Kuti Mwaba aba Musangwela mu Calo Caisulamo Bucisenene

UMWAUME ali mufiishi kabili umusuma. Umwanakashi ali uwalamuka kabili uwayemba. Balebomba ku kampani kamo. Umukashana alemupoosako sana amano. Umwaume alemutasha. Baleishitila ifya bupe. Tapapitile na nshita baishiletemwana. Uyu mwaume alekele umukashi wakwe no kuya kuli uyu mwanakashi. Lelo umwanakashi kuli pele pele, apingwilepo ukukanafuma ku mulume wakwe e lyo apwishishe na bucibusa na ulya mwaume. Ukwabulo kucincimuka, afwaile ukuti abweshanye no mukashi wakwe. Lelo, apo tali na bulanda bwa cine tababweshenye iyo. Bonse abo ifi fyacitikile balitwalilile ne mikalile yabo, lelo abacenwa.

Muli cino calo, umusangwela ukulola ku kulaalana taumonwa ukuti usuma. Ukukonkelela umusamwe no kwikushiwa ukwabula ukuilama kwaliseeka. Icitabo ca The New Encyclopædia Britannica citila: “Ubucende bwaba fye mpanga yonse, kabili mumo bwaseeka fye nge fyupo.”

Lelo, Yehova Lesa afwaya icupo ukuba ica “mucinshi kuli bonse” no busanshi bwa cupo ukuba “ubushakowela.” (AbaHebere 13:4) Amalembo yatila: “Mwitumpikwa; nangu ba bulalelale, nangu abapepo tulubi, nangu bacende, nangu ababembuka na baume banabo . . . tabakapyane ubufumu bwa kwa Lesa.” (1 Abena Korinti 6:9, 10) E co pa kuti tukwate ububile bwa kwa Lesa, tufwile ukuba ne mibele yasanguluka muli ci calo caisulamo bucisenene.

Kuti twaicingilila shani ku mibele iishasanguluka iyatushinguluka? Mu cipandwa 5 ice buuku lya mu Baibolo ilya Amapinda, Solomone Imfumu ya Israele wa ku kale ayasuka. Natubebete fintu asosa.

Ubupanda Ubwa Kukubaka

Imfumu ya Israele yatendeka aiti, “We mwana wandi, peepeka ku mano.” Ukulundapo yatila: “Teyamiko kutwi kobe ku mucetekanya, ku kuleko bupanda bukubake, no kwishiba kukulinde.”—Amapinda 5:1, 2.

Pa kucincintila ukutunkwa kwa kucita bucisenene, tukabila amano, e kuti amaka ya kubomfya ukwishiba kwa mu Malembo, e lyo no mucetekanya, nelyo amaka ya kulekanya ubusuma no bubi no kusala inshila yalungama. Twakoseleshiwa ukupeepeka ku mano no mucetekanya pa kuti ubupanda butubake. Ni shani twingacite fyo? Nga twasambilila Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, tulekabila ukwishiba inshila Yehova abombelamo ifintu no kuteyamiko kutwi kwesu ku kufwaya kwakwe ne mifwaile yakwe. Nga twacite fyo tukalalosha imitontonkanishishe yesu ku bulungami. Ubupanda tunonka muli yo nshila bumfwana na mano no kwishiba kwa bukapepa. Nga twabomfya bwino ubupanda, bukatucingilila ku kuwila mu citeyo ca kubeleleka kwa bucisenene.

Cenjeleni ku Kulanda Kwatelela

Tukabila ubupanda maka maka pa kutila tube ne mibele yasanguluka muli cino calo ca bucisenene pa mulandu wa kuti inshila sha muntu wa bucisenene shilabeleleka. Solomone asoka ukuti: “Imilomo ya mwanakashi umbi umbi itonyo luto, no kulanda kwakwe kwatelela ukucila amafuta, lelo pa numa alula nga malulu, atwa ngo lupanga ulwatwila kubili kubili.”—Amapinda 5:3, 4.

Muli ili pinda, uwapumbuka apashanishiwa ku “mukashana umbi umbi”—cilende.a Amashiwi abelelekelako yalowa ngo luto kabili yatelela ukucila amafuta ya muolife. Bushe ukusengasenga kwa bucisenene ukwingi te fyo kutendeka? Ku ca kumwenako, moneni ica kukumanya ca kwa sekilitare wa myaka 27, umukashana wayemba uwe shina lya Amy. Ashimika ukuti: “Kwaliba umwaume ku ncito uwangwako sana kuli ine kabili cila nshita alantasha. Cilomfwika bwino ukusakamanwa. Lelo nalishiba bwino bwino ukuti cintu afwaisha fye ni bucisenene. Nshakabelelekwe no kusengasenga kwakwe.” Amashiwi ya kutasha kwa bumbimunda aya ulebeleleka ilingi yalomfwika ayasuma nga tatucenjele. Kanshi tulingile ukubomfya ubupanda.

Ififuma muli bucisenene fyalula nga malulu kabili fyatwa ngo lupanga lwatwila kubili kubili, e kutila filakalipa kabili filepaya. Ilingi ifya kufumamo fyalula ifya iyo mikalile fiba ni kampingu wacushiwa, amafumo ya kupula, nelyo amalwele yambulwa ukupitila mu kulaalana. Kabili tontonkanyeni pa lwa kukalifiwa kwa nkuntu ukuba no mulume nelyo umukashi wa ucitile ubucende. Ukucita ubucende limo fye kuti kwakalifya umo inshita yonse iya bumi bwakwe. Ca cine bucisenene bulakalifya.

Ukulanda pa mikalile ya mwanakashi wapumbuka, imfumu ya mano yatwalilila aiti: “Amakasa yakwe yatentemukila ku mfwa, intampwilo shakwe shaikatisho kulola ku Mbo; tayangwa nshila ya ku mweo, amakuba yakwe ya kupungailamo, lelo taibukila.” (Amapinda 5:5, 6) Imikalile ya bucisenene iya mwanakashi imutwala ku mfwa, amakasa yakwe yamutwala ku Mbo—inshinshi ya bantu bonse. Apo amalwele yambulwa mu kulaalana nayaseeka, maka maka AIDS, mwandi ayo mashiwi yaba ya cine! Icikamucitikila cimo cine ne cikacitikila abakonkelela inshila shakwe isha bucenjeshi.

Ukwangwako ukwa kufuma pa nshi ya mutima kwalenga imfumu ukukonkomesha ukuti: “Nomba, we mwana wandi, umfwa kuli ine, wifumako ku fyebo fya mu kanwa kandi: talusha kuli wene ukwenda kobe, wipalama na ku mwinshi wa ng’anda yakwe.”—Amapinda 5:7, 8.

Tufwile ukutalukako sana ku kusonga kwa bacisenene. Nga cinshi twingalaisansalikila ku nshila shabo ukupitila mu kukutika ku nyimbo shibotelesha, ukutamba ifya kusekesha fyabipa, no kutamba ifikope filangisha ubwamba? (Amapinda 6:27; 1 Abena Korinti 15:33; Abena Efese 5:3-5) Kabili fintu cingaba bupumbu ukulacebusha bamo ukupitila mu kusena nelyo mu kukanafwala no kusakula bwino!—1 Timote 4:8; 1 Petro 3:3, 4.

Ififumamo Fyalibipisha

Ni pa mulandu nshi umbi tulingile ukutalukila ku muntu wapumbuka? Solomone ayasuka ati: “Epali wapeelo mucinshi obe kuli bambi, ne myaka yobe ku bankalwe; epali abeni baangile fyuma fyobe, ne fya mu kucucutika kobe fyaya mu ng’anda ya kwa umbi umbi, ukasuke auteta mu nshita yobe ya ku ntanshi, pa kupwo mubili obe no munofu obe.”—Amapinda 5:9-11.

E co Solomone akomaila pa fyabipisha ififuma muli bucisenene. Ubucende no kusaalulwa nelyo ukuseebana fyendela pamo. Bushe ukwikusha insuuna yesu nelyo iya muntu umbi muli iyi nshila te museebanya icine icine? Bushe ukulaala no ushili mwina mwesu te kuiseebanya fye?

Lelo finshi fyasanshiwa mu ‘kupeela imyaka, ifyuma ne fisabo fya kucucutika kwesu ku beni nelyo bambi bambi’? Ulupapulo lumo lwatile: “Muli ifi fikomo icishinka calyumfwika bwino bwino: Ififuma mu bucende fyalibipisha; pantu fyonse ifyo umo acucutikile, pamo nga icifulo akwata, amaka, icuma kuti fyaloba ukupitila mu fya kufwayafwaya fya bukaitemwe ifya mwanakashi nelyo ukupitila mu kupeela aba mu bwikashi icishindika mukofu balepinda. Bucisenene bulaleta amafya ayengi!

Lintu aseebana kabili aonaula ifyuma, umupumbu kuti aloosha ati: “Iye! ifyo napatile ukusalapulwa, no mutima wandi wasuulile ukwebaulwa. Nshaumfwile kwi shiwi lya balenanga, na ku balensambilisha nshateyamikeko ukutwi kwandi. Ni cikanga mbe mu bubi bonse mu kati ka kulongana no lukuta.”—Amapinda 5:12-14.

Uwasoma umo atila, mu kuya kwa nshita, umubembu alesa mu “kulangulushiwa nga nshi ukuti: kanshi nga nalikutike kuli tata; kanshi nga nshasangwike caibela; kanshi nga nalyumfwilile ukupanda amano kwa bambi.” Lelo, akutuluka ninshi nailetelela kale. Uyu muntu wabula umusangwela naonaula kale ubumi no kubifya ishina lyakwe. Fintu cakatama ukutontonkanya pa fifuma muli bucisenene ifishaibipila ilyo tushilawilamo!

“Nwa Amenshi Aya mu ca Kutapilamo Cobe”

Bushe Baibolo yatalalapo fye pa lwa kulaalana kwa mwaume no mwanakashi? Awe iyo. Icintemwa ne nsansa umwaume no mwanakashi baipakisha fyaba bupe ukufuma kuli Lesa. Lelo, ubu bucibusa bwapalamisha bufwile ukuba fye pa kati ka baupana. E co Solomone akonkomesha uwaupa ati: “Nwa amenshi aya mu ca kutapilamo cobe, na yakonkoloka aya mu kati ka cishima cobe. Bushe utumfukumfuku tobe tufukaukile pa nse, ne misasatwe yobe ya menshi mu mansa? Leka yabe yobe weka, te ya beni pamo nobe iyo.”—Amapinda 5:15-17.

Amashiwi ya kuti “ica kutapilamo cobe” na “icishima cobe” mashiwi ya mishikakulo ayalosha ku mukashi watemwikwa. Ukulaala nankwe kwapashanishiwa ku kunwa amenshi yapembesula. Ukupusanako ne ntulo sha menshi isha cintubwingi, ica kutapilamo nelyo icishima ciba cikwatwa ca muntu umo fye. Kabili umwaume afundwa ukufyala abana pa ng’anda no mukashi wakwe ukucila kusalanganya imbuto shakwe mu mansa, e kuti, ku banakashi bambi. Cili icaumfwika ukuti uku kupanda mano kwa kuti umwaume abe uwa bucishinka ku mukashi wakwe.

Uyu muntu wa mano atwalilila ati: “Leka akamfukumfuku kobe kabe kobe we mwine [kabe akapaalwa, NW], saminwo mukashi wa ku bulumendo bobe, insebula nkota iya kutemwa, imbushi ya mpanga ya busaka; leka amabele yakwe yakusekeleshe mu nshita yonse, upumbukile pe ku kutemwa kwakwe.”—Amapinda 5:18, 19.

“Akamfukumfuku” kalosha ku ntulo ya kuipakisha ukulaalana. Ukwampana kwa mu cupo na untu mwaupana nankwe ‘lipaalo’ pantu kwapeelwa na Lesa. E mulandu wine umwaume bamukonkomesesha ukusaminwo mukashi wa ku bulumendo bwakwe. Kuli wene umukashi alitemwikwa kabili ayemba nge nsebula nkota, na kabili awama nge mbushi ya mpanga.

Ukukonkapo, Solomone aipusha fipusho fibili: “Cinshi ico upumbukilile ku mweni, no kufukatile cifuba ca kwa umbi umbi?” (Amapinda 5:20) Na cine, mulandu nshi uwaupa nelyo ukuupwa engabelelekelwa ku kulaalana no ushili mwina mwakwe uwa ku ncito, ku sukulu, nelyo kumbi fye?

Umutumwa Paulo apeele uku kufunda ku Bena Kristu baupana ati: “Mwe ba bwananyina, ndetila, naipipe nshita iyashalako; abali na bakashi babe nga bashaba na bo.” (1 Abena Korinti 7:29) Calola mwi? Abakonshi ba kwa Kristu Yesu ‘bafwile ukufwaya ubufumu intanshi.’ (Mateo 6:33) E co, abaupana tabafwile ukobelwa sana ku bena myabo ica kuti balafilwa ukutangisha ifya Bufumu mu bumi bwabo.

Ukuilama Kulakabilwa

Insuna kuti yalamwa. Ifwile ukulamwa ku balefwaya ukusenaminwa na Yehova. Umutumwa Paulo akonkomeshe ukuti: “Pantu uku e kufwaya kwa kwa Lesa, ukushishiwa kwenu, ukuti mutalukeko ku bulalelale: ukuti onse uwa muli imwe eshibe ukukwato mukashi wakwe wine mu mushilo kabili mu mucinshi.”—1 Abena Tesalonika 4:3, 4.

Abacaice kanshi, tabafwile ukubutukila mu cupo ilyo insuna yabalamuka pa muku wa kubalilapo. Icupo cifwaya ukuipeelesha, kabili umo alingile ukukosoka pa kuti ekalilile ku fifwaikwa fya mu cupo. (Ukutendeka 2:24) Caliwama ukulolela ukufikila umo “acila inshita ya bwaice” inshita ilyo insuna ibe yaluma nga nshi no kulenga umo ukukanapingula bwino pa fintu. (1 Abena Korinti 7:36, NW) Fintu cingaba bupumbu kabili ulubembu ku mukalamba uulefwaisha ukuupa ukuponena muli bucisenene pa mulandu fye wa kuti uwa kuupana nankwe talamoneka!

“Amampulu ya Mubifi Yakamufyambata”

Umulandu ukalamba uo bucisenene bwalubanina ni co Yehova, Kapeela wa bumi kabili Uwabika mu bantu amaka ya kuba ne nsuna, alibinda bucisenene. E co Imfumu Solomone alanda pa cingafwa umo ukuba uwa musangwela, atila: “Pantu pa mulola wa menso ya kwa Yehova e pabe mibele ya muntu, na o alinga amakuba yakwe yonse.” (Amapinda 5:21) Ca cine, takwaba icishimoneka mu menso ya kwa Lesa, “uyo tuli no kulubululako.” (AbaHebere 4:13) Bucisenene ubuli bonse, nangu bwacitwa mu bumfisolo kabili te mulandu ne fya kufumamo lwa ku mubili nelyo mu bwikashi, kuti bwaonaula bucibusa bwesu na Yehova. Mwandi bupumbu ukulufya umutende na Lesa pa mulandu wa kashita kanono aka kuipakisha bucisenene!

Bamo abaipoosa muli bucisene ukwabula ne nsoni bamona kwati te kuti bakandwe, lelo tapapita na nshita balakandwa. Solomone atila: “Amampuulu ya mubifi yakamufyambata, no lubembu lwakwe lukamwikatila mu myando ya luko. Wene akafwa ku kubulo kusalapulwa, no kupumbukila ku kufula kwa bupumbu bwakwe.”—Amapinda 5:22, 23.

Mulandu nshi uuli onse uwa ifwe engapumbukila? Na kuba, ibuuku lya Amapinda lyatusokela libela pa lwa nshila sha kubeleleka isha ici calo. Kabili lyatweba no kuti ififuma muli bucisenene ilingi fisanshamo amalwele, ukulufya ifyuma fyesu, ubukose, no mucinshi. Apo twaishibila libela ifyo, tatufwile ukuibika mu mibele ingalenga tulelangulushiwa ati “kanshi nga nacitile mwakuti na mwakuti.” Ca cine nga twakonka ukufunda kwa kwa Yehova uko atupeela mu Cebo cakwe icapuutwamo, kuti twaba aba musangwela mu calo caisulamo bucisenene.

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 30]

Ififuma muli bucisenene fyalula nga malulu

[Ifikope pe bula 31]

“Saminwo mukashi wa ku bulumendo bobe”