“Baka Amafunde Yandi no Kuba no Mweo”

ALI uwacaice uwacenjela, “uwayembe cata, kabili uwayemba ku kumoneka.” Umukashi wa wamwingishe incito, ali wa lunkumbwa kabili uwapama. Apo alekumbwa sana uyu mulumendo, cila bushiku aleesha ukumubeleleka. “Pa nshita ilya, ilyo aingile mu nga’nda ku kucito mulimo wakwe, na mulya mu ng’anda tamwali uwa mu ba mu ng’anda, e lyo umwanakashi amwikete kwi laya, ati, usendame na ine.” Lelo Yosefe, umwana mwaume wa cikolwe Yakobo, ashile ilaya lyakwe no kufulumuka muka Potifari.—Ukutendeka 39:1-12.

Kwena te bonse bafulumuka itunko. Ku ca kumwenako, moneni umulumendo untu Solomone imfumu ya Israele wa pa kale yamwene mu musebo ubushiku. Pa numa ya kubelelekwa no mwanakashi wapumbusa, ‘apo pene alakonka no mwanakashi kwati ni ng’ombe iyo baletwala ku kwipaya.’—Amapinda 7:21, 22, Baibolo wa Mushilo uwa 1983.

Abena Kristu bakonkomeshiwa ‘ukufulumuko bulalelale.’ (1 Abena Korinti 6:18) Umutumwa Paulo alembeele uwacaice, Timote ukuti: “Fulumuko lunkumbwa lwa bulumendo.” (2 Timote 2:22) Nga twaisanga mu mibele ingalenga twacita ubulalelale nelyo ubucende, nelyo ububifi bumbi, na ifwe tufwile ukufulumuka nga fintu Yosefe afulumwike muka Potifari. Cinshi cikatwafwa ukupampamina pa kucite co? Mu cipandwa 7 ice buuku lya Amapinda, Solomone atupanda amano ayashaiwamina. Alanda pa kufunda kwingatubakilila ku micenjelo ya bantu ba bucisenene kabili atulanga ne nshila babombelamo ilyo alondolola ifyo umulumendo abelelekwe ku mwanakashi cisenene.

‘Kaka Amafunde Yandi pa Minwe Yobe’

Imfumu yabalilapo ukupanda amano pamo ngo mufyashi aiti: “We mwana wandi, bake fyebo fyandi, no kusunga uko uli amafunde yandi. Baka amafunde yandi no kuba no mweo, sunga amalango yandi nge mboni ya linso lyobe.”—Amapinda 7:1, 2.

Abafyashi, maka maka bashibo, e bo Lesa ashingamika umulimo wa kusambilisha abana ifipimo fyakwe pa lwa cisuma ne cibi. Mose akonkomeshe bashibo ati: “Ifyebo ifi, ifyo ndemweba lelo, fibe mu mitima yenu: kabili mulefundisha abana benu no mukoosha, mulefisosa na pa kwikala mu mayanda yenu na pa kwenda mu nshila, kabili pa kulaala na pa kubuuka.” (Amalango 6:6, 7) Umutumwa Paulo na o alembele ati: “Mwe bashibo, mwilenga abana benu ukufulwa; lelo mubalele mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.” (Abena Efese 6:4) E co, amafunde ya bafyashi ayafwile ukukatamikwa, yasanshamo ifishimiko, amafunde, na malango ifisangwa mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo.

Pa fyo abafyashi bafunda abana kuti pasanshiwa ne fipope pamo nga mafunde ya lupwa. Aya yalafwa aba mu lupwa. Ca cine, amafunde ya lupwa lumo na lumo yalapusana ukulingana ne fyo balefwaya. Nalyo line, abafyashi balikwata umulimo wa kusala icingawamina sana ulupwa lwabo. Kabili amafunde bapanga ilingi yalangilila ukutemwa no kwangwako kwabo ukwa cine cine. Ukufunda ku bacaice kwa kuti, balekonka aya mafunde pamo pene no kufunda kwa mu Malembo ukufuma ku bafyashi babo. Ca cine, calicindama ukubaka ifi fipope nge “mboni ya linso lyobe” e kuti ukupooseshako amano ku kufibaka. E lintu mwingataluka ifilenge mfwa ifimako nga mwasuula ifipimo fya kwa Yehova kabili e lyo ‘mwingaba no mweo.’

Solomone atwalilila ukusosa ukuti: “Fikake [amafunde yandi] pa minwe yobe, filembe pa cipampa ca mutima obe.” (Amapinda 7:3) Nga filya iminwe imonwa sana na menso, kabili ilabomfiwa pa kucita ifyo tulefwaya, e fyo amasambililo tusambilila pa kukula umwabela Amalembo nelyo ukwishiba Baibolo yalingile ukulatucinkulako no kututungulula muli fyonse ifyo tucita. Tulingile ukufilemba pa cipampa ca mutima wesu, ukulenga fyaba ulubali lwesu.

Pa kwibukisha ifyo amano no mucetekanya fyacindama, imfumu yakonkomesha aiti: “Ku Mano utile, Ni we nkashi yandi, no Mucetekanya uwite, Muntu wandi umwanakashi.” (Amapinda 7:4) Amano yaba maka ya kubomfya bwino ukwishiba kupeelwa na Lesa. Tufwile ukutemwa amano nga fintu twingatemwa inkashi yesu nelyo inkashi nensu. Bushe umucetekanya cinshi? Maka ya kubebeta umulandu no kuumfwikisha pa kwiluka ifyo imbali shalekanalekana shampene no mulandu onse. Umucetekanya ufwile ukuba kuli ifwe nga cibusa wapalamisha.

Mulandu nshi tulingile ukukonka ukukansha kwa mu Malembo no kuleka amano no mucetekanya fyaba ifibusa fyesu? Ni “[kukuibaka] ku mwanakashi umweni, kuli umbi umbi uulanda ne fyebo ifyatelela.” (Amapinda 7:5) Cine cine, ukucite fyo kukatucingilila ku nshila shatelela kabili isha kunashanasha isha mwanakashi umweni nelyo umbi umbi, e kuti cisenene.a

Umulumendo Akumanya ‘Umwanakashi wa Bucenjeshi’

Ukukonkapo, imfumu ya Israele yalondolola ifyacitike ifyo yaimwenene iine yatila: “Pantu mu nsolokoto ya ng’anda yandi, mu capikulwa candi, nalilengeele; namwene mu bapelwa amano, namweneshe mu baume, umulumendo uwabula amano, alepita mu musebo mupepi na ku cifutu ca ku mwakwe, aenda na mu nshila iyalola ku ng’anda yakwe, mu kafingilima ka ku cungulo, mu kati ka bushiku ne mfifi iyatoola.”—Amapinda 7:6-9.

Pa nsolokoto apo Solomone alengelela, pali icapikulwa, calemoneka kwati cimpangilile icakwete utwa mbao utwacilingenye pali cene kabili napamo fyali ifyashilwa bwino sana. Cilya akasuba kaingila, mu misebo mwafiitisha. Amona umulumendo uwali no kubelelekwa. Pa kubulwa umucetekanya, nelyo ukushilimuka, napelwa amano. Afwile alishiba ifyo caba icifulo ekalamo ne cingamucitikila. Umulumendo aisa mupepi na ku “cifutu ca ku mwakwe,” icalola ku ng’anda yakwe. Bushe uyu mwanakashi nani? Kabili cinshi emininepo?

Imfumu yalelolekesha yatila: “Moneni, no mwanakashi, nafumina ku kumukumanya, nafwale ca bucilende, kabili wa mutima ucenjeshi (untu akalauka kabili muumankonso, amolu yakwe tayatusha mu ng’anda yakwe, nomba ali mu musebo, nomba mu lubansa, mupepi na ku cifutu conse alaalilila).”—Amapinda 7:10-12.

Imifwalile ya uyu mwanakashi ilelangilila bwino sana imibele yakwe. (Ukutendeka 38:14, 15) Ifyo afwele tafyali bwino, afwele nga cilende. Na kabili, wa mutima ucenjeshi—umuntontonkanya wakwe wa “kufutika,” ne co emininepo ca “bucenjeshi.” (An American Translation; New International Version) Alicincimuka kabili mumankonso, nacilandisha kabili munshebwa, uwa cipongwe, uwapama, kabili uwa misuula. Tekala pa mwakwe, lelo asalapo ukuya libili libili ku fifulo fya cintubwingi, ukululumba mu fifutu fya misebo pa kuti engasanga uwa kubeleleka. Alelolela uuli onse pamo nga uyu mulumendo.

Ifya ‘Lulembulo Ifingi’

E co, umulumendo akumanya umukashana cisenene uwa micenjelo. Fintu ici cifwile calengele Solomone ukufwaya ukumona ifyali no kucitika! Alondolola ukuti: “Awe, amwikata, no kumufyompa, akamuka, no kutila ku mwaume, Kuli umutebeto we lambo ku mwandi, lelo nafishe milapo yandi; ni pali ici nafumina ku kukukumanya, ku kukufwaya, kabili nakusanga.”—Amapinda 7:13-15.

Imilomo ya mwanakashi uyu yalitelela. Apo alikamuka, aicetekela pa kusosa. Alapangila libela fyonse ifyo alalanda pa kuti abeleleke umulumendo. Pa kulanda ukuti nacita umutebeto we lambo bulya bushiku no kufishe milapo yakwe, aleilangisha ukuti mulungami, ukulangilila ukuti muntu wa bumupashi. Pa mitebeto ya malambo mu Yerusalemu paleba inama, ubunga, amafuta no mwangashi. (Ubwina Lebi 19:5, 6; 22:21; Impendwa 15:8-10) Apo uletuula ilambo lya mutende alelyako ica kuninika cakwe no lupwa lwakwe, uyu mwanakashi atubulula ukuti kuli ifya kulya ne fya kunwa ifingi ku ng’anda yakwe. Alosha mu kuti: Umulumendo alaipakisha ku ng’anda yakwe. Afumine ku ng’anda yakwe maka maka mu kufwaya uyu mulumendo. Kuti catusungusha nga ca kuti uuli onse acetekela ili lyashi. Uwasoma Baibolo umo atila: “Ca cine ukuti aile alafwayafwaya umulumendo, lelo bushe cine cine alefwaya fye uyu wine mulumendo? Umupumbu fye e wingamucetekela, napamo uyu wine mulumendo.”

Ilyo acebusha umulumendo ku mifwalile yakwe, ku kutasha kwa bumbimunda, ku kumukumbatila, no kumutomona, alumya ukubeleleka kwakwe pa kulanda pa kununkila kwa cena ca mafuta. Atila: “Ninyanse fya kwansa pa busanshi bwandi, ifya mindoloshi fya bushishi bwa ku Egupti; pa ca kusendamapo candi ninkubapo muri, ne cikulankonde, na kinemone.” (Amapinda 7:16, 17) Ayemfya ubusanshi bwakwe, kabili ayansa bwene ne nsalu ishabalabata isha ku Egupti, no kukubapo ifya cena cisuma, muri, icikulankonde, na kinemone.

Atwalilila ukusosa atila: “Enda, tusamwe tuipakishe ukufiko lucelo, tuleanga ku fya kutemwa.” Ubwite te bwa kuyalya fye ica kulya cisuma babili. Cintu alelaya kuipakisha ukulaalana. Ku mulumendo, ubu bwite bwali ubwa kucebusha kabili ubwa kucincimusha! Pa kuti amunashenashe sana, asosa no kuti: “Pantu umulume wandi tali mu ng’anda, aya mu lwendo lwa kutali; asenda akafunda ka silfere mu minwe yakwe, mu bushiku umweshi wakangana akesa ku ng’anda.” (Amapinda 7:18-20) Amweba ukuti etiina, pantu umulume wakwe naya ku makwebo kabili takabwele bwangu. Mwandi alilamuka ku kubepa umulumendo! “Ku bwingi bwa fya lulembulo fyakwe amwalula, ku kutasha muli bubumbimunda kwa milomo yakwe amunasha.” (Amapinda 7:21) Pa kucincintila ubwite bwa kubeleleka, umwaume alingile ukuba no bukose nga Yosefe. (Ukutendeka 39:9, 12) Bushe uyu mwaume ali no bu bukose?

“Nge Ng’ombe Ilume Iileya ku Kwipaiwa”

Solomone ashimika ati: “Aleya alamukonka nakolopekwa, nge ng’ombe ilume iileya ku kwipaiwa, nge mbwa iyalembelekelwa ku kukakwa, ngo kwangufyanya kwa koni ukuya ku citembo, ukwabulo kwishibo kuti cene cabelapo umweo wa kako, wasuko mufwi wapula mu libu lya kako.”—Amapinda 7:22, 23.

Camukosela umulumendo ukukaana ubu bwite. Asuula amano, alamukonka “nge ng’ombe ilume iileya ku kwipaiwa.” Ngo mwaume akakilwe uushingafyuka ukukandwa, e fyo no mulumendo abelelekwa mu kucita ulubembu. Talemona ububi bwa kucite co mpaka fye ‘umufwi wapula mu libu lyakwe’, e kuti, mpaka fye acita icingamwipaisha. Iyi kuti yaba ni mfwa ya cine cine pantu kuti alwala amalwele yapishiwa mu kulaalana ayepaya.b Ico na kabili kuti calenga afwa lwa ku mupashi; ‘[icisanshamo, NW] umweo wakwe.’ Umwine wine ali mu bwafya, ne mikalile yakwe naibipa sana kabili nabembukila Yehova icabipisha. E co, ayangufyanya ukuibika mu kapoosa mweo nga koni akali mu citembo!

“Wilubanta Muli Bakumba Bakwe”

Pa kubomfya ifyo yamwene ku kufunda bambi, imfumu yakonkomesha aiti: “Na nomba, we mwana wandi, umfwa kuli ine, peepeka ku fyebo fya mu kanwa kandi: wileka mutima obe walukile ku mibele yakwe, kabili wilubanta muli bakumba bakwe; pantu indase isho awisha shingi, kabili bonse abo aipayaula ni tunta. Ing’anda yakwe ni nshila ya ku Mbo, ya kutentemukila ku miputule ya mfwa.”—Amapinda 7:24-27.

Ukwabula no kutwishika, ukufunda kwa kwa Solomone kwa kuti tutaluke ku nshila shitwala ku mfwa isha kwa cisenene no “kuba no mweo.” (Amapinda 7:2) Fintu uku kufunda kuli ukwalinga mu nshita yesu! Cine cine tulekabila ukutaluka ku fifulo uko abalaalilila ukulolela uo bengabeleleka basangwa. Cinshi mwingaisansalikila ku micenjelo yabo pa kuya ku fifulo fya musango yo? Na kabushe, mulandu nshi mwingabela ‘imbulwa mano’ no kulubanta mu misebo ya “umbi umbi”?

“Umwanakashi umweni” uo imfumu yamwene abeleleke umulumendo pa kumulalika ku ‘kwanga ku fya kutemwa.’ Bushe abacaice abengi, maka maka abakashana, tababelelekwa mu nshila imo ine? Lelo tontonkanya pali ci: Umo nga alekubeleleka ukuti mucite ubulalelale, bushe uko kutemwa kwa cine nelyo lunkumbwa lwa bukaitemwe? Cinshi ico umwaume uwatemwa umwanakashi ukufuma pa mutima engamutunkila ukuti ekonka ifyo akanshiwa ngo Mwina Kristu ne fyo kampingu yakwe ilemweba? Solomone akonkomesha ukuti: “Wileka mutima obe walukile” kuli iyo misango.

Amashiwi ya ulebeleleka ilingi yaba aya kucebusha no kusembeleka. Ukuleka amano no mucetekanya ukuba mupepi na ifwe kukatwafwa ukuyeshiba. Tukabakililwa nga tatulabile ifyo Yehova atweba. E co, shi lyonse natuletukuta ‘ukusunga amafunde ya kwa Lesa no kuba no mweo,’ na ku ciyayaya.—1 Yohane 2:17.

[Amafutunoti]

[Ifikope pe bula 29]

Bushe umona shani amafunde abafyashi bakupeela?

[Icikope pe bula 31]

Ukusunga amafunde ya kwa Lesa mweo