Twalikwata Isubilo, Te Mulandu no Kuba aba Bulanda

“Tatulefwaya imwe ukukanaishibo lwa balaala utwa mfwa; ukuti mwiba na bulanda, filya baba na bambi abashaba na kucetekela.”—1 ABENA TESALONIKA 4:13.

 1. Cinshi cintu umutundu wa muntu upitamo lyonse?

BUSHE umutemwikwa obe alifwa? Te mulandu no mushinku, ubwingi bwesu twalilengwa ubulanda pa mulandu wa mfwa ya muntu wesu nelyo icibusa. Napamo cali ni bashikulwifwe nelyo banakulwifwe, umufyashi, umwina mwesu, nelyo umwana. Ubukote, amalwele, na masanso lyonse fye filepaya. Imisoka, ulukaakala, ne nkondo filalundako ukubombomana no bulanda. Cila mwaka ukushinguluke calo, avareji wa bantu bacila pa mamilioni 50 balafwa. Avareji wa baalefwa cila bushiku mu 1993 yali ni 140,250. Ifya kufumamo fyabamo bulanda ifya mfwa filambukila ifibusa no lupwa, kabili bukashiiwa bulaba ubwakulisha.

 2. Mulandu nshi cishimonekela ica cifyalilwa lintu abana bafwa?

² Bushe te kuti tulooseshe capamo na bafyashi ba ku California, U.S.A., abo ku ca bulanda nga nshi balufishe umwana mwanakashi uwali pa bukulu mu busanso bwa muli motoka ubwa kupumikisha fye? Mu kashita nyunsu, balufishe umwana mwanakashi wabo umo mpo na kanya akaali no kuba akeshikulu kabo aka kubalilapo. Umulume wa uyu mwanakashi afwililwe umukashi no mwana mwaume nelyo umwana mwanakashi wakwe uwa kubalilapo. Lintu abafyashi bafwilwa umwana, nampo nga acili umunono nelyo umukalamba, taciba ca cifyalilwa mu nshila imo. Tacaba ca cifyalilwa abana banono ukufwa ilyo abafyashi babo tabalafwa. Ifwe bonse twalitemwo bumi. E ico kanshi, imfwa yaba mulwani icine cine.—1 Abena Korinti 15:26.

Ulupwa lwa Buntunse Lwatendeka Ukufwa

 3. Ni shani fintu imfwa ya kwa Abele ifwile yayambukile Adamu na Efa?

³ Ulubembu ne mfwa fyaliteka nge shamfumu mupepi ne myaka amakana mutanda iyo abantunse baikalako, ukutula fye lintu abafyashi besu aba buntunse aba kubalilapo, Adamu na Efa bapondweke. (Abena Roma 5:14; 6:12, 23) Baibolo taitweba ifyo bayankwileko lintu Kaini aipeye munyina Abele. Ukwabulo kutwishika, cifwile calibaponeshe pa musao. Pali iyi nshita, pa muku wa kubalilapo, bamwene imfwa ya buntunse mu menso yabo yene, ilyo umwana mwaume wabo alambalele. Balimwene ifya kufumamo fya bucipondoka bwabo no kubomfya bubi bubi kwatwalilila ukwa kuisalila. Kaini, te mulandu no kusokwa na Lesa, asalilepo ukuba uwa kubalilapo ukwipaya munyina. Twalishiba ukuti Efa afwile alyambukilweko nga nshi ku mfwa ya kwa Abele pantu lintu afyele Sete, asosele ukuti: “Lesa nambikilo bufyashi bumbi mwi punda lya kwa Abele; ico Kaini alimwipeye.”—Ukutendeka 4:3-8, 25.

 4. Mulandu nshi imfundo ya bumunshifwa bwa mweo tayali na kubatekako umutima lintu Abele afwile?

⁴ Abafyashi besu aba buntunse aba kubalilapo balimwene na kabili ukuti ubupingushi bwa kwa Lesa pali bene—ubo abebele ukuti nga bapondoka no kubulwe cumfwila, ‘ukufwa baali no kufwa’ bwali bwa cine. Te mulandu no bufi bwa kwa Satana, mu kumonekesha imfundo ya bumunshifwa bwa mweo yali tailalunduluka, e co tabakwete ica kubatekako umutima icapale ico. Lesa aebele Adamu ukuti: ‘Ukabwelela ku mushili umo wabuulilwe; pantu uli lukungu, kabili ku lukungu e ko ukabwelela.’ Talandilepo icili conse ukuti bakabako nge myeo iishafwa mu muulu, mu helo, mu Limbo, mu mutwala, nelyo ukuli konse kumbi. (Ukutendeka 2:17; 3:4, 5, 19) Pamo nge myeo iyumi iyabembwike, Adamu na Efa mu kupelako baali no kufwa no kuleka ukubako. Imfumu Solomone yalipuutilwemo ukulemba ukuti: “Aba mweo bantu abaishibo kuti bakafwa, lelo abafwa bantu abashaishiba kantu nangu kamo, kabili takwaba cilambu kuli bene; pantu iciibukisho cabo calabwa. Kabili ukutemwa kwabo no kupata kwabo no kufinuka kwabo kwaliloba kale, ne cakaniko tabakwata kabili umuyayaya muli conse icicitwa mwi samba lya kasuba.”—Lukala Milandu 9:5, 6.

 5. Cinshi caba e subilo lya cine cine ilya bafwa?

⁵ Fintu ayo mashiwi yaba aya cine! Mu cituntulu, nani engebukisha ifikolwe fyaikeleko imyaka imyanda ibili nelyo imyanda itatu iyapitapo? Ilingi line nangu fye ni nshishi shabo tashaishibikwa fye no kwishibikwa nelyo shalilekeleshiwa kale. Bushe ici cilepilibulo kuti takwabako isubilo ku batemwikwa besu abafwa? Iyo te fyo cilepilibula. Marita asosele kuli Yesu ukukuma kuli ndume yakwe, Lasaro ukuti: “Ninjishibo kuti akabuuka mu kubuuka kwa mu bushiku bwa kupelelekesha.” (Yohane 11:24) AbaHebere basumine ukuti Lesa ali no kubuusha abafwa ku ntanshi. Lelo, ico tacabacilikile ku kuba aba bulanda lintu umutemwikwa afwile.—Yobo 14:13.

Abantu ba Busumino Ababele no Bulanda

6, 7. Ni shani fintu Abrahamu na Yakobo bayankwile ku mfwa?

⁶ Mupepi na makana ya myaka yane ayapitapo, lintu umukashi wa kwa Abrahamu Sara afwile, “Abrahamu aingile ku kuloosha Sara, no kumulila.” Ulya mubomfi wa busumino uwa kwa Lesa alangishe ukuyumfwa kwakwe ukwashika pa kulufya umukashi wakwe uwatemwikwa kabili uwa bucishinka. Nangu cingati aali mwaume washipa nga nshi, tali na nsoni sha kulangisha ubulanda bwakwe pa kulila ifilamba.—Ukutendeka 14:11-16; 23:1, 2.

⁷ E fyo cali na kuli Yakobo. Lintu abepelwe ukusumino kuti umwana mwaume wakwe Yosefe alitaakaniwe ku nama mbi, ni shani fintu ayankwileko? Tubelenga pa Ukutendeka 37:34, 35 ukuti: “Yakobo alepwile ifya kufwala fyakwe, afwele no lusamu mu musana, no kuloosha mwane inshiku ishingi. Kabili baimine bonse abana bakwe abaume na bana bakwe abanakashi ku kumusansamusha; lelo akene ukusansamuka, atile, Pantu nkatentemukila ku Mbo ndelilo mwana wandi. E fyo wishi alemulila.” Ee, caba ca buntunse kabili ca cifyalilwa ukumfwo bulanda lintu umutemwikwa afwa.

 8. Ni mu nshila nshi muntu abaHebere balelililamo ilingi line?

⁸ Bamo kuti batontonkanya ukuti ukulolesha pa fyashingulukako fya muno nshiku nelyo ifya cikaya, iyi milooseshe ya kwa Yakobo yalimo ukukukumya kabili yalicishishemo fye. Lelo taikeleko mu nshita yesu na mu fyashingulukako fyesu. Ukuyumfwa kwakwe uwa bulanda—ukufwala insamu—e kwa kubalilapo fye ukulumbulwa muli Baibolo. Nangu cibe fyo, nga fintu calondololwa mu Amalembo ya ciHebere, ukuloosha na kabili kwalecitwa ukupitila mu kulila, ukupitila mu kwimba icimbo ca malilo, na pa kuifumfunya mu mito. Mu kumonekesha abaHebere tabalefishilisha ubulanda bwabo ubwa cine cine.a—Esekiele 27:30-32; Amose 8:10.

Ubulanda mu Nshita ya kwa Yesu

9, 10. (a) Ni shani fintu Yesu ayankwile ku mfwa ya kwa Lasaro? (b) Cinshi cintu ukwankula kwa kwa Yesu kutweba pa lwa wene?

⁹ Cinshi twingasosa pa lwa basambi ba kwa Yesu aba mu kubangilila? Ku ca kumwenako, lintu Lasaro afwile, inkashi shakwe Marita na Maria shalooseshe imfwa yakwe pa kulila ifilamba. Ni shani fintu umuntu wapwililika Yesu ayankwileko lintu afikilepo? Ubulondoloshi bwa kwa Yohane butila: “Awe Maria ilyo afikile uko Yesu ali, pa kumumona, awile pa makasa yakwe, atile kuli wene, Mwe Shikulu, amuba kuno, nga tayafwile indume yandi. E ico Yesu ilyo amumwene alelila, na ’baYuda abaleisa nankwe balelila, ashinshimukile mu mutima wakwe no kusakamikwa. Kabili atile, Mwamubika kwi? Batile kuli wene, Mwe Shikulu, iseni mumone. Yesu alilile ifilamba.”—Yohane 11:32-35.

¹⁰ “Yesu alilile ifilamba.” Ayo mashiwi yanono yasokolola ifingi pa lwa buntu bwa kwa Yesu, icililishi cakwe no kuyumfwa kwakwe. Nelyo ca kuti aali uwailuka mu kukumanina pa lwe subilo lya kubuuka, “Yesu alililile.” (Yohane 11:35, King James Version) Ubulondoloshi butwalilila ukusoso kuti abalemonako batile: ‘Moneni ifyo atemenwe [Lasaro]!’ Mu cine cine, nga ca kuti umuntu wapwililika Yesu alililile ilyo cibusa wakwe afwile, tacaba ca nsoni nga ca kuti umwaume nelyo umwanakashi aloosha no kulila ilelo.—Yohane 11:36.

Lisubilo Nshi Lyabako ku Bafwa?

11. (a) Cinshi twingasondwelela ukufuma ku fya kumwenako fya mu Baibolo ifilesanshamo ukuloosha? (b) Mulandu nshi tushibela no bulanda nge fiba bambi abashaba na kucetekela?

¹¹ Cinshi twingasondwelela ukufuma kuli ifi fya kumwenako fya mu Baibolo? Ukuti caba ca buntunse kabili ca cifyalilwa ukumfwo bulanda kabili ukuti tatulingile ukuyumfwa aba nsoni ukuleka ubulanda bwesu ukumoneka. Te mulandu ne subilo lya kubuuka, imfwa ya mutemwikwa yaba kulufya kwabamo kucena uko kumfwika mu kushika. Imyaka iingi, napamo amakumi ya myaka, ayo twali pamo mu kupalamisha no kubombela capamo filesa mu kupwa mu kupumikisha kabili mu bulanda. Ca cine, tatuba aba bulanda kwati ni balya abashakwata isubilo nelyo abo abakwata amasubilo ya bufi. (1 Abena Tesalonika 4:13) Na kabili, tatulufiwa ne mfundo ishili shonse isha kuti umuntu aba no mweo uushifwa nelyo uutwalilila ukwikalako ukupitila mu kufyalwa cipya cipya. Twalishiba ukuti Yehova alilaya ‘imyulu ipya ne calo cipya umwaikalo bulungami.’ (2 Petro 3:13) Lesa “akafuute filamba fyonse ku menso [yesu], ne mfwa tayakabeko kabili iyo; takwakabe kabili ukuloosha nangu kukuuta nangu kucululuka; pa kuti ifya ntanshi nafiya.”—Ukusokolola 21:4.

12. Ni shani fintu Paulo alumbulwile icitetekelo cakwe mu kwima ku bafwa?

¹² Lisubilo nshi lyabako kuli abo abafwa?b Kalemba wa Bwina Kristu Paulo apuutilwemo ukutupeela ukusansamusha ne subilo lintu alembele ukuti: “Umulwani wa kupelelekesha ukufubalishiwa ni mfwa.” (1 Abena Korinti 15:26) The New English Bible ilondolola ukuti: “Umulwani wa kulekeleshako ukonaulwa ni mfwa.” Mulandu nshi Paulo engabela uwashininkishe fyo? Pantu asangwilwe no kusambilishiwa kuli uyo uwaimishiwe ukufuma ku bafwa, Yesu Kristu. (Imilimo 9:3-19) Uyo e mulandu wine na kabili Paulo engalondolwela ukuti: “Pantu apo ni mu muntu [Adamu] e mwaishiile imfwa, kabili ni mu muntu [Yesu] e mwaishile ukwima ku bafwa. Pantu ifyo fine ni muli Adamu e mo bonse bafwila, e fyo na muli Kristu e mo bonse bakalengelwa aba mweo.”—1 Abena Korinti 15:21, 22.

13. Ni shani fintu bansangwapo bayankwile ku kubuushiwa kwa kwa Lasaro?

¹³ Isambilisho lya kwa Yesu litupeela ukusansamusha kukalamba ne subilo lya nshita ya ku ntanshi. Ku ca kumwenako, cinshi cintu acitile mu mulandu wa kwa Lasaro? Aile ku nshishi uko icitumbi ca kwa Lasaro caleele pa nshiku shine. Alipepele, “kabili ilyo asosele ifi, abilikishe ishiwi likalamba, ati, We Lasaro, fumina kuno nse. No wafwile alifumine, nakakwa amakasa na ’maboko ku nsalu isho apombelwemo, na ku menso nakupombwa icitambala. Yesu atile kuli bene, Mukakuleni, mulekeni aye.” Bushe kuti waelenganya ifinso fyasunguka kabili ifya buseko ifya kwa Marita na Maria? Fintu abena mupalamano bafwile baali abasunguka lintu bamwene ici cipesha amano! E mulandu wine abamweneko abengi bacetekele Yesu. Abalwani bakwe aba fya mipepele, nangu cibe fyo, “bapandene amano umwa kuti bengamwipaila.”—Yohane 11:41-53.

14. Ukubuuka kwa kwa Lasaro kwali cilangililo ca cinshi?

¹⁴ Yesu acitile kulya kubuusha kushingalabwa pa menso ya bansangwapo abengi. Cali cilangililo ca kubuuka kwa nshita ya ku ntanshi uko kale kale ali nasobela pa kashita katangilileko, lintu atile: “Mwisunguka pali ici; pantu inshita ileisa, iyo bonse aba mu nshishi bakomfwamo ishiwi [lya Mwana wa kwa Lesa], no kufumamo; abalecite fisuma bakabuukila ku mweo, na ’balebombe fibi bakabuukila ku bupingushi.”—Yohane 5:28, 29.

15. Bushininkisho nshi buntu Paulo na Anania bakwete ubwa kuti Yesu alibuushiwe?

¹⁵ Nga fintu tulandilepo kale, umutumwa Paulo alisumine mu kwima ku bafwa. Pa cishinte nshi? Kale aishibikwe nga Sauli wabipisha, kalamata wa Bena Kristu. Ishina fye lyakwe no kushimikwa fyaletiinya abasumina. Bushe na kuba, te ulya asuminishe ukupoolwa amabwe ukwa wa kufwile cisumino Stefani? (Imilimo 8:1; 9:1, 2, 26) Lelo, mu musebo wa kuya ku Damaseke, Kristu wabuushiwa alengele Sauli ukukutuluka, ukumupama na kafifi. Sauli aumfwile ishiwi aliti kuli wene: “Sauli, Sauli, cinshi undamatila? Awe atile, Ni ’mwe bani, mukwai? Na o atile, Ni ’ne Yesu untu iwe ulelamata.” Uyu Kristu wabuushiwa umo wine lyene akambishe Anania, uwaleikala mu Damaseke, ukuya ku ŋanda uko Sauli aali alepepa no kwisula amenso yakwe. Muli fyo, ukufuma ku ca kukumanya cabo cine, bonse babili Sauli na Anania balikwete imilandu iingi iya kusuminina mu kubuuka.—Imilimo 9:4, 5, 10-12.

16, 17. (a) Twaishiba shani ukuti Paulo tasumine mu mfundo ya ciGreek iya kuti umuntunse alikwata umweo mu kati uushifwa? (b) Lisubilo nshi ilyakosa lintu Baibolo ipeela? (AbaHebere 6:17-20)

¹⁶ Mona fintu Sauli, mutumwa Paulo, ayaswike lintu, pamo ngo Mwina Kristu walepakaswa, aletelwe pa ntanshi ya kwa Kateka Felikisi. Tubelenga pa Imilimo 24:15 ukuti: “[Ninkwate] citetekelo kuli Lesa . . . ica kuti kukabo kwima ku bafwa kwa balungama na ’bashalungama.” Ukwabulo kutwishika, Paulo tasumine mu mfundo sha ciGreek isha cisenshi isha kuti kwalibako umweo uushifwa mu kati ka bantu lelo uutwalilila ukubako pa numa ya mfwa nelyo ukuti uya mu kwikala pe samba lya calo. Asumine no kusambilisha ukutetekela mu kubuuka. Ico cali no kupilibula ukuti bamo baali no kupokelela ica bupe ca bumi bwabulo kufwa nge fibumbwa fya mupashi mu muulu capamo na Kristu na ku cintubwingi capilibwile ukupokelela ubumi pe sonde lyapwililika.—Luka 23:43; 1 Abena Korinti 15:20-22, 53, 54; Ukusokolola 7:4, 9, 17; 14:1, 3.

¹⁷ Muli ifyo Baibolo ilatulaya mu kulengama no kutupeele subilo lyakosa ilya kuti ukupitila mu kubuuka, abengi bali no kumona abatemwikwa babo na kabili pano pe sonde lelo pe samba lya mibele yapusanako nga nshi.—2 Petro 3:13; Ukusokolola 21:1-4.

Ukwaafwa Ukubomba ku Bali no Bulanda

18. (a) Cisolobelo nshi ica kwaafwa icakakwilwe pa Mabungano ya “Akatiina ka Bukapepa”? (Mona umukululo.) (b) Fipusho nshi filekabilwa ukwasukwa nomba?

¹⁸ Pali ino nshita tulafuluka kabili tulaba no bulanda bwesu. Cinshi cintu twingacita pa kupita muli ici ciputulwa ca nshita ica kufwilwa icakosa? Cinshi cintu bambi bengacita ku kwaafwa abo abali no bulanda? Mu kulundapo, cinshi cintu twingacita ku kwaafwa abafumaluka abo tukumanya mu butumikishi bwesu ubwa mwi bala abashakwata isubilo lya cine cine ilili lyonse kabili abo bali no bulanda? Kabili kusansamusha nshi kwalundwapo twingafumya muli Baibolo ukukuma ku batemwikwa besu abalaala utwa mfwa? Icipande cikonkelepo cili no kupeelako imitubululo imo imo.

[Amafutunoti]

Bushe Kuti Wayasuka?

◻ Mulandu nshi twingasosela ukuti imfwa mulwani?

◻ Ni shani fintu ababomfi ba kwa Lesa abalembwa mu Baibolo balangishe ubulanda bwabo?

◻ Lisubilo nshi lyabako ku batemwikwa abafwa?

◻ Cishinte nshi Paulo akwete ica kusumina mu kubuuka?

[Akabokoshi pe bula 8, 9]

Ukwaafwa Kubomba ku Bali no Bulanda

Pa Mabungano ya “Akatiina ka Bukapepa” ayacitilwe mu 1994-95, Watch Tower Society yabilishe ukukakulwa kwa broshuwa mupya uwakwata umutwe wa kuti Ilyo Untu Watemwa Afwa. Ulu ulupapulo lwa kukoselesha lwapangilwa ku kusansamusha abantu ukufuma ku nko shonse ne ndimi. Nga fintu pambi wamona kale kale, uyu broshuwa alangilila ubulondoloshi bwa Baibolo ubwayanguka ubwa mfwa ne mibele ya bafwa. Ne cacilapo kucindama, ebekesha ubulayo bwa kwa Lesa, ukupitila muli Kristu Yesu, ubwa kwima ku bafwa ukubwelela ku bumi mwi sonde lya paradise, ilyasangululwa. Mu cine cine alasansamusha abaloosha. E ico, alingile ukuba cisolobelo ca kwaafwa mu butumikishi bwa Bwina Kristu kabili alingile ukubomfiwa ku kubimbula ubuseko, ukufumamo amasambililo ya Baibolo aya mu ŋanda ayafulilako. Ifipusho fya kusambililamo fyalitantikwa mu kushilimuka mu mikululo mupepi na ku mpela ya ciputulwa cimo na cimo pa kuti ukupitulukamo kwayanguka ukwa fishinka fifimbilwe kwingacitwa no muntu wafumaluka uuli onse uuleloosha.

[Icikope pe bula 8]

Lintu Lasaro afwile, Yesu alililile

[Icikope pe bula 9]

Yesu abuushishe Lasaro ukufuma ku bafwa

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 7

First Mourning, kuli W. Bouguereau, ukufuma mu maslaidi ye glasi aya pa kutendekelako aya Photo-Drama of Creation, 1914