Bushe Abantu Bonse Kuti Batemwana?

SHIMAFUNDE e lintu fye ayaswike ukuti pa kukwata “umweo wa muyayaya,” tufwile ukutemwa Lesa umutima onse no kutemwa abanensu nga fwe bene. Yesu alitashishe loya no kumweba ati: “Walungiko kwasuka; cite fyo, no kuba no mweo.” (Luka 10:25-28; Ubwina Lebi 19:18; Amalango 6:5) Na o pa kufwayo kuilungamika, aipwishe ati: “Ngo munandi ni ani?”

Ukwabula ukutwishika shimafunde aenekele Yesu ukwasuka ati: “Mu Yuda munobe.” Lelo ashimike ilyashi pa lwa mwina Samaria wa bucibusa, ilyalangilile ukuti na bantu ba mu fyalo fimbi na bo banensu. (Luka 10:29-37; Yohane 4:7-9) Mu butumikishi bwakwe Yesu akomailepo kuti amafunde yakulisha aya kwa Kabumba wesu yaba kutemwa Lesa na banensu.—Mateo 22:34-40.

Lelo, bushe abantu abali bonse balibala abatemwapo abanabo icine cine? Bushe abantu bonse cine cine kuti batemwana?

Icisungusho ca mu Mwanda wa Myaka uwa Kubalilapo

Yesu aebele abakonshi bakwe ukuti bali no kwishibikilwa ku kutemwa ukushaba na kapatulula ka mushobo uluko ne fipindami fimbi. Atile: “Ifunde lipya ndemupeela, lya kuti muletemwana: ifyo namutemenwe, na imwe mutemwane.” Lyene atile: “Muli ici e mo bonse bakeshibilo kuti muli basambi bandi, nga mwaba no kutemwana.”—Yohane 13:34, 35; 15:12, 13.

Fintu Yesu asambilishe pa lwa kutemwa, ne fyo atemenwe bambi, fyali cisungusho ca mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Abakonshi baapashenye Shikulu wabo, ukusambilila ukutemwana mu nshila iyalengele abantu abengi ukubakumbwa. Kalemba wa mu mwanda wa myaka uwa bubili no wa butatu C.E., Tertullian, alandile fintu abashali Abena Kristu baletasha abakonshi ba kwa Yesu ati: ‘Moneni fintu batemwana na fintu baitemenwa ukufwila abanabo.’

Cine cine, pantu no mutumwa Yohane alembele ati: “Ifwe tufwile ukutuulila aba bwananyina imyeo yesu.” (1 Yohane 3:16) Yesu asambilishe abakonshi bakwe ukutemwa fye na balwani babo. (Mateo 5:43-45) Finshi ficitika nga bantu batemwana icine cine nga fintu Yesu abasambilishe?

Profesa wa fya bupolitiki mu kushininkisha alitontonkenyepo sana pali ici cipusho. E co alipwishe nga fintu calembwa mu citabo ca The Christian Century ati: “Bushe kuti mwaelenganya Yesu alepoosa akapata pa balwani bakwe, alepika imfuti, alelisha imfuti ipoosa ulubingu, aleponya amabomba ya manyukiliya nelyo alefwinta ibomba lya kumfwita ilya ICBM, ifya kuyaipaya nelyo ukulemanika amakana ya banamayo na bana?”

Profesa ayaswike ati: “Ico cipusho capumbusa icishilekabila no kwasukwa.” E lyo aipwishe ati: “Nga Yesu te kuti acite co pa mulandu wa kuti ali muntu musuma, ni shani ifwe fwe bafwaya ukuba abasuma nga wene twingacite co?” E co, tatufwile lyene ukupapa umulandu abakonshi ba mu kubangilila aba kwa Yesu bashaibimbile mu fikansa fya calo, nga fintu fyalembwa bwino bwino mu fitabo fya fyacitike kale. Moneni ifya kumwenako fye fibili.

Icitabo ca Our World Through the Ages, icalembwa na N. Platt na M. J. Drummond citila: “Ifyalecita Abena Kristu fyalipusene sana ne fyalecita abena Roma. . . . Apantu Kristu aleshimikila umutende, Abena Kristu balikeene ukuba abashilika.” Ne citabo ca The Decline and Fall of the Roman Empire, icalembwa na Edward Gibbon citila: “[Abena Kristu ba mu kubangilila] balikeene ukubombako mu kuswatuka imilimo ya mu buteko nelyo ubushilika. . . . Nga tacabombele ku Bena Kristu ukuba abashilika ukwabulo kuleka umulimo washilisha.”

Ni Shani Ilelo?

Bushe kwaliba abali bonse abakwata ukutemwa kwapala ukwa kwa Kristu ilelo? Encyclopedia Canadiana itila: “Umulimo wa Nte sha kwa Yehova waba kubuukulula no kwimika cipya cipya ubuKristu bwa pa kale ubwa kwa Yesu na basambi bakwe . . . Bonse ni bamunyina.”

Cinshi cintu ico cipilibula? Cipilibula ukuti Inte sha kwa Yehova tabasuminisha icili conse, napamo mushobo, icalo bekalamo, nelyo umutundu, ukubalenga ukupata abanabo. Kabili te kuti bepaye uuli onse, pantu mu mampalanya balifula impanga shabo ukuba ifya kuliminako umushili na mafumo yabo ukuba ifya kutungwilako imiti nge fyo Baibolo yasobele ukulosha ku babomfi ba kwa Lesa.—Esaya 2:4.

E mulandu wine icipande ca muli Sacramento Union ya ku California calandilepo kuti: “Kuti caba fye bwino nga twatile abantu bonse abalaikala ukulingana ne cisumino ca fya mipepele ya Nte sha kwa Yehova, ukusuumya umulopa no kupatana kuti fyapwa, kabili ukutemwa kuti kwateka nge mfumu”!

E fyalandile na kalemba wa magazini wa ku Hungary uwa Ring ati: “Ninsondwelela ukuti nga ca kuti Inte sha kwa Yehova e shaleikala mwi sonde sheka, te kuti kube inkondo, kabili incito ya bakapokola kuti yaba fye kulolekesha pali bamotoka pa musebo no kupeela amapaasu ya kwendelapo.”

Muli magazini we calici uwa ku Italy uwa Andare alle genti, umushimbe umwanakashi uwa mu Roma Katolika alikumbilwe Nte no kulemba ati: “Tabacito lukaakala ululi lonse kabili balashipikishe fya kwesha bacushiwako pa mulandu wa fintu basuminamo . . . Fintu icalo cingaba icapusanako nga ca kuti kasuba kamo twapingwilepo mu kushipa ukukanaibimba mu bulwi, te mulandu ne fingacitika, kwati ni Nte sha kwa Yehova!”

Inte shalishibikwa ku kuitendekelako ukwaafwa abanabo. (Abena Galatia 6:10) Mu citabo cakwe ica Women in Soviet Prisons, uwikala ku citungu ca Latvia atile alilwele sana lintu alebombela pa nkambi ya Potma muli ba 1960. “Mu nshita yonse nalwele, [Inte] shalintenseshe bwino. Nalitemenwe fintu bantenseshe, maka maka ico nali mu nkambi.” Alundilepo kuti: “Inte sha kwa Yehova shiimono kuti ukwaafwa bambi mulimo wa shiko, te mulandu na kuntu bapepa nelyo icalo bekalamo.”

Nomba line, inyunshipepala ya calo ca Czech Republic yalilandile pa mibele ya musango yo iya Nte sha kwa Yehova mu nkambi sha kucushiwilwamo. Ilyo yalelanda pali filimu ya “The Lost Home,” iyapangilwe mu musumba wa Brno, inyunshipepala ya Severočeský deník yatile: “Ca buseko ukuti na bafungwa bali nabo [bakapusunsuka abaYuda aba ku fyalo fya Czech and Slovak] balilanda pa busuma bwa bafungwa abali Inte sha kwa Yehova. Abengi batile: ‘Bali abashipa, baletwaafwa apo bengapesha, nangu cingati baleibika mu kapoosa mweo. Baletupepelako kwati twali abantu babo; baletukoselesha ukukanatompoka.’”

Lelo ni shani pa lwa kutemwa abamupata? Bushe kuti mwabatemwa?

Ukutemwa Kulacimfya Ulupato

Icisambilisho ca kwa Yesu ica kutemwa abalwani cilomfwana ne pinda lya mu Baibolo ilitila: “Uwakupata nga aumfwe nsala, umuliishe ica kulya; kabili nga aumfwe cilaka, umunwenshe amenshi.” (Amapinda 25:21; Mateo 5:44) Ukukuma ku busuma bufuma mu kutemwikwa ku balemonwa kale abalwani, umwanakashi wafiita uwasangwike Nte nomba line alembele ati: “Inshita shimo ndasansamuka ica kuti ndafilwa ukuleka ukulukushe filamba pa kuntemwa ku Nte abasungu. Aba e bantu naleipaya ukwabula no kupoose nshita ilyo naletungilila bumwaluka.”

Nte umwina France ashimike ukuti umwina mupalamano alisosele banyina kuli ba Gestapo mu Nkondo ya Calo iya Bubili. Uyu mwana mwanakashi ashimiko kuti: “E calengele bamayo ukuba mu nkambi ya kucushiwilwamo ku Germany pa myaka ibili, kabili bapene bafwile mulya mwine. Pa numa ya nkondo, bakapokola ba ku France baebele bamayo ukusaina icipepala ca kupeela ulya wabasosele umulandu wa kumfwana ne calo ca Germany. Lelo bamayo balikeene.” Ilyo papitile nshita, ulya mwina mupalamano alilwele kansa. Umwana atile: “Bamayo bapoosele nshita yafulilako ukumutensha pantu bengapesha mu myeshi ya kulekelesha. Nshakatalelaba ifyo uku kutemwa kwacimfishe ulupato.”

Ukwabulo kutwishika, abantu kuti basambilila ukutemwana. Icine ca Baibolo calikatanya abali kale abalwani, abaTutsi na abaHutu, abaYuda na abaAlabu, abena Armenia na bena Turk, abena Japan na bena Amerika, abena Germany na bena Russia, abali baProtestanti na baKatolika!

Apo bantu abengi abapatene kale nomba balitemwana, kanshi abantu bonse mu calo kuti batemwana. Lelo pa kuti abantu bonse batemwane, kufwile kwaba ukwaluka ukukalamba mwi sonde. Kukabako shani uku kwaluka?

[Ifikope pe bula 15]

Abasungu na bafiita mu South Africa

AbaYuda na abaAlabu

AbaHutu na baTutsi

Inte mu mampalanya shalifula impanga shabo ukuba ifya kuliminako umushili