Icipandwa 5
Yehova Aseebanya Aba Matutumuko
1, 2. Mulandu nshi twingafwaisha ukwishiba ubukombe bwa kusesema kwa kwa Esaya ku baYuda ba mu nshiku shakwe?
ICO aselaushiwa ne filecitika mu Yerusalemu na Yuda, kasesema Esaya nomba alanda kuli Yehova Lesa no kutila: “Mwalekelesha abantu benu, aba ng’anda ya kwa Yakobo.” (Esaya 2:6a) Cinshi calenga Lesa ukukaana abantu abo aisaliile ukuba “abantu bakwe umwine”?—Amalango 14:2.
2 Kuti twafwaisha ukwishiba pa lwa fyo Esaya asenwike abaYuda ba mu nshiku shakwe. Mulandu nshi? Pantu ificitika mu Kristendomu lelo fyalipalana sana ne fyalecita abantu mu nshita ya kwa Esaya, kabili no bupingushi Yehova abapingwile e bukaba na pali Kristendomu. Ukwangwa ukubilisha kwa kwa Esaya kwalatwafwa ukumfwikisha ifintu Lesa asenuka no kutaluka ku fyo apata. Lekeni kanshi tuswangane pa kufwaisha ukwishiba ifya mu cebo ca kusesema ica kwa Yehova icalembwa muli Esaya 2:6–4:1.
Bashinshimuna mu Cilumba
3. Filubo nshi ifya bantu bakwe Esaya atumbula?
3 Pa kutumbula ifilubo fya bantu bakwe, Esaya atila: “Baisulamo ifya ku kabanga, kabili bacite cimpa nga baPelishiti, no kuumana akapi na bafyalwa kuli bambi bambi.” (Esaya 2:6b) Imyaka napamo 800 ku numa, Yehova akambishe abasalwa bakwe ati: “Mwilaikowesha muli ifi fyonse, [umwakoweshiwe] nko isho ndetamfya ku cinso cenu.” (Ubwina Lebi 18:24) Yehova apatikishe Balaamu ukusosa ulwa bantu asalile ukuti bakwe umwine ati: “Ukutula ku muulu wa fimabwe ifyasansuka ndemumona, kabili ukutula pa tupili ndemubebeta: mona, bantu abaikala beka, kabili tabaitunga aba mu nko.” (Impendwa 23:9, 12) Lelo, ilyo calefika mu nshiku sha kwa Esaya, abasalwa ba kwa Yehova balecitako ifya makankamike ifya nko ishina mupalamano kabili “baisulamo ifya ku kabanga.” Mu cifulo ca kutetekela Yehova ne cebo cakwe, balecite “cimpa nga baPelishiti.” Tabapaatuka nangu panono ku nko shimbi, lelo icalo caisulamo “abafyalwa kuli bambi bambi”—ukwabulo ukutwishika, aba ni bambi bambi abaleta incitilo shishili sha bukapepa mu bantu ba kwa Lesa.
4. Bushe icuma no bukose mu fya bulwi fyalenga abaYuda ukucita cinshi mu cifulo ca kutasha Yehova?
4 Pa kumona ubukankaala no bukose bwa baYuda mu fya bulwi ilyo Imfumu Usia ileteka, Esaya atila: “Icalo cabo caisulamo silfere na golde, takuli mpela ku fyuma fyabo, kabili icalo cabo caisulamo bakabalwe, takuli mpela ku maceleta yabo.” (Esaya 2:7) Bushe abantu baletasha Yehova pali fyo fyuma no bukose mu fya bulwi? (2 Imilandu 26:1, 6-15) Nakalya! Lelo bacetekela ifyuma fine no kutaluka ku Ntulo ya fiko, Yehova Lesa. Cinshi cafumamo? “Icalo cabo caisulamo imilungu ya fye, bashinshimune [“bakontamina,” NW] cacitwa ku maboko yabo, ifyacite minwe yabo iine. Umuntuuntu fye alengwo kufwama, umuntungwa acendwa, na imwe tamwingabalekelela.” (Esaya 2:8, 9) Batalusha ifinso fyabo ukufuma kuli Lesa wa mweo no kushinshimuna ifilubi fishipeema.
5. Mulandu nshi ukukontamina ku tulubi kushibelele kuicefya?
5 Ukukontama kuti caba ciishibilo ca kuicefya. Lelo ukukontama ku fintu fishipeema ca fye, kulenga kapepa wa tulubi ‘ukucendwa,’ ukuba uwa pa nshi. Bushe Yehova kuti alekelela ulubembu lwa ifyo? Cinshi aba bakapepa ba tulubi bakacita ilyo Yehova akabalubulwisha?
‘Amenso ya Kusansabala Yakacendwa’
6, 7. (a) Cinshi cikacitikila abaisansabalika mu bushiku bwa bupingushi bwa kwa Yehova? (b) Ni pali finshi kabili pali bani ubukali bwa kwa Yehova bwafika, kabili mulandu nshi?
6 Esaya akonkanyapo ati: “Ingila mu cilibwe icasansuka, fisama mu lufukutu, ukufumako ku kutiinya kwa kwa Yehova, na ku bucindami bwa kupulama kwakwe.” (Esaya 2:10) Lelo takwakabe ilibwe ilyakula ica kuti likabacingilile, takwakabe ulufukutu ulwatikama ica kuti lukabafise kuli Yehova, Uwa maka yonse. Ilyo akesa ku kupingula, “amenso ya kusansabala kwa bantuuntu fye yakacendwa, no kutumpuka kwa bantungwa kukafwama, kabili Yehova eka akasansuka, muli ubo bushiku.”—Esaya 2:11.
7 ‘Ubushiku bwa kwa Yehova wa milalo’ buleisa. Ikaba ni nshita Lesa akalanga ubukali bwakwe “pa mikedari yonse ya ku Lebanone, iyatumpulwa kabili iyasumbulwa; na pa mioke yonse ya ku Bashani; ubwa pa mpili shonse ishasansuka, na pa tupili tonse utwasumbuka; ubwa pa lupungu lonse ulwasansuka, na pa cibumba conse ce linga; ubwa pa ngalaba shonse sha kuya ku Tarshishi, na pa mato yonse ayawama.” (Esaya 2:12-16) Akabungwe konse ako umuntu asumbula no kuituntumbilapo na onse uushipepa akacitwa kantu mu bushiku bwa bukali bwa kwa Yehova. E fyo “kukafwama ukusansabala kwa bantunse, kukacendwa no kutumpuka kwa bantu, kabili Yehova eka akasansuka muli ubo bushiku.”—Esaya 2:17.
8. Ni shani ifyo ubushiku bwa bupingushi bwasobelwe bwaishila Yerusalemu mu 607 B.C.E.?
8 Ubushiku bwa bupingushi ubwasobelwe bwafikila abaYuda mu 607 B.C.E. lintu Imfumu ya Babele Nebukadnesari aonaula Yerusalemu. Abekashi ba uko bamona umusumba wabo uwatemwikwa wayambila, ifikuulwa fya uko ifya lulumbi fyabongololwa, ilinga lya uko ilyakosa lyawa. Itempele lya kwa Yehova lyabongololwa. Icuma cabo na maceleta yabo tafibafwile kantu mu ‘bushiku bwa kwa Yehova wa milalo.’ Ngo tulubi twabo twena? Cacitika fye nga fintu Esaya asobela ati: “Imilungu ya fye yonse iine ikongoloka.” (Esaya 2:18) AbaYuda, bacilolo ne mpalume, basendwa bunkole ku Babele. Yerusalemu ali no kuba icibolya pa myaka 70.
9. Bushe imibele ya mu Kristendomu yapalana shani ne yali mu Yerusalemu na Yuda mu nshiku sha kwa Esaya?
9 Fintu imibele mu Kristendomu ipalene ne ya mu Yerusalemu na Yuda mu nshiku sha kwa Esaya! Kristendomu ukwabula no kutwishika alyambana icibusa ne fyalo fya pano calo. Alikosapo mu kutungilila United Nations kabili mu ng’anda yakwe aisushamo ifilubi ne fibelesho fishili fya mu malembo. Abapepako balitemwe fya pa calo kabili bacetekela mu fita fyabo. Kabili balicindikisha bashimapepo babo, tulomfwa na kuntu babeta amashina ya malumbo kabili aya mucinshi bushe te ifyo? Ukuisansabalika kwa Kristendomu kukafumishiwapo ukwabula no kufilwa. Lelo ni lilali?
“Ubushiku bwa kwa Yehova” Ubusungamine
10. “Ubushiku bwa kwa Yehova” ubo umutumwa Paulo no mutumwa Petro balelandapo bushiku nshi?
10 Amalembo yalanda pa “bushiku bwa kwa Yehova” ubukaba ubwa lulumbi ukucila ubushiku bwa bupingushi bwa Yerusalemu na Yuda. Umutumwa Paulo, pa kupuutwamo, ayampenye “ubushiku bwa kwa Shikulu” ubuleisa ku kubapo kwa Mfumu Yesu Kristu. (2 Abena Tesalonika 2:1, 2) Ilyo Petro alelanda pali bulya bushiku, alelanda na pa kwisa kwa ‘myulu ipya ne calo cipya umwaikalo bulungami.’ (2 Petro 3:10-13) Bukaba bushiku ilyo Yehova akapingula buno bwikashi bubifi bonse, pamo pene na Kristendomu.
11. (a) Ni bani ‘bengashipikishako’ ku “bushiku bwa kwa Yehova” ubuleisa? (b) Kuti twalenga shani Yehova ukuba icubo cesu?
11 Kasesema Yoele atila, “Iye, ubushiku ubo! pantu nabupalamo bushiku bwa kwa Yehova, kabili buleisa nga pumpunta uwafuma ku Wa maka yonse.” Pa kumona ifyo “ubushiku” bulya busungamine, bushe uuli onse tafwile ukwangwako ku fyo akacingililwa pali ilya nshita ya kutiinya? Yoele aipusha ati, “nani uwingashipikishako?” Ayasuka ati: “Yehova cubo ca bantu bakwe.” (Yoele 1:15; 2:11; 3:16) Bushe Yehova Lesa akaba cubo ca ba matutumuko abacetekela icuma, ifita, na balesa bacitwa na bantu? Napacepa! Lesa alikeene fye na bantu bakwe lintu bacitile fi. Fintu cili icakatama ukuti ababomfi ba kwa Lesa bonse ‘bafwaye ubulungami, bafwaye ubufuke,’ no kuceeceeta sana ukumona apo babika ukupepa Yehova mu mikalile yabo!—Sefania 2:2, 3.
“Ku Mfuko na ku Tususu”
12, 13. Mulandu nshi calingila bakapepa ba tulubi ukupoosa balesa babo “ku mfuko na ku tususu” pa bushiku bwa kwa Yehova?
12 Bushe bakapepa ba tulubi bali no kumona shani utulubi twabo mu bushiku bwa kwa Yehova ubukulu? Esaya ayasuka ati: “[Abantu bakengila] mu ninga sha mu fimabwe ifyasansuka, na mu filindi fya mu lufukutu, ukufumako ku kutiinya kwa kwa Yehova, na ku bucindami bwa kupulama kwakwe, pa kwima kwakwe ku kututumye calo. Muli ubo bushiku umuntu akapoosa ku mfuko na ku tususu imilungu yakwe ya fye iya silfere ne ya golde, iyo acitile ku kushinshimunako, ku kwingila mu mendo ya mu fimabwe ifyasansuka, na mu fimilale fya mu fimabwe ifyasumbuka, ukufumako ku kutiinya kwa kwa Yehova, na ku bucindami bwa kupulama kwakwe, pa kwima kwakwe ku kututumye calo. Lekeni ukutetekela abantunse abo umupu wabo waba mu myona yabo; pantu bene ba kutungwa nshi?”—Esaya 2:19-22.
13 Imfuko shikala mu mendo, no tususu twikala mu ncengo umwafiita. E lyo ukwaikala utususu utwingi pamo, kulanunka icibi e lyo pa nshi paba umutika wa mafi. Ukupoosa utulubi umwa musango yo e calinga. Umwafiita umwa busali e mwalinga utulubi. Kumfwa abantu, bakafwaya ukuyafisama mu ncengo na mu fimilale fya mu fimabwe pa bushiku bwa bupingushi bwa kwa Yehova. E co icikaponena utulubi e cikaponena na batupepa. Utulubi tushipeema tatwapuswishe abatupepa nelyo Yerusalemu ukufuma kuli Nebukadnesari mu 607 B.C.E., nga fintu fye Esaya aseseme.
14. Mu bushiku bwa bupingushi bwa kwa Yehova ubuleisa pa buteko bwa calo ubwa kupepa kwa bufi, cinshi abantu abangwa ifya pa calo bakacita?
14 Mu bushiku bwa bupingushi bwa kwa Yehova ubuleisa pali Kristendomu ne fyakaniko fimbi ifya buteko bwa calo ubwa kupepa kwa bufi, cinshi abantu bakacita? Pa kumone mibele yabotelela pe sonde lyonse, cilemoneke fyo abengi bakeluka ukuti utulubi twabo twa fye. Mu cifulo ca kufwaya icubo kuli twene, napamo bakaya ku tubungwe twa pe sonde utushili twa mipepele, napamo ukusanshako United Nations, “iciswango icakashika ce,” ica mu Ukusokolola icipandwa 17. Ni “nsengo ikumi [10]” isha cilya ciswango ca mampalanya e shikonaula Babele Mukalamba, ubuteko bwa calo ubwa kupepa kwa bufi, umo Kristendomu aba e mukalamba.—Ukusokolola 17:3, 8-12, 16, 17.
15. Ni shani ifyo Yehova eka “akasansuka” mu bushiku bwa bupingushi bwakwe?
15 Nangu ca kuti ukonaulwa no kocewa kwa Babele Mukalamba ukaba mulimo wa nsengo 10 isha mampalanya, umwine wine wa uku kupingula ni Yehova. Ukusokolola 18:8 kusosa pa lwa Babele Mukalamba ati: “E ico fikesa mu bushiku bumo ifikunka fyakwe, imfwa, no kuloosha, ne cipowe: mu mulilo e mo akalungulila; ico Shikulu Lesa uwamupingula alikosa.” E co amalumbo yonse pa kulubulwa kwa bantunse ukufuma ku kutekwe mfine ku kupepa kwa bufi yakaya kuli Yehova Lesa, Uwa maka yonse. Nga fintu Esaya alondolola, “Yehova eka akasansuka, muli ubo bushiku. Pantu [bushiku bwa kwa] Yehova wa milalo.”—Esaya 2:11b, 12a.
“Bacilongoshi Benu Bamulubansha”
16. (a) Cinshi cipanga “ica kushintililako ne shintililo” mu bwikashi bonse? (b) Bushe abantu ba kwa Esaya baculile shani ilyo “ica kushintililako ne shintililo” fyafumishiwepo mu bwikashi bwabo?
16 Pa kuti ubwikashi bushikatale, bufwile bwakwata “ica kushintililako ne shintililo”—ifintu fikabilwa pamo nga ifya kulya na menshi, kabili maka maka intungulushi shacetekelwa ishingatungulula abantu no kusungilila icibote. Lelo pa lwa kwa Israele, Esaya asobela ati: “Moneni, Shikulu, Yehova wa milalo, alefumyako ku Yerusalemu na kuli Yuda ica kushintililako ne shintililo, ica kushintililako conse ca cilyo, ne ca kushintililako conse ca menshi, impalume no mwaume wa bulwi, umupingushi na kasesema, kabuka no mukalamba, mushika wa makumi yasano [50] no mukankaala, kabilo, no mubomfi wa mano, no waishibisho buyoka.” (Esaya 3:1-3) Abaice e bakaba bacilolo no kuteka na bumyalumyalu. Bakateka bakatitikisha abantu e lyo na bantu bene “bakabacikilishanya umuntu no muntu, . . . umwaice akacite miiya ku mukote, no wacendwa akacite misuula ku mukankaala.” (Esaya 3:4, 5) Abana bakacita “imiiya” ku bakote, ukubasaalula. Imikalile ikabotelela ica kuti umo akeba uushafikapo ku kuteka ati: “Naukwate ca kufimbana, ube kateka kuli ifwe, no kuleka icapomonwa ici cibe mwi samba lya kuboko kobe!” (Esaya 3:6) Lelo abakebwe fyo bakakaana, bakapampaminapo fye abati tabakwata amaka ya kundapa icalo calaswa icilaso kabili tababa na bucindami bwa kuteka. Bakatila: “Te kuti mbe kondapa; mu ng’anda yandi tamwaba cilyo, kabili tamwaba ica kufimbana; te kuti mucite ine ukuba kateka wa bantu.”—Esaya 3:7.
17. (a) Ni shani ifyo ulubembu lwa Yerusalemu na Yuda lwaba “nga Sodomu”? (b) Ni bani Esaya apeela umulandu pa mibele ya bantu bakwe?
17 Esaya akonkanyapo ati: “Yerusalemu napomonwa, na Yuda nawa; pantu indimi shabo ne micitile yabo naitalamina Yehova, ku kukalifya amenso yakwe ya bukata. Imiiya ya finso fyabo ilabashinina, no lubembu lwabo balulanga apabuuta nga Sodomu. Kalanda kuli bene pantu bailetelela ku bubi!” (Esaya 3:8, 9) Abantu ba kwa Lesa balipondokela Lesa wa cine mu fyo basosa ne fyo bacita. Nangu fye finso fyabo ifyapama ifishilangisha kulapila filangisha imembu shabo, ishiselausha nge sha Sodomu. Baba mu cipingo na Yehova Lesa, nalyo line takatelule ifipimo fyakwe. “Cawama [ku mulungami], pantu alye fifuma mu mulimo wakwe! Kalanda ku mbifi, yamono bubi, pantu imilimo ya minwe yakwe ikacitilwa pali wene! Abantu bandi—baice e babacikilisha, kabili abanakashi e babateka. Mwe bantu bandi, bacilongoshi benu bamulubansha, bafulunganye nshila shenu.”—Esaya 3:10-12.
18. (a) Bupingushi nshi Yehova abilisha pa bakalamba na bacilolo ba mu nshiku sha kwa Esaya? (b) Cinshi twasambililako ku kupingula Yehova apingwile abakalamba na bacilolo?
18 Yehova ‘apingula’ abakalamba na bacilolo ba mu Yuda, no ‘kubatwala ku kupingulwa’ ati: “Imwe mwakufye bala lya myangashi, mwa? icafumpulwa ku balanda cili mu mayanda yenu, mwa? Cinshi kuli imwe apo mufwanta abantu bandi, apo mupele finso fya balanda?” (Esaya 3:13-15) Intungulushi shilecito bucenjeshi mu cifulo ca kubombela abantu ifisuma. Baleshukila amaka bakwata ku kuinonsha no kupusula ababusu na babulwa. Lelo ishi ntungulushi shikalubulwilapo kuli Yehova wa milalo pa kutitikisha abalanda. Mwandi uku kuli kusoka ku baba mu fifulo fya bwangalishi mu filonganino lelo! Shi balecenjela lyonse ukukanabomfya amaka yabo ku kuinonsha.
19. Kristendomu asangwa no mulandu wa kutitikisha no kupakasa bani?
19 Kristendomu, maka maka bashimapepo bakwe na bakalamba bakalamba, balibomfya ubucenjeshi ku kuinonkela ifintu fifwile ukuba fya bantuuntu fye, abo atitikisha ukufika na ku bwa lelo. Na kabili alipuma, ukupakasa, no kusunga abantu ba kwa Lesa buluku buluku kabili aliseebanya ishina lya kwa Yehova icine cine. Mu nshita yakwe umwine, Yehova ukwabula no kutwishika akamutwala mu kupingulwa.
“Apali Ukuyemba E Pakabo Kushutikwa”
20. Mulandu nshi Yehova asenukila “abana banakashi ba mu Sione”?
20 Pa numa ya kusenuka ifilubo fya ntungulushi, Yehova nomba alanda pa banakashi ba mu Sione, nelyo Yerusalemu. Cilemoneke fyo “abana banakashi ba mu Sione” bali ne mifwalile yaibela iya “makoosa” mu nkolokoso ayalila ubusaka sana. Aba banakashi balilekele ukutampwisha no kwenda baleenda “no kumeka,” baleinanga fye bwanakashi bwanakashi. Bushe pali icilubene kuli fi? Imibele ya mutima iya aba banakashi e ilubene. Yehova atila: “Abana banakashi ba mu Sione batakalale fi, kabili benda abaletongomone mikoshi, abalembulula na menso.” (Esaya 3:16) Bafwile ukupingwilwapo pa matutumuko ya musango yu.
21. Cinshi ubupingushi bwa kwa Yehova pali Yerusalemu buli no kucita ku banakashi abaYuda?
21 E co, lintu ubupingushi bwa kwa Yehova bwaisa pa calo, aba “bana banakashi ba mu Sione” aba matutumuko bakapelwapo fye—nangu kuyemba kwabo uko bacitilapo icilumba kukaloba. Yehova asesema ati: “Shikulu akalenge fyeya pa muulu wa mitwe ya bana banakashi ba mu Sione, kabili Yehova akafuula pa fya nsoni fyabo. Muli ubo bushiku Shikulu akafumyapo ukuyemba kwabo kwa finkwingili, no tusuba, no tumyeshi, no twa kuning’ina mu matwi, no twakooswa twa ku maboko, ne fifimbo fya ku mutwe, ne nkupo, na makoosa, na malamba, no tumisashi twa fye fungo, ne mikano, ne nindaminwe, ne fipini fya pa myona, ne fya kufwala fikata, ne finkutu, ne nsalu ya nsenkebele, ne mbukuli, ne nsalu ishabebuka, ne nsalu sha kolokondwe, ne fitebo, ne fifimbo.” (Esaya 3:17-23) Iye, ifyo ifintu fikababipila!
22. Ukulunda pa kulufya ifibekobeko fyabo, finshi fimbi ifyacitikila abanakashi ba mu Yerusalemu?
22 Ubukombe bwa mu kusesema bwatwalilila abuti: “Apali ice fungo e pakabo kununko mukusa, apali ilamba e pakabo mukungo, apali ifikuti e pakabe pala, apali ica kukakana e pakabe lamba lya lusamu, apali ukuyemba e pakabo kushutikwa.” (Esaya 3:24) Mu 607 B.C.E., abanakashi ba cilumba aba mu Yerusalemu basanguka abapiina. Ubuntungwa bwabapusumuka kabili ‘bashutikwa’ icishibilo ca busha.
“Ukawamishiwa”
23. Cinshi Yehova abilisha ulwa Yerusalemu?
23 Yehova nomba alanda pa lwa musumba wa Yerusalemu no kubilisha ati: “Abaume bobe bakawa ku lupanga, ne mpalume shobe shikawa mu bulwi; ne mpongolo sha musumba shikawelesha no kuloosha, [kabili umusumba ukawamishiwa, NW] ukekala pa nshi naukungumana.” (Esaya 3:25, 26) Abaume ba mu Yerusalemu, ne mpalume kumo, bakepaiwa mu bulwi. Umusumba ukawishiwa tasha. Ikaba ni nshita ya “mpongolo” shakwe ‘ukuwelesha no kuloosha.’ Yerusalemu ‘akawamishiwa’ no kushala icibolya.
24. Ukwipaiwa kwa baume ku lupanga kwabipila shani abanakashi ba mu Yerusalemu?
24 Ukwipaiwa kwa baume ku lupanga kwali no kubipila abanakashi ba mu Yerusalemu. Pa kusondwelela ulu lubali lwe buuku lya kusesema, Esaya asobela ati: “Muli ubo bushiku abanakashi cinelubali [7] bakekato mwaume umo, abati, Twakulalye cilyo cesu, no kuifwike fya kufwala, leka fye ishina lyobe liinikwe pali ifwe, fumyo kuseebana kwesu.” (Esaya 4:1) Abaume bakacepa nga nshi ica kuti abanakashi abengi bakaikuminisha ku mwaume umo pa kuti betweko fye ishina lyakwe—e kuti, beshibikwe fye ku bantu ukuti bakashi bakwe—na muli fyo ukufumyapo umuseebanya wa kubulwa umulume. Mwi Funde lya kwa Mose, calefwaikwa ukuti umulume aleliisha umukashi no kumufwika. (Ukufuma 21:10) Lelo, aba banakashi tabalefwaya uyu mwaume ukulacita ifyo ifunde lyamukambisha pantu batila ‘bakulalye cilyo cabo no kuifwika ifya kufwala.’ Fintu aba “bana banakashi ba mu Sione” abali aba matutumuko inshita imo bapelelwa nomba!
25. Cinshi cipembelela aba matutumuko?
25 Yehova aseebanya aba matutumuko. Mu 607 B.C.E., cine cine alenga amatutumuko ya bantu bakwe abasalwa ‘ukucendwa’ no kulenga “ukutumpuka” kwabo ‘ukufwama.’ Shi Abena Kristu ba cine bekatala abalaba ati “Lesa acincintila aba miiya; lelo ku bapetama apeelo kusenamina.”—Yakobo 4:6.
[Icikope pe bula 50]
Utulubi, ifyuma, na maka ya bashilika fyafilwa ukupususha Yerusalemu mu bushiku bwa bupingushi bwa kwa Yehova
[Icikope pe bula 55]
Mu “bushiku bwa kwa Yehova,” ubuteko bwa calo ubwa kupepa kwa bufi bukonaulwa