Icipandwa 21

Ukupepa kwa Cine Kwalunduluka Kwakumana Isonde Lyonse

Esaya 60:1-22

 1. Bukombe nshi ubwa kukoselesha busangwa muli Esaya icipandwa 60?

ICIPANDWA 60 ica kwa Esaya calembwa nge lyashi lya kucincimusha. Mu fikomo fya kwiswila, twaobelwa no bulondoloshi bumo ubwa kupapusha. Ifya kucitika fyalekanalekana fyalondololwa mu kukonkana, fyasuka fyatufisha na ku nsondwelelo ya kucincimusha. Ici cipandwa calondolola bwino nga nshi ifyo ukupepa kwa cine kwabweshiwe mu Yerusalemu wa pa kale ne fyo ukupepa kwa cine lelo kukumene isonde lyonse. Kabinge, calanda na pa mapaalo ya muyayaya ayabakilwa bakapepa bonse aba cishinka aba kwa Lesa. Bonse umo umo kuti twayafwilishako muli uku kufishiwapo kwa ici ciputulwa ca kucincimusha ica kusesema kwa kwa Esaya. Lekeni kanshi tucibebete bwino.

Ulubuuto Lwabalika mu Mfifi

 2. Fyebo nshi umwanakashi uuleele mu mfifi aebwa, kabili mulandu nshi cipamfishe ukuti omfwile ifi fyebo?

² Amashiwi ya kwiswila aya muli ici cipandwa ca kwa Esaya yalungatikwa ku mwanakashi uuli no bulanda. Cilemoneka kwati nalaala pa nshi ubukupeme mu mfifi iyatoola. Apo pene, ulubuuto lwabalika mu mfifi ilyo Yehova abilikisha ukubomfya Esaya ati: “Ima, [we mwanakashi, NW], balika, pantu lwaisa ulubuuto lobe, ubukata bwa kwa Yehova [bwabalikila, NW] pali iwe.” (Esaya 60:1) Na cine, uyu “mwanakashi” afwile ukwima no kubengeshimya ubukata bwa kwa Lesa! Mulandu nshi ici cibelele icapamfye fyo? Ukusesema kwatwalilila akuti: “Mona, imfifi ikalamba ikafimba pano isonde, ne kumbi ilyafitula pa bantu na bantu, lelo Yehova [akabalikila, NW] pali iwe, ubukata bwakwe bukamonekela pali iwe.” (Esaya 60:2) Pa kuti ciwamine abali mupepi na wene abacili balepulumpunta mu mfifi, uyu “mwanakashi” afwile ‘ukubalika.’ Cinshi cikatumbukamo? ‘Inko shikesa ku lubuuto lobe, ne shamfumu ku kubeeka kwa kubalika kobe.’ (Esaya 60:3) Muli aya mashiwi ya kwiswila e mwaba ubupilibulo bwa mulandu walalondololwa bwino sana mu fikomo fikonkelepo—no yu mulandu wa kuti, ukupepa kwa cine kulingile ukukumana isonde lyonse!

 3. (a) Bushe uyu “mwanakashi” nani? (b) Cinshi ico uyu “mwanakashi” alaalila mu mfifi?

³ Nangu ca kutila alelanda pa fikacitika ku ntanshi, Yehova aeba uyu “mwanakashi” ukuti ulubuuto lwakwe “lwaisa.” Ici cilekomaila pa kuti uku kusesema kukafishiwapo nangu cikabe shani. “Umwanakashi” uulelandwapo ni Sione, nelyo Yerusalemu, umusumba wa bwangalishi uwa kwa Yuda. (Esaya 52:1, 2; 60:14) Uyu musumba wimininako icalo ca Yuda conse. Pa nshita uku kusesema kulefishiwapo umuku wa kubalilapo, uyu “mwanakashi” asangwa nalaala mu mfifi, umo aaba ukutula fye ilyo Yerusalemu aonawilwe mu 607 B.C.E. Lelo, mu 537 B.C.E., abashalapo ba cishinka pa baYuda bankole babwelela ku Yerusalemu kabili babwesha ukupepa kwasanguluka. Kuli pele pele, Yehova alenga ulubuuto ukubalikila pa “mwanakashi,” wakwe kabili abantu bakwe ababweshiwa basanguke ntulo ya lubuuto mu nko ishaba mu mfifi ya ku mupashi.

Ukufishiwapo Kukalamba

 4. Ni bani pali lelo bemininako uyu “mwanakashi” pano isonde, kabili ni kuli bani bambi uko ifi fyebo fya kusesema fibomba?

⁴ Ico tulefwaisha ukwishiba muli aya mashiwi ya kusesema nacicila pali filya yafishiwe pali Yerusalemu wa pa kale. Pali lelo “umwanakashi” wa kwa Yehova uwa ku muulu pano isonde emininwako na “Israele wa kwa Lesa.” (Abena Galatia 6:16) Pa nshita yonse iyo ulu luko lwa ku mupashi lwabako, ukutula pa Pentekoste wa mu 33 C.E. ukufika na lelo, lwalikwata abantu basubwa no mupashi abafika kuli 144,000, “abalubwilwe pe sonde” abalolela ukuteka pamo na Kristu mu muulu. (Ukusokolola 14:1, 3) Ukufishiwapo kwa muno nshiku ukwa kwa Esaya icipandwa 60 kulanda maka maka pa ba muli ba 144,000 abacili no mweo pano isonde muli shino “nshiku sha kulekelesha.” (2 Timote 3:1) Uku kusesema kulanda na pa banabo ba Bena Kristu basubwa, “ibumba likalamba” ilya “mpaanga shimbi.”—Ukusokolola 7:9; Yohane 10:11, 16.

 5. Ni lilali aba muli Israele wa kwa Lesa abali aba mweo baisangile ukuti balilaala mu mfifi, kabili ni lilali ulubuuto lwa kwa Yehova lwabalikile pali bene?

⁵ Pa nshita inono ku kutendeka kwa ba1900, kuti twatila aba muli Israele wa kwa Lesa abaali bacili pe sonde baisangile ukuti balilaala mu mfifi. Inkondo ya calo iya kubalilapo yapwile ninshi bacili mu mibele yalondololwa mu mampalanya mwi buuku lya Ukusokolola—e kuti ifitumbi fyabo fyaleele “mu musebo wa musumba ukalamba uwitwa [lwa ku mupashi, NW] Sodomu na Egupti.” (Ukusokolola 11:8) Lelo mu 1919, Yehova alengele ulubuuto lwakwe ukubalikila pali bene. Na bo, balimine no kubengeshimya ulubuuto lwa kwa Lesa, ukubilisha imbila nsuma pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa, ukwabulo mwenso.—Mateo 5:14-16; 24:14.

 6. Bushe icalo mu cinkumbawile cayankula shani ku kubilisha kwakuma ukubapo kwa kwa Yesu mu bufumu, lelo ni bani baisa ku lubuuto lwa kwa Yehova?

⁶ Pa kusongwa kuli Satana, umukalamba wa “bamwandanshi ba mfifi ino,” abantu mu cinkumbawile balikaana ukwankula ku kubilisha kwakuma ukubapo kwa kwa Yesu Kristu mu bufumu, uwaba e “lubuuto lwa calo.” (Abena Efese 6:12; Yohane 8:12; 2 Abena Korinti 4:3, 4) Nalyo line, abantu imintapendwa balisa ku lubuuto lwa kwa Yehova, ne “shamfumu” kumo (abasanguka impyani shasubwa isha Bufumu bwa mu muulu) ne “nko” (ibumba likalamba ilya mpaanga shimbi).

Ukulunduluka Kwalenga Ukusekelela Kwine Kwine

 7. Fintu nshi ifya kucincimusha uyu “mwanakashi” amona?

⁷ Yehova atwalilila ukulanda pa mutwe wa lyashi uwaba pali Esaya 60:3, kabili aeba uyu “mwanakashi” ifyebo na fimbi ati: “Inwina amenso yobe konse konse, umone.” Ilyo uyu “mwanakashi” acite fyo, ifyo amona fyamucincimusha nga nshi—amona abana bakwe baleisa ku mwabo! ‘Bonse bene balongana, baisa kuli iwe, abana bobe abaume baleisa fye ukufumo kutali, abana bobe abanakashi bakasendwa kabafu ku baleshi.’ (Esaya 60:4) Ukubilisha pa lwa Bufumu pa kati ka nko ukwatendeke mu 1919 kwalengele ukuti “abana baume” na “bana banakashi” basubwa na bambi abashaifulila bailunde kuli Israele wa kwa Lesa. E fyo Yehova acitile pa kuti akumanishe impendwa yasobelwe iya ba 144,000, abakateka na Kristu.—Ukusokolola 5:9, 10.

 8. Finshi fyalenga Israele wa kwa Lesa ukubo wa nsansa ukutula 1919?

⁸ Uku kusanduluka kwalengele ukusekelela. ‘E lyo ukamona no kwanguka pa menso, no mutima ukatuluntunta no kukula; pantu ubucindami bwa kuli bemba bukaalukila kuli iwe, ifyuma fya nko fikesa kuli iwe.’ (Esaya 60:5) Ukulonganikwa kwa basubwa muli ba1920 na ba1930 kwaletele insansa ishingi kuli Israele wa kwa Lesa. Lelo, paliba na cimbi icabalenga ukusekelela. Pali bufi ukutula pa kati ka ba1930, abantu abaali kale muli “bemba” wa bantunse abanunuka kuli Lesa balifuma mu nko shonse ukwisa ku kupepela pamo na Israele wa kwa Lesa. (Esaya 57:20; Hagai 2:7) Aba bantu tabapepa Lesa ukulingana ne fyo cila muntu alefwaya. Lelo, besa kuli uyu “mwanakashi” wa kwa Lesa no kuilunda ku mukuni wa kwa Lesa uwaikatana. Pa mulandu wa ici, ababomfi ba kwa Lesa bonse balafwilishako muli uku kulunduluka kwa kupepa kwa cine.

Inko Shalongana Pamo mu Yerusalemu

9, 10. Ni bani bamonwa balongana pamo mu Yerusalemu, kabili Yehova abapokelela shani?

⁹ Pa kulondolola uku kulunduluka, Yehova abomfya ifilangililo ifyo abantu abaikele pa nshita Esaya aliko baishibe. Uyu “mwanakashi,” intanshi aceeceetela icitungu ca ku kabanga pa ncende engamona bwino iya pa lupili lwa Sione. Cinshi amona? “Ubwingi bwa ngamali bukakufimba, imisepela ya ngamali ya ku Midiani na Efa, shonse shiine isha ku Sheba shikesa, shikaleta golde na libani, shikabile fya kutasha Yehova.” (Esaya 60:6) Ilongo lya ngamali ishinininwepo na bayendo ba makwebo aba mishobo yalekanalekana shilepita ukukonka imisebo yaya ku Yerusalemu. (Ukutendeka 37:25, 28; Abapingushi 6:1, 5; 1 Ishamfumu 10:1, 2) Ingamali shili mpanga yonse, kwati lyeshi likumene icalo conse! Abayendo baleta ifya bupe ifyaumo mutengo, icilelangilila ukuti aba basulushi beshile ku kucito mutende. Balefwaya ukupepa Yehova no kumupeele fyawamisha ukulingana na maka yabo.

¹⁰ Aba basulushi ba makwebo te beka abali pali ulu lwendo. “Imikuni yonse ya ku Kedari ikalonganiwa kuli iwe, basukusuku ba ku Nebayote bakakupyungila.” Cine cine, na ba mishobo ilya iteke nama na bo bali pa lwendo lwa kuya ku Yerusalemu. Baisa ne fya bupe fya pa fikwatwa fyabo ifyaumo mutengo—imikuni ya mpaanga—no kuipeela abene ku kuba bakapyunga. Bushe Yehova alabapokelela shani? Atila: “Bakanina pa ciipailo candi nabasuminishiwa, kabili nkacindamike ng’anda yandi iyayemba.” (Esaya 60:7) Yehova apokelela ifya bupe fyabo, ifikabomfiwa mu kupepa kwasanguluka.—Esaya 56:7; Yeremia 49:28, 29.

11, 12. (a) Finshi uyu “mwanakashi” amona ilyo alelolesha lwa ku masamba? (b) Mulandu nshi abengi baleyangufyanishisha ukuya ku Yerusalemu?

¹¹ Yehova nomba aeba “umwanakashi” ukulolesha ku citungu ca ku masamba, kabili aipusha ati: ‘Finshi ifi ifileisa filepupuka nge kumbi, nge nkunda ku miinshi ya shiko?’ Yehova umwine aasuka ati: “Pantu ifishi ne naamba fikanindila, ne ngalaba sha ku Tarshishi e ntanshi, ku kuleta abana bobe abaume ukufumo kutali, na silfere wabo na golde wabo bali na fyo, bese kwi shina lya kwa Yehova Lesa obe, ku Wa mushilo wa kwa Israele, pantu akucindamika.”—Esaya 60:8, 9.

¹² Elenganyeni ukuti mwiminine no yu “mwanakashi,” mulelolesha lwa ku masamba bushilya bwa Bemba Mukalamba. Finshi mwamona? Mwamona ikumbi apatali mulemoneka no tuntu utwabuuta twishile tulepupuka panono panono pa muulu wa menshi. Tulemoneka nge fyuni, lelo ilyo twapalama, e lyo mwamona ukuti ni ngalaba ninshi na matanga ya shiko nayema. Shafumo “kutali.”a (Esaya 49:12) Pali ingalaba ishingi nga nshi ishilebutukisha ukulola ku Sione ica kuti shilemoneka fye kwati lilongo lya nkunda ishileya uko shikala. Cinshi ingalaba shafule fyo shileyangufyanishishe fi? Pantu bakapepa ba kwa Yehova abo shisendele ukufuma ku fyabu fya kutali balefwaisha ukufika bwangu. Pantu bonse abalefika—babe bena Israele nelyo bambi bambi, abafumine ku kabanga nelyo ku masamba na lwa mupepi nelyo ku ncende sha kutali—baleyangufyanya ukuya ku Yerusalemu ku kuyaipeela abene na fyonse ifyo bakwata kuli Yehova, Lesa wabo.—Esaya 55:5.

13. Muno nshiku, “abana baume” na “abana banakashi” ni bani, nge “fyuma fya nko” ni bani?

¹³ Mwandi ifi fili filangililo fyaumfwika Esaya 60:4-9 yalondolwelamo ukulunduluka kwa mwi sonde lyonse ukwacitika ukutula ilyo “umwanakashi” wa kwa Yehova atendeke ukubalika mu mfifi ya cino calo! Ababalilepo ukwisa “bana abaume” na “bana abanakashi” aba muli Sione wa mu muulu, abasangwike Abena Kristu basubwa. Mu 1931 aba bailengele ukwishibikwa ku cintubwingi ukuti ni Nte sha kwa Yehova. Lyene ikumbi lya bantu abafuuka, “ifyuma fya nko,” kabili “ubucindami bwa kuli bemba,” balyangufyenye ukwisa ku kuilunda ku bashalapo aba muli bamunyina kwa Kristu.b Pali lelo aba bonse ababomfi ba kwa Yehova ukufuma ku ncende shonse ishe sonde na ku fikulilo fyapusanapusana bailunda kuli Israele wa kwa Lesa mu kulumbanya Shikulu Mulopwe wabo, Yehova, na mu kusansabika ishina lyakwe ukuti e shina lyakulisha pa mashina yonse mu bubumbo bonse.

14. Caba shani ukuti abaleisa ‘banina pa ciipailo [ca kwa Lesa]’?

¹⁴ Kanshi calola mwi, ukuti aba abaleisa ukufuma mu nko ‘banina pa ciipailo [ca kwa Lesa]’? Ilambo libiikwa pa ciipailo. Umutumwa Paulo abomfeshe amashiwi ayalanda na pe lambo ilyo alembele ukuti: “Ndemupaapaatila . . . tuuleni imibili yenu bulilambo bwa mweo, ubwa mushilo, ubwa kutemuna Lesa; e kupepa kwenu ukwa bumupashi.” (Abena Roma 12:1) Abena Kristu bene bene balaitemenwa ukubombesha. (Luka 9:23, 24) Balabomfya inshita yabo, amaka yabo, no kulamuka kwabo ku kwafwilisha ukupepa kwasanguluka. (Abena Roma 6:13) Pa kucite fyo, batuula amalambo ya malumbo kuli Lesa ayapokelelwa. (AbaHebere 13:15) Ifyo caba ca kucincimusha ukuti imintapendwa ya bakapepa ba kwa Yehova pali lelo, abanono na bakalamba, tabakatamika ifya ku mubili lelo baangwa ifya Bufumu bwa kwa Lesa intanshi! Balaipeelesha ukuipeela kwine kwine.—Mateo 6:33; 2 Abena Korinti 5:15.

Abaleisa Bayafwilishako Muli uku Kulunduluka

15. (a) Mu nshita sha pa kale, bushe Yehova alangile shani inkumbu shakwe kuli bambi bambi? (b) Muno nshiku, ni shani “bambi bambi” bafwilishako mu kulundulula ukupepa kwa cine?

¹⁵ Abaleisa bapeela ifikwatwa fyabo no kubombe milimo ku kutungilila “umwanakashi” wa kwa Yehova. “Bambi bambi bakakuula amalinga yobe, ne shamfumu shabo shikakupyungila; pantu mu bukali bwandi nalikuumine, lelo mu cikuku candi nakucite nkumbu.” (Esaya 60:10) Yehova alangile inkumbu shakwe mu mwanda wa myaka uwalenga 6 B.C.E. ilyo bambi bambi bayafwilisheko mu mulimo wa bukuule mu Yerusalemu. (Esra 3:7; Nehemia 3:26) Mu kufishiwapo kukalamba ukwa pali lelo, “bambi bambi,” e kuti ibumba likalamba, bafwilisha abashalapo basubwa ukulundulula ukupepa kwa cine. Bafwilisha abo basambilila nabo Baibolo ukulundulula imibele ya Bwina Kristu na mu kucite fyo bakuula ifilonganino fya Bwina Kristu no kukosha “amalinga” ya kuteyanya kwa kwa Yehova ayapala amalinga ya musumba. (1 Abena Korinti 3:10-15) Balakuula fye no kukuula kwa cine cine, ukubombesha nga nshi ilyo balekuula Amayanda ya Bufumu, Ifiyanda fya Kulonganinamo, ne fikuulwa fya Bethel. E fyo bailunda kuli bamunyinabo abasubwa mu kubombela pa fikabilwa mu kuteyanya kwa kwa Yehova ukulelunduluka.—Esaya 61:5.

16, 17. (a) Bushe “impongolo” sha kuteyanya kwa kwa Lesa shaisulwa shani? (b) Bushe “Ishamfumu” shapyungila shani Sione? (c) Cinshi cikacitikila abesha ukwisala “impongolo” isho Yehova afwaya ukuti shibe ishaisuka?

¹⁶ Pa mulandu wa uyu programu wa kukuula kwa ku mupashi, cila mwaka, impendwa ishaikulila iya “bambi bambi” ilatendeka ukubishanya no kuteyanya kwa kwa Yehova, kabili umwinshi ucili nawisuka ku kupokelela na bambi. Yehova atila: “Impongolo shobe shikesuka pe, akasuba no bushiku tashakesalweko, ku kuleka abantu bengishe muli iwe ifyuma fya nko, ne shamfumu sha shiko shilebatungulula.” (Esaya 60:11) Nga kanshi, “ishamfumu” ishiletungulula mu kulete fyuma fya nko ku Sione ni bani? Pa kale Yehova alengele imitima ya bakateka bamo ‘ukupyungila’ Sione. Ku ca kumwenako, Koreshe aitendekeleko fye ukutuma abaYuda ukubwelelamo ku Yerusalemu ku kuyakuula cipya cipya itempele. Pa numa, Artakishashete asangwile ifyalekabilwa no kutuma Nehemia ukuyakuula cipya cipya amalinga ya Yerusalemu. (Esra 1:2, 3; Nehemia 2:1-8) Cine cine, “umutima wa mfumu kamulonga ka menshi mu minwe ya kwa Yehova.” (Amapinda 21:1) Lesa wesu kuti alenga na bakateka aba maka ukucite fintu ukulingana no kufwaya kwakwe.

¹⁷ Muno nshiku “ishamfumu” ishingi nelyo abalashi ba ku calo, balyesha ukwisala “impongolo” sha kuteyanya kwa kwa Yehova. Lelo, bambi balipyungila Sione pa kupanga amafunde ayaafwilisha ukulenge sho “mpongolo” ukube shaisuka. (Abena Roma 13:4) Mu 1919, abalashi ba ku calo bafumishe Joseph F. Rutherford na banankwe mu cifungo umo bakakilwe pa milandu ya kufyengwa fye. (Ukusokolola 11:13) Amabuteko ya bantunse, ‘yaminine’ ilyeshi lya fya kupakasa ilyo Satana alukile pa numa ya kupooswa ukufuma ku muulu. (Ukusokolola 12:16) Amabuteko yamo yalisuminisha amaipepele, kabili limo abo uku kusuminisha kukuma mu kulungatika ni Nte sha kwa Yehova. Uyu musango wa kupyungila walenga ukuti cangukile cinkupiti wa bafuuka ukupita pali ishi “mpongolo” shaisuka no kwingila mu kuteyanya kwa kwa Yehova. Lelo ni shani pa lwa bakaanya abesha ukwisala isho “mpongolo”? Tabakatale abatunguluka. Yehova alanda pali bene ati: “Uluko nangu bufumu ifikakaano kukubombela fikaloba; awe inko isho ukuba shikaba amapopa.” (Esaya 60:12) Bonse abalwisha “umwanakashi” wa kwa Lesa—nampo nga bantu fye umo umo nelyo tubungwe—bakaloba pa nkondo ya Armagedone iileisa nga tabonawilwe pali nomba.—Ukusokolola 16:14, 16.

18. (a) Bushe ubulayo bwa kuti imiti ikafula mu Israele bwalola mwi? (b) Bushe pali lelo ‘icifulo ca makasa ya kwa Yehova’ cinshi?

¹⁸ Pa numa ya uku kusoka pa lwa bupingushi, ukusesema nomba kwatendeka ukulanda pa malayo ya kusansabikwa na ya lubanda. Yehova alanda ku “mwanakashi” wakwe ati: “Ubukata bwa ku Lebanone bukesa kuli iwe, umukupri, umutidari, no mutashuri pamo, ku kuyemfye cifulo ca mwashila mwandi; kabili nkacindamike cifulo ca makasa yandi.” (Esaya 60:13) Imiti yalelema cishibilo ca kuyemba no kutwalisha. (Esaya 41:19; 55:13) Muli ici cikomo amashiwi ya kuti “umwashila” na “icifulo ca makasa yandi” yalelosha kwi tempele lya Yerusalemu. (1 Imilandu 28:2; Amalumbo 99:5) Lelo, umutumwa Paulo alondolwele ukuti itempele lya mu Yerusalemu lyali cimpashanya ce tempele likalamba ilya ku mupashi, e kutila imitantikile ya kupalaminamo kuli Yehova mu kupepa ukubomfya ilambo lya kwa Kristu. (AbaHebere 8:1-5; 9:2-10, 23) Pali lelo Yehova alacindamike ‘cifulo ca makasa yakwe,’ e kuti imansa sha pe sonde isha ili itempele likalamba ilya ku mupashi. Ishi mansa shilacebusha icine cine ica kuti shilaleta abantu ukufuma mu nko shonse ukwisailunda ku kupepa kwa cine mulya.—Esaya 2:1-4; Hagai 2:7.

19. Cinshi abakaanya bakasumina balefwaya nangu tabalefwaya, kabili ni lilali bakasumina nga tabasumine pali nomba?

¹⁹ Nomba ilyo ayalukila ku bakaanya, Yehova atila: “Abana baume ba baalemucusha bakesa kuli iwe baletoota, bakafwamina pa nyantilo sha makasa yobe bonse abakusuulile, no kukwito Musumba wa kwa Yehova, Sione wa Wa mushilo wa kwa Israele.” (Esaya 60:14) Ca cine, ukumona uku kusanduluka kukalamba ne mikalile yawamisha ifyo amapaalo ya kwa Lesa yaletela abantu bakwe kukalenga abakaanya bamo ukutoota no kukuuta ku “mwanakashi.” E kuti, balefwaya nangu tabalefwaya bakasumina—pa Armagedone nga tabasumine pali nomba—ukuti abashalapo basubwa capamo na banabo cine cine bemininako ukuteyanya kwa kwa Lesa ukwa mu muulu, “Umusumba wa kwa Yehova, Sione wa Wa mushilo wa kwa Israele.”

Ukubomfya Ifibombelo Ifilipo

20. Kwaluka nshi ukukalamba kwacitika kuli uyu “mwanakashi”?

²⁰ Kwena ifintu fyayaluka icine cine kuli uyu “mwanakashi” wa kwa Yehova! Yehova atila: “Pe punda lya kubo walekeleshiwa, uwapatwa, uo tapali uupita pali iwe, nkakucito kubo kupulama kwa muyayaya, ukusekelela kwa nkulo ne nkulo. Kabili ukoonke bele lya nko, ukoonka ne bele lya shamfumu; ku kuleka wishibe ukuti ine Yehova ndi mupusushi obe, kabili Impalume ya kwa Yakobo e kalubula obe.”—Esaya 60:15, 16.

21. (a) Bushe Yerusalemu wa pa kale asanguka shani ‘uwapuulama’? (b) Mapaalo nshi ababomfi basubwa aba kwa Yehova bapaalwa ukutula 1919, kabili baonka shani “ibele lya nko”?

²¹ Pa myaka 70 Yerusalemu wa pa kale ali ngo ushabapo, ‘uo tapali uupita pali wene.’ Lelo ukutendeka mu 537 B.C.E., Yehova alenga uyu musumba ukwikalwamo, aulengo “kupulama.” E fyo cali na lintu inkondo ya calo iya kubalilapo yaleya ilepwa, Israele wa kwa Lesa pali ilya nshita ashele amapopa kabili aimwene “uwalekeleshiwa.” Lelo mu 1919, Yehova alubwile ababomfi bakwe abasubwa mu busha, kabili ukutule lyo alibapaala pa kubalenga balunduluke lwa ku mupashi icipesha amano no kubapeela ulubanda lwa ku mupashi. Abantu bakwe ‘balyoonka ibele lya nko,’ ukubomfya ifibombelo fya nko mu kulundulula ukupepa kwa cine. Ku ca kumwenako, ukubomfya bwino ifya kupangapanga fya muno nshiku kwalenga ukuti amaBaibolo ne mpapulo shashimpwa pali Baibolo shilepilibulwa no kupulintwa mu ndimi ishingi. Ne ci calenga ukuti, abantu abengi nga nshi cila mwaka balesambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova no kwishiba ukuti Yehova, ukupitila muli Kristu, e Mupusushi kabili Kalubula wabo.—Imilimo 5:31; 1 Yohane 4:14.

Ukulunduluka kwa Kuteyanya

22. Kulunduluka nshi ukwaibela Yehova alaya?

²² Ukufula kwa mpendwa ya bantu ba kwa Yehova kwendela pamo no kulunduluka kwa kuteyanya. Yehova atila: “Pe punda lya butale [umukuba] nkaletapo golde, na pe punda lya cela nkaletapo silfere, pe punda lya fimuti ubutale, na pe punda lya mabwe icela. Nkacito Mutende ukuba bakangalila bobe, no Bulungami ukuba bakapitao bobe.” (Esaya 60:17) Ukubika golde pe punda lya mukuba cilangililo ca kulunduluka, e cimo cine na ku fyashala fyonse ifilumbwilwe muli ili lembo. Ukulingana ne ci, abantu ba kwa Yehova balipita mu kulunduluka kwa kuteyanya muli ishi nshiku sha kulekelesha shonse.

23, 24. Kulunduluka nshi kwacitika mu mitantikile ya kuteyanya uko abantu ba kwa Yehova bapitamo ukutula 1919?

²³ Ilyo 1919 yalepalama, ifilonganino fyakwete baeluda na badikone abalesalwa ukulingana na untu abantu abengi batemwa. Ukutendeka muli ulya mwaka, dairekita wa mulimo aalesontwa mu nshila ya bulesa ku kwangalila ifyakumine umulimo wa mwi bala mu cilonganino, lelo kwaleba inshita shimo ilyo baeluda basalwa bashalebombela pamo na dairekita wa mulimo. Mu 1932, ifintu fyalyalwike. Muli magazini wa Ulupungu lwa kwa Kalinda, ifilonganino fyaebelwe ukuleka ukusala baeluda na badikone. Lelo, fyali no kusala komiti wa mulimo ku kulabombela pamo na dairekita wa mulimo. Uko kwali kulunduluka ukukalamba.

²⁴ Mu 1938, “golde” uwingi aliletelwe ilyo caishibikwe ukuti ababomfi bonse mu cilonganino bali no kulasontwa mu nshila ya bulesa. Ubutungulushi bwa cilonganino bwaishileba mu maboko ya mubomfi wa kampani (uyo pa numa aishile mu kwitwa ati, umubomfi wa cilonganino) na babomfi balekanalekana abalemwafwa, abo basontelwe ukupitila mu butungulushi bwa “musha wa cishinka kabili uwashilimuka.”c (Mateo 24:45-47) Lelo mu 1972, caishileishibikwa ukuti ukulingana na Malembo icilonganino cifwile ukutungululwa ne bumba lya baeluda ukucila ukutungululwa no muntu umo. (Abena Filipi 1:1) Ukwaluka kumbi ukwashala kwali kwa mu cilonganino na mwi Bumba Litungulula. Ica kumwenako ca kwaluka kwacitike mwi Bumba Litungulula camoneke pa October 7, 2000, lintu cabilishiwe ukuti aba mwi Bumba Litungulula abali badairekita ba kabungwe ka Watch Tower Society of Pennsylvania no tubungwe tumbi utwa mwi funde utubombela pamo na ka kabungwe, mu kuitemenwa balifumine pa fifulo fyabo. Muli iyi nshila, e lyo Ibumba Litungulula, ilimininako umusha wa cishinka kabili uwashilimuka, lingatungulula bwino lwa ku mupashi aba mu “lukuta lwa kwa Shikulu” na babishanya na bo, impanga shimbi. (Imilimo 20:28) Uku kutantika konse kwaba kulunduluka. Kwalikosha ukuteyanya kwa kwa Yehova no kupaala bakapepa bakwe.

25. Nani walenga kube ukulunduluka mu miteyanishishe ya bantu ba kwa Yehova, kabili busuma nshi bwafumamo?

²⁵ Nani walenga ukuti kube uku kulunduluka? Bushe kwabako pa mulandu wa kulamuka mu miteyanishishe ya fintu nelyo pa mulandu wa bantu bamo abacenjela mu kutontonkanya? Iyo, pantu Yehova atile: ‘Nkaletamo golde.’ Icalenga uku kulunduluka konse butungulushi bwa kwa Lesa. Ilyo abantu ba kwa Yehova baleinashisha ku butungulushi bwakwe no kuteuluka, balamwenamo ifisuma. Balaba no mutende, kabili ukutemwa ubulungami kubalenga ukumubombela.

26. Cishibilo nshi icishibisha Abena Kristu ba cine ico na bakaanya bamona?

²⁶ Umutende wa kwa Lesa ulaalula ifintu. Yehova alaya ati: “Takwakomfwike kabili ulufyengo mu calo cobe, nangu kupumpunta no kutobaula mu mipaka yobe; awe, ukenika amalinga yobe, Ipusukilo, ne mpongolo shobe, Kutasha.” (Esaya 60:18) Mwandi aya mashiwi ya cishinka! Nangu fye ni balya bakaanya balasumina ukuti umutende cishibilo capulamo icishibisha Abena Kristu ba cine. (Mika 4:3) Uyu mutende Inte sha kwa Yehova bakwata na Lesa e lyo na pa kati kabo abene ulenga cila cifulo apabela ukulongana kwa Bwina Kristu ukuba ngo mulonga upembesula mu calo ca lukaakala. (1 Petro 2:17) Waba kusondela libela ukwa mutende ushaifulila uukabako ilyo abekashi bonse aba pe sonde bakaba ‘bantu abasambilishiwa kuli Yehova.’—Esaya 11:9; 54:13.

Ulubuuto lwa Bukata Ulwa Kusenamina kwa Bulesa

27. Lubuuto nshi ulwa muyayaya ulubalikila pa “mwanakashi” wa kwa Yehova?

²⁷ Amaka ya lubuuto ulubalikila pali Yerusalemu yalondololwa na Yehova ilyo atila: “Akasuba takakabele iwe kabili ulubuuto mu kasuba, kabili ku kubeeka kwa uko umweshi tawakabuutushishe iwe mu bushiku, lelo Yehova akaba kuli iwe ulubuuto lwa muyayaya, kabili Lesa obe akabo bukata bobe. Takakawe kabili akasuba kobe, no mweshi obe tawakatobolwe; pantu Yehova akaba kuli iwe ulubuuto lwa muyayaya, shikapwa ne nshiku sha kuloosha kobe.” (Esaya 60:19, 20) Yehova akatwalilila ukubo “lubuuto lwa muyayaya” ku “mwanakashi” wakwe. ‘Taakawe’ ifyo akasuba kawa nangu ‘ukutobolwa’ ifyo umweshi utobolwa.d Ulubuuto lwa kusenamina kwakwe ulwa muyayaya lubalikila pa Bena Kristu basubwa, abeminishi ba buntunse aba “mwanakashi” wa kwa Lesa. Aba, capamo ne bumba likalamba, balaipakisha uko kubengeshima kwa lubuuto lwa ku mupashi ica kuti takuli imfifi ukufuma ku filecitika mu mitekele ya cino calo nelyo mu fya bunonshi iingalukupa. Kabili balicetekela mu nshita ya ku ntanshi iyawama iyo Yehova abalaya.—Abena Roma 2:7; Ukusokolola 21:3-5.

28. (a) Cinshi calaiwa pa lwa bekashi ba Yerusalemu abalebweluluka? (b) Cinshi Abena Kristu basubwa bapyaninine mu 1919? (c) Kufika ku nshita nshi abalungama bakapyaninina icalo?

²⁸ Yehova atwalilila ukulanda pa bekashi ba mu Yerusalemu ati: “Abantu bobe bakaba abalungami bonse, ukufika umuyayaya bakapyaninine calo, ni nimbo wa kulimba kwandi, umulimo wa kuboko kwandi, ku kuleka ncindamikwe.” (Esaya 60:21) Ilyo abena Israele ba cifyalilwa babwelele ukufuma ku Babele, “bapyaninine calo.” Lelo kuli bena, “ukufika umuyayaya” kwaishilepwila mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo uwa C.E. ilyo imilalo ya bena Roma yaonawile Yerusalemu ne citungu ca baYuda. Mu 1919 abashalapo ba mu Bena Kristu basubwa bafumine muli bunkole bwa ku mupashi no kupyaninine calo ca ku mupashi. (Esaya 66:8) Ici calo, nelyo umwa kubombela, fiishibikilwa ku lubanda lwa muli paradise wa ku mupashi ulushakapwe. Bonse pamo nge bumba, ababa muli Israele wa ku mupashi tabakabulwe bucishinka nga Israele wa pa kale. Kabinge, ukusesema kwa kwa Esaya kukafishiwapo na mu musango wa cine cine ilyo isonde likasanguka paradise wa cine cine umukaba “ubwingi bwa mutende.” Pali iyo nshita abalungama ababa ne subilo lya pe sonde bakapyaninine calo inshiku pe.—Amalumbo 37:11, 29.

29, 30. Bushe “umunono” asanguka shani “ikana limo”?

²⁹ Ku nsondwelelo ya cipandwa 60 ica kwa Esaya kwaba ubulayo bwa mulapo, ubo Yehova alapilapo ne shina lyakwe. Atila: “Umunono akabe kana limo, uwacepa akabo luko lwakosa, Ine Yehova ne wasose ci, mu nshita ya ciko nkacilengo kukalakasha.” (Esaya 60:22) Ilyo abasubwa abasalanganishiwe batendeke ukubomba na kabili mu 1919, bali “umunono.”e Lelo impendwa yabo yalikulile ilyo abasheleko ukuti bese muli Israele wa ku mupashi na bo baishile. Ukusanduluka kwamoneke sana ilyo umulimo wa kulonganika ibumba likalamba watendeke.

³⁰ Tacapoosele na nshita, umutende no bulungami ifyali pa bantu ba kwa Lesa fyacebwishe abantu ba mitima ya bufumacumi abengi nga nshi ica kuti uwali “umunono” na cine akulile ukubo “luko lwakosa.” Pali ino nshita ulu luko lukwete abantu abengi ukucila na bo ifyalo ifingi ifiiteka fyakwata. Ukwabulo kutwishika, Yehova, ukubomfya Yesu Kristu, alitungulula umulimo wa Bufumu kabili aulengo kukalakasha. Mwandi ca kucincimusha ukumona ifyo ukupepa kwa cine kwalunduluka mwi sonde lyonse no kwafwilishako muli uku kulunduluka! Cine cine, ca kulengo kusekelela ukwishibo kuti uku kusanduluka kulacindamika Yehova, uwaseseme ifi fintu kale sana.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 305]

Uyu “mwanakashi” aebwa ‘ukwima’

[Icikope pe bula 312, 313]

“Ingalaba sha ku Tarshishi” shisendele bakapepa ba kwa Yehova