Cinshi Cilenga Umuntu Ukuba ne Nsansa?
“Bela Lesa akatiina, baka amafunde yakwe.”—LUK. MIL. 12:13.
1, 2. Bushe kuti twanonkelamo shani mu kubelenga ibuuku lya kwa Lukala Milandu?
ELENGANYENI ukuti umuntu alikwata fyonse ifyo akabila. Alilumbuka sana, mukankaala nga nshi, kabili wa mano icine cine ukucila aba nkulo yakwe. Lelo te mulandu na fyonse ifyo akwata ne fyo acita mu bumi, acili alaipusha ukuti, ‘Bushe cinshi cilenga umuntu ukuba ne nsansa?’
2 Uyu muntu ali pano calo kale sana, imyaka mupepi na 3,000 iyapita. Ishina lyakwe ni Solomone, kabili mwi buuku lya kwa Lukala Milandu e mwaba ilyashi lilanda pa fintu ifyalekanalekana ifyo acitile pa kuti fye abe ne nsansa. (Luk. Mil. 1:13) Kuti twasambilila ifingi ku fyo Solomone acitile. Ukwabula no kutwishika, ukufunda kwaba mwi buuku lya kwa Lukala Milandu kuti kwatwafwa ukusala bwino ifya kucita mu bumi ifingalenga twaba ne nsansa.
“Ukufuluko Mwela”
3. Finshi Baibolo yalanda pa bumi bwa muntu ifyakuma ifwe bonse?
3 Solomone alondolola ukuti Lesa alibumba ifintu ifisuma pano calo ifingi nga nshi. Ifyo Lesa abumba filatupapusha ica kutila tatutendwa ukulafimona. Icabipako fye ca kutila, imyaka twikala aba mweo yalicepa nga nshi ica kuti teti twishibe fyonse ifyo Lesa abumba. (Luk. Mil. 3:11; 8:17) Nge fyo Baibolo ilanda, imyaka yesu inono kabili ipita fye lubilo lubilo. (Yobo 14:1, 2; Luk. Mil. 6:12) Apo fwe bantu twikala imyaka iinono, tufwile ukubomfya ubumi bwesu mano mano. Lelo ici tacayanguka, pantu icalo ca kwa Satana kuti catutunka ukulacita ifyabipa.
4. (a) Bushe ishiwi lya kutila “umupu” lipilibula cinshi? (b) Finshi abantu bafwaisha ifyo twalalandapo?
4 Pa kulanga ububi bwaba mu kukonkelela ifya fye, Solomone abomfya ishiwi lya kuti “umupu” imiku 35 mwi buuku fye lya kwa Lukala Milandu. Ishiwi lya ciHebere ilyo bapilibula ukuti “umupu” lipilibula icintu ica cabecabe, ica fye, icabule ncito, nelyo ica kupoosa fye. (Luk. Mil. 1:2, 3) Limo Solomone alebomfya ishiwi lya kuti “umupu” nga alelanda pa “kufuluka umwela,” nelyo ukuma umwela. (Luk. Mil. 1:14; 2:11) Na kabushe, umuntu uuleesha ukuma umwela ninshi aleicusha fye, kuti abwelapo fye. Ukukonkelela ifintu ifishingatuletela insansa kwaba kwati kuma umwela. Imyaka twikala abomi inono sana ica kuti teti ciwame ukuyonawila ku fintu ifishingatunonsha. E ico, pa kuti twikonawila inshita yesu ku kukonkelela ifishingatunonsha, natulande pa fintu fimo ifya fye Solomone alandilepo ifyo abengi bafwaisha. Twalabalila ukulanda pa kukonkelela umusamwe ne fikwatwa. Lyena, twalalanda pa fyo ukubomba imilimo iitemuna Lesa kwacindamina.
Bushe Ukukonkelela Umusamwe Kuti Kwalenga Twaba ne Nsansa?
5. Finshi Solomone alecita pa kuti fye abe ne nsansa?
5 Abantu abengi pali ino nshita balafwaisha umusamwe pa kuti babe ne nsansa. Ifi fine e fyo na Solomone wine alecita, atile: “Nshaleseshe umutima wandi kuli conse ca musamwe.” (Luk. Mil. 2:10) Finshi alecita pa kuti fye abe ne nsansa? Ukulingana na Lukala Milandu icipandwa 2, Solomone ‘alengele umubili wakwe ukusangalala ku mwangashi,’ lelo alenwa mu kulinga, kabili alecitako ne fintu fimbi pamo nga ukubyala amaluba, ifimuti, no lunkoto, ukupanga amapulani ya mayanda akuulile, ukukutika ku nyimbo, no kuipakisha ifya kulya ifisuma.
6. (a) Mulandu nshi cishabipila ukuipakisha ifisuma mu bumi? (b) Ilyo tulesangalala, mulandu nshi tushilingile ukucishamo?
6 Bushe Baibolo yalilesha ukusangalala pamo ne fibusa? Awe nakalya. Ica kumwenako fye, Solomone alimwene ukuti ifya kulya ifyo umuntu aipakisha pa numa ya kubombesha bupe ukufuma kuli Lesa. (Belengeni Lukala Milandu 2:24; 3:12, 13.) Na kabili, Yehova aeba abacaice ukuti bafwile ‘ukusamwa no kuleka imitima yabo ukusekelela,’ lelo te kucishamo. (Luk. Mil. 11:9) Bonse fye tulakabila utushita twa kusangalala. (Linganyeniko Marko 6:31.) Nangu cibe fyo, tatufwile ukubika fye amano ku fya kuleseshamo icitendwe. Lelo, tufwile ukukwata ifya kuleseshamo icitendwe ifingatunonsha kabili te kucisha mu cipimo pantu nga twacite fyo kuti twailetelela. Solomone asangile ukutila umuntu nga abika sana amano ku musamwe ninshi ‘alefuluka fye umwela.’—Luk. Mil. 2:10, 11.
7. Mulandu nshi tulingile ukucenjela pa kusala ifya kuleseshamo icitendwe?
7 Ico tushifwile ukulaba ca kuti te fya kuleseshamo icitendwe fyonse ifyawama. Ifingi fyalibipa sana ica kutila kuti fyalenga twaonaula bucibusa bwesu na Yehova kabili kuti fyalenga twabembuka. Abantu abengi nga nshi ababomfya imiti ikola, ukunwensha ubwalwa, nelyo ukuteya ifyangalo fya kushitikapo indalama pa mulandu fye wa kufwaisha ukuisekesha baliiletelela! Yehova alatusoka ukuti nga twaleka imitima na menso yesu fyatutungulula ku kucita icabipa, tukacula.—Gal. 6:7.
8. Mulandu nshi cawamina ukulatontonkanya pa mibele yesu?
8 Na kabili, nga twalatontonkanya fye pa kuisekesha, kuti twafilwa ukubika amano ku fintu ifyacindama nga nshi. Ico tushilingile ukulaba ca kuti imyaka twikala aba mweo inono sana kabili limo limo tulalwala no kukwata amafya. E mulandu wine Solomone alandile ukuti cawamapo ukusangwa ku cililo, sana sana ica Mwina Kristu munensu, ukucila ukuya ku “ng’anda ya musamwe.” (Belengeni Lukala Milandu 7:2, 4.) Mulandu nshi cacindamina ukusangilwa ku cililo? Pantu ilyo tulekutika ku lyashi lya cililo no kutontonkanya pa fyo umunensu ali ne cishinka kuli Yehova, na ifwe kuti twatendeka ukutontonkanya pa fyo imibele yesu yaba. Ukucita ifyo, nalimo kuti kwalenga twamona umo twingaluka pa kuti tulebombela bwino Lesa inshiku tukekala aba mweo.—Luk. Mil. 12:1.
Bushe Ifikwatwa Kuti Fyatuletela Insansa?
9. Cinshi Solomone aishileishiba pa kukwata ifyuma?
9 Ilyo Solomone alelemba ibuuku lya kwa Lukala Milandu ali mukankaala icine cine. (2 Imila. 9:22) Alikwete ifyuma na maka ya kukwata conse fye ico alefwaya. Atile: “Conse ico amenso yandi yalombele nshayatanine.” (Luk. Mil. 2:10) Nangu cibe fyo, Solomone aishileishiba ukuti ifikwatwa te filenga umuntu ukuba ne nsansa. Pa kulekelesha atile: “Uwatemwa silfere takaangile silfere, no watemwe fyuma takaangile cibwesha.”—Luk. Mil. 5:10.
10. Cinshi cilenga umuntu ukuba ne nsansa no kunonka ifyuma fya cine cine?
10 Nangu cingati ifikwatwa tafikalilila, abantu bena batwalilila fye ukufwaisha ukuba ne cuma. Ukufwailisha ukwa nomba line kulanga ukuti abana be sukulu abengi abali mu mwaka wa kubalilapo pa mayuniversiti ya mu United States, bafwaisha “ukuba ne cuma sana.” Nga bakwata icuma, bushe batini bakaba ne nsansa icine cine? Awe nakalya. Abafwailisha pa fintu basanga ukuti abantu nga balefwaisha ukuba ne fyuma no kukwate fipe fingi tababa ne nsansa nakalya. Ifi fine e fyo na Solomone alandile kale sana. Atile: “Nalongenye silfere na golde, ifyuma ifyaibela fya shamfumu . . . moneni, conse mupu kabili kufuluko mwela.”a (Luk. Mil. 2:8, 11) Lelo Yehova nga aletupaala ilyo tulemubombela ne myeo yonse, tukanonka ifyuma fya cine cine.—Belengeni Amapinda 10:22.
Mulimo Nshi Ulenga Umuntu Ukuba ne Nsansa sha Cine Cine?
11. Bushe Amalembo yalanga shani ukuti ukubomba umulimo kwalicindama?
11 Yesu atile: “Tata acili alebomba na nomba, na ine ncili ndebomba.” (Yoh. 5:17) Tatutwishika na kutwishika ukuti Yehova na Yesu balomfwa bwino ukubomba imilimo. Baibolo ilanda ukuti Yehova alitemenwe sana ilyo apwile ukubumba ifintu, itila: “Lesa amwene conse ico acitile, kabili, moneni, naciwamisha.” (Ukute. 1:31) Bamalaika “baliweleshe” ilyo bamwene fyonse ifyo Lesa abumbile. (Yobo 38:4-7) Na Solomone wine alishibe ukuti ukubomba umulimo uusuma kwalicindama.—Luk. Mil. 3:13.
12, 13. (a) Finshi abantu babili balandile ifilanga ukuti baliba ne nsansa pantu balabombesha? (b) Mulandu nshi incito limo limo ilengela umuntu ukukalipwa umutima?
12 Abantu abengi nga babombesha bamona ne milimo yabo, balomfwa bwino sana. Ica kumwenako fye, baJosé abaishiba ifya kulengalenga batila, “Tulomfwa bwino sana nga twalenga bwino bwino ifyo twacilafwaya.” BaMiguelb ni bashimakwebo kabili batila: “Ukubombesha kulalenga umuntu ukuba ne nsansa pantu kulalenga alesakamana bwino ulupwa. Kabili kulalenga umo ukumfwa bwino.”
13 Lelo nangu cibe fyo, kwaliba incito ishingi ishitendusha isha kuti umuntu acita fye fimo fine umo shacela. Limo abantu balabakalifya no kubafyenga ilyo bali pa ncito. Nge fyo Solomone atile, umunang’ani uuleumfwana na bakalamba ba ncito nalimo kuti bamupeela icilambu ca muntu uubombesha. (Luk. Mil. 2:21) Kwaliba na fimbi ifingalenga umuntu ukukalipwa umutima. Nalimo umuntu kuti atendeka fye bwino bwino ubukwebo ubwa kuti bulemuletela ne cibwesha. Lelo, umulandu no bwafya bwa ndalama mu calo nelyo inshita ne ca mankumanya ubukwebo bwakwe kuti bwawa mu kupumikisha. (Belengeni Lukala Milandu 9:11.) Ilingi line, umuntu uubombesha sana pa kuti akwate icuma alakalipwa umutima kabili alalunguluka nga ailuka ukuti ‘alecucutikila fye umwela.’—Luk. Mil. 5:16.
14. Mulimo nshi uulenga umuntu ukuba ne nsansa sha cine cine?
14 Bushe kwalibako incito iyo umuntu engabomba iishingamukalifya umutima? BaJosé, abo tulandilepo na pa kubala, batila: “Nga papita imyaka, ico walengele kuti caluba nelyo ukonaika. Lelo ifya musango yu te kuti ficitike mu mulimo wa kwa Lesa uo tubomba. Ukubomba umulimo Yehova ampeela uwa kushimikila imbila nsuma, kwalenga ukuti ngafwe abantu bambi ukuba Abena Kristu abatiina Lesa, kabili ici cikabanonsha ku ciyayaya. Ukwafwa umuntu ukuba Umwina Kristu kwalicindama sana ukucila icili conse.” (1 Kor. 3:9-11) BaMiguel nabo balanda ukutila ukushimikila imbila nsuma ya Bufumu kulabalenga ukuba ne nsansa sana ukucila incito babomba. Batila: “Takwaba umulimo umbi uunenga ukuba ne nsansa ngo mulimo wa kushimikila. Ilyo naebako umbi icine ca mu Baibolo namona ne fyo camufika pa mutima ndomfwa bwino sana.”
“Poose Cilyo Cobe”
15. Cinshi cilenga umuntu ukuba ne nsansa icine cine?
15 Cinshi lyena cilenga umuntu ukuba ne nsansa? Tulaba ne nsansa sana nga twabomfya imyaka iinono twikala aba mweo muli buno bwikashi ku kucita icisuma no kutemuna Yehova. Kuti twapalama kuli Lesa, kuti twasambilisha abana besu amafunde ya kwa Lesa, kuti twayafwa bambi ukwishiba Yehova, kabili kuti twaba ifibusa na bamunyinefwe ne nkashi ku ciyayaya. (Gal. 6:10) Abesha na maka ukucita icisuma balatwalilila ukuba ne nsansa kabili balapaalwa nga nshi. Pa kulanga ifyo ukucita icisuma kwacindama, Solomone atile: “Poose cilyo cobe pa muulu wa menshi, pantu ilyo papite nshiku ishingi ukacisanga.” (Luk. Mil. 11:1) Yesu akonkomeshe abasambi bakwe ukuti: “Mulepeela, na bantu bakulamupeela.” (Luka 6:38) E lyo Yehova na o alilaya ukulambula bonse abacita icisuma kuli bambi.—Amapi. 19:17; belengeni AbaHebere 6:10.
16. Ni lilali cingawamishaukutontonkanya pa fyo tukacita mu bumi?
16 Baibolo itukoselesha ukupingula bwino ifyo tukacita mu bumi ilyo tucili abaice. Nga twapingula bwino ifya kucita ilyo tucili abaice, tatwakalelanguluka ilyo tukakula ica kuti twalafilwa no kubombesha. (Luk. Mil. 12:1) Ala kuti cabipa sana nga twaonawila imyaka ya bulumendo ku kukonkelela ifya muli cino calo, e lyo pa numa ukwisailuka ukuti twaleuma fye umwela!
17. Cinshi cikamwamfwa ukusala bwino ifyo mwakulacita mu bumi?
17 Yehova aba kwati mufyashi uwatemwa sana abana bakwe. Afwaya ukuti muleba ne nsansa, mulecita ifisuma, no kutaluka ku fingalenga mwaba no bulanda. (Luk. Mil. 11:9, 10) Cinshi cingamwafwa ukucita ifi? Pangileni libela ifyo mukacita mu mulimo wa kwa Lesa, kabili mulebombesha pa kuti mukafikilishe ifyo fine mwapanga ukucita. Napapita imyaka nalimo 20 apo baJavier bapingwilepo ukulabomba umulimo wa nshita yonse ukucila ukuba badokota. BaJavier batila: “Nangu cingati umulimo wa budokota usuma, te kuti unenga ukuba ne nsansa nge sho nakwete ilyo nayafwile abantu abengi ukwishiba icine. Umulimo wa nshita yonse walilenga ukuti ndeba ne nsansa sana. Icabipako fye ca kuti nshatampile bwangu umulimo wa nshita yonse.”
18. Mulandu nshi Yesu abelele ne nsansa ilyo ali pano calo?
18 Lyena cinshi icacindamisha ico tufwile ukwesha na maka ukukwata? Ibuuku lya kwa Lukala Milandu litila: “Lisuma ishina lya mucinshi ukucila amafuta yasuma ayanona, no bushiku bwa mfwa bwawamo kucilo bushiku bwa kufyalwa.” (Luk. Mil. 7:1) Ukwabula no kutwishika Yesu alipangile ishina ilisuma sana na Yehova. Ilyo Yesu ali ne cishinka kuli Lesa mpaka ne mfwa, alengele bumulopwe bwa kwa Yehova ukucindikwa kabili apeele icilubula icalenga ukuti tube ne subilo lya kwisapusuka. (Mat. 20:28) Mu myaka fye iinono iyo Yesu ali pano isonde, atushilile icipasho ico twesha na maka ukulakonka icilanga bwino bwino ifyo umuntu afwile ukucita pa kuti aleba ne nsansa.—1 Kor. 11:1; 1 Pet. 2:21.
19. Kufunda nshi ukwa mano uko Solomone atucincisha ukulakonka?
19 Na ifwe bene kuti twapanga ishina lisuma na Lesa. Ukupanga ishina ilisuma na Lesa kwalicindama sana ukucila ukuba ne fyuma. (Belengeni Mateo 6:19-21.) Cila bushiku kuti twasangako inshita ya kucita ifitemuna Yehova kabili nga tulecite fyo tukalaba sana ne nsansa. Ica kumwenako fye, kuti twashimikilako bambi imbila nsuma, ukukosha icitemwiko mu cupo na mu lupwa lwesu, nelyo ukukosha bucibusa bwesu na Yehova ukupitila mwi sambililo lya pa lwesu no kulasangwa ku kulongana. (Luk. Mil. 11:6; Heb. 13:16) Bushe mulefwaya ukuba ne nsansa mu bumi bwenu? Nga ca kuti mulefwaya, ninshi muleumfwila ukufunda kwa kwa Solomone ukutila: “Bela Lesa akatiina, baka amafunde yakwe; pantu ici e ca buntunse bonse.”—Luk. Mil. 12:13.
[Amafutunoti]
a Cila mwaka abantu balepeela Solomone amatalanti ya golde 666 (ukucila pa makilogramu 22,000).—2 Imila. 9:13.
b Te shina lyabo ilya cine.
Kuti Mwayasuka Shani?
• Cinshi cilingile ukutucincisha ukutontonkanya sana pa fyo tufwaisha ukucita mu bumi?
• Bushe tulingile ukulamona shani ukukonkelela umusamwe ne fikwatwa?
• Mulimo nshi uwingalenga twaba ne nsansa ku ciyayaya?
• Cinshi icacindamisha ico tufwile ukwesha na maka ukukwata?
[Icikope pe bula 23]
Bushe tufwile ukulamona shani ifya kuleseshamo icitendwe?
[Icikope pe bula 24]
Mulandu nshi umulimo wa kushimikila ulengela umuntu ukuba ne nsansa sana?