Icipandwa 8

Yehova Lesa Ali mwi Tempele Lyakwe Ilya Mushilo

Esaya 6:1-13

1, 2. (a) Ni lilali kasesema Esaya amwene icimonwa ce tempele? (b) Mulandu nshi Yehova alekele ukusenamina Imfumu Usia?

“MU MWAKA wa mfwa ya mfumu Usia, namwene Shikulu naikala pa cipuna icatumpuka kabili icasumbuka; ne fisempe fya ca kufwala cakwe fyaiswile mwi tempele pa nshi.” (Esaya 6:1) Ifi e fintu kasesema Esaya atendeka icipandwa calenga 6 ice buuku lyakwe. Ni mu mwaka wa 778 B.C.E.

² Imyaka iingi mu kuteka kwa myaka 52 uko Usia atekele Yuda, ifintu fyaliwene sana. Lesa alemutungilila mu fya nkondo, amakuule, ne fya bulimi, pantu “acitile icawama mu menso ya kwa Yehova.” Lelo ukuwama kwa fintu kwalimuletelele. Mu kupita kwa nshita, umutima wakwe walitakalele, ica kuti “afutwike kuli Yehova Lesa wakwe; aingile mwi tempele lya kwa Yehova ku kufutumwine fye fungo.” Pa mulandu wa uku kuitutumuna no kukalipila bashimapepo bamushimawile, Usia afwile uwa fibashi. (2 Imilandu 26:3-22) Ni lwa mupepi na iyi nshita e lyo Esaya atendeke bukasesema.

 3. (a) Bushe Esaya amona Yehova umwine mwine? Londololeni. (b) Cinshi Esaya amona, kabili mulandu nshi?

³ Tatwaebwa uko Esaya ali lintu amwene icimonwa. Lelo cintu amona ku menso ya buntu cili cimonwa fye, te Wa maka yonse umwine mwine amona, pantu “umuntu nangu umo tatala amona Lesa.” (Yohane 1:18; Ukufuma 33:20) Nalyo line, ukumona Kabumba, Yehova, nangu fye mu cimonwa, cintu ca kutiinya. Pa cipuna icatumpuka, icishibisha umulimo wakwe nge Mfumu ya muyayaya kabili Kapingula, pekele Kateka wa Kubumbwa Konse kabili Intulo ya kuteka kwalungama konse! Ifisempe fya mwingila wakwe uutali fyaisula mwi tempele. Esaya aletumwa ukubomba bukasesema ubuli no kukusha amaka ya kwa Yehova aya bumulopwe no bulungi bwakwe. Ali no kulangwa icimonwa ku kumupekanishisha uyu mulimo.

 4. (a) Mulandu nshi imimonekele ya kwa Yehova iya mu fimonwa kabili iyalembwa mu Baibolo ingabela ya mampalanya fye? (b) Cinshi casambililwako pa lwa kwa Yehova mu cimonwa ca kwa Esaya?

⁴ Esaya talondolwele imimonekele ya kwa Yehova mu cimonwa cakwe, nga fintu cashimikwa na Esekiele, Daniele, na Yohane. Kabili ifyo aba balondolola ifyo bamwene mu muulu fyalipusanapusana. (Esekiele 1:26-28; Daniele 7:9, 10; Ukusokolola 4:2, 3) Lelo tufwile ukwibukisha imibele ya ifi fimonwa ne mifwaile. Te kulondolola kwa cine cine ukwa fyo Yehova amoneka. Ilinso lya buntu teti limone ifya mupashi, na bongobongo wa buntu uwakwata umwa kupelela te kuti acetekanye ifya mu bwikashi bwa mipashi. E co, ifimonwa filondolola fye mu nshila abantunse bengomfwilamo ifyebo fili no kubilishiwa. (Linganyeniko Ukusokolola 1:1.) Tacilekabilwa ukulondolola imimonekele ya kwa Lesa mu cimonwa ca kwa Esaya. Naishiba ukupitila mu cimonwa ukuti Yehova ali mwi tempele lyakwe ilya mushilo no kuti wa mushilo ne fya bupingushi fyakwe fyalisanguluka.

Baserafi

 5. (a) Baserafi ni bani, kabili ili shina lyalola mwi? (b) Mulandu nshi baserafi baifimbila ifinso fyabo na makasa?

⁵ Kutikeni! Esaya akonkanyapo ati: “Na baserafi nabeminina pa muulu kuli wene: kwali na mapindo mutanda mapindo mutanda [6] kuli umo umo; yabili afimbako icinso cakwe, yabili afimbako amakasa yakwe, na yabili apupukilako.” (Esaya 6:2) Muli Baibolo yonse, ni muno fye muli Esaya icipandwa 6 e mwalumbulwa baserafi. Baserafi ukwabula no kutwishika ni bamalaika ababombela Yehova abakwata imilimo yakatamisha kabili abacindikwa, apantu baba lwa mupepi ne cipuna ca mu muulu ica kwa Yehova. Bapusanako ne Mfumu Usia wa cilumba, pantu bena babomba mu kuicefya nga nshi no bufuuke. Apantu baba pa ntanshi ya kwa Mulopwe wa mu muulu, bafimba ifinso fyabo ku mapindo yabili; kabili pa kucindikisha apa mushilo baba, bafimba amakasa yabo ku mapindo yambi yabili. Apo bapalama kuli Mulopwe wa Kubumbwa konse, baserafi baba abaicefya icine cine, pa kuti ubukata bufwile ukupeelwa Lesa tabupeelwe kuli bene. Ishina lya kuti “baserafi,” ilyalola mu kuti “aba mulilo” nelyo “ababilima ulubingu,” kuti lyapilibula ukuti balabelebesha ukubengeshima, lelo balafisa ifinso fyabo ku kubengeshima kwacilamo no bukata bwa kwa Yehova.

 6. Cifulo nshi ica baserafi ukulinganya na Yehova?

⁶ Baserafi babomfya amapindo yambi yabili ukupupukilako, kabili ukwabula no kutwishika, ukulela, nelyo ‘ukwiminininako,’ mu fifulo fyabo. (Linganyeniko Amalango 31:15.) Profesa Franz Delitzsch alandile pa lwa fifulo fyabo ati: “Kwena baserafi te kuti batuntikane pa muulu wa Waikala pa cipuna, lelo balelela pa muulu wa mwingila Wakwe uwaiswile ing’anda yonse.” (Commentary on the Old Testament) Ici cilemoneka icilimo amano. ‘Baiminine pa muulu’ wa kwa Yehova, te mu kuti balimucila, lelo balamupyungila, ukumunakila kabili abaiteyanya ukubomba.

 7. (a) Mulimo nshi baserafi babomba? (b) Mulandu nshi baserafi babilishisha bumushilo bwa kwa Lesa imiku itatu?

⁷ Kutikeni, nomba, kuli balya baserafi bakwata ishuko! “Baleankulana, no kutila, Wa mushilo, wa mushilo, wa mushilo, Yehova wa milalo, pano isonde ponse paisulapo ubukata bwakwe!” (Esaya 6:3) Umulimo wabo wa kushininkisha ukuti bumushilo bwa kwa Yehova bwabilishiwa no kuti ubukata bwakwe bwasuminwa mu kubumbwa konse, ukusanshako na pano isonde. Ubukata bwakwe bumwenwa mu fyo abumba fyonse kabili nomba line bukamonwa ku bekashi ba pe sonde bonse. (Impendwa 14:21; Amalumbo 19:1-3; Habakuki 2:14) Ukubilisha imiku itatu ukwa kuti “wa mushilo, wa mushilo, wa mushilo,” te bushininkisho bwa kuti Lesa abamo Batatu. Lelo miku fye itatu iya kukomaila pali bumushilo bwa kwa Lesa. (Linganyeniko Ukusokolola 4:8.) Yehova alipulamo sana muli bumushilo.

 8. Cinshi cacitika ilyo baserafi babilisha?

⁸ Nangula ca kuti impendwa ya baserafi tayalandwa, napamo baserafi ababa lwa mupepi ne cipuna ca bufumu baba mu mabumba ayengi. Baleankulana mu lwimbo lwa ciunda cisuma ukubilisha bumushilo no bukata bwa kwa Lesa. Cinshi twamona icacitika? Kutikeni na kabili ilyo Esaya atwalilila ati: “Ifya kukuulapo amengililo fyapungaila kwi shiwi lya walebila, ne ng’anda yaisulamo icushi.” (Esaya 6:4) Mu Baibolo, ilingi line icushi ne kumbi fiba bushininkisho bwingamonwa ubwa kubapo kwa kwa Lesa. (Ukufuma 19:18; 40:34, 35; 1 Ishamfumu 8:10, 11; Ukusokolola 15:5-8) Fimininako ubukata ubushingapalamako fwe bantunse.

Uushalinga, Lelo Asangululwa

 9. (a) Bushe icimonwa cayambukila shani Esaya? (b) Bupusano nshi bwamonwa pali Esaya ne Mfumu Usia?

⁹ Icimonwa ca cipuna ca kwa Yehova camukuma sana Esaya. Alemba ati: “E lyo natile, Kalanda kuli ine! Nafwa; pantu ndi muntu uwakowele milomo, kabili mu kati ka bantu abakowele milomo e mo naikala! Nafwa, pantu amenso yandi yamone Mfumu, Yehova wa milalo!” (Esaya 6:5) We bupusano ubukalamba pali Esaya ne Mfumu Usia! Usia apokolwele icifulo ca bushimapepo bwasubwa no kwingila Umwashila ukwabulo mwenso. Nangu ca kuti Usia alimwene ifya kutekapo inyali fya golde, ica kufutumwinapo ca golde, na matebulo ya “mukate wa ku Cinso,” tapokelelwe kuli Yehova nelyo ukupeelwa umulimo waibela. (1 Ishamfumu 7:48-50) Lelo kasesema Esaya wena tasuulile bushimapepo nelyo ukwingila mu miputule ya mwi tempele ashilingile ukwingilamo. Nalyo line, amona icimonwa ca kwa Yehova mwi tempele lyakwe ilya mushilo kabili akwata ishuko lya kutumwa mu kulungatika na Lesa. Ilintu baserafi tabapama no kulolesha pali Shikulu we tempele pa cipuna cakwe, Esaya asuminishiwa mu cimonwa ukumone “Mfumu, Yehova wa milalo!”

10. Mulandu nshi Esaya atiinina pa kumona icimonwa?

¹⁰ Ubupusano buli pali Lesa uwa bumushilo na Esaya uwa lubembu bwalenga Esaya ukuyumfwa uwakowela nga nshi. Ku mulandu wa mwenso, atila alafwa. (Ukufuma 33:20) Aumfwa uko baserafi balelumba Lesa ku milomo yasanguluka, lelo imilomo yakwe yalikowela kabili yacilamo ukukoweshiwa ku busali bwa milomo ya bantu aleikalamo abo omfwa imilandile yabo. Yehova wa mushilo, na babomfi bakwe bafwile ukuba aba mushilo. (1 Petro 1:15, 16) Nangu ca kuti Esaya alisalwa kale ukuba uwa kulandilako Lesa, ailuka ukuti mubembu kabili takwata milomo yasanguluka iyalinga ukulandilako Imfumu ya bukata iya mushilo. Cinshi aba mu myulu balacitapo?

11. (a) Cinshi serafi umo acita, kabili cinshi ici calangilile? (b) Ukutontonkanya pa fintu uyu serafi aebele Esaya kuti kwatwafwa shani lintu twayumfwa abashalinga ukuba babomfi ba kwa Lesa?

¹¹ Mu cifulo ca kusukula Esaya umuntuuntu fye ukufuma pa cinso ca kwa Yehova, baserafi bamwafwa. Icalembwa citila: “Lelo umo uwa muli baserafi apupuka aisa kuli ine, mu minwe yakwe mwali ikala lya mulilo, ilyo abuulile ku lumano pa ciipailo; ankumyako pa kanwa, no kutila, Mona, ili lyakukumya pa kanwa, amampuulu yobe nayafumiwapo, no lubembu lobe nalufimbwapo.” (Esaya 6:6, 7) Umulilo mu mampalanya walikwata amaka ya kusangulula. Pa kukumya imilomo ya kwa Esaya kwi kala lya mulilo ukufuma pa mulilo washila pa ciipailo, serafi alaya Esaya ukuti imembu shakwe nashifimbwapo ica kuti nomba Lesa kuti amusenamina no kumubomfya. Fintu ici citusansamusha na ifwe! Tuli babembu abashalinga kupalama kuli Lesa. Lelo twalilubulwa kwi lambo lya cilubula ilya kwa Yesu kabili Lesa kuti atusenamina kabili kuti twamupalama mwi pepo.—2 Abena Korinti 5:18, 21; 1 Yohane 4:10.

12. Ciipailo nshi Esaya amona, kabili umulilo wa mulimo nshi?

¹² Na cimbi iciletucinkulako ukuti ici cili cimonwa, “ciipailo” icalumbulwamo. (Linganyeniko Ukusokolola 8:3; 9:13.) Mwi tempele lya mu Yerusalemu mwali ifiipailo fibili. Pa ntanshi fye ya cipembe ca kwingilila Umwashilisha pali iciipailo cinono ica kocapo icushi ce fungo, kabili pa ntanshi ya bwingililo bwa mwashila pali iciipailo icikalamba ica malambo, apo umulilo waleaka pe. (Ubwina Lebi 6:12, 13; 16:12, 13) Lelo ifi fiipailo fya pe sonde fyali fimpashanya, fyaleimininako ifyacilamo. (AbaHebere 8:5; 9:23; 10:5-10) Cali mulilo waponene mu muulu e waocele ica kuninika pa ciipailo pa nshita Imfumu Solomone yalekupawila itempele. (2 Imilandu 7:1-3) Lelo nomba, umulilo wasangulule milomo ya kwa Esaya untu wafuma pa ciipailo cine cine, ica mu muulu.

13. Bwipusho nshi Yehova aipusha, kabili nani alundako ilyo atila “nani aletuila?”

¹³ Natukutikile pamo na Esaya. “Naumfwe shiwi lya kwa Shikulu liletila, Nani uo ndetuma? Nani aletuila? Na ine nati, Moneni, ine; ntumeni.” (Esaya 6:8) Cilemoneke fyo Yehova alefwaya Esaya asuke ubwipusho aipusha, apantu tapali kasesema umbi muli ci cimonwa. Nacimoneka apabuuta ukuti Yehova alefwaya Esaya abe nkombe yakwe. Lelo cinshi Yehova aipushisha ati, “Nani aletuila?” Intanshi Yehova acitila, “Nani uo ndetuma?” nomba alundako umbi pamo nankwe ilyo atila, “Nani aletuila?” Nani uyu alundako? Bushe te Mwana wakwe uwafyalwa eka, uwaishileba umuntunse, Yesu Kristu? E o, e uyu wine Lesa alelanda nankwe ilyo atile, “Natucite umuntu mu cata cesu.” (Ukutendeka 1:26; Amapinda 8:30, 31) Uyu uli mu mansa sha mu muulu pamo na Yehova kanshi, Mwana wakwe uwafyalwa eka.—Yohane 1:14.

14. Bushe Esaya ayasuka shani ku bwite bwa kwa Yehova, kabili cinshi twingasambililako?

¹⁴ Esaya ayasuka ukwabula ukushingashinga! Te mulandu no bukombe ali no kutumwa, ilyo line fye ayasuka ati: “Moneni, ine; ntumeni.” Kabili tepwishe ico ali no kunonkelamo nga abomba uyo mulimo. Ukuitemenwa kwakwe cintu icisuma icingapashanyako ababomfi ba kwa Lesa bonse lelo, abakwata umulimo wa ‘kubila imbila nsuma ya bufumu ku fyalo fyonse.’ (Mateo 24:14) Balakakatila ku mulimo wabo ukwabulo kuleka no kupwishishisha “ubunte ku nko shonse,” nge fyacitile Esaya te mulandu abantu bakaane. Kabili balatwalilila mu kuicetekela kwati ni Esaya, pa kwishibo kuti uwabapeela insambu ya kushimikila untu wapulamo.

Umulimo wa kwa Esaya

15, 16. (a) Finshi Esaya ali no kweba “aba bantu,” kabili bali no kucita shani? (b) Bushe ifyo abantu bacitapo, mulandu wa kwa Esaya? Londololeni.

¹⁵ Yehova nomba alondolola ifyo Esaya ali no kusosa ne fyo abantu bali no kucita ati: “Kabiye, katile kuli aba bantu: Umfweni no kuumfwa, lelo mwiiluka. Moneni no kumona, lelo mwiishiba. Lenge mitima ya aba bantu ukukutwa, komya na matwi yabo, shingula na pa menso yabo, epali bamona mu menso yabo, baumfwa na mu matwi yabo, ne mitima yabo yailuka, kabili babwela no kuundapwa.” (Esaya 6:9, 10) Bushe calola mu kuti Esaya ali no kulandilapo fye ukwabula no mucenjelo no kutalusha abaYuda, ukubalenga baba abalwani na Yehova? Awe iyo! Aba bantu ba kwa Esaya abo alangulukilako. Lelo amashiwi ya kwa Yehova yalangilila ifyo abantu bali no kucitapo pa bukombe bwakwe, te mulandu na fintu Esaya abomba umulimo wakwe mu cishinka.

¹⁶ Abantu e bali no bwafya. Esaya ali no kulanda na bo libili libili ukubebo kuti “umfweni no kuumfwa,” lelo tabakasumine ubukombe nelyo ukwiluka. Abengi bali no kuba abomankonso kabili tabali na kucitapo nangu cimo, kwati ni mpofu kabili bankomamatwi. Ukuya kuli bene libili libili, Esaya ali no kuleka “aba bantu” balangishe ukuti tabalefwaya ukwishiba. Ici cili no kushinina ukuti tabalefwaya ukumfwa nelyo ukwiluka ubukombe bwa kwa Esaya—ubuli bukombe Lesa alefwaya bomfwe. Ifi fine e fyo cili na ku bantu lelo! Abengi sana balakaana ukukutika ku Nte sha kwa Yehova ilyo shileshimikila imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa ubuleisa.

17. Lintu Esaya aipusha ati, “Ukufika ku nshita nshi?” cinshi aleipushapo?

¹⁷ Esaya asakamikwa: “Na ine nati, Bushe ukufika ku nshita nshi, mwe Shikulu? Na o ati, Ukufika ilyo imishi yatobeka, mwabulamo umwikashi, na mayanda yabulamo umuntu, ne mpanga yashala amapopa, ukufika ilyo Yehova atalushisha abantu ukutali, no mwalekeleshiwa mwabo mwingi mu kati ka calo.” (Esaya 6:11, 12) Ubwipusho bwa kuti, “Ukufika ku nshita nshi?” tabulolele mu kuti Esaya alefwaya ukwishiba ubutali bwa nshita ali no kutwalilila ukushimikila kuli aba bantu bashicitapo nangu cimo. Lelo icimusakamike bantu kabili aipusha ati kufika ku nshita nshi ububi bwabo ubwa ku mupashi bwali no kutwalilila ne shina lya kwa Yehova ukuseebanishiwa pe sonde. (Moneni Amalumbo 74:9-11.) E co lyene, kufika ku nshita nshi imibele ya bupumbu ili no kutwalilila?

18. Kufika lilali imibele yabipa iya ku mupashi iya bantu ili no kutwalilila, kabili bushe Esaya ali no kumonako ukufikilishiwa kwa uku kusesema?

¹⁸ Iye, icasuko ca kwa Yehova calangilile fyo imibele yabipa iya ku mupashi ili no kutwalilila ukufika fyonse ififuma mu kukanaumfwila Lesa ifyalandwa mu cipingo cakwe fikacitike. (Ubwina Lebi 26:21-33; Amalango 28:49-68) Uluko luli no konaika, abantu bakasendwa, ne calo cikashala icibolya. Esaya takabeko ilyo Yerusalemu ne tempele fikalaonaulwa ku fita fya bena Babele mu 607 B.C.E., nangu ca kuti ali no kusesema pa myaka ukucila 40, ukushinta na mu kuteka kwa kwa Hisekia, icishikulula ca Mfumu Usia. Lelo Esaya ali no kukakatila ku mulimo wakwe ukufikila imfwa yakwe, ilyo kwashala imyaka ukucila pali 100 pa kuti icalo conaulwe.

19. Nangu ca kuti uluko luli no kubungulwa ngo muti, cinshi Lesa alaya Esaya?

¹⁹ Ubonaushi ubuli no kulenga Yuda ukuba “impanga yashala amapopa” tabwakafilwe ukwisa, lelo kuli isubilo. (2 Ishamfumu 25:1-26) Yehova alaya Esaya ati: “[Kukashalamo] ica pe kumi ca muli bene, na bo bakabwekeshapo ukuba ku kupwishishiwa, ngo muterebinti kabili ngo muoke, intu pa kubungulwa kwashalako icishiki. Ubufyashi bwa mushilo e cishiki ca uko.” (Esaya 6:13) Cine cine, “ica pe kumi . . . ubufyashi bwa mushilo,” buli no kushala, kwati cishiki ca cimuti nga cabungulwa. Ubu bulayo ukwabula no kutwishika, bwasansamusha Esaya, pantu abashalako ba mushilo bali no kusangwa mu kati ka bantu bakwe. Nangu ca kuti ulu luko lwaocewa umuku na umbi, kwati cimuti icaputulwa ku kukoseshako umulilo, icishiki cacindama ica cimuti ca mampalanya ica Israele cili no kushala. Cikaba bufyashi ubwa mushilo kuli Yehova. Ici mu kupita kwa nshita cili no kupuuka na kabili, ne cimuti cikamena kabili.—Linganyeniko Yobo 14:7-9; Daniele 4:26.

20. Bushe ulubali lwa kulekelesha ulwa kusesema kwa kwa Esaya lwafikilishiwe shani pa kubala?

²⁰ Bushe ifyebo fya uku kusesema fyalicitike? Ee. Ilyo papitile imyaka 70 apo icalo ca Yuda capomwenwe, abashalapo abaletiina Lesa balibwelele ukufuma muli bunkole bwa ku Babele. Balikuulile itempele no musumba, no kubwesha ukupepa kwa cine na kabili mu calo. Uku kubweshiwa kwa baYuda ku calo Lesa abapeele e kwalengele ukusesema uko Yehova asesemene muli Esaya kufikilishiwe umuku wa bubili. Kwali no kuba shani uko kufikilishiwa?—Esra 1:1-4.

Ukufikilishiwa Kumbi

21-23. (a) Ni muli bani ukusesema kwa kwa Esaya kwafikilishiwe mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, kabili kwafikilishiwe shani? (b) Bushe “ubufyashi bwa mushilo” ubwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo bwali ni bani, kabili bwapuswike shani?

²¹ Umulimo wa kusesema Esaya apeelwe wali cinshingwa ca mulimo untu Mesia, Yesu Kristu, ali no kwisabomba imyaka 800 pa numa ya nshita ya kwa Esaya. (Esaya 8:18; 61:1, 2; Luka 4:16-21; AbaHebere 2:13, 14) Nangu ca kuti Yesu alikulapo pali Esaya, na o wine aliitemenwe ukutumwa na Wishi wa ku muulu. Atile: “Moneni, naisa ku kucito kufwaya kwenu.”—AbaHebere 10:5-9; Amalumbo 40:6-8.

²² Yesu na o alibombele umulimo atuminwe mu cishinka filya fine Esaya acitile, kabili na o wine abantu tabamumfwile. AbaYuda ba mu nshiku sha kwa Yesu balingene fye na ba mu nshiku sha kwa Esaya ico na bo bene tabaumfwilile ubukombe. (Esaya 1:4) Yesu alebomfya sana imilumbe mu butumikishi. E calengele abasambi ukumwipusha ati: “Ni pa mulandu nshi musosela kuli bene mu milumbe?” Na o pa kwasuka atile: “Ico ni kuli imwe kwapeelwo kwishibe fya nkama ifya bufumu bwa mu muulu, lelo kuli aba takwapeelwa. Ni pa mulandu uyu nsosela kuli bene mu milumbe; pantu balelolesha no kumona iyo, kabili baleumfwa no kutesha iyo nangu kwiluka. Kuli abo kulefishiwa icaseseme Esaya, aciti: Ukuumfwa mukomfwa, no kwiluka iyo; ukulolesha mukalolesha, no kukutuluka iyo. Pantu imitima ya aba bantu yalikutwa, na matwi yabo bomfwa no bwafya, na menso yabo nabashibatika, epali bamona ku menso yabo, no kuumfwa ku matwi, no kwiluka ku mitima, no kwaluka no kuleka mbaposhe.”—Mateo 13:10, 11, 13-15; Marko 4:10-12; Luka 8:9, 10.

²³ Pa kwambula Esaya, Yesu alelondolola ukuti kulya kusesema kwalefishiwapo na mu nshiku shakwe. Imitima ya bantu abengi yali nge ya baYuda mu nshiku sha kwa Esaya. Balikeene ukucitapo icili conse pa bukombe bwakwe kabili na bo bene balyonawilwe. (Mateo 23:35-38; 24:1, 2) Ici cabacitikile ilyo imilalo ya bena Roma ukutungululwa na Mushika Titus yasanshile Yerusalemu mu 70 C.E. no kubongolola umusumba ne tempele lya uko. Lelo bamo bamo balikutike Yesu no kusanguka abasambi bakwe. Yesu atile aba “ba nsansa.” (Mateo 13:16-23, 51, NW) Alibeshibishe ati nga bamona “Yerusalemu naushingwa ku milalo,” balingile ukutampa ‘ukufulumukila ku mpili.’ (Luka 21:20-22) Na muli fyo “ubufyashi bwa mushilo” ubwatetekele kabili ubwapangilwe ukuba uluko lwa ku mupashi, “Israele wa kwa Lesa,” bwalipuswike.a—Abena Galatia 6:16.

24. Bushe Paulo abomfeshe shani ukusesema kwa kwa Esaya, kabili cinshi ci cilangilila?

²⁴ Mupepi no mwaka wa 60 C.E., umutumwa Paulo ali alelindikwa mu ng’anda ya cifungo mu Roma. Akuutenye “intungulushi sha baYuda” pamo na bambi kabili “alabakolobondelamo, ukushininkishe fya bufumu bwa bwa Lesa.” Ilyo abengi bakeene ukumfwa ubukombe bwakwe, Paulo abalondolwelele ukuti ici calefikilisha ukusesema kwa kwa Esaya. (Imilimo 28:17-27; Esaya 6:9, 10) Kanshi abasambi ba kwa Yesu babombeleko umulimo wapala uwa kwa Esaya.

25. Cinshi Inte sha kwa Yehova isha lelo shailuka, kabili cinshi shicitapo?

²⁵ Na lelo, Inte sha kwa Yehova shaliluka ukuti Yehova Lesa ali mwi tempele lyakwe ilya mushilo. (Malaki 3:1) Na bo batila “Moneni, ine; ntumeni,” kwati ni Esaya. Balasabankanya mu kupimpa ubukombe bwa kusoka pa lwa mpela ipalamine iya cino calo cabipa. Lelo, nga fintu Yesu alandile, banono abacitapo cimo pa kuti bakesepusuka. (Mateo 7:13, 14) Cine cine, ba nsansa abateyamika imitima yabo ku kukutika no “kuundapwa”!—Esaya 6:8, 10.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 94]

“Moneni, ine; ntumeni.”

[Icikope pe bula 97]

“Ukufika ilyo imishi yatobeka, mwabulamo umwikashi”