Yehova—Intulo ya Bulungi bwa Cine no Bulungami

“Cilibwe, ya mpomfu imicitile yakwe, pantu imibele yakwe yonse bulungi. Lesa wa cishinka, uwabulo lufyengo.”—AMALANGO 32:4, NW.

 1. Mulandu nshi twakwatila ukukabila kwa cifumanda ukwa bulungi?

FILYA fine uuli onse afyalwa no kukabila ukutemwikwa, e fyo bonse fye tufwaya ukusungwa mu bulungi. Kwati fintu shicalo umwina America Thomas Jefferson alembele ati, “[Ubulungi] bwaba bwa cifumanda kabili tufyalwa fye na bo, . . . bwaba mu fintu ifyaba muli ifwe pamo nge fyaba ukuyumfwa, ukumona, nelyo ukumfwa.” Ici tacingatupapusha, apantu Yehova atupangile mu cata cakwe umwine. (Ukutendeka 1:26) Cine cine, alitupeele imibele iyo umwine akwatako, imo iya iyo mibele bulungi. E mulandu wine twakwatila ukukabila kwa cifumanda ukwa bulungi no kufuluka ukwikala mu calo ca bulungi bwa cine no bulungami.

 2. Bushe ubulungi bwacindama shani kuli Yehova, kabili mulandu nshi tukabila ukwishiba ifyo ubulungi bwa bulesa bubomba?

² Baibolo ilanda pa lwa kwa Yehova ukuti: “Imibele yakwe yonse bulungi.” (Amalango 32:4) Lelo mu calo cafulishamo lufyengo, tacayanguka ukwishiba ifyo ubulungi bwa bulesa bubomba. Nangu cibe fyo, ukupitila mu Cebo ca kwa Lesa conse kuti twailuka inshila Lesa abomfeshamo ubulungi, kabili kuti twaishibilapo na fimbi pa nshila sha kusungusha isha kwa Lesa. (Abena Roma 11:33) Ukumfwikisha ubulungi mu nshila bwalondolwelwamo mu Baibolo kwalicindama pantu amatontonkanyo yesu pambi kuti yasongwa ne mfundo sha bantunse. Ku mimwene ya bantu, ubulungi bumonwa fye ukuti mibomfeshe ya mulinganya iya cintu ifunde lyaimika. Nangu nga fintu uwa mano ya buntunse Francis Bacon alembele ati, “mu bulungi icabamo kupeela umuntu onse icimulingile.” Nangu cibe fyo, mu bulungi bwa kwa Yehova mwena fingi fyabimbwamo.

Ubulungi bwa kwa Yehova Bulakafyo Mutima

 3. Cinshi twingasambililako ku mashiwi ya ndimi shabangilileko ayabomfiwa muli Baibolo ayapilibula ubulungi no bulungami?

³ Ukwafiko bulungi bwa kwa Lesa kuti twakumfwikisha bwino nga twalanguluka fintu amashiwi ya ndimi sha kutendekelako yabomfiwa muli Baibolo.a Ica kusekesha ca kuti, mu Malembo tapabapo ukulekana kwine kwine pa bulungi e lyo no bulungami. Na kuba, amashiwi ya ciHebere limo limo yalabomfiwa mu kukonkana, nga fintu tumona pali Amose 5:24, apo Yehova akonkomesha abantu bakwe ati: “Lekeni [ubulungi, NW] bukonkoloke nga menshi, no bulungami ngo mulonga wa cishawasha.” Na kabili, pa miku iyafulilako (muli New World Translation) amashiwi ya kuti ‘ubulungi no bulungami’ yamonekela capamo ku mifwaile ya kukomailapo.—Ilumbo 33:5; Esaya 33:5; Yeremia 33:15; Esekiele 18:21; 45:9.

 4. Cipilibula nshi ukucito bulungi, kabili cinshi caba e cipimo ca bulungi?

⁴ Bushe aya mashiwi ya ciHebere ne ciGriki yalola mwi? Ukulingana na Malembo, ukucito bulungi cipilibula ukucite calungama kabili icabamo mulinganya. Apo Yehova e wabikako amafunde ne fishinte fya mibele isuma, nelyo icalungama ne ca mulinganya, kanshi inshila Yehova acitilamo ifintu e cipimo ca bulungi. Icitabo ca Theological Wordbook of the Old Testament cilondololo kuti ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa nga ubulungami (tseʹdheq) “lilosha ku cipimo ca fishinte fya buntu ne ca mibele isuma nangu cingati mu Cipingo ca Kale ico cipimo cilosha ku mibele ya kwa Lesa no kufwaya kwakwe.” Muli fyo, inshila Lesa abomfeshamo ifishinte fyakwe, kabili maka maka inshila abombelamo na bantu bashapwililika, isokolola fintu ubulungi bwa cine no bulungami fyaba.

 5. Mibele nshi yendela pamo no bulungi bwa kwa Lesa?

⁵ Mu kumfwika Amalembo yalangililo kuti ubulungi bwa bulesa bulakafyo mutima mu cifulo ca kuba ubukalushi no bwaumina kumo. Davidi aimbile ati: “Yehova atemwo bupingushi [“ubulungi,” NW] talekelesha babile bakwe.” (Ilumbo 37:28) Ubulungi bwa kwa Lesa bumulenga ukulanga bucishinka ku babomfi bakwe. Ubulungi bwa bulesa bulebukila ku fyo tukabila kabili bulalekelelako kukanapwililika kwesu. (Ilumbo 103:14) Ico tacilolele mu kuti Lesa alatekelesha ububifi, pantu ico kuti cakoselesha ulufyengo. (1 Samwele 3:12, 13; Lukala Milandu 8:11) Yehova alondolwelele Mose ukuti Aba “uwa nkumbu kabili uusenamina, uukokolo kukalipa, kabili uwafulisho luse ne cishinka.” Ilintu Lesa alaitemenwa ukulekelela amampuulu, abawamina ukukandwa bena te kuti abapanye.—Ukufuma 34:6, 7.

 6. Ni shani fintu Yehova abomba na bana bakwe aba pe sonde?

⁶ Lintu twalanguluka fintu Yehova abomfya ubulungi, tatulingile ukumutontonkanya ngo mupingushi umukali, uufwaya fye ukulapingula incitatubi. Mu cifulo ca ico, tulingile ukumumona nga wishi uwa kutemwa lelo uwashangila lyonse fye uubomba na bana bakwe mu nshila yawamisha. Kasesema Esaya atile: “Ni mwe bashifwe, mwe Yehova.” (Esaya 64:8) Pa kuba Shifwe wa bulungi kabili umulungami, Yehova alalinganya ukushangilile calungama e lyo ne nkumbu shabondoka pa bana bakwe aba pano isonde, abakabila ukwaafwa no kulekelelwa pa mulandu wa mibele yayafya nelyo amabunake ya ku mubili.—Ilumbo 103:6, 10, 13.

Ukulondolola Bwino Icaba Ubulungi

 7. (a) Cinshi tusambilila ku busesemo bwa kwa Esaya pa lwa bulungi bwa bulesa? (b) Mulimo nshi Yesu abombele mu kusambilishe nko pa lwa bulungi?

⁷ Icililishi icaba mu bulungi bwa kwa Yehova caebekeshiwe ku kwisa kwa kwa Mesia. Yesu asambilishe ubulungi bwa bulesa no kwikala mu kumfwana na bwene nga fintu kasesema Esaya asobele. Calimonekesha fye ukuti ubulungi bwa kwa Lesa busanshamo ukusunga abantu banyanyantilwa mu nshila yabondoka. Muli yo nshila ukukanababongolola umupwilapo. Yesu, uwali “umubomfi” wa kwa Yehova, aishile pano isonde ku ‘kubila ku nko’ ulu lubali lwa bulungi bwa kwa Lesa. Pali fyonse, abilile ku nko ubulungi bwa kwa Lesa ukupitila mu kupeela ica kumwenako cituntulu pa bulungi bwa bulesa umo bwalola. Pamo ngo “musambo wa bulungami,” uwa kwa Davidi, Yesu alicincile ‘ukufwayo bulungi, kabili ali uwa lubilo ku kucito bulungami.’—Esaya 16:5; 42:1-4; Mateo 12:18-21; Yeremia 33:14, 15.

 8. Mulandu nshi mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo mushabelele ubulungi bwa cine no bulungami?

⁸ Ukulondolola kwaumfwika ukwa musango yo ukwa fintu ubulungi bwa kwa Yehova bwaba kwalefwaikwa maka maka mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E. Baeluda ba ciYuda ne ntungulushi sha fya mipepele—bakalemba, abaFarise, na bambi—balebilisha no kulangisha imimwene yapotongana iya bulungi no bulungami. Pali uyo mulandu, abantu yawe yawe, abacimwene ukuti tacingacitika ukwikala ukulingana na makambisho yaimike bakalemba na baFarise, bafwile bamwene kwati ubulungami bwa kwa Lesa te kuti bufikwepo. (Mateo 23:4; Luka 11:46) Yesu alangilile ukuti ubulungami bwa kwa Lesa kuti bwafikwapo. Abasambi bakwe abasalile muli aba bene abantu yawe yawe, no kubasambilisha ifipimo fya kwa Lesa ifya bulungami.—Mateo 9:36; 11:28-30.

9, 10. (a) Ni shani fintu bakalemba na baFarise bafwaile ukulangisha ubulungami bwabo? (b) Ni mu nshila nshi kabili mulandu nshi Yesu alangishe ukuti ifyo bakalemba na baFarise balecita fyali fya fye?

⁹ Lelo abaFarise bena, baalefwaya fye apa kulangishisho “bulungami” bwabo ukupitila mu kupepa nelyo ukupeele misangulo ukwa pa lwalaala. (Mateo 6:1-6) Na kabili baeseshe ukulangisha ubulungami bwabo pa kulambatila ku mafunde ne fyebo ifishaifulila—ubwingi bwa fiko ifya kuipangila fye. Ukubombesha kwa musango yo kwabalengele ‘ukuleko bulungi no kutemwa Lesa.’ (Luka 11:42, NW) Lwa ku nse kwena kuti pambi balemoneka abalungami, lelo mu kati ‘baiswilemo ubupulumushi,’ nelyo ubupondamishi. (Mateo 23:28) Mu kucangusha kuti twatila, tabaishibepo nangu cimo pa lwa bulungami bwa kwa Lesa.

¹⁰ E mulandu wine Yesu asokeele abakonshi bakwe ati: “Ubulungami bwenu nga tabucilileko ku bwa bakalemba na baFarise, ninshi tamwakengile mu bufumu bwa mu muulu.” (Mateo 5:19b, 20) Ubupusano bukalamba sana pa kati ka bulungi bwa bulesa ubo Yesu alangishe e lyo no bulungami bwa kuimikila fye ubwaumina kumo ubwa bakalemba na baFarise e bwalelenga ukuti balekangana libili libili.

Ubulungi bwa Bulesa E lyo no Bwapotongana

11. (a) Mulandu nshi abaFarise basonsombeele Yesu pa lwa kuposha pe Sabata? (b) Ubwasuko bwa kwa Yesu bwasokolwele cinshi?

¹¹ Mu butumikishi bwakwe ubwa ku Galili muli shinde wa mwaka wa 31 C.E., ilyo ali mwi sunagoge Yesu amwene umwaume uwali ne cisansa caumina. Apo cali Lisabata, abaFarise baipwishe Yesu abati: “Bushe casuminishiwa ukuposha pe sabata?” Mu cifulo ca kwangwa kuli uyu muntu umulanda uwalecula, bena balefwaya apa kusangila umulandu wa kusenukilapo Yesu, nga fintu ubwipusho bwabo bwasokolwele. E mulandu wine Yesu akalipile pa mulandu wa kuti balikosele imitima! Lyene ukwabulo kulamba abweseshe abaFarise ubwipusho bwapalako ati: “Bushe cifwile ukucito busuma pe sabata”? Lintu bafililwe ukwasuka, Yesu aliyasukiile umwine pa kubepusha nga tabengapususha impaanga nga yaponena mu cilindi pe Sabata.b Yesu apelulwile ukubomfya amano ayo nangu umo ashingapilikako ati: “Pali bufi umuntu acile mpaanga!” Asondwelele ukuti, “E ico cifwile [nelyo, calilungama] ukucite cisuma pe sabata.” Ubulungi bwa bulesa tabulingile ukufyenenkeshiwa ku fishilano fya buntunse. Ilyo alengele ico cishinka ukumfwika, alikonkenyepo no kundapa icisansa ca muntu.—Mateo 12:9-13; Marko 3:1-5.

12, 13. (a) Ukupusanako na bakalemba na baFarise, ni shani fintu Yesu alangishe ukwangwako mu kwafwilisha ababembu? (b) Bupusano nshi bwabapo pa kati ka bulungi bwa bulesa no kuilungamika?

¹² Nga abaFarise tabalesakamana abalemene lwa ku mubili, kanshi ukukanasakamana abaali ababusu lwa ku mupashi kwena kwalicililenapo. Inshila yapotongana iyo balemwenamo ubulungami yabalengele ukusuula abasangushi ba misonko na babembu. (Yohane 7:49) Nangu ni fyo, abengi muli bene balyankwileko ku kufunda kwa kwa Yesu, bayumfwile ukuti alefwayo kubaafwa mu cifulo ca kubapingula. (Mateo 21:31; Luka 15:1) Nangu cibe fyo, abaFarise balisaalwile ukubombesha kwa kwa Yesu ukwa kundapa abalelwala lwa ku mupashi. Baleilishanya mu misuula abati: “Uyu apokelela ababembu, no kulya na bo.” (Luka 15:2) Pa kwasuka ku fyo balemupeelo mulandu, Yesu na kabili abomfeshe icilangililo ca mucemi. Nga filya fine umucemi asekelela ilyo asange mpaanga iyaluba, e fyo na bamalaika mu muulu basekelela lintu umubembu alapila. (Luka 15:3-7) Yesu wine alisekelele lintu aali na maka ya kwafwilisha Sakeo ukulapila ku lubembu lwakwe ulwa kale. Atile: “Umwana wa muntu aishile ku kufwaya no kupususha abaluba.”—Luka 19:8-10.

¹³ Uku kukangana kulelanga fye apabuuta ubupusano bwaba pa bulungi bwa bulesa, ubufwaya ukundapa no kupususha e lyo no kuilungamika, uko kufwaya ukusansabika abanono no kusenuka icinabwingi. Ukusefya kwa ntambi ukushafwa kantu ne cishilano capangwa no muntu fyalengele bakalemba na baFarise ukulaituntumba no kuimona abacindama, lelo Yesu alondolwele bwino ukuti ‘balishile fyafinako ifya Malango, ubupingushi no luse ne cishinka.’ (Mateo 23:23) Shi natulepashanya Yesu mu kubelesha ubulungi bwa cine muli fyonse fintu tucita no kucenjela ukukanawila mu cimfokonshi ca kuilungamika.

14. Ni shani fintu icipesha amano cimo ica kwa Yesu cilangilila ukuti ubulungi bwa bulesa bulangwako ku mibele iyo umuntu alimo?

¹⁴ Nangu cingati Yesu alikeene amafunde yaumina kumo aya baFarise, Amalango ya kwa Mose yena aliyabakile. (Mateo 5:17, 18) Ilyo aleyasunga, talefwaya ukuti ukukonkelela ifyalembelwe muli yalya Malango yalungama fifimbilikishe ifishinte fya yako ifisuma. Lintu umwanakashi uwalwele ukufumo mulopa pa myaka 12 akumishe kwi laya lya kwa Yesu no kuposhiwa, Yesu amwebele ati: “We mwana, icitetekelo cobe nacikuposha; kabiye umutende.” (Luka 8:43-48) Amashiwi ya kulangulukilako aya kwa Yesu yashinine ukuti ubulungi bwa kwa Lesa bwalyangilwe ku mibele iyalimo ulya mwanakashi. Nangu cingatila mu nshila ya kusefya aali uushasanguluka kabili ukulingana ne funde alitobele Amalango ya kwa Mose pa kuba mwi bumba lya bantu, icitetekelo cakwe calekabila ukulambulwa.—Ubwina Lebi 15:25-27; linganyeniko Abena Roma 9:30-33.

Ubulungami bwa Bantu Bonse

15, 16. (a) Cinshi cintu icilangililo ca kwa Yesu ica mwina Samaria musuma citusambilisha pa lwa bulungi? (b) Mulandu nshi tulingile ukusengaukila ukuba ‘abalungami ukucishamo’?

¹⁵ Pa mbali ya kulangilila ukuti mu bulungi bwa bulesa mwaliba icililishi, Yesu na kabili asambilishe abasambi bakwe fyo bulingile ukubomba ku bantu bonse. Yehova afwaile ukuti Yesu ‘afumishe ubulungi ku nko.’ (Esaya 42:1) Ici cali e cishinka mu cilangililo cakwe icalumbuka, ica mwina Samaria musuma. Cilya cilangililo casuko ku bwipusho ubwaipwishe umwaume uwa Malango uwalefwayo “kuilungamikila.” Aipwishe ati: “Ngo munandi nani?” ukwabulo kutwishika alefwaya ukulacitila fye abaYuda beka imilimo isuma. Umwina Samaria uwa mu cilangililo ca kwa Yesu alangile ubulungami bwa bulesa, pantu aliitemenwe ukupoose nshita yakwe ne ndalama ukwafwilisha umweni uwa ku luko lumbi. Yesu pa kusondwelela icilangililo cakwe aebele uwamwipwishe ukuti: “Ulecita ifyo fine na iwe.” (Luka 10:25-37) Nga ca kuti na ifwe twacitila abantu bonse ubusuma te mulandu no mushobo wabo nelyo umukowa, e lyo tukalapashanya ubulungi bwa kwa Lesa.—Imilimo 10:34, 35.

¹⁶ Lubali lumbi, ica kumwenako ca bakalemba na baFarise citwibukishako kuti nga tuli no kubelesha ubulungi bwa bulesa, tatulingile ukuba ‘abalungami ukucishamo.’ (Lukala Milandu 7:16) Ukufwayo kwebekesha bambi pa kuilango bulungami nelyo ukucindikisha sana amafunde yapangwa no muntu fye takwakatuletele ukusuminisha kwa kwa Lesa.—Mateo 6:1.

17. Mulandu nshi cacindamina ukuti tulelangisha ubulungi bwa bukapepa?

¹⁷ Umulandu umo untu Yesu alondolwelele ifyaba ubulungi bwa kwa Lesa cali ni pa kuti abasambi bakwe bonse bengasambililako no kulangisha iyi mibele. Mulandu nshi ici cacindamina? Amalembo yalatucincisha ukuba “abapashanya Lesa,” e lyo inshila sha kwa Lesa sha bulungi. (Abena Efese 5:1) Mu nshila imo ine, Mika 6:8 alondololo kuti cimo pa fyo Yehova afwaya ca kuti ‘tucite ubulungi’ pa kwenda na Lesa wesu. Ukulundapo, Sefania 2:2, 3 atucinkulako kuti nga tulefwaya ukwisabelama mu bushiku bwa bukali bwa kwa Yehova, tuli no ‘kufwaya ubulungami’ ilyo bulya bushiku tabulafika.

18. Mepusho nshi yali no kwasukwa mu cipande cikonkelepo?

¹⁸ Shino nshiku shayafya kanshi shili “e nshita ya kupokelelwamo” iya kucitamo ubulungi. (2 Abena Korinti 6:2) Nga ca kuti twaba nga Yobo, ‘twafwalo bulungami’ e lyo no ‘bulungi nga tambatamba wesu,’ tatwingatwishiko kuti Yehova akatupaala. (Yobo 29:14) Ni shani fintu ukutetekela ubulungi bwa kwa Yehova kukatwaafwa ukwenekele fya ku ntanshi no kucetekela? Na kabili, ilyo tulelolele “calo cipya” icalungama, ni shani fintu ubulungi bwa bukapepa butucingilila lwa ku mupashi? (2 Petro 3:13) Icipande cikonkelepo cili no kwasuka aya mepusho.

[Amafutunoti]

Bushe Kuti Mwalondolola?

◻ Bushe ubulungi bwa bulesa bubomba shani?

◻ Ni shani fintu Yesu asambilishe ubulungi ku nko?

◻ Mulandu nshi ubulungami bwa baFarise bwabelele ubwapotongana?

◻ Mulandu nshi tulekabila ukucitila ubulungi?

[Icikope pe bula 8]

Yesu alilangilile ukwafika ubulungi bwa bulesa