Icipandwa 3

‘Natukalulushanye’

Esaya 1:10-31

1, 2. Ni kuli bani Yehova apashanya bakateka na bantu ba mu Yerusalemu na mu Yuda, kabili mulandu nshi ici cibelele icalinga?

ABEKASHI ba mu Yerusalemu kuti bafwaisha ukuiwaminisha pa numa ya kumfwa ukusenukwa kwalembwa pali Esaya 1:1-9. Ukwabulo kutwishika balefwaya ukulailumba pa malambo yonse balepeela kuli Yehova. Lelo, mu fikomo 10 ukufika ku 15 Yehova abasuusha pali yo mibele. Fitendeka ati: “Umfweni icebo ca kwa Yehova, mwe bacilolo ba buSodomu! Kutikeni ku malango ya kwa Lesa wesu, mwe bantu ba buGomora!”—Esaya 1:10.

² Sodomu na Gomora fyaonawililwe pa mulandu wa bucisenene bwabo, pamo no kutalama kwabo no kutakalala. (Ukutendeka 18:20, 21; 19:4, 5, 23-25; Esekiele 16:49, 50) Balya bantu bafwile balifulunganishiwe ilyo bayumfwilile uko Esaya alebalinganya ku ba muli ilya misumba ibili iyatiipwa.a Lelo ifyo Yehova alemona aba bantu, e fyo bali, kabili Esaya tanashisheko ubukombe bwa kwa Lesa pa kuti ‘abapeepule amatwi.’—2 Timote 4:3.

 3. Bushe Yehova alosha mwi pa kusosa pa lwa malambo ya bantu ati “nintendwa,” kabili mulandu nshi atendelwa?

³ Moneni ifyo Yehova atontonkanya pali iyi mipepele ya cipamanso iya bantu bakwe. “Bwa nshi kuli ine ubwingi bwa malambo yenu? e fyo atila Yehova; nintendwe fya kuninika fya basukusuku, no munofu wa bunone uwa tutekwa utwaina; umulopa wa tulume twa ng’ombe no wa bana ba mpaanga no wa basawe te ca kubekelwa kuli ine iyo.” (Esaya 1:11) Aba bantu nabalaba ukuti Yehova tashimpa amaka pa malambo yabo. (Amalumbo 50:8-13) Takabila ifili fyonse ifyo abantu bengamupa. E co baleibepa fye nga baletontonkanya ati baleafwa Yehova pa kupeela amalambo yabo ayashili ya mutima onse. Yehova alanda insoselo yaluma. Ishiwi lya kuti “nintendwa” na kabili kuti lyalola mu kuti “ninselaushiwa” nelyo ukuti “fyacilamo.” Bushe mwalilyapo mwaikuta ica kuti nga mwamona ifya kulya no muselu waisa? E fyo na Yehova ayumfwile pa lwa yalya malambo—yaleselausha icine cine!

 4. Ni shani fintu Esaya 1:12 alangilila ukuti ukusempela kwa bantu kwi tempele mu Yerusalemu kwali kwa fye?

⁴ Yehova akonkanyapo ati: “Nani uwafwaye ci ku minwe yenu, ica kuti mwise ku kumoneka ku cinso candi? Mwibwekeshapo ukunyantaula mu mansa shandi.” (Esaya 1:12) Bushe te funde lya kwa Yehova ilifwaya abantu ‘ukwisa ku kumoneka ku cinso cakwe,’ e kuti ukusangwa kwi tempele lyakwe mu Yerusalemu? (Ukufuma 34:23, 24) Ee, lelo besa fye ku kumonekelako, ukulapepa fye cikulu kupepa, kabili fintu fimbi bakonka. Yehova amona kulya kusempela ku lubansa lwakwe ukuti “kunyantaula” fye ukwalekubulula umushili wa lubansa.

 5. Mipepele nshi imo abaYuda balepepa, kabili mulandu nshi ibelele ‘iyapatwa’ kuli Yehova?

⁵ Te ca kupapa ukuti Yehova alumyako na mashiwi ati! “Mwileta kabili ifya buunga; ca fye icushi ce fungo, ca kuselausha kuli ine; ukubilo kulaalikwa mu nshiku sha mweshi wamoneka ne sha masabata—fya bunani kuli ine, no kulongana kwa mikupe kwine. Inshiku shenu sha mweshi wamoneka ne mitebeto yenu iyalingwa, umutima wandi naufipata, fyantendusha, nintendwa ku kushipikishako.” (Esaya 1:13, 14) Ifya kuninika fya buunga, icushi ce fungo, Amasabata, no kulongana kwa mikupe fyonse fyaba mwi Funde lya kwa Lesa ku bena Israele. Kumfwa ku “nshiku sha mweshi wamoneka,” Ifunde lyasosele fye ukuti shifwile ukubakwa, lelo ifishilano fisuma panono panono fyalimineko pa lwa kubaka ishi nshiku. (Impendwa 10:10; 28:11) Umweshi nga wamoneka kwaleba isabata lya pa mweshi, lintu abantu baleleka ukubomba no kukungana ukuti basambilishiwe kuli bakasesema na bashimapepo. (2 Ishamfumu 4:23; Esekiele 46:3; Amose 8:5) Uko kubaka takwalubene. Nico fye baleficitila mu kabepesho. Ukulunda pali co, abaYuda baletumbinkanya “amalele,” (NW) ukupupe mipashi, pamo no kubaka Ifunde lya kwa Lesa.b Muli fyo, ukupepa balepepa Yehova kwali ‘ukwapatwa’ kuli wene.

 6. Yehova kuti atila shani ‘natendwa’?

⁶ Lelo ni shani fintu Yehova ‘engatendushiwa’? Na kuba, “afulisho kukosa na maka ayengi . . . Tapomponteka, kabili tafunshika.” (Esaya 40:26, 28) Yehova alebomfya insoselo shaumfwika ku kutwafwa ukumfwikisha ifyo ayumfwa. Bushe mwalitala amusendapo icipe icafina pa nshita yalepa ica kuti mwafunshika mwafuma na kwi fupa no kufwaya fye ukucituula? E fyo Yehova omfwa pa mipepele ya bumbimunda iya bantu bakwe.

 7. Mulandu nshi Yehova alekela ukumfwa amapepo ya bantu bakwe?

⁷ Yehova nomba alanda pa lubali lwakatama nga nshi ulwa mipepele kabili ulwa muntu pa lwakwe. Atila: “Pa kufungulule ndupi shenu kuli ine, mfisa amenso yandi kuli imwe, kabili apo mufusho kupepa ine nshumfwa. Iminwe yenu yaisulamo imilopa.” (Esaya 1:15, 16a) Ukufungulule ndupi ukushilosha mu muulu caba cishibilo ca kupaapaata. Yehova alemone ci ukuti ca fye, pantu iminwe ya aba bantu yaisulamo imilopa. Ulukaakala lwaba fye mpanga yonse. Ukutitikisha abanaka kwaliseeka. Ca muselu kuli aba bantu ba musaalula, bakaitemwe, ukupepa kuli Yehova. Teti tupape umulandu Yehova asosela ati, “Nshumfwa”!

 8. Filubo nshi Kristendomu acita lelo, kabili ni shani ifyo Abena Kristu bamo na bo bacita ifyapalako?

⁸ Muno nshiku, Kristendomu na o alifilwa ukulenga Lesa ukumusenamina ukupitila mu mapepo yakwe aya mutatakuya aya fye ne “fya maka” fyakwe fimbi. (Mateo 7:21-23) Tufwile ukusakamanisha ukuti na ifwe twiwilamo. Inshita shimo, Umwina Kristu kuti atendeka ukubembuka kwabipisha, lyene atontonkanya ukuti nga afisa ico acita e lyo no kubombesha mu milimo ya cilonganino ca Bwina Kristu, ninshi cili fye bwino. Imilimo ya musango yo iya cimbepa taisekesha Yehova. Ubulwele bwa ku mupashi bwakwata fye umuti umo, nga fintu ifikomo fyakonkapo ifya kwa Esaya filelanda.

Umuti wa Bulwele bwa ku Mupashi

9, 10. Bushe ukusanguluka kwacindama shani mu kupepa Yehova?

⁹ Yehova, Lesa wa cililishi, nomba alanda na bo mu citemwishi, mu kubapaapaata. “Sambeni, isangululeni, fumyeni ububi bwa micitile yenu pa mulola wa menso yandi, lekeni ukucito bubi, sambilileni ukucito busuma, fwaisheni ubupingushi, shikimikeni ukulesho lufyengo, pingwileni inshiwa, lubulwileni mukamfwilwa.” (Esaya 1:16, 17) Pano twasangapo ifintu 9 ifyo bafwile ukucita, nangu amakambisho. Aya kubalilapo yane yalelanda pa kufumyapo ulubembu; aya kulekelesha yasano yalebeba ifya kucita pa kuti Yehova abapaale.

¹⁰ Ukusamba no busaka lyonse fyalicindama mu kupepa kwasanguluka. (Ukufuma 19:10, 11; 30:20; 2 Abena Korinti 7:1) Lelo Yehova talefwaya ukusanguluka kube fye kwa pa muulu, alefwaya kufike mu mitima ya bamupepa. Ukusanguluka kwa mibele no kwa ku mupashi e kwacindamisha, kabili e ko Yehova alelandapo. Amakambisho ya kubalilapo yabili mu Esa 1 cikomo 16 te yamo yene. Uwasoma iciHebere umo atunganya ukuti ilya kubalilapo, ilya kuti “sambeni,” lilanda pa ntendekelo ya kuisangulula, ilintu ilya cibili, ilya kuti “isangululeni,” lilanda pa kubombesha kwatwalilila ukwa kuisungilila aba busaka.

11. Cinshi twingacita pa kucincintila ulubembu, kabili cinshi tushifwile kucita?

¹¹ Takuli ico twingafisa Yehova. (Yobo 34:22; Amapinda 15:3; AbaHebere 4:13) Eco ukukambisha ati “Fumyeni ububi bwa micitile yenu pa mulola wa menso yandi” kuti kwalosha fye mu kuti baleke ukucito bubi. Kwena, ico cilepilibula ukukanaesha ukufisa imembu shabipisha, pantu ico naco lubembu. Amapinda 28:13 yasoko kuti: “Uufimba pa fya bupulumushi fyakwe takashuke; lelo uufitumbula no kufileka akacitwe nkumbu.”

12. (a) Mulandu nshi cacindamina ‘ukusambilila ukucito busuma’? (b) Ni shani baeluda maka maka bengabomfya ukutubulula kwa ‘kufwaisha ubupingushi’ no ‘kushikimika ukulesho lufyengo’?

¹² Kuti twasambililako ifingi ku fintu Yehova abakambisha ukucita mu Esa 1 cikomo 17 ica kwa Esaya. Moneni ifyo tasosele fye ati ‘citeni ubusuma,’ lelo atila “sambilileni ukucito busuma.” Pa kumfwikisha ico Lesa amona ukuti cisuma no kufwaya ukucicita, tukabila isambililo lya pa lwesu ilya Cebo ca kwa Lesa. Na kabili, Yehova tasosele fye ati ‘citeni ubupingushi,’ lelo atila “fwaisheni ubupingushi.” Na baeluda babelesha, bakabila ukusokota mu Cebo ca kwa Lesa pa kufwaya umulinganya mu kubomba pa milandu yapikana. Umulimo wabo usanshamo no ‘kushikimika ukulesho lufyengo,’ nga fintu Yehova akambisha mu kukonkapo. Uku kutubulula kwalicindama ku bacemi ba Bwina Kristu lelo, pantu bafwaya ukucingilila umukuni ku “mimbulu ikali.”—Imilimo 20:28-30.

13. Ni shani ifwe lelo twingabomfya amakambisho pa lwa nshiwa na bamukamfwilwa?

¹³ Amakambisho ya kupelako yabili yalanda pa mabumba yabili ayasansalikwa sana pa bantu ba kwa Lesa—e kuti abana ba nshiwa na bamukamfwilwa. Mu calo lelo abantu balitemwa ukuliila bamukamfwilwa ne nshiwa pa mutwe; lelo abantu ba kwa Lesa tabafwile kucite fyo. Baeluda ba kutemwa ‘balapingwila’ abana ba nshiwa ababa mu cilonganino, ukubafwa ukusungwa bwino no kucingililwa ku bantu bafwaya ukubaliila pa mutwe no kubabotelesha. Baeluda ‘balubulwila’ bamukamfwilwa nelyo “ukubalwilako” nga fintu ishiwi lya ciHebere na kabili lingapilibula. Cine cine, Abena Kristu bonse bafwaya ukuba umwa kuuba inshiwa na babulisha, no kubasansamusha no kuba aba bulungi kuli bene pantu ba mutengo kuli Yehova.—Mika 6:8; Yakobo 1:27.

14. Bukombe nshi ubwa kulungatika bwalumbulwa pali Esaya 1:16, 17?

¹⁴ Mwandi bukombe bwakosa, ubwa kulungatika ubo Yehova alanda muli aya makambisho 9! Inshita shimo ababembuka balaishinina abati balafilililwa fye ukucita icalungama. Ukutontonkanya kwa ifyo kulafuupula. E lyo kwalilubana no kulubana. Yehova alishiba, kabili afwaya na ifwe bene twishibe ukuti umubembu uuli onse kuti aleka ukubembuka, kuti apilibuka, no kucita icalungama mu kuba no kwafwa Kwakwe.

Ukupaapaata kwa Cililishi, Ukwalinga

15. Ni shani fintu ishiwi lya kuti “tukalulushanye” inshita shimo bashilyumfwikisha, kabili mu cishinka lyalola mwi?

¹⁵ Yehova alundako na cimbi icitemwishi ne cililishi mu milandile yakwe. “Shi endeni, tukalulushanye, e fyasosa Yehova: imembu shenu nelyo shaba nge fyakashika ce, kuti shabuuta nge mfula yabuuta; nelyo shakashikisha nge nsalu ishakashika ce, shikabe shabuuta nga masako ya mpaanga.” (Esaya 1:18) Abengi tabaumfwikisha ubu bwite bwiswila ici cikomo, nga fintu na Baibolo wa Cibemba asosa ati “Tukalulushanye”—kwati napamo bonse babili balekabila ukusumina ifilubo no kuwikishanya. Te fyo iyo! Yehova teti apeelwe umulandu, teti tumupeele mulandu pa fintu alecita na bantu bakwe abatalama, aba bumbimunda. (Amalango 32:4, 5) Ici cikomo tacilanda pa lwa kulanshanya kwa babili abalingana, lelo cilanda pa kukungana ku kupingula. Cili kwati Yehova pano aleita abena Israele ku kulubulula mu cilye.

16, 17. Twaishiba shani ukuti Yehova aliitemenwa ukulekelela imembu nangu ishabipisha?

¹⁶ Kuti catutiinya ukutontonkanya pa lwa kulubulula mu cilye na Yehova, lelo tapaba Kapingula uwafulisha icililishi ne nkumbu nga wene. E wacishamo ukulekelela. (Amalumbo 86:5) Ni wene eka fye e wingafumyapo imembu sha bena Israele ishaba “nge fyakashika” no kushisangula “nge mfula yabuuta.” Takwaba ukutukuta kwa muntu, takwaba imilimo, amalambo, nelyo amapepo ifingafumyapo ulubembu. Kulekelela kwa kwa Yehova kweka e kwingasamba imembu. Lesa alekelela fye muli yo nshila ku bakonke fipangano abika umwine, ifisanshamo ukulapila kwa kufuma ku mutima, ukwine kwine.

¹⁷ Ici cine calikatama ica kuti Yehova acilandila na mu nshintu—imembu “ishakashika ce” shikaba nga masako ya mpaanga ayabeyewa nomba line, ayashatumpikwa mwi langi. Yehova alefwaya twishibe fyo e Kalekelela wa membu icine cine, nangu fye ishabipisha, kulila fye asanga pali ukulapila kwine kwine. Abo batila kuli bena te kuti cibombe kuti batontonkanya pa fya kumwenako pamo nge ca kwa Manase. Alibembwike icabipisha pa myaka iingi. Lelo alilapile kabili alilekelelwe. (2 Imilandu 33:9-16) Yehova afwaya ifwe bonse, ukusanshako na bacita imembu shabipisha, ukwishiba ukuti inshita eko icili iya ‘kukalulushanya’ na wene.

18. Kusalapo nshi Yehova aeba abantu bakwe abatalama ukusalapo?

¹⁸ Yehova acinkulako abantu bakwe ukuti bali no kusalapo. “Nga mwaba abasuminisha, kabili mwanakila, mukalye cisuma ca mu calo; lelo nga mwakaana, kabili mwatalama, mukalengwo kulyo lupanga—akanwa ka kwa Yehova nakasosa.” (Esaya 1:19, 20) Yehova pano alelanda pa mibele, kabili abomfye nsoselo na imbi pa kuti icishinka alelandapo cumfwike. Abena Yuda bali no kusalapo pali ci: Ukulya nangu ukuliiwa. Nga baitemenwa ukukutika no kunakila Yehova, bakalye cisuma ca mu calo. Lelo nga ca kuti batwalilila fye ukutalama, bakaliiwa—ku lupanga lwa balwani babo! Ca kusungusha nga nshi ukwishiba ukuti abantu kuti basalapo ulupanga lwa balwani babo ukucila inkumbu sha kwa Lesa no kulekelela kwakwe ukwingi. Lelo, e fyo aba mu Yerusalemu bacita, nga fintu ifikomo fyakonkapo ifya kwa Esaya filelanda.

Ukuloosha Umusumba Watemwikwa

19, 20. (a) Finshi Yehova alanda ku kuleka cishibwe ifyo aleyumfwa uwafutukwa? (b) Ni mu nshila nshi ‘ubulungami bwalebela mu Yerusalemu’?

¹⁹ Pali Esaya 1:21-23, tumonapo ifyo ububifi bwafulile mu Yerusalemu pali iyi nshita. Esaya nomba atampa inshintu yapuutwamo ukuilanda ngo lwimbo lwa bulanda ati: “Ifyo umusumba wa cishinka wasanguko mwanakashi wa bucilende! Sione uwaiswilemo ubupingushi, uo ubulungami bwalelebelamo, nomba e mwaba abatale misoka.”—Esaya 1:21.

²⁰ Iye, ifyo Yerusalemu abotelela! Inshita imo ali mukashi wa mulume umo, lelo nomba ni cilende. Mashiwi nshi Yehova engabomfya ku kuleka cishibwe bwino bwino ifyo aleyumfwa uwafutukwa no kulengwe nsoni? “Ubulungami bwalelebelamo” muli uyu musumba. Lilali? Ku numa sana, na lintu abena Israele bashilaisamo, mu nshiku sha kwa Abrahamu, uyu musumba waleitwa Salemu. Uwaleuteka mwaume wali imfumu kabili shimapepo. Ishina lyakwe ilya Melkisedeke, lipilibula “Imfumu ya Bulungami,” kabili cimoneke fyo lyalimulingile bwino. (AbaHebere 7:2; Ukutendeka 14:18-20) Mupepi ne myaka 1,000 ukufuma mu nshiku sha kwa Melkisedeke, Yerusalemu alifikile pa kalume, ilyo aletekwa na Davidi na Solomone. “Ubulungami bwalelebelamo,” maka maka lintu ishamfumu shakwe shaleenda mu nshila sha kwa Yehova pa kuti na bantu bashikonke. Lelo ilyo inshiku sha kwa Esaya shalefika, isho nshiku ninshi shalipita kale.

21, 22. Bushe munyela ne ca kunwa casundulwa fimininako cinshi, kabili mulandu nshi intungulushi sha bena Yuda shalingila ukwitwe fyo?

²¹ Cimoneke fyo intungulushi sha bantu nasho e shalenga sana ubu bwafya. Esaya atwalilila ukuliliishika ati: “Silfere obe asanguka munyela, ica kunwa cobe icasoboloka casundulwa ku menshi; bacilolo bobe bantu abomankonso, kabili abaampana na bapupu, onse wine atemwe fisakanwa, kabili asupile filambu; inshiwa tabashipingwila, ne lubululo lya kwa mukamfwilwa taliisa kuli bene.” (Esaya 1:22, 23) Ifilangililo fibili ifyakonkana mu kwangufyanya fyaishibisha ifili no kukonkapo. Kafula aleengulula silfere no kufumyamo munyela no kumupoosa. Bacilolo na bapingushi ba mu Israele bapalile munyela, te silfere iyo. Balekabila ukupooswa. Tabakwete ncito, bali fye nge ca kunwa casundulwa, caba fye amenshi yeka yeka. Ica kunwa nga cabe fyo ca kwitila fye!

²² Esa 1 Icikomo 23 calangilila umulandu ishi ntungulushi shalingila ukwitwe fyo. Ifunde lya kwa Mose lyalicindamike abantu ba kwa Lesa, ukubapaatulako ku nko shimbi. Ku ca kumwenako, ifunde lyakambishe ukucingilila inshiwa na bamukamfwilwa. (Ukufuma 22:22-24) Lelo mu nshiku sha kwa Esaya, umwana wa nshiwa talesenaminwa pa kupingulwa. Kumfwa kuli mukamfwilwa, takuli uwaleumfwa umulandu wakwe, pali bufi nga kumwafwa. Aba bapingushi ne ntungulushi tabalecite fyo, baletukuta fye ukufwaya ifyabo—ukupoka amafisakanwa, ukusupile filambu, ukwampana na bapupu, napamo ukucingilila abapupu no kuleka abo baleibila ukuculilamo. Icabipisha ca kuti, bali “abomankonso,” nelyo abakunkuma, mu kucito bubi. We mibele ulabipa!

Yehova Akalopola Abantu Bakwe

23. Finshi Yehova alanda pa fibambe fyakwe?

²³ Yehova takalekepo fye pali uku kuumya amaka. Esaya atwalilila ukusosa ati: “E ico ici e cisemo ca kwa Yehova, Yehova wa milalo, Impalume ya kwa Israele: Awe nkaisansamusha ku fibambe fyandi, nkailandula na ku balwani bandi.” (Esaya 1:24) Yehova pano apeelwa amalumbo yatatu, ukukomaila pa kuti bushikulu bwakwe na maka yakwe ayengi fyalimulinga. Cilemoneke fyo ishiwi lya kuti “Awe” lilangilile fyo ubulanda bwa kwa Yehova nomba bwasakanamo no kupampamina pa kucitapo cimo pantu ali ne cifukushi. Cine cine pali umulandu wa kucitilapo cimo.

24. Kwengulula kwa musango nshi Yehova afwaya abantu bakwe bapitemo?

²⁴ Abantu ba kwa Yehova abene baicita abalwani bakwe. Balingile fye ukukandwa na Lesa. Yehova ‘akaisansamusha,’ nelyo ukuilulula kuli bene. Bushe cilepilibula ukulofya abantu betilwa pe shina lyakwe? Iyo, pantu Yehova akonkanyapo ati: “Nkabwesesho kuboko kwandi pali iwe, nkalopola nga kwi lungu bamunyela bobe, nkafumyamo na fyonse ifyasakanamo fyobe.” (Esaya 1:25) Yehova nomba abomfye cilangililo ca kwengulula. Kalopola ku kale ilingi alebomfyako umuti ku kwengulula munyela ukufuma ku lubwe. E fyo na Yehova, ‘akalimuna abantu bakwe iciyene’ pantu abamona nga bashabipilila. Akafumyamo fye “ifyasakanamo” muli bene—e kuti abomankonso, abashifwaikwa, abakaana ukusambilila no kumfwila.c (Yeremia 46:28) Kuli aya mashiwi, Esaya akwate shuko lya kulembela kabela ifishilacitika.

25. (a) Ni shani fintu Yehova alopwele abantu bakwe mu 607 B.C.E? (b) Ni lilali Yehova alopwele abantu bakwe muno nshiku?

²⁵ Cine cine Yehova ayengulwile abantu bakwe, ukufumyamo bamunyela abali ni ntungulushi shabotelela pamo na bambi abapondweke. Mu 607 B.C.E., ninshi palipita inshita ukutula mu nshiku sha kwa Esaya, Yerusalemu alyonawilwe na bekashi ba uko ukutwalwa bunkole ku Babele uko bali no kuba imyaka 70. Ici capalana sana na cintu Lesa acitile na ku ntanshi. Ukusesema kwa pali Malaki 3:1-5, ukwalembelwe ninshi palipita ne myaka iingi apo bunkole bwa ku Babele bwapwilile, kwalangilile fyo Lesa na kabili ali no Kubomba umulimo wa kulopola. Kwalandile pa nshita lintu Yehova Lesa ali no kwisa kwi tempele lyakwe ilya ku mupashi pamo ne “Nkombe ya Cipingo,” Yesu Kristu. Mu kushininkisha ici cacitike pa mpela ya Nkondo ya Calo iya 1. Yehova aliceeceetele bonse abaleitunga ukuba Abena Kristu, ukufumyamo aba bufi no kusha aba cine. Cinshi cafuminemo?

26-28. (a) Bushe Esaya 1:26 afikilishiwe shani umuku wa kubalilapo? (b) Ni shani fintu uku kusesema kwafikilishiwa mu nshita yesu? (c) Ni shani ifyo uku kusesema kwingaafwa baeluda lelo?

²⁶ Yehova ayasuka ati: “Nkabweseshamo abapingushi bobe nga pa kubala, na bakabilo bobe nga pa kutendeka, na pa numa uketwa Umusumba wa bulungami, Umusumba wa cishinka. Sione akalubwilwa ku bupingushi, na bantu bakwe abalapila bakalubwilwa ku bulungami.” (Esaya 1:26, 27) Yerusalemu alimweneko ukufikilishiwa kwa kubalilapo ukwa uku kusesema. Ilyo babwelele ukufuma kuli bunkole mu 537 B.C.E., na kabili kwali abapingushi ba busumino na bakabilo nga pa kubala. Bakasesema Hagai na Sekaria, shimapepo Yoshua, Esra kalemba, na kateka Serubabele baletungulula abashelepo aba busumino ababwelele ukuti baleenda mu nshila sha kwa Lesa. Lelo, ukufikilishiwa kwacilanapo ukukatama kwacitike mu mwanda wa myaka uwalenga 20.

²⁷ Mu 1919, abantu ba kwa Yehova aba muno nshiku balifumine mu nshita ya kwesha. Balilubwilwe ku busha bwa ku mupashi ukufuma muli Babele Mukalamba, ubuteko bwa calo ubwa kupepa kwa bufi. Ubupusano pa bashalapo basubwa na bashimapepo abasangu aba mu Kristendomu bwalishilemonekesha. Na kabili Lesa alipaalile abantu bakwe, ‘ukubabweseshamo abapingushi na bakabilo’—abaume ba busumino aba kufunda abantu ba kwa Lesa umwabela Icebo cakwe kabili te mwabela ifishilano fya bantu iyo. Ilelo pa “mukuni unono” uuleya ulecepelako capamo na banabo abalefulilako fye pe aba “mpaanga shimbi,” paba abaume ba musango yo abengi.—Luka 12:32; Yohane 10:16; Esaya 32:1, 2; 60:17; 61:3, 4.

²⁸ Baeluda balebukisha ukuti inshita shimo, baba nga “bapingushi” pa kuti basungilile imibele yasanguluka na bumupashi bwa cilonganino no kulungika abalufyanya. Balyangwako nga nshi ku kucite fintu mu nshila ya kwa Lesa, ukupashanya ubulungi bwakwe ubwabamo inkumbu, ubushaumina kumo. Lelo ilingi line, baba ni “bakabilo.” Ici kwena calipusana sana no kuba bacilolo nelyo aba culukusu, kabili tabafwaya nangu panono ‘ukuumyo lupaka pa baseekeshiwa kuli bene.’—1 Petro 5:3.

29, 30. (a) Cinshi Yehova abilisha ku bakeene ukwafwiwa ukupitila mu kulopola? (b) Ni shani fintu abantu ‘balengwe nsoni’ ku miti yabo na mabala?

²⁹ Ni shani ku lwa “bamunyela” balumbulwa mu kusesema kwa kwa Esaya? Cili no kuba shani ku bakaana ukwafwiwa ukupitila mu kulopola kwa kwa Lesa? Esaya akonkanyapo ati: “Lelo ukusansaika kwa bapulumushi na babembu kukabela capamo, na basuula Yehova bakapwa. Mukalengwe nsoni ku miterebinti iyo mwatemwa, mukafwilama pa mabala ayo mwasala.” (Esaya 1:28, 29) Abapulumushi na babembukila Yehova, ukusuula ukusoka kwa bakasesema bakwe ukufikila inshita yapwa, cine cine ‘balasansaika’ kabili ‘balapwa.’ Ici cacitika mu 607 B.C.E. Lelo cinshi balandila pa miterebinti (imiti) na pa mabala?

³⁰ Abena Yudea bali no bwafya bwa mutatakuya ubwa kupepo tulubi. Imiti, amabala, ne filime filebomfiwa sana mu micitile yabo iyabotelela. Ku ca kumwenako, bakapepa ba kwa Baali no mucende wakwe, Astarte, basumina ukuti mu lusuba, aba balesa nabafwa no kushiikwa. Pa kubacilimusha ukuti bashibuke no kulaalana, na muli fyo ukulenga icalo ukufunda, bakapepa ba tulubi balongana ku kulaalana kushayamo mwi samba lya miti “yashila” mu filime nelyo mu mabala. Imfula nga yaloboka no mushili waba no mufundo, batasha aba balesa ba bufi; bakapepa ba tulubi baletontonkanya ati ukupepa kwabo, kwa cine. Lelo lintu Yehova asansaula bakapepa batalama aba tulubi no kubapwisha, ifilubi fyabo tafibacingilile. Bacipondoka ‘balengwe nsoni’ kuli iyi miti na mabala ifyabula amaka.

31. Cinshi ico bakapepa ba tulubi bapitamo icabipisha ukucila ukulengwe nsoni?

³¹ Lelo, kuli icabipisha icili no kuponena abena Yudea bapepo tulubi ukucila pa kulengwe nsoni. Yehova abomfye cilangililo cimbi umo nomba apashanya kapepa wa tulubi ku muti. “Mukaba ngo muterebinti uwalokota amabuula, kabili nge bala umushaba menshi.” (Esaya 1:30) Ku Middle East ukwakaba, uko imfula ishiloka sana, ici cilangililo nacilinga icine cine. Takwaba ibala nelyo umuti wingekala inshita ntali ukwabula amenshi. Nga wauma, kuti wapya bwangu ku mulilo. Eco icilangililo cakonkapo mu Esa 1 cikomo 31 calinga nga nshi.

32. (a) Nani “uwakosa” uwalandwapo mu Esa 1 cikomo 31? (b) Ni mu nshila nshi akaba “amafulefule,” “lusase” nshi luli no kumwambusha, kabili cinshi cikacitika?

³² “Uwakosa akaba amafulefule, no mulimo abomba ukabo lusase, na fyonse fibili fikapila capamo, kabili takwakabe wa kushimya.” (Esaya 1:31) Bushe uyu “uwakosa” nani? Ishiwi lya ciHebere lyakwatako no bupilibulo bwa bukose no bucindami. Cimoneke fyo cilosha ku basambashi, abaicetekela abapepa balesa ba bufi. Mu nshiku sha kwa Esaya, abakeene Yehova no kupepa kwasanguluka bengi, nga fintu fye bafula na lelo. Cimoneka kwati bamo balekala na bwino. Lelo, Yehova asoka ukuti aba musango yo bali no kuba nga “mafulefule,” ifiku ifyanaka kabili ifyauma ica kuti kuti fyapya umulilo nga wakumyako. (Abapingushi 16:8, 9) Umulimo wa kwa kapepa wa tulubi—nampo nga ni tulesa twakwe, icuma cakwe, nelyo icili conse ico apepa mu cifulo ca kwa Yehova—fikaba ngo “lusase.” Fyonse fibili ulusase na mafulefule fili no kupya, ukocewa ku mulilo uwa kuti takwakabe wa kushimya. Takuli amaka mu kubumbwa konse ayengaalula ukupingula kwapwililika ukwa kwa Yehova.

33. (a) Ni shani fintu ukusoka kwa kwa Lesa pa lwa bupingushi buleisa na kabili kulangilila inkumbu shakwe? (b) Lishuko nshi Yehova alepeela abantunse nomba, kabili ici citukuma shani umo umo?

³³ Bushe ubu bukombe bwa kulekelesha buleumfwana na bulya ubwa nkumbu no kulekelela ubwa mu Esa 1 cikomo 18? Ee buleumfwana! Ico Yehova alekele ababomfi bakwe ukubilisha uko kusoka no kukulemba mulandu wa kuti wa nkumbu. Na kuba, “[tafwayo] muntu ukonaika, lelo onse ukulola ku kulapila.” (2 Petro 3:9) Caba lishuko lya Mwina Kristu wa cine onse lelo ukubilisha ubukombe bwa kwa Lesa ubwa kusoka abantunse pa kuti abalapila benganonkelamo mu kulekelela kwakwe ukukalamba no kwisaikala umuyayaya. Mwandi Yehova aliba ne cikuuku pa kupeela abantunse ishuko lya ‘kukalulushanya’ nankwe ilyo kucili nshita!

[Amafutunoti]