaume, umfwo kusalapula kwa kwa wiso, kabili wileka malango ya kwa noko; pantu fikabe mpeneno iyayemba ku mutwe obe, kabili iminyololo iya kusaamika mu mukoshi obe.”—Amapinda 1:8, 9.

Muli Israele wa pa kale, Lesa alipeele abafyashi umulimo wa kusambilisha abana babo. Mose akonkomeshe bashibo ukuti: “Ifyebo ifi, ifyo ndemweba lelo, fibe mu mitima yenu: kabili mulefundisha abana benu no mukoosha, mulefisosa na pa kwikala mu mayanda yenu na pa kwenda mu nshila, kabili pa kulaala na pa kubuuka.” (Amalango 6:6, 7) Banyinabo na bo balikwetepo umulimo uukalamba. Umwanakashi uwaupwa umuHebere, alesambilisha amalango kulila fye alenakila bumutwe bwa mulume wakwe.

Na kuba, ukulingana fye na Baibolo onse, ulupwa e cifulo umo amasomo yatendekela. (Abena Efese 6:1-3) Nga ca kuti abana baleumfwila abafyashi babo abasumina ninshi cipalile kwati bafwikilwe impeneno iyayemba ne minyololo iya kusaamika.

“Fipoke Myeo ya Bacibinda ba Fiko”

Ilyo ashilatuma umwana wakwe ku masomo ya pa muulu ku United States, wishi umo uwa ku calo ca Asia apandile amano umwana wakwe umwaume uwa myaka 16 ukukanalabishanya na bantu babipa. Uku kupanda amano kutwibukishako ukusoka kwa kwa Solomone ukwa kuti: “We mwana wandi, nga babembu bakutunka, wisumina.” (Amapinda 1:10) Nangu cibe fyo, Solomone asokolola umucenjelo untu babomfya atila: “Batila, Enda, tuye bonse, natulaalilile umulopa, natutengaminine uwa kaele apa fye, natubamine nge Mbo aba mweo, kabili abatuntulu, nga batentemukila mu nindi; umusango onse wa fyuma ifyaumo mutengo tukausanga, tukesusha amayanda yesu ku ca kutapa. Icipendwilo cobe ponesha mu kati ka fyesu, kube katumba kamo kuli ifwe bonse.”—Amapinda 1:11-14.

Ukwabulo kutwishika uyu mucenjelo fyuma. Pa mulandu wa kufwaya ukunonka bwangu, “ababembu” babeleleka bambi ukuti bawile mu mapange yabo aya lukaakala kabili aya lufyengo. Pa mulandu wa kufwaya ifikwatwa aba ababifi tabashingashinga ukusumyo mulopa. ‘Balamina uo basansa ukupale Mbo, ukumumina uwa mweo, kabili umutuntulu,’ ukumwibila fyonse ifyo akwata, nga filya fine imbo ipokelela umubili uutuntulu. Balaalika bambi ukuilunda ku mulimo wa bumpulamafunde, uko e kuti bafwaya ‘ukwisusha amayanda yabo ku ca kutapa,’ kabili bafwaya uwapelwa amano ‘ukuponesha icipendwilo cakwe mu kati ka fyabo.’ Mwandi uku kuli kusoka kwa pa nshita yalinga! Bushe ishi te nshila shimo shine isho amabungwe ya bacaice capamo na bashitisha imiti ikola babomfya mu kongola bambi? Bushe icilenga amakwebo ayengi aya bufumfuntungu tacili litunko lya kupanga ifyuma fyabula ukupibilapo ilibe?

Iyi mfumu ya mano yapanda amano ukuti, “We mwana wandi, wienda na bo mu nshila, kaanya amakasa yobe yelaya muli bakumba babo. Pantu amakasa yabo ni ku bubi e ko yabutukila, kabili bayangufyanya ku kusumyo mulopa.” Pa kusobela ubusanso bukafuma mu ncitilo shabo, Solomone alundapo ukuti: “Pantu kwa fye ukuteyewa kwa citeyo mu menso ya cuni conse; kabili aba, mulopa wabo e bo balaalilila, batengaminine myeo yabo iine. E fyabe mibele ya onse uwaba no lwinso lwa fyuma; fipoke myeo ya bacibinda ba fiko.”—Amapinda 1:15-19.

“Onse uwaba no lwinso lwa fyuma” lukamulengo kulufyo mweo wakwe. Kabili uku kwine kulaalilila ababifi balaalilila bambi kukabaalukila iciteyo. Bushe bancitatubi aba ku mufulo bakaalula imibele yabo? Iyo. Pantu nangu ca kuti iciteyo kuti cilemoneka, ifyuni fyena ku ca kupapa e mo fiya mukupupukila. E cimo cine na babifi, pa mulandu wa kufunuka kwabo balafilwa ukwiluka, kabili batwalilila fye na bumpula mafunde bwabo, nangu ca kuti nabeshiba ukuti mu kwangufyanya atemwa ku ntanshi bali no kwikatwa.

Nani Akomfwila Ifilesosa Amano?

Bushe cine cine ababembu baliiluka ukuti mu mibele yabo kuti mwafumo busanso? Bushe balisokwa icikafuma mu micitile yabo? Te kuti batile tabaebwa, pantu ubukombe bwaumfwika bulabilwa mu fifulo fya cintubwingi.

Solomone abilisha ukuti: “Amano yaulo tupundu mu misebo, mu mansa yasansule shiwi lya yako, ku ndutwe sha misebo umwabe cinabwingi yalabilisha, mu miinshi ya mpongolo sha musumba.” (Amapinda 1:20, 21) Mwi shiwi lyapongomoka kabili ilyaumfwika, amano yalebilikisha mu fifulo fya cintubwingi pa kuti bonse bengomfwa. Muli Israele wa pa kale abakalamba balefunda ifya mano no kupingula imilandu pa mpongolo sha mu musumba. Yehova alilenga amano ya cine ukuti yalembelwe ifwe mu Cebo cakwe, Baibolo, iyo iyaananishiwa mpanga yonse. Kabili ababomfi bakwe ilelo nabapamfiwa ukubilisha ubukombe bwa iko ku cintubwingi apali ponse. Cine cine Lesa alilenga amano ukubilwa kuli bonse.

Cinshi amano ya cine yasosa? Ni ci: “Mwe bapelwa amano, mukafisha lilali pa kutemwo kupelwa amano, mwe baponta, mukafisha lilali pa kusaminwe miponto . . . , Naita, na imwe mwakaana, natambiko kuboko kwandi, no wa kupeepekako tapali.” Abawelewele tabomfwila ifilesosa amano. E ico, “bali no kulyapo ififuma mu mibele yabo.” ‘Ukufutatuka no muleketela wabo fikabalofya.’—Amapinda 1:22-32.

Lelo, cikaba shani ku muntu uwayangwako ukumfwila ifilesosa amano? “Akekale cibote ukubulwo mwenso wa bubi.” (Amapinda 1:33) Shi na mukabe pali abo abanonka amano no kupokelela ukusalapula ukupitila mu kwangwa ku mapinda ya mu Baibolo.

[Icikope pe bula 15]

Amano ya cine yaba mpanga yonse