‘Ku Mano Shikafushiwa Inshiku Shesu’

NANI engakaana ukuti amano yalakabilwa sana pa kupwisha amafya ya mu bumi? Amano yene yene yaba kubomfya bwino ukwishiba no mucetekanya. Yalipusana sana no bupumbu, ubuwelewele, no bupuba. E ico Amalembo yatukonkomesha ukunonka amano. (Amapinda 4:7) Na kuba ibuuku lya mu Baibolo ilya Amapinda lyalembelwe maka maka ku kupeela amano no kusalapula. Amashiwi ya liko aya kubalilapo yatila: “Amapinda ya kwa Solomone mwana Davidi, imfumu ya kwa Israele: Ku kwishiba amano no kusalapula.”—Amapinda 1:1, 2.

Ku ca kumwenako, natulande pa fisambilisho fisuma kabili ifyashintililwapo ifyaba mu fipandwa fya kubalilapo finono ifya Amapinda. Ngo mufyashi wakwata ukutemwa uulecincisha umwana wakwe, Solomone apaapaata bakabelenga bakwe ukumfwila ukusalapula no kukutika ku mano. (Ifipandwa 1 na 2) Atulanga ifya kulundulula bucibusa na Yehova ne fya kubakilila umutima wesu. (Ifipandwa 3 na 4) Twakoseleshiwa ukutwalilila ukuba abamusangwela. (Ifipandwa 5 na 6) Ca cine, ukusokolola kwa mibombele ya kwa cisenene kwalicindama kuli ifwe. (Icipandwa 7) Kabili fintu ukukonkomesha kwa mano yaimininwako ngo muntu kwawama kuli bonse! (Icipandwa 8) Ilyo talalanda pe pinda limo na limo ilyaba mu fipandwa fya kulekelesha, Imfumu Solomone yasupawila bwino ifyo ilandilepo kale.—Icipandwa 9.

‘Endeni, Mulyepo Icilyo Candi, no Kunwo Mwangashi Wandi’

Icipandwa 9, icasondwelela iciputulwa ca kubalilapo ica Amapinda tacaba fye kupanda amano kwasupawilwa ukwa kutendusha ukwalandwapo kale. Lelo, ifyebo fyabamo fyalandwa mu filangililo fisuma, ificincisha uulebelenga ukukonkelela amano.

Icipandwa 9 ice buuku lya Amapinda citendeka na mashiwi ya kuti: “Umwanakashi Mano nakuule ng’anda yakwe, nashimpe nceshi shakwe cinelubali.” (Amapinda 9:1) Uwasoma umo atila, amashiwi ya kuti “inceshi cinelubali [7]” yalosha ku ng’anda iikalamba iyakuulwa mu “lubansa, iyaikashiwa ku nceshi shitatu lubali lumo na shimbi shitatu lubali lumbi, no luceshi lumo pa kati uku lubali luloseshe apa kwingilila apashali kantu.” Nampo nga ubu bulondoloshi bwa cine nelyo iyo, amano yene yene yakuula ing’anda iyakosa umwa kufikila abeni.

Fyonse nafiteyanishiwa bwino ku mutebeto. Inama no mwangashi e po fili. Amano yasakamana sana ukupekanya ica kulya no kuteyanye tebulo. “Naipaye nama shakwe, nasakanyo mwangashi wakwe, na kabili nateyanye tebulo lyakwe.” (Amapinda 9:2) Ifya kulya fibuutusha ifya ku mupashi ifyo mukabila ukupoosako amano epo fili pali ili tebulo lya mampalanya.—Esaya 55:1, 2.

Ni bani balaalikwe ku mutebeto Amano yene yene yapekenye? “Natuma abakashana bakwe ku kubilisha pa milundu apasansama pa musumba, abati: Uwapelwa amano aalukile kuno. Ku wabulwo mutima wa mano, atila, Endeni, mulyepo icilyo candi, no kunwo mwangashi uo nsakenye; lekeni ifya kupelwa amano, no kuba no mweo, shikimikeni mu nshila ya mucetekanya.”—Amapinda 9:3-6.

Amano nayatuma abanakashi bayako ku kulalika abantu. Baya ku fifulo fya cintubwingi uko bengeta abantu abengi. Bonse balaalikwa—bonse ‘ababulwo mutima wa mano,’ nelyo abashaba na mucetekanya, na bapelwa amano. (Amapinda 9:4) Kabili babalaya umweo. Amano yaba mu Cebo ca kwa Lesa, ukusanshako aya mwi buuku lya Amapinda, yalasangwa konse fye. Pali lelo, nge nkombe sha mano yene yene, Inte sha kwa Yehova balelaalika abantu, konse uko bengasangwa, ukuti basambilile Baibolo. Ukunonka aya mano, cine cine kuti kwatungulula ku mweo wa muyayaya.—Yohane 17:3.

Abena Kristu bafwile ukuicefya no kupokelela ukufunda kwa mano. Ici ca cine sana maka maka ku bacaice na batendeke ukusambilila pali Yehova nomba line. Pa mulandu wa kukanabeleshanya sana ne nshila sha kwa Lesa, kuti ‘babulwo mutima wa mano.’ Lelo tacilolele mu kuti fyonse ifyo bapanga ukucita fyalilubana, lelo cikabila inshita no kubombesha pa kuti imibele ya mutima isekeshe Yehova Lesa icine cine. Icifwaikwa kuleka amatontonkanyo, ifyo tufwaisha, ifyo twatemwa, na mabuyo fyaumfwana ne fyo Lesa afwaya. Mwandi calicindama ukufuluke ‘shiba ilyabulo bucenjeshi ilya cebo.’—1 Petro 2:2, NW.

Na kuba, bushe bonse tatufwile ukwishibe ifyacila pa “masambililo ya kutendeka”? Cine cine tufwile ukufwaisha ukwishiba “ifyashika fya kwa Lesa” no kulishiwa ifilyo fyakosa ifya bakalamba. (AbaHebere 5:12–6:1; 1 Abena Korinti 2:10) “Umusha wa cishinka kabili uwashilimuka,” uo Yesu atungulula mu kulungatika, alacincila ukupekanishisha bonse ifya kulya fya ku mupashi. (Mateo 24:45-47) Shi natulye pe tebulo liteyenye amano ukupitila mu kusambilila Icebo ca kwa Lesa ne mpapulo shashimpwa pali Baibolo ishipekanishiwa ne bumba lya musha.

“Wiebaula wa Miponto”

Ifyo amano yasambilisha fisanshamo ukulungika no kwebaula. Te bonse batemwa ukulungikwa no kwebaulwa ku mano. E mulandu wine, amashiwi ya kusondwelela aya ciputulwa ca kubalilapo ice buuku lya Amapinda yasokela ukuti: “Uusalapulo wa miponto ailetele micendo, no webaulo mubifi ailetele misuula. Wiebaula wa miponto, epali akupata.”—Amapinda 9:7, 8a.

Uwa miponto alafulilwa no kupata uuleesha ukumwafwa ukulungika inshila shakwe. Umubifi tamona ubusuma bwa kumwebaula. Fintu ciba kubulwa amano ukwesha ukufunda icine cishaiwamina ica Cebo ca kwa Lesa ku muntu uwacipata nelyo uufwaya ukucipontela! Ilyo umutumwa Paulo aleshimikila mu Antioke, akumenye ibumba lya baYuda abashatemenwe icine. Bafwaile ukukansana nankwe pa kumupontela no kupilika ifyo alesosa, lelo Paulo atile fye ati: “Apo mwacitandula [Icebo ca kwa Lesa], no kuilinga abashiyene umweo wa muyayaya, moneni, tulepilibukila ku Bena fyalo.”—Imilimo 13:45, 46.

Ilyo tuletulukusha ukushimikila imbila nsuma iya Bufumu ku ba mitima ya bufumacumi, tufwile ukucenjela pa kuti tatulekansana na ba miponto. Kristu Yesu afundile abasambi bakwe ati: “Ilyo mwaingila mu ng’anda iposheni, kabili nga ni ng’anda iyayana, lekeni umutende wenu wisemo; lelo nga taiyene, lekeni umutende wenu ubwelele kuli imwe. Kabili onse uushakamusekelele, nangu kuumfwe fyebo fyenu, mukafume mu ng’anda ilya napamo mu mushi ulya, no kukunto lukungu ku makasa yenu.”—Mateo 10:12-14.

Ifyo uwa mano ankula ku kufunda fyalipusana ne fyankula uwa miponto. Solomone atila: “Ebaulo wa mano, na o alekutemwa. Sambilisho wa mano, na o aleba na mano kabili.” (Amapinda 9:8b, 9a) Uwa mano alishiba ukuti “ukufunda konse ilyo kubapo kwena takumoneko kwa kusekelela, kuba fye ukwa bucushi: lelo abafundwako, apo inshita yapita, kutwalako icisabo ca mutende, ica bulungami.” (AbaHebere 12:11) Nangu line ukufunda kuti kwamoneko kwa bucushi, mulandu nshi twingalandwila nelyo ukukutaluka nga natwishiba ukuti ukumfwila kwene kutulenga ukuba aba mano?

Imfumu Solomone yatwalilila aiti: “Sambilisho mulungami, na o alelundapo ukusambilila.” (Amapinda 9:9b) Takwaba uwakwatisha amano nelyo umukalamba sana ica kuti te kuti atwalilile ukusambilila. Fintu ciwama ukumona abakote bapokelele cine no kuipeela kuli Yehova! Shi ne fwe natupampamine pa kufwaya ukutwalilila ukusambilila no kulisha umuntontonkanya.

“Imyaka ya Mweo Ikalundako Kuli Iwe”

Pa kukomaila pa cishinka cikalamba ice lyashi lyakwe, Solomone alanda na pa fyacindama, ifyo tukabila pa kuba aba mano. Alemba ati: “Akatiina ka kuli Yehova e ca kubalilapo ca mano, no kwishiba Uwa mushilo e mucetekanya.” (Amapinda 9:10) Te kuti tukwate amano ya bulesa nga tatucindikishe Lesa wa cine. Umuntu kuti aishibe ifingi sana, lelo, nga takwete akatiina ka kuli Yehova, akafilwa ukubomfya ayo mano mu kucindika Kabumba. Kuti afilwa ukubomfya bwino ifishinka aishiba, icingamulenga ukumoneka umupumbu. Na kabili ukwishiba Yehova, Uwashilisha, kulakabilwa pa kuti tunonke umucetekanya, uwaba mibele ishibisha sana uwa mano.

Fisabo nshi amano yatwala? (Amapinda 8:12-21, 35) Imfumu ya Israele yatila: “Kuli ici shikafushiwe nshiku shobe, ne myaka ya mweo ikalundako kuli iwe.” (Amapinda 9:11) Tulakwata umweo pa nshiku ishingi na pa myaka iingi nga tulebishanya na mano. Cine cine, “amano yalenga cibinda wa yako ukuba no mweo.”—Lukala Milandu 7:12.

Fwe bene, ni fwe tulingile ukubombesha pa kuti tunonke amano. Pa kukomaila pali ici cishinka, Solomone atila: “Nga waba na mano, amano ya we mwine; nga waba untu aponta, ni we wine wailetelela.” (Amapinda 9:12) Uwa mano alanonkelamo mu mano yakwe, no wa miponto wine e uiletelela. Cine cine, tulobolola ico twabyala. Shi lyene ‘natupeepeko kutwi ku mano.’—Amapinda 2:2.

“Umwanakashi Muwelewele Untu Akalauka”

Pa kucilanya, Solomone akonkanyapo ukusosa ati: “Umwanakashi Muwelewele untu akalauka, untu abembeleka, kabili uushaishiba nsoni. Aikala pa mwinshi wa ng’anda yakwe pa cipuna, apasansama pa musumba, ku kubilisha ku bapitanshila, abalungama mu nshila yabo, ati, Uwapelwa amano aalukile kuno.”—Amapinda 9:13-16a.

Ubuwelewele bwaimininwako ngo mwanakashi wa congo, uushailama kabili umumbuulu. Na o nakuula ing’anda. Kabili naibulila umulimo wa kukuuta onse uwapelwa amano. E co, abapitanshila kuti baisalilapo. Bushe basumine ubwite bwa mano nelyo ubwa muwelewele?

“Amenshi ya Kwiba Yalitalala”

Bonse babili, amano no buwelewele balaalika bakakutika ‘ukwalukila kuli bene.’ Lelo, ubwite nabupusana. Amano yaita abantu ku mutebeto wa umwangashi, inama, no mukate. Ifya kucebusha ubuwelewele bulepeela abantu fitwibukisha inshila shibomfya umwanakashi cisenene. Solomone atila: “Ku wabulwo mutima wa mano atila, Amenshi ya kwiba yalitalala, ne cilyo ca mu bumfisolo cilawamisha.”—Amapinda 9:16b, 17.

Ukucila ukubapeela umwangashi wasakaniwa, “umwanakashi muwelewele” alebapeela amenshi ya kwiba. (Amapinda 9:13) Mu Malembo, ukuipakisha ukulala umukashi watemwikwa kupashanishiwa ku kunwa amenshi yapembesula. (Amapinda 5:15-17) Kanshi amenshi ya kwiba, yemininako ubulalelale ubucitwa mu bumfisolo. Ayo menshi yamoneka kwati yalitalala—ayasuma ukucila umwangashi—pantu ya kwiba fye kabili basosa abati uwayeba tapeelwa mulandu. Umukate wa mu bumfisolo umoneka kwati waliwama ukucila umukate ne nama ififuma ku mano pantu unonkwa mu nshila sha bufumfuntungu. Umo nga alemona ifyabindwa ukuti fisuma ninshi aleilanga fye ukuti muwelewele.

Ilyo ubwite bwa mano busanshamo ubulayo bwa kuba no mweo, umwanakashi muwelewele talandapo pa fingesa nga ca kuti umo akonka inshila shakwe. Lelo Solomone asoka ati: “Ulya taishibo kuti mulya mwabe milungulwa, abalaalikwa bakwe bali umwashika ku mbo.” (Amapinda 9:18) Uwasoma umo alembele ati: “Ukwikala umwanakashi muwelewele te mu ng’anda iyo, ni mu nshishi. Nga waingilamo te kuti ufumemo uwa mweo.” Imikalile ya bucisenene tayawama; ilete mfwa.

Yesu atile: “Ingileni pa mpongolo ya kamfyemfye: pa kuti impongolo yasalala, kabili inshila yapabuka iitwala ku boni, kabili bengi abengilako. Lelo inshila iitwala ku mweo ya kamfyemfye kabili yalifyenenkana, kabili banono abaisanga.” (Mateo 7:13, 14) Shi lyonse natulelya pe tebulo lya mano pa kuti tube pa nshila itwala ku bumi.

[Icikope pe bula 31]

Uwa mano alomfwila ukufunda

[Icikope pe bula 31]

Ukunonka amano cintu tulingile ukucita pa lwesu