Icipandwa 10

Cilolo wa Mutende Alaiwa

Esaya 8:19–9:7

 1. Finshi abantunse bapitamo ukufuma ku nshita sha kwa Kaini?

MUPEPI ne myaka 6,000 iyapitapo, akanya ka kubalilapo akamuntu kalifyelwe. Ishina lya kako lyali ni Kaini, kabili ukufyalwa kwa kako kwaliibelele. Tapali uwatalile amonapo akanya akamuntu nangu bafyashi ba kako tabatalilemonapo, nangu ni bamalaika, nangu fye ni Kabumba wine. Aka kanya nga kaliletele isubilo ku mushobo wa buntunse onse uwasenukwa. Lelo cali ca kulenge nsoni lintu aka kanya kaishileba inkomi ilyo kakulile! (1 Yohane 3:12) Ukutule lyo, abantunse balyumfwa no kumona ulwa kwipayana ukwingi cine cine. Apantu abantunse balemenena ku kucite fibi, tababa no mutende mu bene na bene kabili tababa no mutende na Lesa.—Ukutendeka 6:5; Esaya 48:22.

2, 3. Masubilo nshi yaletelwe ukupitila muli Yesu Kristu, kabili cinshi twingacita pa kukwatako ayo mapaalo?

² Ilyo papitile imyaka 4,000 ukutula pa kufyalwa kwa kwa Kaini, akanya na kambi kalifyelwe. Kainikwe Yesu, kabili na ko ukufyalwa kwa kako kwali ukwaibela. Kafyelwe ku mwanakashi uushatala opwa, ku maka ya mupashi wa mushilo—e kufyalwa kwa musango yo kweka fye ukwacitikapo ku bantunse. Pa nshita ya kufyalwa kwa aka kanya, ituulwe lya bamalaika lyaimbiile Lesa amalumbo aliti: “Kube ubukata kuli Lesa umwapulishamo, na pano nse pabe umutende mu bantu abo abekelwamo.” (Luka 2:13, 14) Yesu wena tali ni nkomi, lelo apanshiile abantunse nshila ya kukwata umutende na Lesa no kukwata umweo wa muyayaya.—Yohane 3:16; 1 Abena Korinti 15:55.

³ Esaya asesema ukuti Yesu ali no kwinikwa, “Cilolo wa Mutende.” (Esaya 9:6) Ali no kupeela umweo wakwe pa bantunse, na muli fyo ukulengo kuti imembu shilekelelwe. (Esaya 53:11) Kuti twakwata umutende na Lesa lelo, no kulekelelwa imembu nga ca kuti fye twatetekela Yesu Kristu. Amapaalo ya musango yo tayaishila fye ayene. (Abena Kolose 1:21-23) Abayafwaya bafwile ukusambilila ukumfwila Yehova Lesa. (1 Petro 3:11; linganyeniko AbaHebere 5:8, 9.) Mu nshiku sha kwa Esaya, abena Israele na bena Yuda balecita ifyapusanininako fye.

Basubiile ku Fiwa

4, 5. Bushe imibele ili shani mu nshiku sha kwa Esaya, kabili ni kuli ani bamo basuubila?

⁴ Imibele ya ba mu nshiku sha kwa Esaya naibotelela, pa mulandu na bucintomfwa bwabo, cili kwati bali mu cilindi ca mfifi ya ku mupashi. Nangu fye mu bufumu bwa ku kapinda ka ku kulyo ubwa Yuda, umwaba itempele lya kwa Lesa, tamuli mutende. Ukubulwe cishinka kwabo kuli no kulenga abena Yuda ukusanswa ku bena Ashuri, ku ntanshi kuli no kwisaba inshita shayafya. Nani bengasuubila ukubafwa? Ku ca bulanda, abengi basuubila kuli Satana, te kuli Yehova iyo. Te mu kuti balelomba kuli Satana ukumulumbula ishina. Lelo balecita ifyacitile Imfumu Shauli iya ku kale, balepupe mipashi, ukufwaya ukupwisha amafya yabo ukupitila mu kwesha ukumfwana na bafwa.—1 Samwele 28:1-20.

⁵ Bamo baletungilila no yu wine musango. Esaya alanda pali aba basangu lintu atila: “Ilyo batila kuli imwe, Ipusheni ku fipao fya bafwa ne ngulu ifilongofyanya no kumamanta, mukatile, Bushe abantu te kuli Lesa wabo e ko bengepusha? Twipushishe shani aba mweo ku bafwa?” (Esaya 8:19) Aba ngulu kuti bafutika abantu, ‘ukulongofyanya no kumantamanta.’ Ifi fiunda, ifyo batila fifuma ku mipashi ya bafwa, kuti fyapitila mu muntunse uwa mipashi. Lelo inshita shimo, ifibanda ifine filesha ukupashanya uwafwa, nga fintu cimoneka ukuti e cacitike ilyo Shauli aileipusha ku mwanakashi wa ngulu ku En-dore.—1 Samwele 28:8-19.

 6. Mulandu nshi abena Israele abatendeka ukupupe mipashi bakwatile umulandu sana?

⁶ Ifi fyonse filecitika mu Yuda ukwabula no kusakamana ukuti Yehova alibinda ukupupe mipashi. Mwi Funde lya kwa Mose, ukupupe mipashi wali mulandu wa kwipailwapo. (Ubwina Lebi 19:31; 20:6, 27; Amalango 18:9-12) Mulandu nshi aba bantu, ababa cikwatwa caibela ica kwa Yehova balecitila ububi bwakule fi? Pantu nabakaana Amalango ya kwa Yehova kabili ‘nabomikwa ku longolo lwa lubembu.’ (AbaHebere 3:13) “Imitima yabo yainisha ngo munofu wa mafuta,” kabili banunukako kuli Lesa wabo.—Amalumbo 119:70.a

 7. Ni shani fintu abengi muno nshiku bapashanya abena Israele ba mu nshiku sha kwa Esaya, kabili cikaba shani ku ntanshi kuli aba nga tabalapile?

⁷ Napamo baleti, ‘Yanshi Amalango ya kwa Yehova ilyo tuli no kusanswa ku bena Ashuri nomba line?’ Balefwaya icingapwisha ubwafya nomba line kabili mu kwanguka, kabili tabalefwaya ukulinda Yehova ukuti acite ukufwaya kwakwe. E fyo caba na lelo, abengi balasuula amafunde ya kwa Yehova kabili bepusha ku ba ngulu, bakapendula ba ntanda, no kucita ifya cimpa fimbi pa kuti bapwishe amafya yabo. Lelo ca fye ku ba mweo ukufwaya ifyasuko ku bafwa nga fintu fye cali ica fye na ku numa kulya. Ku ntanshi, bonse abacite fya musango yo ukwabula ukulapila, ubwikalo bwabo bukaba pamo na “ba misoka, na ba bulalelale, . . . na bapepo tulubi, na ba bufi bonse.” Tabakabe no mweo ku ntanshi.—Ukusokolola 21:8.

“Amalango” ya kwa Lesa ne “Cishimiko”

 8. Bushe “amalango” ne “cishimiko” ifyo ifwe lelo tufwile ukufwayamo ifya kututungulula finshi?

⁸ Ifunde lya kwa Yehova ilyabinda ukupupe mipashi, pamo na mafunde yakwe yambi, tafyafiswa mu Yuda. E po lyaba, lyalilembwa. Ilelo twalikwata Icebo cakwe conse icalembwa. Ni Baibolo, umwaba amafunde ya kwa Lesa ne fishimiko ne milandu ya fintu Lesa alebomba na bantu bakwe. Imilandu iyo ilanga fintu Yehova alebomba na bantu bakwe yaba e cishimiko, nelyo ubunte bwa kutusambilisha ifyo Yehova aba, e lyo ne mibele yakwe. Mu cifulo ca kwipusha ku bafwa, ni kwi abena Israele bafwile ukulalomba ukutungululwa? Esaya ayasuka ati: “Ku malango na ku cishimiko.” (Esaya 8:20a) Kanshi abalefwaya ukubuutushiwa bafwile ukuya ku Cebo calembwa ica kwa Lesa.

 9. Bushe ukwambula Baibolo libili libili kuleafwa aba babembu bashilapila?

⁹ Abena Israele bamo abayobeka mu kupupe mipashi kuti baleitunga no kuti balicindika Icebo ca kwa Lesa icalembwa. Lelo kwa fye ukutunga kwabo kabili kwa bumbimunda. Esaya atila: “Cine cine pa cebo ici ico basosa tapali ukuca kuli bene.” (Esaya 8:20b) Cebo nshi Esaya alelandapo pano? Napamo alelanda pa cebo ca kuti: “Ku malango na ku cishimiko.” Nalimo abasangu bamo mu bena Israele baleambula na mu Cebo ca kwa Lesa, kwati fye fintu na lelo abasangu na bambi bengambula Amalembo. Lelo aya mashiwi fye. Ukwambula Amalembo takuli na kulenga “ukuca kuli bene,” nelyo ukubuutushiwa kuli Yehova, nga ca kuti tabalecita ukufwaya kwa kwa Yehova no kusengauka ifibelesho fyakowela.b

“Te Nsala ya Cilyo”

10. Ni shani ifyo abena Yuda balecula pa mulandu wa kukaana Yehova?

¹⁰ Ukukanaumfwila Yehova kulenga amano ukwaluke mfifi. (Abena Efese 4:17, 18) Nga ni lwa ku mupashi abena Yuda balipofula, tabomfwikisha. (1 Abena Korinti 2:14) Esaya alondolola imibele yabo ati: “Bakapita mu calo abomfwo bwafya kabili aba nsala.” (Esaya 8:21a) Pa mulandu no kubulwo busumino kwa bena Yuda, maka maka mu nshiku sha kuteka kwa Mfumu Ahasi, uluko lwabo kuti lwaluba no kukaanashala ulwaibela. Icalo cashingwa na balwani. Imilalo ya bena Ashuri ilesansa imisumba ya bena Yuda iyafulilako. Abalwani baleonaula impanga ya mufundo, ukulenga kupone nsala. Abengi “bomfwo bwafya kabili [bali] aba nsala.” Lelo kuli nsala na imbi iiponene mu calo. Imyaka ya kupenda iyapitapo, Amose ali nasesema ati: “Moneni, inshiku shikesa, cisemo ca kwa Shikulu Yehova, ilyo nkatume nsala mu calo, te nsala ya cilyo kabili te cilaka ca menshi, lelo ica kuumfwe cebo ca kwa Yehova.” (Amose 8:11) Yuda nomba natebelelwa ne yo nsala ya ku mupashi!

11. Bushe abena Yuda bali no kusambililako ku kusalapulwa basalapulwa?

¹¹ Bushe abena Yuda bali no kusambililako no kubwelela kuli Yehova? Bushe bali no kutaluka ku kupupe mipashi no kupepo tulubi no kubwelela “ku malango na ku cishimiko”? Yehova amwena libela ico bali no kucita. Atila: “Nomba ilyo bakekatwe nsala, e lyo bakakalipa, bakatuka ne mfumu yabo na Lesa wabo, bakapunamina mu muulu.” (Esaya 8:21b) Cine cine, abengi bakapeela imfumu yabo umulandu abati eyabaletelela. Bambi mu buwelewele bakapeela fye na Yehova umulandu pa tuyofi balepitamo! (Linganyeniko Yeremia 44:15-18.) Na lelo e fyo abantu bamo balanda, batila Lesa e uleta amafya ayo yesa ku mulandu no bubifi bwa bantunse.

12. (a) Cinshi ukutaluka kuli Lesa kwalenga abena Yuda ukucita? (b) Mepusho nshi yakakala ayaipushiwa?

¹² Bushe ukukunga Lesa icilai kuli no kuletela abekashi ba mu Yuda umutende? Iyo. Esaya asobela ati: “Bakalolesha na pa calo, moneni, kwabo kumanama ne mfifi, ukufiita ne mpatapata; mu mfifi iyatola e mo bakasunkilishiwa!” (Esaya 8:22) Pa numa ya kupunamina mu muulu ku kupeela Lesa umulandu, babwesha amenso pe sonde, babwelela ku kupelelwa kwabo. Ukutaluka kuli Lesa kwabakolomwena akayofi. (Amapinda 19:3) Lelo ni shani pa lwa malayo Lesa alaile Abrahamu, Isaki, na Yakobo? (Ukutendeka 22:15-18; 28:14, 15) Bushe Yehova ali no kubacenjesha? Bushe abena Ashuri nelyo icalo cimbi ica maka cili no kuputula ubufyashi bwa cifumu ubwalaiwe kuli Yuda na Davidi? (Ukutendeka 49:8-10; 2 Samwele 7:11-16) Bushe abena Israele bali no kubelelela fye mu mfifi?

‘Ukusaalula Icalo’

13. Bushe “Galili, impanga ya nko” cinshi, kabili ni shani ifyo ‘yaisasaalulwa’?

¹³ Esaya nomba mu manshoko alanda pa kayofi kabipisha kamo akaponena ubufyashi bwa kwa Abrahamu ati: “Lelo takwakabe [ukuloba, NW] ku calo icili mu mpatapata. Ku nshita ya ntanshi asaalwile icalo ca kwa Sebuluni ne calo ca kwa Naftali, lelo mu nshita ya kukonkapo akacindamike nshila ya kuli bemba wa Galili, impanga ya nko kwi shilya lya Yordani ku masamba.” (Esaya 9:1) Galili citungu ca mu bufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa Israele. Mu kusesema kwa kwa Esaya, ici citungu cisanshamo “icalo ca kwa Sebuluni ne calo ca kwa Naftali,” e lyo ne “nshila ya kuli bemba,” e kuti inshila ya kale na kale iyakonkele Bemba wa Galili no kuyatuntukila kuli Bemba wa Mediterranean. Mu nshiku sha kwa Esaya, ici citungu caleitwa “Galili, impanga ya nko,” napamo ku mulandu wa kuti imisumba ya uko iingi yaleikalwamo na bashali bena Israele.c Ni shani ifyo ici ‘calo casaalulwa’? Abena Ashuri abasenshi bacicimfya, basenda abena Israele bunkole, na muli cilya citungu conse batekamo abasenshi abashatuntwike muli Abrahamu. E fyo ubufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa mikowa 10 bwalobele no kukanaba uluko na kabili!—2 Ishamfumu 17:5, 6, 18, 23, 24.

14. Ni shani ifyo “ukuloba” kwa kwa Yuda kushakabelelele mu kupusana no kwa bufumu bwa mikowa 10 kwena ukwabelelele?

¹⁴ Icalo ca Yuda na co cilolenkene na bena Ashuri. Bushe na co cali no “kuloba,” nge fyo cali ku bufumu bwa mikowa 10 iyaleimininwako na Sebuluni na Naftali? Iyo. “Mu nshita ya kukonkapo,” Yehova akapaala icitungu ca bufumu bwa ku kapinda ka ku kulyo ica Yuda na ku mpanga yaletekwa no bufumu bwa ku kapinda ka ku kuso. Akacita shani ifyo?

15, 16. (a) Ni pa “nshita ya kukonkapo” ili kwi ilyo ifintu fyayaluka ku “calo ca kwa Sebuluni ne calo ca kwa Naftali”? (b) Ni shani fintu impanga yasaalwilwe yacindamikwa?

¹⁵ Umutumwa Mateo ayasuke ci mu fintu fyapuutwamo ifyo alembele pa butumikishi bwa kwa Yesu ubwa pe sonde. Pa kulondolola ifyo bulya butumikishi bwatendeke, Mateo atila: “[Yesu] afumine ku Nasarete, no kuyaikala ku Kapernahumu pa lulamba lwa bemba, mu mipaka ya kwa Sebuluni na Naftali, ukuti cifishiwe icasosele kasesema Esaya, aciti: Impanga ya kwa Sebuluni ne mpanga ya kwa Naftali, inshila ya kuli bemba, kwi shilya lya Yordani, Galili impanga ya Bena fyalo. Abantu abaikele mu mfifi bamwene ulubuuto lukalamba, na baikele mu mpanga ne cinshingwa ca mfwa, ulubuuto nalubabalikila.”—Mateo 4:13-16.

¹⁶ Kanshi “inshita ya kukonkapo” iyo Esaya asobele yali ni nshita ya butumikishi bwa kwa Kristu pe sonde. Ilyo ali pe sonde Yesu apoosele inshita ikalamba mu Galili. Ni mu citungu ca Galili emo atampile ubutumikishi bwakwe no kutendeka ukubilisha ati: “Ubufumu bwa mu muulu nabupalama.” (Mateo 4:17) Ni mu Galili emo alandile Ilyashi lya pa Lupili ilyalumbuka, emo asaliile abatumwa bakwe, emo abalilepo ukucita icipesha amano, kabili emo amonekele ku bakonshi 500 ilyo abuushiwe. (Mateo 5:1–7:27; 28:16-20; Marko 3:13, 14; Yohane 2:8-11; 1 Abena Korinti 15:6) Mu kucite fi, Yesu afikilishe ukusesema kwa kwa Esaya pa kucindamike “icalo ca kwa Sebuluni ne calo ca kwa Naftali.” Kwena, Yesu tapeleshe ubutumikishi bwakwe ku bena Galili epela. ‘Acindamike’ uluko lwa Israele lonse, pamo na Yuda ilyo ashimikile imbila nsuma muli cilya calo conse.

“Ulubuuto Lukalamba”

17. Ni shani ifyo “ulubuuto lukalamba” lwabalika mu Galili?

¹⁷ Lelo, ni shani pa “lubuuto lukalamba” mu Galili ulo Mateo alumbwile? Ici na co ayambwile mu kusesema kwa kwa Esaya. Esaya alembele ati: “Abantu abaleenda mu mfifi, nabamono lubuuto lukalamba; abekashi ba mu calo ca kufiita kwa mfwa, ulubuuto nalubalikila pali bene.” (Esaya 9:2) Ilyo umwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E. waletendeka, ulubuuto lwa cine lwali nalufimbilikishiwa ku bufi bwa cisenshi. Bashimapepo ba ciYuda balipikenye ubu bwafya ukupitila mu kucetekela ifishilano fya mipepele yabo ifyasangwile ne “cebo ca kwa Lesa ica fye.” (Mateo 15:6) Abalanda balibanyanyantile kabili balifulunganishiwe, balekonke “ntungulushi impofu.” (Mateo 23:2-4, 16) Ilyo Yesu Mesia aishile, amenso ya balanda abengi yalishibwilwe mu cipesha amano. (Yohane 1:9, 12) Umulimo wa kwa Yesu ilyo ali pe sonde na mapaalo ya mwi lambo lyakwe fyalondololwa mu kulinga mu kusesema kwa kwa Esaya ukuti “lubuuto lukalamba.”—Yohane 8:12.

18, 19. Mulandu nshi abo abacitilepo cimo pa lubuuto basekelele apakalamba?

¹⁸ Abo abacitilepo cimo pa lubuuto balasekelela apakalamba. Esaya akonkenyepo ati: “Mwafusho kwanga kuli bene, mwakusho kusekelela; balesamwa ku cinso cenu ngo kusamwa kwa mu kulobolola, nga filya abantu baanga mu kwakane ca kutapa.” (Esaya 9:3) Ukushimikila kwa kwa Yesu na bakonshi bakwe kwalengele abafumaluka ukuilunda kuli bene, ukulangisha ukuti balefwaya ukupepela Yehova mu mupashi na mu cine. (Yohane 4:24) Bacinkupiti balisangwike Abena Kristu, mu myaka fye inono iishafikile na kuli 4. Pa bushiku bwa Pentekoste mu 33 C.E., ababatishiwe bali 3,000, kabili ukwabula no kupite nshita, “impendwa ya baume [yaishileba] nalimo amakana yasano.” (Imilimo 2:41; 4:4) Ilyo abasambi bapimpile mu kubelebesha ulubuuto, “yalefushiwa apakalamba ne mpendwa ya basambi mu Yerusalemu, ne bumba likalamba lya bashimapepo lyalenakila ku citetekelo.”—Imilimo 6:7.

¹⁹ Abakonshi ba kwa Yesu balisekelele pali uku kufulilako kwa bantu kwati ni filya abantu basekelela nga balobolola ifingi nelyo pa kwakana ifyuma fyatapwa ilyo kwaba ukucimfya ubulwi. (Imilimo 2:46, 47) Mu kupita kwa nshita Yehova abalikishe ulubuuto ku Bena fyalo. (Imilimo 14:27) E co abantu ba mishobo yonse balyangile pa kuti inshila ya kupalamina kuli Yehova yaliswililwe kuli bene.—Imilimo 13:48.

“Nga mu Bushiku bwa Kulwa na Midiani”

20. (a) Ni mu nshila nshi abena Midiani babelele abalwani ba Israele, kabili ni shani fintu Yehova apwishishe icintiinya cabo? (b) “Mu bushiku bwa kulwa na Midiani” ubuli ku ntanshi, ni shani fintu Yesu akafumyapo icintiinya icifuma ku balwani ba bantu ba kwa Lesa?

²⁰ Ififuma mu mulimo wa kwa Mesia tafipwa, nga fintu amashiwi yakonkapo aya kwa Esaya yaletulanga: “Pantu namufunaule koli lya cisendo cabo, ne nkonto ya pa kubeya kwabo, ne cipompolo ca ucikilisha, nga mu bushiku bwa kulwa na Midiani.” (Esaya 9:4) Ku kale sana ilyo Esaya ashilabako, abena Midiani balyumene akapi na bena Moabu no kusembelekela abena Israele mu kubembuka. (Impendwa 25:1-9, 14-18; 31:15, 16) Pa nshita imbi, abena Midiani balulunkenye abena Israele, ukubasansa no kutapa imishi yabo ne filime pa myaka 7. (Abapingushi 6:1-6) Lyene Yehova abomfeshe umubomfi wakwe Gideone ukukanda imilalo ya bena Midiani icabipisha. Pa numa ya ubo “bushiku bwa kulwa na Midiani,” takwaba icalembwa icili conse icilangilila ukuti abantu ba kwa Yehova balitalile abatekwapo imfine ku bena Midiani na kabili. (Abapingushi 6:7-16; 8:28) Gideone mukalamba Yesu Kristu, nomba line fye ali no kukanda abalwani ba bantu ba kwa Yehova aba muno nshiku. (Ukusokolola 17:14; 19:11-21) Lyene, “nga mu bushiku bwa kulwa na Midiani,” kukaba ukucimfisha umuku wa limo ukupitila mu maka ya kwa Yehova, te ku bulamba bwa buntunse iyo. (Abapingushi 7:2-22) Abantu ba kwa Lesa na bo tabakatale abatekwapo imfine na kabili kwi koli lya kutitikisha!

21. Cinshi ukusesema kwa kwa Esaya kwalangilila pa lwa cikacitikila inkondo ku ntanshi?

²¹ Ukulangisha amaka ya bulesa tacilolele mu kuti ninshi ubulwi busuma. Yesu wabuushiwa ni Cilolo wa Mutende, kabili akaleta umutende wa nshita pe ukupitila mu kulofya abalwani bakwe. Esaya nomba alanda ukuti ifisolobelo fya bulwi fyonse fikocewa mu mulilo. Atila: “Indyato yonse ya bulwi ya unyanto lushindo lwa congo, ne ca kufwala icafumfuniwa mu milopa, fikabe nkuni, ifyapya ku mulilo.” (Esaya 9:5) Icongo ca nshindo sha bashilika baleenda umulongo tacakatale acumfwika kabili. Amayunifomu yakantanako imilopa aya bashilika bakunkuma ku nkondo tayakamonwe na kabili. Takwakabe inkondo na kabili!—Amalumbo 46:9.

“Kabilo wa Cipesha Amano”

22. Lishina nshi ilya mu kusesema ilyabamo ayengi ilyo Yesu ainikwa mwi buuku lya kwa Esaya?

²² Pa kufyalwa kwakwe ukwa cipesha amano, uyu wafyelwe ku kwisaba Mesia ainikwe ishina Yesu, icalola mu kuti “Yehova Lipusukilo.” Lelo alikwata na mashina yambi, aya mu kusesema ayalangilila umulimo ali no kubomba ne cifulo cakwe icasumbuka. Ishina limo lyali ni Imanuele, ilyalola mu kuti “Lesa Aba na Ifwe.” (Esaya 7:14, NW, utulembo twa pe samba) Esaya nomba alondolola ishina lya mu kusesema na limbi ati: “Umwana nafyalilwa kuli ifwe, umwana mwaume napeelwa kuli ifwe; bukateka bukaba pa kubeya kwakwe, ne shina lyakwe akenikwa, Kabilo wa cipesha amano, Mulungu impalume; Wishi wa nshita pe, Cilolo wa mutende.” (Esaya 9:6) Moneni ifyaisula muli ili shina lya mu kusesema ilyabamo ayengi.

23, 24. (a) Ni mu nshila nshi umo Yesu abela “Kabilo wa cipesha amano”? (b) Ni shani fintu impanda mano sha Bwina Kristu lelo shingapashanya imicitile ya kwa Yesu?

²³ Kabilo untu afunda nelyo impanda mano. Ilyo Yesu Kristu ali pe sonde afundile ifya kusungusha. Tulabelenga muli Baibolo ukuti “amabumba yapapile imisambilishishe yakwe.” (Mateo 7:28) Ni Kabilo wa mano kabili uulangulukilako, uwaumfwikisha sana icifyalilwa ca buntunse. Ukufunda kwakwe te kwa kushimaula fye nelyo ukulimuna. Ilingi line ukufunda kwakwe kwa kusambilisha no kupanda amano kwabamo ukutemwa. Ukufunda kwa kwa Yesu kwa cipesha amano pantu lyonse kwa mano, ukwawamisha, kabili takuluba. Lintu twakumfwila, kutwala ku mweo wa muyayaya.—Yohane 6:68.

²⁴ Ukufunda kwa kwa Yesu te kwa kulamuka fye kwa mu mutwe wakwe. Lelo atila: “Isambilisho lyandi te lyandi, lelo lya wantumine.” (Yohane 7:16) Yehova Lesa e Ntulo ya mano ya kwa Yesu, nga fintu cali ku mano ya kwa Solomone. (1 Ishamfumu 3:7-14; Mateo 12:42) Imicitile ya kwa Yesu ilingile ukulenga bakasambilisha ne mpanda mano mu cilonganino ca Bwina Kristu lyonse ukushimpa ukufunda kwabo pa Cebo ca kwa Lesa.—Amapinda 21:30.

“Mulungu Impalume” Kabili “Wishi wa Nshita Pe”

25. Cinshi ishina “Mulungu Impalume” litweba pa lwa kwa Yesu uwaba mu muulu?

²⁵ Yesu na kabili ni “Mulungu Impalume” kabili “Wishi wa Nshita Pe.” Ici tacilolele mu kuti alisompola amaka ne cifulo ca kwa Yehova, uwaba ni “Lesa Shifwe.” (2 Abena Korinti 1:2) “Wene [Yesu] . . . tatontonkenye ukuti ukulingana na Lesa cintu ca kusompola.” (Abena Filipi 2:6) Etwa Mulungu Impalume , te Lesa Wa maka yonse. Yesu tatalile aitungapo ukuti ni Lesa Wa maka yonse, pantu alandile pa lwa kwa Wishi ati “Lesa wine wine mweka,” e kuti, e Lesa fye eka ufwile ukupepwa. (Yohane 17:3; Ukusokolola 4:11) Mu Baibolo ishiwi “lesa” kuti lyapilibula “impalume” nelyo “uwakosa.” (Ukufuma 12:12; Amalumbo 8:5; 2 Abena Korinti 4:4) Ilyo ashilaisa pano isonde, Yesu ali ni “lesa,” ali “mu cipasho ca kwa Lesa.” Ilyo abuushiwe, abwelele ku muulu no kuyasansabikwa ukucilanapo. (Yohane 1:1, NW; Abena Filipi 2:6-11) Ukusansha pali fyo, ishina lya kuti “lesa” lyalikwata ubupilibulo na bumbi. Abapingushi ba mu Israele baleitwa “imilungu” [“balesa”, NW]—inshita imo na Yesu alibetilepo ifyo. (Amalumbo 82:6; Yohane 10:35) Yesu e Mupingushi wasontwa na Yehova, “uukapingula aba mweo na bafwa.” (2 Timote 4:1; Yohane 5:30) Kanshi ishina lya kuti Mulungu Impalume, lyalimulinga.

26. Mulandu nshi Yesu engetilwa “Wishi wa Nshita Pe”?

²⁶ Ilumbo lya kuti “Wishi wa Nshita Pe” lilosha ku maka ayo iyi Mfumu Mesia yakwata ukubikapo na ya kupeela abantunse isubilo lya mweo wa muyayaya pe sonde. (Yohane 11:25, 26) Imfwa, e cishale umufyashi wesu Adamu atushilile. Adamu wa kupelelekesha Yesu, “aishilebo Mupashi uupeelo mweo.” (1 Abena Korinti 15:22, 45; Abena Roma 5:12, 18) Kwati fye fintu Yesu, Wishi wa Nshita Pe, ekalilila umuyayaya, e fyo na bantunse bakaipakisha ifisuma ifikafuma muli buwishi bwa kwa Yesu ku nshita pe.—Abena Roma 6:9.

“Cilolo wa Mutende”

27, 28. Fintu nshi ifyawamisha ifiipakisha abatekwa ba kwa “Cilolo wa Mutende” nomba, kabili finshi bakaipakisha ku ntanshi?

²⁷ Ukulunda pa mweo wa muyayaya, umuntu akabila no mutende, umutende na Lesa no muntu munankwe. Nelyo fye ni nomba, abainashisha ku kuteka kwa kwa “Cilolo wa Mutende” ‘balifule mpanga shabo shibe ifya kuliminako umushili, na mafumo yabo yabe ifya kutungwilako imiti.’ (Esaya 2:2-4) Tabapata bambi ku mulandu wa fya mapolitiki, ukupusana ifyalo, umushobo, nelyo imipusanine ya fya bunonshi. Balikatana mu kupepa Yehova, Lesa wine wine eka, kabili balabombesha ku kusungilila umutende na banabo, mu cilonganino na ku bantu bonse.—Abena Galatia 6:10; Abena Efese 4:2, 3; 2 Timote 2:24.

²⁸ Mu nshita Lesa umwine alinga, Kristu akaleta umutende wa mwi sonde lyonse pano nse, akaupampamika, ukaba uwa muyayaya. (Imilimo 1:7) “Ku kukula kwa bukateka bwakwe, na ku mutende, takwakabe mpela, pa cipuna ca kwa Davidi, na pa bufumu bwakwe, ku kucipampamika no kucitungilila ku bupingushi kabili ku bulungami, ukutula pali nomba ukufika na ku muyayaya.” (Esaya 9:7a) Mu kuteka kwakwe nga Cilolo wa Mutende, Yesu takaleteka buluku buluku. Abatekwa bakwe tabakapokololwe ubuntungwa bwa kuisalila, e lyo lyene ukutekwa ku maka. Lelo, conse ico akacita cikacitwa “ku bupingushi kabili ku bulungami.” We kwaluka ulawama!

29. Finshi tufwile ukucita nga tulefwaya ukuipakisha umutende wa muyayaya?

²⁹ Ku mulandu no bupilibulo bwawamisha ubwe shina lya mu kusesema ilya kwa Yesu, imisondwelele ya kwa Esaya iya ulu lubali lwa kusesema ilecincimusha icine cine. Alemba ati: “Ukucincila kwa kwa Yehova wa milalo kukacite ci.” (Esaya 9:7b) Yehova cine cine alicincila mu mibombele yakwe. Tacita fintu lubomba lubomba. Kuti twashininkisha ukuti conse ico alaya, akacita ukwabula ukushako. Nga ca kuti uuli onse kanshi alefwaya ukwisaipakisha umutende wa muyayaya, lekeni abombele Yehova no mutima onse. Shi ababomfi ba kwa Lesa bonse “bacincilile imilimo isuma,” ukupala Yehova Lesa na Cilolo wa Mutende, Yesu.—Tito 2:14.

[Amafutunoti]

[Mapu ne Cikope pe bula 122]

(Nga mulefwaya ukumona, moneni mu citabo)

Korasini

Betsaida

Kapernahumu

Ilungu lya Genesarete

Bemba wa Galili

Magadani

Tiberi

Umumana wa Yordani

GADARA

Gadara

[Ifikope pe bula 119]

Ukufyalwa kwa kwa Kaini no kwa kwa Yesu kwali ukwaibela. Kwapusene fye pantu ukwa kwa Yesu kwafuminemo insansa

[Icikope pe bula 121]

Kuli no kuba insala iyabipisha ukucila insala ya mukate ne cilaka ca menshi

[Icikope pe bula 127]

Yesu ali lubuuto mu calo