“Uwacenjela Amwensekeshe Nyantilo Shakwe”

UWACENJELA alabomba bwino, alapingula bwino pa fyo alecita, aleluka kabili wa mano. Tafutika kabili te ncenjeshi. Amapinda 13:16 yatila: “Uwacenjela acitila mu kwishiba inshita shonse.” Ca cine, ukucenjela mibele iyacindama.

Bushe kuti twalangisha shani ukucenjela mu mikalile yesu? Kuti twaba shani abacenjela mu fintu tusala, mu fyo tubomba na bambi, ne fyo tucita ilyo kwacitika fimo? Busuma nshi umuntu uwacenjela asanga? Mafya nshi asengauka? Imfumu Solomone iya muli Israele wa pa kale yapeela ifyasuko fya mano kuli ifi fipusho, ifyo tubelenga pa Amapinda 14:12-25.a

Saleni Ifya Kucita Mano Mano

Pa kusala mano mano ifya kucita no kwikala bwino cikabila ukwishiba ifya kulekanya ubusuma ku bubi. Na lyo line, Baibolo itila: “Kuli inshila iyawama ku cinso ca muntu, lelo ku mpela ya iko ni nshila sha mfwa.” (Amapinda 14:12) E ico, tulekabila ukwishiba ifya kulekanya icalungama ku cilemoneka kwati calilungama. Amashiwi ya kuti “inshila sha mfwa” yalangilila ukuti kwaliba inshila ishingi isha kufutika. Moneni fimo ifyo tufwile ukwishiba no kusengauka.

Abakankaala na balumbuka mu calo bamonwa abacindikwa kabili balabakumbwa. Umulandu wa kwishibikwa kwabo no kukwata indalama kuti calenga bambi ukumona inshila babombelamo ifintu kwati e isuma. Ni nshila nshi babomfya pa kukwata icuma nelyo ilumbo? Bushe lyonse inshila babomfya shalitambalala no kulungama? Kabili kwalibako bamo abatemwa sana ifya mapepo. Bushe ubufumacumi bwabo bweka bulalangilila ukuti cine cine ifisumino fyabo fyalilungama?—Abena Roma 10:2, 3.

Pa mulandu wa kuti natuikopeka, inshila yalubana kuti yamoneka kwati yalilungama. Lintu twapingula ukucita fimo ifyo tulemona pa lwesu ukuti e fili bwino ninshi tulekonka umutima wesu uwingatufutika. (Yeremia 17:9) Kampingu ushasambilishiwa kabili uushakanshiwa kuti atulenga twalatontonkanya ukuti icibi e cisuma. Cinshi, nomba cikatwafwa ukusala inshila isuma?

Tufwile lyonse ukulabenga sana icine cashika icisangwa mu Cebo ca kwa Lesa pa kukwata “amaka ya kulekanya icalungama ne cabipa.” Na kabili, tulekabila ukukansha aya maka “ukupitila mu kubelesha” ku kubomfya ifishinte fya mu Baibolo. (AbaHebere 5:14) Tufwile twapoosako amano ukukanasuminisha icili conse icilemoneka icisuma ukutupumbula, ukufuma mu ‘musebo wafyenenkana uutwala ku mweo.’—Mateo 7:13, 14.

Lintu ‘Umutima Ulekalipwa’

Bushe kuti twaba aba nsansa ngo mutima nausakamikwa? Bushe uluseko no kwanga kuti fyacefyako ukukalipwa kwa mutima? Bushe ca mano ukupwishisha ukupopomenwa ukupitila mu kunwa ubwalwa, imiti ikola, nelyo ukuipoosa muli bucisenene? Icasuko ni iyo. Pantu imfumu ya mano yatila: “Mu kuseka mwine umutima kuti wakalipwa.”—Amapinda 14:13a.

Ukuseka kuti limbi kwafisa ukukalipwa, lelo kulafilwa ukukufumyapo. Baibolo itila: “Ku cintu conse kwabe nshita iyalingwa.” Ca cine, kwaliba “inshita ya kulila ne nshita ya kuseka; inshita ya kuloosha ne nshita ya kucinda.” (Lukala Milandu 3:1, 4) Ukupopomenwa nga kwapitilila, tufwile ukukucimfya, ukufwaya “ubutungulushi bwa mano” nga cakabilwa. (Amapinda 24:6)b Uluseko no musamwe filafwako panono, lelo tafyafwa sana. Ilyo Solomone alesoka pa musamwe ushalinga na mangalo yacishamo, atile: “Pa numa ya kusekelela kuti kwabo bulanda.”—Amapinda 14:13b.

Abantu Babula Icitetekelo na Basuma—Bekushiwa Shani?

Imfumu ya mu Israele yatila: ‘Umuntu wabulwe [icitetekelo, NW] akekuta ku fifuma mu mibele yakwe.’ Kabili yakonkanyapo ukuti: “no muntu musuma akekute micitile yakwe.” (Amapinda 14:14) Ni mu nshila nshi abantu ababula icitetekelo na basuma bekushiwa ukufuma ku mibele yabo?

Umuntu uushakwata icitetekelo tasakamana ukuti akalubulula kuli Lesa. E mulandu wine, ku muntu uushaba ne citetekelo ukucita icalungama kuli Yehova takwacindama. (1 Petro 4:3-5) Uwa musango yo alikushiwa no bumi bwa kufwaya fye ifya ku mubili. (Amalumbo 144:11-15a) Umuntu musuma, ena, akonkelela ifya ku mupashi. Muli fyonse ifyo acita, akakatila ku mafunde yalungama aya kwa Lesa kabili alekushiwa ne fya kufumamo fya kukonkelela ifya ku mupashi. Icilenga pantu Yehova e Lesa wakwe kabili alasanga insansa ishaibela mu kubombela Uwapulamo.—Amalumbo 144:15b.

‘Witetekela Icebo Conse’

Ukupusanya inshila sha wapelwa amano no wacenjela, Solomone atila: “Uwapelwa amano atetekele cebo conse, lelo uwacenjela amwensekeshe nyantilo shakwe.” (Amapinda 14:15) Uwa mano tabepwa. Ukucila ukucetekela ifyo aumfwa nelyo ukukonka ukutontonkanya kwa bambi, ena mano mano alamwensekesha intampulo shakwe. Pa mulandu wa kuti alasanga ifishinka fyonse, cilenga aishiba bwino ifintu.

Ku ca kumwenako, icipusho ca kuti, “Bushe kwaliba Lesa?” Uwapelwa amano akafwaya fye ukusumina icaseeka nelyo cintu abantu balumbuka basuminamo. Lelo uwa mano ena, alekala pa nshi no kupelulula pa fishinka. Alatontonkanya pa malembo pamo nga Abena Roma 1:20 na AbaHebere 3:4. Mu fya mapepo, umuntu uwacenjela takasumine fye ifyalanda intungulushi ya mapepo. Alabala ‘aesha ifyebo fyapuutwamo ukumona nga fyafuma kuli Lesa.’—1 Yohane 4:1.

Kanshi ca mano ukumfwila ukusoka kwa ‘kukanacetekela icebo conse’! Ababa no mulimo wa kufunda bambi mu cilonganino ca Bwina Kristu bafwile baumfwikisha uku kusoka. Uulefunda afwile aumfwikisha fyonse ifyacitike. Afwile ukukutikisha no kuumfwa ku mbali shonse pa kuti ukufunda kwakwe kumfwike kabili kwiba ukwa lubali lumo.—Amapinda 18:13; 29:20.

‘Umuntu wa Mapuange Yasuma Alapatwa’

Ukulanda pa bupusano na bumbi pa muntu wa mano no muwelewele, imfumu ya mu Israele yatila: “Uwa mano alatiina no kutaluka ku bubi, lelo umuwelewele alafulwa no kuibililika. Uukalipa bwangu akacita ubupumbu, lelo uulingulula alapatwa.”—Amapinda 14:16, 17, NW.

Uwa mano atiina ifya kufumamo fya kukonke nshila yabipa. E ico, aba uwacenjela kabili alatasha ukufunda apokelela ukumucingilila ku bubi. Lelo umuwelewele takwata katiina. Umulandu wa kuicetekela, mu bumankonso alasuula no kufunda kwa bambi. Apo alafulwa bwangu, uwa musango yo acita ifintu mu buwelewele. Mulandu nshi umuntu wa mapange yasuma apatilwa?

Mu ciHebere ishiwi lyapilibulwa “uulingulula” lyakwata ubupilibulo bubili. Mu nshila iisuma, kuti lyapilibula umucetekanya nelyo ukucenjela. (Amapinda 1:4; 2:11; 3:21) Mu kupusanako, ili shiwi lilosha na ku mapange yabi nelyo ukutontonkanya kwabipisha.—Amalumbo 37:7; Amapinda 12:2; 24:8.

Nga ca kuti ishiwi lya kuti “uulingulula” lilosha ku muntu uupanga ukucita ifyabipisha, te kuti cishupe ukumona umulandu umuntu wa musango yo apatilwa. Lelo, bushe ca cine ukuti umuntu wa mucetekanya kuti bamupata ku bashakwata iyi mibele? Ku ca kumwenako, abalingulula bwino no kusalapo ukukanaba “aba pano calo” balapatwa ku calo. (Yohane 15:19) Abacaice ba Bwina Kristu abatontonkanya bwino kabili abacimfya umupatikisha wabipa uwa fibusa balabapumya. Icishinka ca kuti bakapepa ba cine balipatwa ku calo, icalaala mu maka ya kwa Satana Kaseebanya.—1 Yohane 5:19.

“Ababi Bakontama”

Umuntu uwacenjela, nelyo uwa mano, apusanako no muwelewele mu nshila na imbi. Baibolo itila: “Abapelwa amano bamono bupumbu, lelo abacenjela baifwike cilongwe ca kwishiba.” (Amapinda 14:18) Abapelwa amano basala inshila sha buwelewele, pantu tabacenjela. E fyo baaba. Lelo, ukwishiba kulayemfya uwa mano nga fintu icilongwe cilenga imfumu ukucindama.

Imfumu ya mano yatila: “Ababi bakontama ku cinso ca basuma, na babifi bapaapaatila ku miinshi ya mulungami.” (Amapinda 14:19) Mu mashiwi yambi, abasuma mu kulekelesha bakacimfya ababipa. Tontonkanyeni pa kulunduluka no bumi bwawamisha ubuleipakisha abantu ba kwa Lesa pali lelo. Ukumona aya mapaalo ya babomfi ba kwa Yehova kukapatikisha bamo bakakaanya “ukukontama” ku mwanakashi wa ku muulu uwa kwa Yehova, uwimininwako na bashalapo basubwa aba ku mupashi. Pa Armagedone bakakaanya bakapatikishiwa ukwishiba ukuti ukuteyanya kwa kwa Lesa ukwa pe sonde cine cine kwimininako ukuteyanya kwa ku muulu.—Esaya 60:1, 14; Abena Galatia 6:16; Ukusokolola 16:14, 16.

“Ukubisha Abalanda”

Ukulanda pa fyo fwe bantunse twaba, Solomone atila: ‘Umubusu apatwa na ku munankwe, lelo abatemwa umukankaala balifula.’ (Amapinda 14:20, NW) Ici cishinka sana ku bantu abashapwililika! Apo baba na kaso, bafwaya ukusekesha abakankaala ukucila abalanda. Nelyo ifibusa fya mukankaala fifule, tafikalilila filapita nge cuma. Bushe uyu tauli umulandu usuma tulingiile ukusengaukila ukupanga ifibusa fya kushita nelyo ifya mu kabepekesho?

Tutile pa numa ya kuibebeta fwe bene mu bufumacumi twasanga ukuti tulacindika abakankaala no kusuula abapiina, cinshi tufwile ukwibukisha? Tufwile ukwibukisha ukuti Baibolo yalilesha akapaatulula. Amapinda 14:21 yatila: “Uusuulo munankwe alabembuka, lelo uubisha abalanda alipaalwa.”

Tufwile ukulalangulukilako abali mu bwafya. (Yakobo 1:27) Kuti twacita shani ifyo? Pa kubapeelako “ifya mikalile ya pano calo” pamo nge ndalama, ifya kulya, umwa kulaala, ifya kufwala, no kubasakamana mu nshila shimbi ishalekanalekana. (1 Yohane 3:17) Wa nsansa uulesakamana aba musango yo, pantu “mwaba insansa ishingi mu kupeela ukucila ishaba mu kupokelela.”—Imilimo 20:35.

Cinshi Cicitikila Aba Mano na Bawelewele?

Icishinte caba pa Abena Galatia 6:7, ica kuti “ico umuntu abyala, e co akalobolola” cilabomba ku ba mano na ku bawelewele bene. Uwa mano ifintu filamuwamina, umuwelewele ifintu filamubipila. Imfumu ya mano yaipusha aiti: “Bushe abelenganya ububi bakalubanta?” Icasuko ni ee, pantu “balalufiwa.” (An American Translation) Baibolo itila: “Lelo abelenganyo busuma bamono luse ne cishinka.” (Amapinda 14:22) Abacita ubusuma balatemwikwa kuli bambi kabili balaipakisha ukutemwa kwa cishinka ukwa kwa Lesa.

Pa kulanda ukuti ukutunguluka kwaba mu kubombesha no kufilwa na ko kwaba mu kulanda fye ukwabula ukubomba, Solomone atila: “Mu kucucutika konse mwaba akantu, lelo ukusosa kwa milomo fye kulola ku kubulwa.” (Amapinda 14:23) Uku kufunda kulabomba bwino sana ku fyo tucita ku mupashi. Nga twabombesha mu mulimo wa kushimikila uwa Bwina Kristu, tulaseepa ifilambu fya kulangilila bambi icine cipususha umweo icisangwa mu Cebo ca kwa Lesa. Cimbi na co tulaba aba nsansa kabili abaikushiwa nga tulebomba muli bucishinka umulimo onse uo Lesa atupeela.

Amapinda 14:24 (NW) yatila: ‘Icilongwe ca ba mano mano yabo; ubupumbu bwa bawelewele bupumbu bwabo.’ Ici kuti capilibula ukuti amano yantu aba mano bafwaisha ukukwata e cuma cabo, kabili cilabapakamisha, nelyo ukubayemfya. Lelo abatumpa bena, baba fye abapumbu. Icitabo cimo citila, mu mashiwi yambi, ili pinda kuti lyapilibula ukuti “icuma ciyembo ku bacibomfya bwino . . . lelo abawelewele bakwata fye ifya bupumbu.” Te mulandu ne fyo cingaba, aba mano balaba bwino ukucila abawelewele.

Imfumu ya mu Israele yatila: “Inte ya cine ipokolole myeo, lelo uulande fya bufi onaule myeo.” (Amapinda 14:25) Nangu ca kutila ici cicitika sana sana mu bupingushi, moneni ifyo cibomba na mu kushimikila. Mu mulimo wesu uwa kushimikila pa Bufumu no kupanga abasambi mwaba no kucita ubunte pa cine ca Cebo ca kwa Lesa. Ubo bunte bulalubula abantu ba mitima yalungama ukufuma ku kupepa kwa bufi no kupususha imyeo yabo. Nga tuleyangwa fwe bene lyonse no kwangwa ukusambilisha kwesu, tukaipususha fwe bene na baletuumfwa. (1 Timote 4:16) Lintu twatwalilila ukucite fyo, natusakamane ukuba abacenjela mu mikalile yesu yonse.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 18]

Tufwile lyonse ukulabelenga icine cashika icisangwa mu Cebo ca kwa Lesa pa kukwata amaka ya kulekanya icalungama ne cabipa

[Icikope pe bula 18]

Bushe ukukonkelela ifyuma kulekusha ubumi?