Icipandwa 12

Mwitiina Ashuri

Esaya 10:5-34

1, 2. (a) Ukulingana no buntunse, mulandu nshi cingamonekele fyo Yona ali no mulandu usuma uwa kushimunuka ku kuyashimikila ku bena Ashuri? (b) Cinshi abena Ninebe bacitile ilyo baumfwile ubukombe bwa kwa Yona?

PA KATI na nkati ka mwanda wa myaka uwalenga 9 B.C.E., kasesema umuHebere Yona, mwana Amitai, mu kushipa aileingila mu Ninebe, umusumba wa mfumu ya Buteko bwa Ashuri. Atwele ubukombe bwakakala. Yehova ali namweba ati: “Ima kabiye ku Ninebe, umusumba ukulu, no kubila pali wene; pantu ububi bwabo nabwisa ku cinso candi.”—Yona 1:2, 3.

² Ilyo Yona atuminwe umuku wa kubalilapo, aile kumbi, ku Tarshishi. Ukulingana no buntunse fye, Yona kuti ashimunuka ukuyako, pantu abena Ashuri bali abankalwe. Moneni ifyo imfumu ya Ashuri imo yalecita ku balwani ba iko. Yatila: “Naleputula bamushika amaboko na molu . . . Pali bankole nalesenda, naleocapo bamo, bambi nalebacita abafungwa. Bamo nalebaputulako amaboko ne minwe, bambi nalebateetako imyona.” Lelo, ilyo Yona afishishe ubukombe bwa kwa Yehova ku bena Ninebe, balilapile pa membu shabo na Yehova taonawile ulya musumba pali ilya nshita.—Yona 3:3-10; Mateo 12:41.

Yehova Abuula “Icipompolo”

 3. Bushe ukwankulako kwa bena Israele ku kusoka kwa bakasesema ba kwa Yehova kwapusana shani no kwa bena Ninebe?

³ Bushe abena Israele, abo na bo Yona ashimikileko, bacitapo cimo? (2 Ishamfumu 14:25) Nakalya. Bapoosa ukupepa kwasanguluka ku numa. Na kuba, bacishanamo ica kuti “baleshinshimuna no mulalo onse wa mu muulu, no kubombela Baali.” E lyo “balepisha abana babo abaume na bana babo abanakashi mu mulilo, balebuka ne mbuko no kupendula, no kuipoosa ku kucito bubi mu menso ya kwa Yehova, ku kumufiisha ku mutima.” (2 Ishamfumu 17:16, 17) Abena Israele tabali nga bena Ninebe, kabili tabacitilepo nangu cimo pa kusoka kwa bakasesema ba kwa Yehova. E co Yehova apingulapo ukukoshako ubupingushi.

4, 5. (a) Bushe “Ashuri” calola mwi, kabili ni shani ifyo Yehova akamubomfya ukuba “icipompolo” cakwe? (b) Ni lilali Samaria acimfiwa?

⁴ Pa nshita yakonka pa bulendo bwa kwa Yona ku Ninebe ubwa kuyasoka, ubukali bwa Ashuri bwanakako.a Lelo ku kutendeka kwa mwanda wa myaka uwalenga 8 B.C.E., Ashuri na kabili abuukulula amaka yakwe aya mu bulwi, kabili Yehova amubomfya mu nshila ya kupapa. Kasesema Esaya atwalila ubufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa Israele ukusoka kwafumine kuli Yehova ati: “Kalanda kuli Ashuri, cipompolo ca bukali bwandi, ni nkonto ya cipyu candi mu minwe yandi! Mu luko lusenshi e mo ndemutuma, aye pa bantu ba kububuka kwandi, ndemwebo kutape ca kutapa, ukusampa ne ca kusampa, no kubanyanta nga matipa mu musebo.”—Esaya 10:5, 6.

⁵ We museebanya ku bena Israele! Lesa abomfya uluko lusenshi, ulwa “Ashuri”—ukuba “icipompolo” ca kubakandilako. Mu 742 B.C.E., Imfumu ya Ashuri Shalmaneser V yalaalilila Samaria, umusumba wa mfumu ya luko lwa busangu ulwa Israele. Ukufuma pa cifulo icisuma apo uyu musumba wabela, pa kapili ka mamita 90, abena Samaria bacincintila abalwani mupepi na pa myaka itatu. Lelo takuli ukulamuka kwa buntu ukwingacilikila imifwaile ya kwa Lesa. Mu 740 B.C.E., Samaria acimfiwa, ukunyantaulwa pe samba lya makasa ya bena Ashuri.—2 Ishamfumu 18:10.

 6. Ni shani ifyo Ashuri acita ifyafulilako ukucila ifyo Yehova alefwaya wene ukucita?

⁶ Nangu ca kuti Yehova ababomfya ku kusalapwilako abantu bakwe, abena Ashuri tabeshibe Yehova. E mulandu wine atwalilila ukusosa ati: “Lelo [Ashuri] te ifyo atunganya, no mutima wakwe te ifyo utontonkanya. Pantu ukulofya e cili mu mutima wakwe, kabili ukuputule nko te panono fye.” (Esaya 10:7) Yehova alefwaya fye ukuti Ashuri abe cibombelo cakwe. Lelo umutima wa kwa Ashuri ulefwaya ukucita na fimbi. Wamucincisha ukucita ne fyafulilako—e kuti acimfye ifyalo fyonse ifya pali ilya nshita!

 7. (a) Londololeni umwalola amashiwi ya kuti “Bushe bacilolo tabali bamo ne shamfumu?” (b) Cinshi abakaana Yehova lelo bengasambililako?

⁷ Imisumba iingi iishili ya bena Israele iyacimfiwa na Ashuri yaletekwa ne shamfumu kale. Ishamfumu shaleteka iyi misumba nomba bali no kuba bacilolo ba kunakila imfumu ya Ashuri, e co imfumu ya Ashuri cine cine kuti yaitakisha aiti: “Bushe bacilolo [bandi] tabali bamo ne shamfumu?” (Esaya 10:8) Balesa ba bufi aba iyi misumba yalumbuka bafilwa ukupususha bakapepa babo ku konaulwa. Balesa bapepwa ku bena Samaria pamo nga Baali, Moleke, ne fiponti fya golde, tabakacingilile ulya musumba. Apantu Samaria alikaana Yehova, tafwile no kwenekela ukuti ali no kumucingilila. Shi bonse abakaana Yehova lelo, nabasambilileko ku cintu cabipa icaponene Samaria! Ashuri na kabili kuti aitakisha pa lwa Samaria ne misumba imbi iyo acimfishe ati: “Bushe Kalno tauli nga Karikemishi? Bushe Hamati tauli nga Aripadi, Samaria nga Damaseke?” (Esaya 10:9) Fyonse fimo fine kuli Ashuri—fintu fye engatapa.

8, 9. Mulandu nshi twingasosela ukuti Ashuri acishamo ilyo alepanga ukusansa Yerusalemu?

⁸ Lelo Ashuri acishamo ukuitakisha. Atila: “Filya ukuboko kwandi kwasanga amabufumu ya milungu ya fye, yantu ifimpashanya fya yako yacishe fya Yerusalemu ne fya Samaria, bushe te filya nacitile ku Samaria na ku milungu ya fye ya uko, e fyo nkacita na ku Yerusalemu no tulubi twa uko?” (Esaya 10:10, 11) Amabufumu ayacimfiwa kale kuli Ashuri yakwete utulubi utwingi ukucila Yerusalemu nelyo fye Samaria. Atontonkanya ati ‘Cinshi lyene cingandesha ukucimfya Yerusalemu nge fyo nacimfishe Samaria?’

⁹ Kwena aitakisha, lelo Yehova takamuleke ukucimfya Yerusalemu. Yuda na o kwena nakwatako umulandu wa kutungililako ukupepa kwa bufi. (2 Ishamfumu 16:7-9; 2 Imilandu 28:24) Yehova alisoka no kusoka ukuti pa mulandu wa kubulwa kwakwe icishinka, Yuda ali no kucula icine cine ilyo Ashuri akasansa. Lelo Yerusalemu ali no kupusuka. (Esaya 1:7, 8) Ilyo abena Ashuri basansa, Hisekia e mfumu ya Yerusalemu. Hisekia tali nga wishi, Ahasi. Pantu Hisekia wena mu mweshi uwa kubalilapo fye mu kuteka kwakwe, aiswile ifiibi fye tempele no kubwesha ukupepa kwasanguluka!—2 Imilandu 29:3-5.

10. Cinshi Yehova alaya pa lwa Ashuri?

¹⁰ E co ipange lya kwa Ashuri ilya kusansa Yerusalemu talisenaminwe na Yehova. Yehova alaya ukuti akakanda cilya calo cakwatisha amaka icatumpa. Atila: “Nomba, apo Shikulu apwishishisho mulimo wakwe onse mu lupili lwa Sione na mu Yerusalemu, akakanda amataki ya kukamba kwa mutima wa mfumu ya Ashuri, no kutakisha kwa menso yakwe ayatumpulwa.”—Esaya 10:12.

Alungama ku Yuda na Yerusalemu

11. Mulandu nshi Ashuri aletontonkanishisha ukuti Yerusalemu tapali ifyo ali?

¹¹ Ilyo papita imyaka 8 pa numa ya kucimfiwa kwa bufumu bwa ku kapinda ka ku kuso mu 740 B.C.E., imfumu ipya iya Ashuri, Sankeribu, yaya ku kusansa Yerusalemu. Esaya alemba inshintu ku kulondolola ipange lya kuitakisha ilya kwa Sankeribu ati: ‘Nkafumishe imipaka ya bantu na bantu, no busambashi bwabo nkakunkunta, nkatentemusha, nga cilume wa ng’ombe, abaikala pa fipuna fya bufumu; ukuboko kwandi kukasanga nge cisansala ifyuma fya bantu na bantu, ngo kulonganikwa kwa mani ayasuulwa kuli nyina, e fyo nkalonganya pano isonde ponse, kukasuke akubulaba icipampile pindo, nangu icasamuna akanwa, nangu icilongofyanya.’ (Esaya 10:13, 14) Sankeribu aletontonkanya ati Yerusalemu tapali ifyo ali, pantu imisumba imbi yalicimfiwa, Samaria na o alicimfiwa! Aba mu musumba bali no kwesha ukulwako, lelo bakalongofyanya fye, no kucimfiwa bwangu bwangu, ifyuma fyabo fikasendwa nga mani ukufuma mu cisansala calekeleshiwa.

12. Ni nshila nshi Yehova alondolola ukuti e yalinga ukumwenamo ukuitakisha kwa kwa Ashuri?

¹² Lelo pali ico Sankeribu alelabako. Samaria umusangu alilingile ukulimunwa kulya alimwinwe. Lelo ilyo Hisekia aleteka Yerusalemu, na kabili ukupepa kwasanguluka kwaandatila konse konse. Uuli onse uulefwaya ukusaminwa kuli Yerusalemu ali no kulolenkana na Yehova! Esaya aipusha bukali bukali ati: “Bushe isembe liitakishe pa uleputulako? Bushe soo aikushe pa ulemubomfya? Icipompolo cingapukunyo ulecisumbula, nalimo inkonto ingasumbulo ushili cimuti, batini!” (Esaya 10:15) Ubuteko bwa Ashuri buli fye cibombelo Yehova alebomfya, filya isembe, soo, icipompolo, nelyo inkonto fingabomfiwa no mutemi, kalepula wa mbao, nelyo umucemi. Fintu kwingaba kupama nomba ku nkonto ukuitakisha pa uleibomfya!

13. Londololeni ifyakonkapo no kusosa icacitika kuli fyene (a) ‘Ifilundwa fyaina.’ (b) ‘Ifimfungwa ne myunga.’ (c) “Ubukata bwa mutengo wakwe.”

¹³ Cinshi cili no kucitikila Ashuri? “Shikulu, Yehova wa milalo, akatumo kunyamfuka kuye mu filundwa fyakwe ifyaina, na mwi samba lya bukata bwakwe mukakoshiwo kupya ngo kupya kwa mulilo. Lubuuto lwa kwa Israele akabo mulilo, Wa mushilo wakwe akabo lubingu, na co cikoca no kupwisha mu bushiku bumo ifimfungwa fyakwe ne myunga yakwe, no bukata bwa mutengo wakwe na mailime yakwe. Cikamupwishishisha umutima no mubili; kukaba ngo kondoloka kwa mulwele. Kabili imiti ya mu mutengo wakwe iyashalako ikabe mpendwa, iya kuti no mwaice kuti ailemba.” (Esaya 10:16-19) Cine cine Yehova ali no kulenga Ashuri ukuicefya! “Ifilundwa fyakwe ifyaina” ifya mu mulalo wa Ashuri, abashilika bakwe abaina, bali no ‘kunyamfuka.’ Tabakamoneke abakosa! Ifita fyakwe ifya pa nshi fili no kocewa ku Lubuuto lwa kwa Israele, e kuti Yehova Lesa. Fikocewa nge fimfungwa ifingi ne myunga. No “bukata bwa mutengo wakwe,” e kuti bamushika bakwe aba bulwi, bali no kwipaiwa. Ilyo Yehova akapwisha ukukanda Ashuri, kukashala fye bamushika abanono ica kuti no mwaice kuti abapenda ku minwe!—Moneni na Esaya 10:33, 34.

14. Londololeni ifyo Ashuri aenda mu Yuda ilyo cilefika 732 B.C.E.

¹⁴ Nalyo line, abaYuda baleikala mu Yerusalemu mu 732 B.C.E. cabakosela ukusumina ukuti Ashuri ali no kucimfiwa. Umulalo wa kwa Ashuri uushaikulila uleisa fye ukwabula ukuleka. Umfweni imisumba ya Yuda iyacimfiwa kale: “Anina afuma ku kapinda ka ku kuso, aisa ku Ai . . . Migrone . . . Mikmashi . . . Geba . . . Rama . . . Gibea wa kwa Shauli . . . Galimu . . . Laisha . . . Anatote . . . Mademena . . . Gebimu . . . Nobu.” (Esaya 10:28-32a)b Aba kusansa basuka bafika na ku Lakishi, uwataluka fye amakilomita 50 ukufuma ku Yerusalemu. Bwangu bwangu umulalo wa Ashuri uukalamba Watendeka ukutiinya umusumba. “Alepukunisho kuboko kwakwe ku lupili lwa mwana mwanakashi Sione, pa kapili ka Yerusalemu.” (Esaya 10:32b) Cinshi cingalesha Ashuri?

15, 16. (a) Mulandu nshi Imfumu Hisekia ilekabila icitetekelo cakosa? (b) Ni pi Hisekia ashimpa ukutetekela kwa kuti Yehova ali no kumwafwa?

¹⁵ Imfumu Hisekia mwi sano lya mu musumba, yasakamikwa. Yalepaula amalaya ya iko no kufwala ulusamu. (Esaya 37:1) Yatuma abantu kuli kasesema Esaya ukuti ayeipushishako abaYuda kuli Yehova. Bwangu bwangu babwela no bwasuko bwa kwa Yehova ati: “Mwitiina . . . Pantu nkacingilila uyu musumba.” (Esaya 37:6, 35) Nalyo line, abena Ashuri baletiinya kabili nabaicetekela icipesha amano.

¹⁶ Icitetekelo fye, e cili no kutungilila Imfumu Hisekia ukupita muli ubu bwafya. Icitetekelo “ni nte ya fintu ifishimonwa.” (AbaHebere 11:1) Cisanshamo ukutetekela ifimoneka nge fishingacitika. Lelo icitetekelo cashimpwa pa kwishiba. Hisekia afwile aleibukisha ukuti Yehova inshita imo ali nasosa aya mashiwi ya kusansamusha aya kuti: “Mwe bantu bandi abaikala mu Sione, mwitiina Ashuri, . . . Pantu pashala akashita kanono fye, e lyo icipyu candi cikapwa, no bukali bwandi bukalola ku kubonaula. Yehova wa milalo akemisha pali wene ubwembya, ngo kuumwa kwa kwa Midiani mu cilibwe ca kwa Orebe; ne nkonto yakwe ya pali bemba akaiimisho mwabelele umusango wa Egupti kale.” (Esaya 10:24-26)c Abantu ba kwa Lesa balikumanyapo ifintu fyayafya kale. Ifikolwe fya kwa Hisekia fyamoneke nge fishingacita nangu kamo ku milalo ya bena Egupti pali Bemba Wakashika. Imyaka iingi sana ku numa, Gideone alolenkene no mulalo ukalamba lintu abena Midiani na bena Amaleke basanshile Israele. Lelo, pali ishi nshita shibili, Yehova alipuswishe abantu bakwe.—Ukufuma 14:7-9, 13, 28; Abapingushi 6:33; 7:21, 22.

17. Ni shani ifyo ikoli lya Ashuri ‘lyaonaika,’ kabili mulandu nshi?

¹⁷ Bushe Yehova ali no kubwekeshapo ifyo acitile pali shilya nshita sha ku kale? Ee. Yehova alaya ati: “Mu bushiku ubo, icisendo cakwe cikafumiwa pa kubeya kobe, ne koli lyakwe pa mukoshi obe, ikoli likonaika pa mulandu wa kusubwa amafuta.” (Esaya 10:27) Abantu Lesa apingana na bo icipingo bali no kwilululwako ikoli lya kwa Ashuri ukufuma pa mabeya na pa mikoshi. Cine cine, ikoli “likonaika”—kabili ukonaika lyaonaika! Inshita ya bushiku imo, malaika wa kwa Yehova aipaya abena Ashuri 185,000. Icintiinya cafumapo, kabili abena Ashuri baongoloka ukufuma ku Yuda kabili tabatalile ababwela. (2 Ishamfumu 19:35, 36) Mulandu nshi? “Pa mulandu wa kusubwa amafuta.” Ici kuti capilibula amafuta yasubilweko Hisekia ilyo aleba imfumu mu bukonkani bwa kwa Davidi. E fyo Yehova afikilisha ubulayo bwakwe ubwa kuti: “Nkacingililo yu musumba ku kuupususha, pa mulandu wandi kabili pa mulandu wa kwa Davidi umubomfi wandi.”—2 Ishamfumu 19:34.

18. (a) Bushe ukusesema kwa kwa Esaya kwalikwata ukufikilishiwa na kumbi? Londololeni. (b) Kuteyanya nshi lelo kwapala Samaria wa pa kale?

¹⁸ Ifyalembwa muli Esaya ifyalandwapo muli cino cipandwa fyacitike mu Yuda imyaka 2,700 iyapitapo. Lelo ifyo fintu fyaba fya kutwafwa nga nshi ilelo. (Abena Roma 15:4) Bushe ninshi abali muli ili lyashi lya kucincimusha—pamo nga abekashi ba mu Samaria na Yerusalemu pamo pene na Ashuri—baleimininako bamo aba muno nshiku? Ee. Kristendomu aitunga ukupepa Yehova, lelo aba musangu uwakamamo na menshi, kwati ni filya fyali Samaria walepepo tulubi. Mu citabo citila An Essay on the Development of Christian Doctrine, John Henry Cardinal Newman uupepa ku Roma Katolika asumina ati ifintu ifyo Kristendomu abomfya ukufuma kale na kale pamo nga ukoca ulubani, ukusanika kandulo, amenshi yatakatifu, ne mingila ya bapatili, e lyo ne filubi, “fyonse fyatuntuka mu busenshi.” Yehova tasekelamo mu mipepele ne micitile ya Kristendomu, ifyo fyashimpwa pa busenshi, kwati fye fintu ashasekelemo mu kupepo tulubi kwa bena Samaria.

19. Ni pa lwa finshi Kristendomu asokwa, kabili ni bani bamusoka?

¹⁹ Pa myaka iingi nomba, Inte sha kwa Yehova shalisoka Kristendomu ukuti Yehova alikalipa. Ku ca kumwenako, mu 1955, ilyashi lya ku cintubwingi ilyaleti “Bushe Pali Kristendomu no BuKristu—Ni Cili kwi Caba ‘Ulubuuto lwa Calo’?” lyalilandilwe mu calo conse. Ilyashi lyalondolwele bwino bwino ifyo Kristendomu aluba ukufuma ku cifundisho ca buKristu bwine bwine ne mibele. Pa numa ya ico, ili lyashi lyaluma lyalituminwe kuli bashimapepo mu fyalo ifingi. Ukuteyanya kwa Kristendomu kwalifilililwa fye ukumfwila uku kusoka. Yehova takwete mwa kulosha kano fye ukubalimuna ku ‘cipompolo.’

20. (a) Cinshi cikabomba nga Ashuri wa muno nshiku, kabili cikabomfiwa shani nge cipompolo? (b) Bushe ukulimunwa kwa kwa Kristendomu kukapela kwi?

²⁰ Ni bani Yehova akabomfya ku kulimuna Kristendomu wa bucintala? Icasuko cisangwa mu cipandwa 17 ica Ukusokolola. Mulya tusangamo cilende, “Babele Mukalamba,” uwimininako ukupepa kwa bufi konse mu calo, ukusanshako Kristendomu. Uyu cilende ekele pa ciswango icakashika ce ica mitwe 7 ne nsengo 10. (Ukusokolola 17:3, 5, 7-12) Ici ciswango cimininako akabungwe ka United Nations.d Kwati fye fintu Ashuri wa ku kale aonawile Samaria, e fyo ne ciswango cakashika ce ‘cikapata uyo cilende, cikamupomona, no kumucito bwamba; cikalya no mubili wakwe, no kumulungulushisha mu mulilo.’ (Ukusokolola 17:16) E co Ashuri wa muno nshiku (e kuti ifyalo fyaba muli United Nations) fili no kumucita akantu Kristendomu no kumushonaula ica kuti takamoneke na kabili.

21, 22. Nani akasonga iciswango ukusansa abantu ba kwa Lesa?

²¹ Bushe Inte sha busumino isha kwa Yehova shikakungwilwa kumo na Babele Mukalamba? Iyo. Lesa aba bena tabafulilwa. Ukupepa kwasanguluka kukapusuka. Lelo iciswango icaonaula Babele Mukalamba cileminina abantu ba kwa Yehova amate. Mu kucite fyo, tacilecita icilefwaya Lesa, lelo icilefwaya umbi. Nani? Satana Kaseebanya.

²² Yehova asokolola ipange lya kwa Satana ilya kuibililika ati: “Muli ubo bushiku mukabukuluke fintu mu mutima obe [uwa kwa Satana], ukapanga na mapange yabi, no kutila, . . . Nkaila ababa tondolo abaikalo mutelelwe bonse bene, abaikala umushabe linga [lya kubacingilila], . . . Ukapango kutape ca kutapa no kusampe ca kusampa.” (Esekiele 38:10-12) Satana mu mutima akatila, ‘Ee cine, bushe teti nsonge fye nko ukusansa Inte sha kwa Yehova? Shili pa mbilibili, ukwabula ubucingo, tashakwata maka mu fya mapolitiki. Tashakalwishenako. Fintu cinganguka ukushikusa nga mani mu cisansala cishikwete bucingo!’

23. Mulandu nshi Ashuri wa muno nshiku akafililwa ukucita ku bantu ba kwa Lesa ifyo acita kuli Kristendomu?

²³ Lelo mwe nko, cenjeleni! Ishibeni ukuti nga mwakumya abantu ba kwa Yehova, muli no kulolenkana na Lesa umwine! Yehova alitemwa abantu bakwe, kabili akabalwila nga fintu fye alwilileko Yerusalemu mu nshiku sha kwa Hisekia. Lintu Ashuri wa muno nshiku akesha ukulofya ababomfi ba kwa Yehova, akalalwa na Yehova Lesa no Mwana wa mpaanga, Yesu Kristu. Ubo buli bulwi Ashuri ashingacimfya. Baibolo itila “Umwana wa mpaanga akashicimfya ico e Shikulu wa bashikulu, kabili Imfumu ya shamfumu.” (Ukusokolola 17:14; linganyeniko Mateo 25:40.) Iciswango cakashika ce cili no ‘kuya ku bonaushi’ nga fintu fye cali kuli Ashuri wa ku kale. Tacakatiinwe na kabili.—Ukusokolola 17:11.

24. (a) Cinshi Abena Kristu ba cine bapampaminepo ukucita ku kuipekanishisha ku fya ku ntanshi? (b) Ni shani ifyo Esaya alolesha na ku fya ku ntanshi sana? (Moneni umukululo pe bula 155.)

²⁴ Abena Kristu ba cine kuti balolenkana ne fya ku ntanshi ukwabulo mwenso nga ca kuti batwalilila ukukosha bucibusa bwabo na Yehova kabili nga ca kuti ukucita ukufwaya kwakwe eko bakusha mu bumi bwabo. (Mateo 6:33) Lyene tabalingile ‘ukutiina bubi.’ (Amalumbo 23:4) Ku mulandu wa citetekelo, bali no kumona ukuboko kwa bulamba ukwa kwa Lesa kwasumbulwa ku kubacingilila ku balwani babo, te kukubakanda iyo. E lyo amatwi yabo yakomfwa ili shiwi lya kusansamusha ilya kuti: “Mwitiina.”—Esaya 10:24.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 155, 156]

ESAYA ALOLESHA KU FYA KU NTANSHI SANA

Esaya 10:20-23

Icipandwa calenga 10 ica kwa Esaya cilanda maka maka pa fintu Yehova akabomfya ukusansa kwa kwa Ashuri ku kupingwilako Israele na pa bulayo bwa kwa Lesa ubwa kulwilako Yerusalemu. Apantu Esa 10 ifikomo 20 ukufika ku 23 fyabela pa kati ka uku kusesema, kuti fyamonwa nge fifikilishiwa fye mu ciputulwa ca nshita cimo cine. (Linganyeniko Esaya 1:7-9.) Lelo imilembele ilangilile fyo ifi fikomo filabomba mu kulungatika ku nshita shakonkelepo lintu abena Yerusalemu na bo bali no kulubulwilapo pa membu shabo.

Imfumu Ahasi yaesha ukushintilila kuli Ashuri ukuti ayafwe. Kasesema Esaya asobela ukuti ku ntanshi, abakapusuka aba ng’anda ya kwa Israele tabakacite cintu cabulwamo amano nge fyo na kabili. Esaya 10:20 atila “bakashintilila mu cishinka kuli Yehova, Wa mushilo wa kwa Israele.” Lelo Esa 10 icikomo 21 cisoso kuti banono fye bakacite fyo: ‘Umushashi, . . . ukabwela.’ Ici catucinkulako ulwa kwa mwana Esaya Sheari-yashubu, uwaba iciishibilo mu Israele kabili untu ishina lyakwe lipilibula “Abashalapo fye Abanono E Bakabwela.” (Esaya 7:3) Esa 10 Icikomo 22 ica mu cipandwa 10 cisoka ulwa “kupwishishisha” ukwapangwa. Ukupwishishisha kwa musango yo kuntu kwalungama pantu kuli kukanda kwalinga ukwa kukanda bacintala. Ica kufumamo ca kuti muli ulu luko lwa bantu bafulisha “ngo musensenga wa pali bemba,” banono fye bali no kubwela. Esa 10 Icikomo 23 casoka ukuti ukupwishishisha kuleisa kuli no kuba mu calo conse. Yerusalemu na o nomba takalusoole.

Ifi fikomo filondolola bwino icacitike mu 607 B.C.E. ilyo Yehova abomfeshe Ubuteko bwa Babele ukuba “icipompolo” cakwe. Icalo conse na Yerusalemu kumo fyaliwishiwe kuli uyu uwa kusansa. AbaYuda balisendelwe bunkole ku Babele pa myaka 70. Pa numa ya ico, bamo balibwelele ku kubukulula ukupepa kwa cine mu Yerusalemu, nangu ca kuti bali “umushashi fye.”

Ukusesema kwa pali Esaya 10:20-23 kwalifikilishiwe na kabili mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, nga fintu calangililwa pa Abena Roma 9:27, 28. (Linganyeniko Esaya 1:9; Abena Roma 9:29.) Paulo alondolola ukuti mu mano ya ku mupashi, “umushashi” wa baYuda ‘wabwelele’ kuli Yehova mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E., pantu abaYuda ba busumino abanono basangwike abakonshi ba kwa Yesu Kristu no kutendeka ukupepela Yehova “mu Mupashi na mu cine.” (Yohane 4:24) Ku ntanshi kwailundile na Bena fyalo batetekela, no kupanga uluko lwa ku mupashi, “Israele wa kwa Lesa.” (Abena Galatia 6:16) Pali iyi nshita amashiwi ya kwa Esaya 10:20 yalifikilishiwe: Uluko lwaipeela kuli Yehova ‘talwabwekeshepo’ ukutaluka kuli wene no kushintilila pa bantunse ukuti lwafwilishiwe.

[Icikope pe bula 147]

Sankeribu aleti ukulonganya inko kwalyanguka ngo kukusa amani mu cisansala