Mulandu Nshi uwa Kuibaka ku Kupepo Tulubi?
“Mwe twana, muleibaka ku tulubi.”—1 YOHANE 5:21.
1. Mulandu nshi ukupepa kwa kwa Yehova kwabelo kwalubuka ku kupepo tulubi?
YEHOVA te kalubi ka cela, icimuti, nelyo ilibwe. Te kuti ateekwe mwi tempele lya pe sonde. Apantu aba Mupashi wa maka yonse, uushimoneka ku bantunse, tacingacitika ukupange cipasho cakwe. Muli fyo, ukupepa kwasanguluka ukwa kwa Yehova kufwile ukulubukako umupwilapo ku kupepo tulubi.—Ukufuma 33:20; Imilimo 17:24; 2 Abena Korinti 3:17.
2. Fipusho nshi fyawamino kulangulukapo kwesu?
2 Nga uli kapepa wa kwa Yehova, lyene, kuti pambi waipusha auti, ‘Cinshi caba ukupepo tulubi? Ni shani fintu ababomfi ba kwa Yehova bali na maka ya kusengauka kwene mu nshita yapita? Kabili mulandu nshi wa kuibaka ku kupepo tulubi ilelo?’
Cintu Ukupepa Utulubi Kwaba
3, 4. Ni shani fintu ukupepo tulubi pambi kwingalondololwa?
3 Mu cinkumbawile, ukupepo tulubi kubimbamo ukusefya nelyo ukusefya kwa ntambi. Ukupepo tulubi kwaba kushinshimuna, ukutemwa, ukupepa, nelyo mucinshi wabamo kupepa ku kalubi. Kabili cinshi caba akalubi? Caba cipasho, ica kwimininako ica cintu cimo, nelyo icimpashanya, icili ca kutontapo ukuipeelesha. Ilingi line, ukupepo tulubi kulungikwa ukulola ku ca cine cine nelyo ku maka yatunganishiwa ayasumbukako ayasuminwa ukukwatamo ubumi (umuntunse, icinama, nelyo ukuteyanya). Lelo ukupepo tulubi kuti na kabili kwabeleshiwa ukukuma ku fintu fishabamo bumi (amaka nelyo ifibombelo fyabulo bumi fya cifyalilwa).
4 Mu Malembo, amashiwi ya ciHebere ayalosha ku tulubi ilingi line yakomaila pali bu ca fye, nelyo shaba ni numbwilo sha misuula. Pa kati ka ishi paba amashiwi yapilibulwa ‘icipasho cabaswa’ (mu kukonke shiwi, icabaswa); ‘icimpashanya caengwa, icipasho, nelyo akalubi’ (icamumungwa nelyo icafukumunwa); ‘akalubi ka makankamike’; ‘akalubi ka fye’ (ukukonke shiwi, umupu); kabili ‘imilando ya kupashanya.’ Ishiwi lya ciGreek eiʹdo·lon lipilibulwa “akalubi.”
5. Mulandu nshi cingasoselwe fyo te fipasho fyonse fyaba tulubi?
5 Te fipasho fyonse fyaba utulubi. Lesa umwine wine aebele abena Israele ukupanga ba kerubi ba golde babili aba pa cipao ca cipingo no kulenga ifimpashanya fya fibumbwa fya mupashi fya musango yo pa cifimbo ca mu kati ica nsalu sha mahema ikumi isha ca kwikalamo kabili pa cipembe calekenye Umwashila no Mwashilisha. (Ukufuma 25:1, 18; 26:1, 31-33) Ni bashimapepo fye balebombelamo beka e bamwene ifi fimpashanya ifyabombele maka maka nge cikope ca ba kerubi ba ku mulu. (Linganyeniko AbaHebere 9:24, 25.) Cili camwenekesha ukuti ifimpashanya fya mu cakwikalamo ifya ba kerubi tafyali no kushinshimunwa, apantu bamalaika balungami abene bene beka tabaali no kupokelela ukupepwa.—Abena Kolose 2:18; Ukusokolola 19:10; 22:8, 9.
Imimwene ya kwa Yehova iya Kupepo Tulubi
6. Mimwene nshi ya kwa Yehova iya kupepo tulubi?
6 Ababomfi ba kwa Yehova balaibaka ku kupepo tulubi pantu wene alakaanya ifibelesho fyonse fya kupepo tulubi. Lesa akambishe abena Israele ukukanapanga ifipasho nelyo nge fya kushinshimuna no kufipepa. Pa kati ka Mafunde Ikumi pasangwa aya mashiwi: “Wilacita cabaswa, icipasho ca cintu conse ca mu muulu ku muulu, nangu ca mu calo pa nshi, nangu ca mu menshi mwi samba lya calo: wilafishinshimuna, nangu kufibombela; pantu ne Yehova Lesa obe ndi Lesa wa kalumwa, uulingulwila amampuulu ya bashibo pa bana, pa ba nkulo iyalenga shitatu na pa ba nkulo iyalenga shine isha bampata; kabili uubelelo luse aba makana ba bantemwa no kubaka amafunde yandi.”—Ukufuma 20:4-6.
7. Mulandu nshi Yehova akanisha ukupepo tulubi konse?
7 Mulandu nshi Yehova akanisha ukupepo tulubi konse? Icikalamba ni pa kuti afwaisha ukuipeelesha kwapaatulwa, nga fintu cilangililwe pa muulu mu lya cibili ilya Mafunde Ikumi. Ukulundapo, asosele ukupitila muli kasesema wakwe Esaya ati: “Ine ndi Yehova, e shina lyandi; no bukata bwandi nshibupeela kuli umbi, nangu ukutashiwa kwandi ku fimpashanya.” (Esaya 42:8) Pa nshita imo, ukupepo tulubi kwabikile abena Israele mu citeyo ukufika ku cipimo ca kuti “abana babo abaume na bana babo abanakashi baipaile [fibanda, NW].” (Ilumbo 106:36, 37) Bakapepa ba tulubi tabakaana fye ukuti Yehova e Lesa wa cine lelo na kabili babombela amabuseko ya Cibambe cakwe cikalamba, Satana, pamo ne fibanda fyakwe.
Aba Cishinka pe Samba lya Kwesha
8. Bwesho nshi bwalolenkene na baHebere batatu Shadraki, Meshaki, na Abednego?
8 Bucishinka kuli Yehova nabo butulenga ukuibaka ku kupepo tulubi. Ici calangililwa ku ca kucitika icalembwa pali Daniele icipandwa 3. Pa kukupawila icipasho cikalamba ica golde cintu yaimike, imfumu ya Babiloni Nebukadnesari yalongenye ba mushika ba mu bufumu bwakwe. Ibumba lyakwe lyasanshishemo Shadraki, Meshaki, na Abednego—abakalamba batatu abaHebere aba mu fyalo fya bulashi fya Babiloni. Bonse abasangilwepo baali no kukontama pa ntanshi ya cipasho ku kulila kwa ciunda ca filimba fimo. Ici cali kwesha ku mulungu wine wine uwa Babiloni, Satana, ukulenga abaHebere batatu ukukontamine cipasho icaleimininako ubuteko bwa cina Babiloni. Elenganya ukuti uli palya.
9, 10. (a) AbaHebere batatu babuulile kwiminina nshi, kabili ni shani fintu balambwilwe? (b) Kukoselesha nshi kuntu Inte sha kwa Yehova bengapokako ukufuma ku nshila ya baHebere batatu?
9 Mona! AbaHebere batatu nabeminina. Baibukisha ifunde lya kwa Lesa ukukanapanga no kubombela utulubi nelyo ifipasho. Nebukadnesari abapeela ukusalapo—ukukontama nelyo ukufwa! Lelo muli bucishinka kuli Yehova, batila: “Nga cabe fi, Lesa uo tupepa ali na maka ya kututuula mwi lungu lya mulilo uulebilima, kabili mu kuboko kwenu, mwe mfumu, kuti atutuula. Lelo nga tacite ifi, cibe icaishibwa kuli imwe, mwe mfumu, ku milungu yenu ifwe tatwapepeko, na ku cimpashanya ca golde ico mwaimike tatwatooteko iyo.”—Daniele 3:16-18.
10 Aba babomfi ba cishinka aba kwa Lesa bapooswa mwi lungu lyakafiwa mu kucishamo. Ukusungushiwa pa kumona abantu bane baleenda mwi lungu, Nebukadnesari aita abaHebere batatu bafumemo, kabili bafuma ababulo kucenwa. Ilyo line fye imfumu yabilikisha aiti: “Acindikwe Lesa wa kwa Shadraki, Meshaki, na Abednego, uutumine malaika wakwe [umuntu wa kulenga bune mwi lungu], no kutuula ababomfi bakwe abamutetekela, abaalule cebo ca mfumu no kupeele mibili yabo mu kuti beshinshimuna nangu kutootelo mulungu onse, kano Lesa wabo. . . . Takuli mulungu umbi uwingapokolole fi.” (Daniele 3:28, 29) Bumpomfu bwa balya baHebere batatu bupayanya ukukoselesha ku Nte sha kwa Yehova sha kasuba ka lelo ukuba aba cishinka kuli Lesa, ukusungilila ukukanabuulamo lubali ukulola ku calo, no kusengauka ukupepo tulubi.—Yohane 17:16.
Utulubi Twacimfiwa mu Cilye
11, 12. (a) Calembwa nshi icibimbamo Yehova ne milungu ya tulubi capangilwe na Esaya? (b) Ni shani fintu imilungu ya nko yabombele lintu yasonsombelwe na Yehova?
11 Umulandu umbi uwa kuibakila ku kupepo tulubi wa kuti ukushinshimuno tulubi takwaafwa cintu. Nangu cingati utulubi tumo twapangwa na bantu pambi twingamoneka ngo tuli no bumi—ilingi line na kanwa, amenso, na matwi—te kuti tusose, ukumona, nelyo ukumfwa, kabili te kuti tucite nelyo cimo ku baipeelesha kuli twene. (Ilumbo 135:15-18) Ici calangilwe mu mwanda wa myaka walenga cinekonsekonse B.C.E., lintu kasesema wa kwa Lesa alembele pali Esaya 43:8-28 icaba, kwena, umulandu wa mu cilye pa kati ka kwa Yehova ne milungu ya tulubi. Muli wene abantu ba kwa Lesa Israele baali ku lubali lumo, ne nko sha ku calo ku lubali lumbi. Yehova asonsombele imilungu ya bufi ya nko ukulongola “ifya ntanshi,” ukusesema mu kulungika. Takwali nangu umo uwali na maka ya kucite fyo. Ukwalukila ku bantu bakwe, Yehova atile: “Ni mwe nte shandi . . . ni ne Lesa.” Inko tashali na maka ya kushininkisha ukuti imilungu yabo yaliko pa ntanshi ya kwa Yehova nelyo ifyo yali na maka ya kusesema. Lelo Yehova asobele ukonaulwa kwa Babiloni no kukakulwa kwa bantu bakwe baulwilwe.
12 Mu kulundapo, ababomfi ba kwa Lesa abalubulwa kuti basosa nga fintu calondololwa pali Esaya 44:1-8, ukuti baali ‘ba kwa Yehova.’ Umwine wine atile: “Ine ndi wa ntanshi kabili wa kupelelekesha, tapali mulungu umbi kano ine.” Takuli ca kupililikako ukufuma ku milungu ya tulubi. “Imwe muli nte shandi,” e fyo Yehova asosele na kabili ku lwa bantu bakwe, ukulundako kuti: “Bushe kuli umulungu umbi pamo na ine? Awe tapali Cilibwe icasansuka cimbi.”
13. Cinshi cintu ukupepo tulubi kusokolola pa lwa kwa kapepa wa tulubi?
13 Na kabili tuibaka ku kupepo tulubi pa mulandu wa kuti ukuibimba muli kwene cilanga ukubulwa amano. Mu kuba no lubali lwa cimuti cintu asala, kapepa wa tulubi apangako umulungu wa kupepa, kabili ku ciputusha cimbi akoshako mulilo ku kwipikilapo ifilyo fyakwe. (Esaya 44:9-17) Mwandi kutumpa! Kapanga no waipeelesha ku milungu ya tulubi akwate nsoni na kabili pa mulandu wa kukanaba na maka ya kupeela ubunte bwa kushinina ukushininkisha bulesa bwa tuko. Lelo buLesa bwa kwa Yehova bwabo bushingatwishikwa, pantu tasobele fye ukulubulwa kwa bantu bakwe ukufuma mu Babiloni lelo na kabili alengele kwene ukubako. Yerusalemu alikeelwemo cipya cipya, imisumba ya kwa Yuda yalikuulilwe cipya cipya, ne “tenga” lya Babiloni—umumana wa Yufrate—walikamine pamo nge ntulo ya kucingilila. (Esaya 44:18-27) Nga fintu Lesa na kabili asobele, Sailasi umwina Persia alicimfishe Babiloni.—Esaya 44:28–45:6.
14. Mu Cilye Capulishamo ica mu Kubumbwa konse, cinshi cikashininkishiwa mu kubelelela?
14 Imilungu ya tulubi yalufishe ulya mulandu wa mwi funde ukulosha kuli bulesa. Kabili icaponene Babiloni cili cashininkishiwo kuponena umunankwe wa muno nshiku, Babiloni Mukalamba, ubuteko bwa calo ubwa butotelo bwa bufi. Wene ne milungu yakwe yonse, ifisoko fya butotelo, ne fisolobelo fya kupepo tulubi bwangu bwangu fikaya kuli pe na pe. (Ukusokolola 17:12–18:8) Mu Cilye Capulishamo ica mu Kubumbwa konse, cikashininkishiwa lyene mu kubelelela ukuti Yehova eka e Lesa wa mweo kabili uwa cine no kuti alafikilisha Icebo cakwe ca busesemo.
Amalambo ku Fibanda
15. Cinshi cintu umupashi wa mushilo ne bumba litungulula ilya mu mwanda wa myaka wa kubalilapo fyalangilile ukulosha ku bantu ba kwa Yehova no kupepo tulubi?
15 Abantu ba kwa Yehova na kabili baibaka ku kupepo tulubi pa mulandu wa kuti batungululwa no mupashi wa kwa Lesa no kuteyanya. Ibumba litungulula ilya mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ilya babomfi ba kwa Yehova lyaebele Abena Kristu banabo ukuti: “Pantu ciyene ku [mupashi] wa mushilo, na kuli ifwe, te kumutwika icafina icacilamo iyo, kano ifi ififwile ukucitwa: ukutalukako ku fyaipailwo tulubi, na ku kulyo mulopa, na ku fyatitilwa, na ku bulalelale; ifyo nga muleibakako, ninshi mwawamya. Shalenipo.”—Imilimo 15:28, 29.
16. Mu mashiwi yobe yene, ni shani wingalumbulula cintu Paulo asosele pa lwa fyaipailwo tulubi?
16 Umulandu umbi uwa kuibakila ku kupepo tulubi wa kusengauko kupupe fibanda. Ukulosha ku Ca Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu, umutumwa Paulo aebele Abena Kristu ba ku Korinti ukuti: “Butukeniko ku kutootelo tulubi. . . . Ulukombo lwe paalo ulo tupaala, bushe te senge lya mu mulopa wa kwa Kristu? Umukate uyo tumokaula, bushe te senge lya mu mubili wa kwa Kristu? (ico kuli umukate umo, ifwe nelyo tuli abengi tuli umubili umo; pantu ifwe bonse tukumako ku mukate umo). Moneni ulutambi lwa bwina Israele umwabelo buntunse. Bushe abalya amalambo te be senge ba mu ciipailo? E ico ndetila shani? bushe ndetila icaipailwa akalubi cintu? napamo ukuti akalubi cintu? Iyo, ndetila ifyo Abena fyalo bepaya amalambo, bepaile fiwa, kabili Lesa iyo. Awe nshilefwaya imwe ukuba ne senge ne fiwa. Te kuti munwene mu lukombo lwa kwa [Yehova, NW] no lukombo lwa fiwa; te kuti muliile pe tebulo lya kwa [Yehova, NW] ne tebulo lya fiwa. Bushe nalimo tulenge [Yehova, NW] akalumwa, mwa? Bushe twakosa ukucila wene?”—1 Abena Korinti 10:14-22.
17. Mu mwanda wa myaka wa kubalilapo C.E., ni pe samba lya mibele nshi pantu Umwina Kristu aali no kulya inama iyaipailwe utulubi, kabili mulandu nshi?
17 Ulubali lumo lwa nama lwapeelwe lambo ku kalubi, iciputulwa cimo caile kuli bashimapepo, kabili kapepa akweteko cimo ku mutebeto. Nangu cibe fyo, ulubali lwa munofu kuti pambi lwashitishiwa mwi sokoni. Tacali ca kupanda amano ku Mwina Kristu ukuya kwi tempele lya tulubi ku kulye nama nelyo cingati taliile pamo ngo lubali lwa mpupo, pantu ici cali no kupunwisha bambi nelyo ukumukulila mu kupepa kwa bufi. (1 Abena Korinti 8:1-13; Ukusokolola 2:12, 14, 18, 20) Ukutuule nama ku kalubi tacayalwile umunofu, e co Umwina Kristu aali no kushitako pe sokoni. Na kabili taali na kwipusha pa lwa ntulo ya nama ipekanishiwe mu ŋanda. Lelo nga umo asosele ati yali “icaipailwa akalubi,” taali no kulya yene, ukusengauka ukupunwisha uuli onse.—1 Abena Korinti 10:25-29.
18. Ni shani fintu abo balelya icaipailwa ku kalubi bengabimbwamo mu fibanda?
18 Catontonkanishiwe ilingi line ukuti pa numa ya lupupo lwe lambo, umulungu wali mu nama kabili waingile mu mubili wa abo balelya yene pa mutebeto wa bakapepa. Apo abaleliila pamo bapangile icikakilo pa kati kabo abene, e co abo balelyako inama she lambo baali abakwakanako mu cipailo kabili bakwete icimuno pamo no mulungu wa cibanda uwaimininweko na kalubi. Ukupitila mu kupepo tulubi kwa musango yo, ifibanda fyacilikile abantu ukufuma ku kupepa Lesa wa cine fye eka. (Yeremia 10:1-15) Te ca kupapa ukuti abantu ba kwa Yehova baali no kulataluka ku fintu fyaipailwo tulubi! Bucishinka kuli Lesa, ukupokelela kwa butungulushi bwa mupashi wakwe wa mushilo no kuteyanya, no mupampamina wa kusengauka ukubimbwa mu kupupe fibanda nafyo fine fishininkisha ukuba inkosho sha maka ku kuibaka ku kupepo tulubi ilelo.
Mulandu Nshi wa Kukabila kwa Kuibaka?
19. Musango nshi wa kupepo tulubi waliko mu Efese wa pa kale?
19 Abena Kristu mu mukoosha baibaka ku kupepo tulubi pa mulandu wa kuti kwakwate misango iingi, kabili nelyo fye incitilo imo ya kupepo tulubi kuti yasuusulako icitetekelo cabo. Umutumwa Yohane aebele abasumina banankwe ati: “Muleibaka ku tulubi.” (1 Yohane 5:21) Uku kufunda kwalekabilwa pantu imisango iingi ya kupepo tulubi yalibashingulwike. Yohane alembele ukufuma ku Efese, umusumba uwaitumpile mu fibelesho fya buŋanga ne nshimi pa lwa milungu ya bufi. Efese akwete cimo ica fipapwa cinelubali ifya mu calo—itempele lya kwa Artemi, icifulo ca kushinako intalamisoka ne cifulo ca pa kati ica mpupo sha bucisenene. Uwa mano ya buntunse Heracleitus uwa ku Efese apashenye akashila ka mfifi akaleya ku cipailo ca lilye tempele ku mfifi ya bubifi, kabili alangulwike imibele ya pe tempele iyabipilako ukucila pali ilya iya finama. Muli fyo, Abena Kristu ba ku Efese bali no kwiminina abashangila ukulwisha ukupupe fibanda, bucisenene, no kupepo tulubi.
20. Mulandu nshi cali cakabilwa ukusengauka nelyo fye kupepo tulubi ukwacepesha?
20 Abena Kristu balekabila umupampamina wakosa pa kusengauka nangu fye kupepo tulubi kwacepesha pantu incitilo fye imo iya kupepa kuli Ciwa kuti yaafwilisha ukusonsomba kwakwe ukwa kuti abantunse te kuti batwalilile aba busumino kuli Lesa pe samba lya bwesho. (Yobo 1:8-12) Lintu alelanga Yesu “amabufumu yonse ya pano isonde no bukata bwa yako,” Satana atile: “Ndekupeela fyonse ifi nga wawa wampepa.” Ukukaana kwa kwa Kristu kwasumbwile ulubali lwa kwa Yehova ulwa fikansa fya bumulopwe bwa mu kubumbwa konse kabili kwashininkishe Ciwa ukuba uwa bufi.—Mateo 4:8-11; Amapinda 27:11.
21. Ukulosha kuli kateka wa ciRoma, cinshi cintu Abena Kristu ba busumino bakene ukucita?
21 Nangu fye basambi ba mu kubangilila aba kwa Yesu tabaali no kucita incitilo ya kupepa ukwafwilisha ulubali lwa kwa Satana ulwa fikansa. Nangu cingati balikwete umucinshi walinga kuli “bakateka abacilamo” aba kamfulumende, tabali na koca icinunkilo mu kucindika kateka wa ciRoma, nelyo fye nga ca kuti capindile ubumi bwabo. (Abena Roma 13:1-7) Muli uku kuloshako Daniel P. Mannix alembele ati: “Bena Kristu abanono nga nshi abacimbile, nelyo cingatila icipailo mu kuba no mulilo pali cene calesungilwa ilingi line mu cibansa ku busuma bwabo. Cintu fye umufungwa aali no kucita kusansa icinunkilo pa lubingu kabili alepeelwa Satefiketi we Lambo no kulekelwako. Na kabili calelondololwa mu kusakamanishisha kuli wene ukuti talepepa kateka; ukusumina fye imibele ya bulesa iya kwa kateka ngo mutwe wa buteko bwa ciRoma. Nalyo line, mupepi na Bena Kristu bonse tabashukile ishuko lya kufulumuka.” (Those About to Die, ibula 137) Nga waeshiwe mu musango umo wine, bushe kuti wakaana umupwilapo ukupepo tulubi?
Bushe Ukaibaka ku Kupepo Tulubi?
22, 23. Mulandu nshi ulingile ukuibakila ku kupepo tulubi?
22 Mu kumfwika, Abena Kristu balingile ukuibaka ku misango yonse ya kupepo tulubi. Yehova alapinda ukuipeelesha kwapaatulwa. AbaHebere batatu aba busumino bapayenye ica kumwenako cawama mu kukaana ukupepe cipasho cikalamba icaimikwe ne mfumu ya Babiloni Nebukadnesari. Mu mulandu wa mu cilye uwa mu kubumbwa konse uwalembelwe na Esaya, Yehova eka alangilwe ukuba e Lesa wa cine kabili uwa mweo. Inte shakwe sha Bwina Kristu sha mu kubangilila baali no kutwalilila ukutaluka ku fyaipailwo tulubi. Abengi aba cishinka pa kati kabo tabanakile ku kutitikisha mu kucitako nelyo fye ni ncitilo imo iya kupepo tulubi iyo iyali no kupanga ukukaanwa kwa kwa Yehova.
23 E co, lyene, bushe iwe pa lobe uleibaka ku kupepo tulubi? Bushe ulepeela Lesa ukuipeelesha kwapaatulwa? Bushe ulafwilisha bumulopwe bwa kwa Yehova no kutonda wene nga Lesa wa cine kabili uwa mweo? Nga ni fyo, cifwile ukuba mupampamina obe ukutwalilila ukwiminino washangila ukukaanya ifibelesho fya kupepo tulubi. Lelo fishinka nshi fyalundwapo ifya mu Malembo ifingakwaafwa ukuibaka ku kupepo tulubi ukwa misango yonse?
Finshi Fili Amatontonkanyo Yobe?
◻ Ukupepo tulubi cinshi?
◻ Mulandu nshi Yehova akanisha ukupepo tulubi konse?
◻ Kwiminina nshi kuntu abaHebere batatu babuulile ukulosha ku kupepo tulubi?
◻ Ni shani fintu abo balelya ifyaipailwo tulubi baali no kubimbwamo mu fibanda?
◻ Mulandu nshi tulingile ukuibakila ku kupepo tulubi?
[Icikope pe bula 23]
Nangu cingati ubumi bwabo bwalitiinishiwe, abaHebere batatu tabaali na kwingila mu kupepo tulubi