Bushe Ifyuma Kuti Fyamuletele Nsansa?

Mfumu Solomone yalishibe ubucindami bwa ndalama. Yalembele ati: “Umutebeto wa cilyo bacitilo kusekelela, no wa mwangashi bacita ku kulengo mutima usamwe, ne ndalama shiya muli fyonse.” (Lukala Milandu 10:19) Ukuliila pamo ne fibusa kulabo kwa kuipakisha nga nshi, lelo pa kuti mumone icilyo nelyo umwangashi, indalama shilakabilwa. Apo indalama e shishita ifintu fya ku mubili, “shiya muli fyonse.”

NANGU line Solomone aali wa fyuma icine cine, alishibe ukuti ifyuma fyaliba no mo fyapelebela. Aalilwike ukuti ukutemwa ifikwatwa takutungulula ku nsansa. Alembele ukuti: “Uwatemwa silfere takaangile silfere, no watemwe fyuma takaangile cibwesha.”—Lukala Milandu 5:10.

Tutile uwa fyuma akwatilapo ifyuma na fimbi. Solomone atila: “Ifisuma pa kufula, bafula na ba kufilya.” (Lukala Milandu 5:11) Ilyo “ifisuma” nelyo ifikwatwa fya muntu filefulilako, abakabilwa ukufisakamana balafulilako. Aba kufilungisha, ukufisakamana, ababomfi, aba kufilinda, na bambipo—bonse bakabila ukulipilwa pa milimo yabo. Icifumamo, indalama ishafulilako shilakabilwa pa kukumanisha ifi.

Ifi fyonse filapwisha insansa sha muntu mu kulungatika. Kalemba wa lyashi lya kale uwa ciGriki Xenophon, uwaliko mu mwanda wa myaka uwalenga bune B.C.E., alembele amashiwi yalandile umupiina uwaishileba umukankaala aya kuti:

“Iye, bushe mutiila ilyo ifyuma fyandi filefula, e fifula ne nsansa shandi?” Akonkanyapo kusoso kuti, “tamwaishiba fye ukuti pali nomba ifyuma tafinengo kuipakisha nelyo fye panono ifya kulya ne fya kunwa no tulo nge fyo naleipakisha ilyo nali umupiina. Ico nsangamo fye mu kukwate fyuma ifyafule fyo ca kuti nalikakililwako ukulasakamana ifingi, ukulapeela ifingi kuli bambi, no kusakamikwa pa kulasunga ifyafulilako ukucila ifyo nakwete. Pali nomba abengi abo nsunga baashintilila pali ine ku kubaliisha, ukubanwesha, ukubafwika, ilintu bambi balekabila badokota; umbi aisa kuli ine ne lyashi lya pa fyo impaanga shisanshilwe ku mimbuulu, nelyo pa lwa ng’ombe ishilume ishacifwa ilyo shaciwila mu mukonko nelyo ukwisanjeba ukuti ing’ombe nashiponenwa no bulwele. E co kanshi ndecimono kuti. . . nakalimo amafya ndekwata pa mulandu wa kukwatisha ifingi nayafulisha ukucila ayo nalekwata ilyo nshakwatiishe ifingi.”

Umulandu na umbi uulenga abantu ukutwalilila ukulafwaisha ifyuma fyafulilako wa kuti balikopekwa na cintu Yesu Kristu aitile “ulongolo lwa fyuma.” (Mateo 13:22) Balitumpikwa pantu tabekushiwapo nelyo ukusanga insansa benekela ukusanga muli ifi fyuma ifyo bafwaisha nga nshi. Belenganya ukuti ifyuma ifyafulisha, kuti fyabacitila ico ifyuma ifinono fipelebela ukubacitila. Kanshi bekalila fye ukutukuta ukwa kufwaya ifyafulilako.

Ukutemwe Ndalama Takuleta Insansa

Umulandu no kusakamikwa pa lwa fikwatwa fyakwe umukankaala te kuti aipakishe utulo utusuma ubushiku. Solomone alembele ukuti: “Twaliwamo tulo twa mubomfi, nga alyo tunono napamo ifingi; lelo iciikushi ca mucindami tacimuleko kutusha mu tulo.”—Lukala Milandu 5:12.

Lintu umo alasakamikwa sana pa lwa kulufya ifyuma fyakwe, fingi fibimbwamo ukucila pa kufufya fye utulo. Pa kulondolola umutani, Solomone alembele ati: “Inshiku shakwe shonse [alya, NW] mu mfifi na mu kuloosha, mu kufiitwa kukalamba ku mutima no kulwala ne cikonko.” (Lukala Milandu 5:17) Mu cifulo ca kusansamushiwa ne fyuma fyakwe, alya ‘no kufiitwa ku mutima,’ kwati nakalimo alekumbwa ne ndalama shine ali no kupoosa pa fya kulya. Imimwene ya musango yo iyalubana kuti yalenga ubutuntulu bwa bumi ukubipa. Lyene, ubutuntulu bwa bumi nga bwabipa bulalundapo kusakamikwa kwa mutani, apantu kulamucilikila ukunonkelapo ifyuma ifyafulilako.

Napamo ici camwibukishako ico umutumwa Paulo alembele ati: ‘Abafwayo kuba ne fyuma bawila mu kweshiwa kabili mu lukose, kabili mu lunkumbwa ulwingi ulwa kutumpa kabili ulwa kucena, ifyo fiibisha abantu mu kupomonwa kabili mu boni. Pantu ukutemwe ndalama e shinte lya bubi bonse; bamo pa kushitinamina . . . bailasamo abene amalangulusha ayengi.’ (1 Timote 6:9, 10) Mu kusupila indalama, abengi balafinsha, ukubepa, ukwiba, ukuisangula bacilende, nangu fye ukwipaya. Icifumamo ca kuti umuntu alailasamo no kukalipwa kwa ku muntontonkanya, umubili, na ku mupashi pa mulandu wa kufwaisha ukukwate fyuma lyonse. Bushe ici camoneka nge cingatungulula ku nsansa? Nakalya!

Ukuteko Mutima ku Fyo Tukwete

Fingi Solomone ali no kulanda pa mimwene yashikatala iya fyuma. Alembele ukuti: “Ifyo afumine ubwamba mwi fumo lya kwa nyina, e fyo akabwekeshapo ukuya ifyo aishile; kabili takasende nangu cimo ica mu kucucutika kwakwe, ica kuya na co mu minwe. Moneni, ico namono kuti cisuma kabili iciyene ku muntunse—kulya no kunwa no kumone fisuma mu kucucutika kwakwe konse uko acucutika mwi samba lya kasuba, ku mpendwa ya nshiku sha mweo wakwe isho Lesa amupeela; pantu e cakaniko cakwe.”—Lukala Milandu 5:15, 18.

Aya mashiwi yalango kuti insansa tashashintilila pa kutukuta ukutuulaika ifyuma fya ku ntanshi uko pambi tushingafika na kufika. Cawamishapo ukuteko mutima no kusekelela mu fifuma mu kucucutika kwesu. Muli kalata wakwe uwapuutwamo uo alembeele Timote, Paulo alondolwele imimwene yapalako atile: “Tatwaletele kantu pa kwisa pano isonde, kabili tatwingafumyapo kantu. Awe pa kuba ne fya kulya ne fya kufwala, tuteke imitima kuli ifyo fine.”—1 Timote 6:7, 8; linganyeniko Luka 12:16-21.

Amakii ya ku Nsansa

Solomone akwete ifyuma ifishaifulila na mano ya bukapepa pamo. Lelo ayampenye insansa ku mano, te ku ndalama. Atile: “[Wa nsansa, NW] umuntu uusanga amano, no muntu uumono mucetekanya; pantu ukusanduluka kwa yako kwawamo kucilo kwa silfere, ne cibwesha ca yako cawamo kucila golde; yene yalyumo mutengo ukucila bakorali, ifibekelwa fyonse tafingapalako; mwabo kutantalila kwa nshiku mu kwa kulyo kwa yako, na mu kwa kuso kwa yako mwabo bucindami no bukata; inshila sha yako ni nshila sha kusekelela, na bakumba ba yako bonse mutende; yene muti wa mweo ku baikatako, na bakonenako [ba nsansa, NW].”—Amapinda 3:13-18.

Mulandu nshi amano yaacilila ifyuma? Solomone alembele ukuti: “Mu cintelelwe ca mano mwaba nga mu cintelelwe ca ndalama; lelo ukwishiba kulaafwa ni mu kuti amano yalenga cibinda wa yako ukuba no mweo.” (Lukala Milandu 7:12) Ilintu indalama shilapayanyako icintelelwe cimo, ukulenga uwashikwata ukushita ifyo alekabila, amano kuti yacingilila umuntu ku masanso ayengonaula ubumi bwakwe. Te ku kufwa bwangu kweka fye amano yene yene yengapususha umuntu, lelo yakafumamo ukunonka ubumi bwa muyayaya, apantu yashimpwa pa katiina kalinga aka kuli Lesa.

Mulandu nshi amano ya bukapepa yaletela insansa? Pantu insansa sha cine kuti shafuma fye kuli Yehova Lesa. Ifyacitika fyashinina ukuti insansa shine shine kuti shanonkwa fye ukupitila mu kumfwila Uwapulamo. Insansa shibelelela shashintilila pa kumonwa uwalungama kuli Lesa. (Mateo 5:3-10) Pa kubomfya ifyo tusambilila muli Baibolo, tukalundulula “amano ayafuma mu muulu.” (Yakobo 3:17) Yakatupeela insansa isho ifyuma fishingatupeela.

[Ifikope pe bula 4, 5]

Imfumu Solomone yalishibe iciletela umuntu insansa. Bushe mwalicishiba?