“Yehova E Upeela Amano”

FIKONKELELO nshi fimonawila inshita na maka? Bushe ukupanga ishina lisuma e cimusakamika? Bushe mupoosa inshita iikalamba ku kufwaya ifyuma? Ni shani pa lwa kulundapo amasomo nelyo ukulunduluka ukufika kuli bukalapashi mu masambililo yafulilako? Bushe ukulaumfwana bwino na bambi kwalicindama kuli imwe? Bushe ukwikala ukwabula ukulwala e co mufwaisha sana?

Fyonse ifyalumbulwa pa muulu kuti pambi fyamoneka ukuba ifyacindama. Lelo cinshi cacindamisha? Baibolo yasuka ukuti: “[Icacindamisha caba, NW] mano—nonka amano.” (Amapinda 4:7) E co kuti twanonka shani amano, kabili fisuma nshi yaletako? Icipandwa ca bubili ice buuku lya mu Baibolo ilya Amapinda cilasuka ifyo fipusho.

“Peepeko Kutwi Kobe ku Mano”

Ukubomfya amashiwi ya kutemwa nga ya kwa wishi, Solomone Imfumu ya mano iya Israele wa ku kale atila: “We mwana wandi, nga wapokelele fyebo fyandi, na mafunde yandi wabika, ku kupeepeko kutwi kobe ku mano, no kwalwilo mutima obe ku mucetekanya; nga walilila ku kwiluka, wasanswile shiwi lyobe ku mucetekanya, nga wafisokota nga silfere, no kufifwimfwinta nge fyuma ifyashikama; e lyo uleiluka akatiina ka kuli Yehova, no kwishiba Lesa ukakusanga.”—Amapinda 2:1-5.

Bushe namumona uwakwata incito ya kulenga umuntu ukunonka amano? Muli ifi fikomo, inumbwilo ya kuti “nga wa” imonekamo imiku itatu. E co, cili kuli umo umo uwa ifwe ukufwaya amano e lyo ne fyafwilisha ukunonka yene pamo ngo mucetekanya no kwiluka. Nangu cibe fyo, tufwile mu kubalilapo ‘ukupokelela’ no ‘kubika’ mu muntontonkanya amashiwi ya mano ayaba mu Malembo. Pa kucita ici tulingile ukusambilila Baibolo.

Ukubomfya bwino ukwishiba kwapeelwa na Lesa e mano. We nshila isuma Baibolo ipayanishishamo aya mano! Mwaba amashiwi ya mano, pamo nga yalya yalembwa mu mabuuku ya Amapinda na Lukala Milandu, kabili tulingile ukupoosako amano kuli aya mashiwi. Na kabili muli Baibolo tulasangamo ifya kumwenako fishaifulila ifilanga ubucindami bwa kubomfya ifishinte fya bulesa e lyo no busanso bwaba mu kusuula fyene. (Abena Roma 15:4; 1 Abena Korinti 10:11) Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa bulondoloshi bwalembwa ubwa kwa Gehasi umufunushi, kalume wa kwa kasesema Elisha. (2 Ishamfumu 5:20-27) Bushe te kuti tusambilileko amano yaba mu kusengauka ubufunushi? Kabili ni shani pa lwa fya kufumamo fyabipa ifya kutandala kwa kwa Dina mwana Yakobo ku “bana banakashi ba bana calo” ca Kenani uko kwamoneke ukukanakwatamo ubusanso? (Ukutendeka 34:1-31) Bushe tatumona bwangu bwangu fye ubusanso bwaba mu kubishanya kubi?—Amapinda 13:20; 1 Abena Korinti 15:33.

Ukupeepeko kutwi ku mano kusanshamo ukunonka umucetekanya no kwiluka. Ukulingana na Webster’s Revised Unabridged Dictionary, umucetekanya “maka ya kulingulula aya muntontonkanya ayapaatulula icintu cimo ku cibiye.” Umucetekanya wa bulesa maka ya kulekanya icalungama ku calubana lyene no kusala inshila yalungama. Nga ca kuti ‘tatwalulwile mitima yesu’ ku mucetekanya nelyo nga ca kuti tatulefwaisha ukukwata wene, kuti twaba shani pa “nshila iitwala ku mweo”? (Mateo 7:14; linganyeniko Amalango 30:19, 20.) Ukubomfya fintu mulesambilila mu Cebo ca kwa Lesa kulapeela umucetekanya.

Nga kuti ‘twalilila shani ku kwiluka’ e kuti ku maka ya kumona imbali sha cilelandwapo na fintu shampene ku lyashi lyonse? Ca cine ukuti umushinku no kubelesha kuti fyaafwa ukulundulula ukwiluka kukalamba nangu ca kuti te lyonse cibe fyo. (Yobo 12:12; 32:6-12) Kemba wa malumbo asosele ukuti: “Nabo wailuko kucila abakote, pantu nsunge fya kulangulula fyenu [ifya kwa Yehova].” Na kabili aimbile ukuti: “Ukulondolole fyebo fyenu kulabuutusha, kulenga abapelwa amano ukwiluka.” (Amalumbo 119:100, 130) Yehova “Mukote wa nshiku ne nshiku,” kabili uwa mucetekanya nga nshi ukucila uuli onse. (Daniele 7:13) Lesa kuti apeela uwapelwa amano umucetekanya, ukumulenga ukucishapo muli iyo mibele ica kuti acisha na bakalamba. E co, tulingile ukuba aba mukoosha mu kusambilila Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, no kubomfya fintu tulesambilila.

Amashiwi ya kwiswila aya cipandwa ca bubili ica Amapinda aya kuti “nga wa” yakonkwapo ne numbwilo pamo nga “pokelela,” “bika,” “lilila,” “sokota,” “fwimfwinta.” Mulandu nshi kalemba abomfesha ishi numbwilo ishaluma? Icitabo cimo citila: “Umuntu wa mano [pano] akomaila pa kukabila kwa kubombesha pa kufwaya amano.” Ca cine, tufwile ukufwayafwaya amano ne mibele imbi pamo nga umucetekanya no kwiluka.

Bushe Kuti Mwaibikilishako?

Icikalamba mu kufwaya amano caba lisambililo lya mukoosha ilya Baibolo. Nangu cibe fyo, ili sambililo talilekabila ukuba lya kubelenga fye ifyebo. Ukwetetula kwabamo imifwaile pa fyo tubelenga lubali lukabilwa ulwa kusambilila Amalembo. Ukunonka amano no mucetekanya kusanshamo ukutontonkanyapo sana pa fyo tulesambilila no kumona ifyo twingafibomfya ku kupwisha amafya na lintu tulefwaya ukucitapo cimo. Ukunonka umucetekanya kufwaya ukutontonkanya pa fyo ifyebo fipya fileumfwana na fintu twaishiba kale. Bonse tulesumina ukuti isambililo lya Baibolo ilya musango yo lifwaya inshita no kuibikilishako. Inshita na maka ifipooswapo kuti fyapashanishiwa kuli filya fipooswa pa ‘kusokota silfere na pa kufwimfwinta ifyuma fyashikama.’ Bushe kuti mwaibikilishako muli uyu musango? Bushe kuti ‘mwalubulako’ inshita ya kucite co?—Abena Efese 5:15, 16.

Tontonkanyeni pa fyuma fyacindamisha tuli no kusanga nga ca kuti no mutima onse twaimba muli Baibolo. Nga twacite fyo, “ukwishiba Lesa tukakusanga” e kuti ukwishiba kwashininkishiwa ukwa kwa Kabumba wesu ukupeela umweo! (Yohane 17:3) “Akatiina ka kuli Yehova” e cuma na cimbi ico twinganonka. Mwandi aka katiina ka kumucindikisha kaliba akacindama! Akatiina ka kukanafwaya ukumufulwisha kafwile kaletungulula icili conse ico tulecita, ukulundako ubucindami bwa ku mupashi kuli fyonse ifyo tucita.—Lukala Milandu 12:13.

Tufwile ukufwaisha nga nshi no kuba abaswangana mu kusokota no kwimba ifyuma fya ku mupashi. Pa kuti citwangukile ukusokota, Yehova alitupeela ifibombelo fishaiwamina pamo nga bamagazini balande cine aba Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! abafuma pa nshita yalinga, e lyo ne mpapulo shashimpwa pali Baibolo shimbi. (Mateo 24:45-47) Pa kuti twingasambilila Icebo cakwe ne nshila shakwe, Yehova aliteyanyako no kulongana kwa Bwina Kristu. Tufwile ukulasangwako lyonse, ukulakutikisha ku filelandwa, ukupeepeka ku fishinka fikalamba no kufibaka, no kutontonkanya sana pa kwampana kwesu na Yehova.—AbaHebere 10:24, 25.

Tamwakafilwe

Ilingi line, ukusokota amabwe yaumo mutengo pamo nga silfere, nelyo golde takutunguluka. Tacifwile ukube fyo pa kusokota ifyuma fya ku mupashi. Mulandu nshi? Solomone atwebekesho kuti: “Yehova e upeela amano, mu kanwa kakwe e mufumo kwishiba no mucetekanya.”—Amapinda 2:6.

Imfumu Solomone yaishibikilwe ku mano ya iko. (1 Ishamfumu 4:30-32) Amalembo yatila aishibe ifintu ifingi ifyalekanalekana, ukusanshako ifilimwa, inama, ubuntunse, ne Cebo ca kwa Lesa. Umucetekanya wakwe pamo nge mfumu yacaice pa kukalulula ukukansana kwali pa banakashi babili, abaleitunga ukuba nyina wa mwana, kwamulengele ukuti aye ululumbi na ku fyalo fimbi. (1 Ishamfumu 3:16-28) Ni kwi afumishe aya mano yashaifulila? Solomone alombele Yehova ukuti engamupa “amano no kwishiba” na maka ya “kucetekanyo busuma no bubi” kabili Yehova alimupeele ifi fintu.—2 Imilandu 1:10-12; 1 Ishamfumu 3:9.

Na ifwe bene tufwile ukupepela ukwafwa kwa kwa Yehova ilyo tuletukuta ukusambilila Icebo cakwe. Kemba wa malumbo apepele ukuti: “Nangeni inshila yenu, mwe Yehova, nalaenda mu cishinka cenu; lengeni umutima wandi ukusaminwo kuba na katiina kwi shina lyenu.” (Amalumbo 86:11) Pa kuti ili pepo lilembwe na mu Baibolo, ninshi Yehova alilipokelele. Kuti twacetekela ukuti amapepo yesu ayafumaluka kabili aya lyonse aya kulomba ukwafwa pa kusanga ifyuma fya mu Baibolo yakasukwa.—Luka18:1-8.

Solomone alando kuti: “Abikila abatambalala amano yene yene, wene ni nkwela ku benda muli bumpomfu, ku kulinde nshila sha bupingushi, no kubako mwenda ababile bakwe; e lyo ukeluko bulungami no bupingushi no kutambalala, inshila yonse isuma.” (Amapinda 2:7-9) Mwandi aya mashiwi ya kwebekesha! Yehova tapelela fye mu kupeela amano ya cine kuli abo abayafwaisha lelo alabacingilila pantu balangisha amano ya cine kabili muli bucishinka bomfwila amafunde yakwe ayalungama. Shi natube pali abo Yehova afwilisha ukumfwikisha “inshila yonse isuma.”

Lintu “Ukwishiba Kukabe Cisuma”

Icingamulenga ukusokota amano lisambililo lya pa lwenu ilya Baibolo, lelo nangu cibe fyo, te bengi balitemwa. Ku ca kumwenako, Lawrence uwa myaka 58 asosa ukuti: “Lyonse fye ndabombesha ica kuti ne nshita ya kusambilila Baibolo pa lwandi taimoneka.” Na Michael uuli ne myaka 24, uyo na o uushatemenwe ukusambilila ku sukulu, atila: “Naleipatikisha fye ukusambilila.” Nalyo line, ukufwaisha ukusambilila kuti kwalundululwa.

Tontonkanyeni pa co Michael acitile. Ashimika ukuti: “Naikanshishe ukulasambililako pali baminiti 30 cila bushiku. Bwangu bwangu natampile ukumona fintu ifyo nalesambilila fyaambukile imibele yandi, ifyasuko fyandi pa kulongana kwa Bwina Kristu, e lyo na lintu tulelanda fye ilyashi na bambi. Nomba ndafulukisha inshita ye sambililo, kabili nshifwaya icili conse ukupumfyanya iyo nshita.” Ca cine, isambililo lya pa lwesu liwamisha lintu twamona ifyo tulelunduluka. Lawrence na o aliibikilisheko ku kusambilila Baibolo, ica kuti mu kupita kwa nshita aishileba eluda mu cilonganino ca Nte sha kwa Yehova.

Pa kuti isambililo lya pa lwesu lileumfwika bwino umute ulafwaikwa. Nangu cibe fyo ififuma mu kubombesha kwa musango yo filawama sana. Solomone atila: “Pantu amano yakengila mu mutima obe, no kwishiba kukabe cisuma ku mweo obe, ubupanda bukakubaka, umucetekanya ukakulinda.”—Amapinda 2:10, 11.

“Ku Kukupokolola ku Mibele Ibi”

Ni mu nshila nshi amano, ukwishiba, ubupanda, no mucetekanya fingamubakilila? Solomone atila: “Ku kukupokolola ku mibele ibi, ku fyebo fya kupuulula kwa bantu, abaleke nshila sha kutambalala, ku kuya mu nshila sha mfifi, abasamwa ku kucito bubi, abaanga mu kupuulula kubi, abo umo benda mwalipondama, ne nshila shabo shalipotama.”—Amapinda 2:12-15.

Ca cine, abakatamika amano ya cine balasengauka ukubishanya no uuli onse ulanda “ifyebo fya kupuulula,” e kuti, ifintu ifishumfwana ne cine ne calungama. Ubupanda no mucetekanya fitucingilila ku bantu abaleke nshila sha kutambalala lelo abenda mu nshila sha mfifi na kuli abo abapotama kabili abaanga mu kucita ifyabipa.—Amapinda 3:32.

Fintu twingaba aba kutasha ukuti amano ya cine ne mibele yendela pamo na ya mano kuti fyatucingilila ku nshila shabipa isha baume na banakashi bacilende! Solomone alundapo kuti iyi mibele ‘ikakupokolola ku mwanakashi umweni, umbi umbi uutashisha muli bubumbimunda ku fyebo fyakwe, uuleko munankwe wa ku bukashana bwakwe, no kulabe cipingo cakwe ca kuli Lesa; pantu ing’anda yakwe itotobela ku mfwa, ne nshila shakwe ni ku milungulwa: onse uuyako tabwela, kabili tabafika ku nshila sha mweo.’—Amapinda 2:16-19.

“Umwanakashi umweni,” cilende, alondololwa nga uuleka “umunankwe wa ku bukashana bwakwe”—e kutila umulume wakwe uwa ku bukashana.a (Linganyeniko Malaki 2:14.) Alilaba ifunde lya kukanacita ubucende ilyali mu cipingo ce Funde. (Ukufuma 20:14) Inshila shakwe shitungulula ku mfwa. Ababishanya nankwe pambi te kuti ‘bafike ku nshila sha mweo,’ pantu nga tabafwile nomba ku ntanshi kwena bali no kufwa. Umuntu wa mucetekanya no bupanda alebukila ifya kubeleleka fya bucisenene kabili mano mano asengauka ukwikatwa muli fyene.

“Abatambalala Bakekala mu Calo”

Ukusondwelela imifwaile ya kufunda kwakwe pa lwa mano, Solomone atila: “E fyo ukalaenda mu mibele ya basuma, no kubako mwendela abalungami.” (Amapinda 2:20) We mifwaile ulawama amano yabomba! Yatwafwilisha ukuba aba nsansa kabili abaikushiwa ne paalo lya kwa Lesa.

Tontonkanyeni na kabili pa mapaalo yakalamba ayalolela ‘abenda mu mibele ya basuma.’ Solomone atwalilila ukusosa ukuti: “Abatambalala bakekala mu calo, na ba mpomfu bakashalamo; Lelo ababifi bakaputulwa mu calo, na bafutika bakafumpulwamo.” (Amapinda 2:21, 22) Shi namube pa ba mpomfu abakekala kuli pe na pe mu calo cipya icalungama ica kwa Lesa.—2 Petro 3:13.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 26]

Solomone alombele amano. E fyo na ifwe tufwile ukucita