Icipandwa 29
Icitetekelo ca Mfumu Imo Calambulwa
1, 2. Ni shani ifyo Hisekia abele imfumu yawamapo pali Ahasi?
HISEKIA ali ne myaka 25 ilyo atendeke ukuteka Yuda. Bushe ali no kuba kateka wa musango nshi? Bushe ali no kukonka mu nkasa sha kwa wishi, Imfumu Ahasi, no kulenga abatekwa bakwe ukukonkelela balesa ba bufi? Nelyo bushe ali no kutungulula abantu bakwe mu kupepa Yehova, nge fyacitile icikolwe cakwe Imfumu Davidi?—2 Ishamfumu 16:2.
2 Ilyo fye Hisekia atampile ukuteka, calimonekeshe fye ukuti alefwaya “alecite cawama mu menso ya kwa Yehova.” (2 Ishamfumu 18:2, 3) Mu mwaka wa kubalilapo akambishe ukuti itempele lya kwa Yehova liwamishiwe no mulimo wa pe tempele ubukululwe. (2 Imilandu 29:3, 7, 11) Lyene ateyenye ukuti kube ukusefya kukalamba ukwa Ca kucilila uko alaalike uluko lonse—ukusanshako ne mikowa 10 iya Israele iya ku kapinda ka ku kuso. Wali mutebeto ushingalabwa! Ukutula pa nshiku sha Mfumu Solomone takwali mutebeto ngo yu.—2 Imilandu 30:1, 25, 26.
3. (a) Cinshi abekashi ba mu Israele na Yuda abasangilwe ku Ca kucilila cateyenye Hisekia bacitile? (b) Cinshi Abena Kristu lelo bengasambililako ku micitile yashipa iya balya basangilwe ku Ca kucilila?
3 Pa mpela ya uyu mutebeto wa Ca kucilila, abasangilweko calibafikile pa mutima ica kuti baputwile baAshera, batobawile ifyaimikwa, babongolwele imisansama, ne fiipailo fya balesa ba bufi, e lyo babwelele ku mishi yabo, abapampamina pa kubombela Lesa wa cine. (2 Imilandu 31:1) We bupusano ne mibele bakwete kale pa fya mapepo! Abena Kristu ba cine lelo kuti basambililako ukuti calicindama ‘ukukanaleko kulongana.’ Ukulongana kwa musango yo, nampo nga kwa pa cilonganino nelyo ukulongana kukalamba na mabungano kwalicindama nga balefwaya ukupokelela inkosho no kufikwa pa mutima ku ba bwananyina na ku mupashi wa kwa Lesa pa kuti kube ‘ukucincimushanya ku kutemwa kabili ku kubombe milimo isuma.’—AbaHebere 10:23-25.
Icitetekelo, Caeshiwa
4, 5. (a) Ni shani ifyo Hisekia alangilila ukuti nomba taletekwa na Ashuri? (b) Cinshi Sankeribu acita ku kulwisha Yuda, kabili finshi Hisekia acita pa kuti Yerusalemu esanswa ilyo line? (c) Ni shani ifyo Hisekia ateyanya ukucingilila Yerusalemu ku bena Ashuri?
4 Ku ntanshi, Yerusalemu ali no kuba na mesho yakaakaata. Hisekia napwisha icipangano ico wishi wabulwa ubusumino Ahasi, apangene na bena Ashuri. Nauma na baPelishiti, abaumana akapi na Ashuri. (2 Ishamfumu 18:7, 8) Ici nacikalifye mfumu ya Ashuri. E co tubelenga ati: “Mu mwaka we kumi na ine ku mfumu Hisekia, e mo Sankeribu imfumu ya Ashuri aniniine imishi yonse iya malinga iya kwa Yuda, no kuifyambata.” (Esaya 36:1) Napamo pa kufwaya ukucingilila Yerusalemu ku kusanswa kwa kupumikisha ukwa mulalo ushalenakuka uwa bena Ashuri, Hisekia alisumine ukutuula kuli Sankeribu umutuulo ukalamba uwa matalanti ya silfere 300 na ya golde 30.a—2 Ishamfumu 18:14.
5 Ico umwa kututila ifyuma mu ng’anda ya mfumu tamwali golde na silfere uwingi uwingalinga ku kutuula uyu mutuulo, Hisekia afumya ifyela fyaumo mutengo ifyo engasanga mwi tempele. Afumya ne fiibi fye tempele, ifyapaminwako golde no kufituma kuli Sankeribu. Ici canasha uyu mwina Ashuri, lelo pa kashita fye kanono. (2 Ishamfumu 18:15, 16) Hisekia ukwabula no kutwishika ailuka ukuti abena Ashuri tabakalabeko kuli Yerusalemu pa nshita yalepa. E co afwile ukuteyanyapo fimo. Abantu baciliko tumfukumfuku twa menshi pa kuti yefika ku bena Ashuri balesansa. Hisekia akosha ubucingo bwa Yerusalemu no kulonganya ifilwilo ifingi, ukusanshako “ifyanso ifingi ne nkwela.”—2 Imilandu 32:4, 5.
6. Ni muli ani umuli ukucetekela kwa kwa Hisekia?
6 Lelo, ukucetekela kwa kwa Hisekia, takuli pa mingalato acitile nelyo pa bucingo acingilile, lelo pali Yehova wa milalo. Akonkomesha bamushika bakwe ati: “Koseni kabili talileni, mwitiina kabili mwitentuka ku cinso ca mfumu ya Ashuri, nangu ni ku cinso ca cinkupiti onse uo ili na o; pantu kuli ifwe kwaba Uwacila kuli yene; kuli yene kwabo kuboko kwa buntunse, lelo kuli ifwe kwaba Yehova Lesa wesu ku kutwafwa kabili ku kutulwila amabulwi yesu.” Mu cumfwila, “abantu [bashintilila] pa fyebo fya kwa Hisekia imfumu ya kwa Yuda.” (2 Imilandu 32:7, 8) Elenganyeni ifintu fya kucincimusha ifyakonkapo ilyo tulepituluka mu fipandwa 36 ukufika ku 39 ifya kusesema kwa kwa Esaya.
Rabu-sake Aisa ne Fishinka Fyakwe
7. Bushe Rabu-sake nani, kabili mulandu nshi atuminwa ku Yerusalemu?
7 Sankeribu atuma Rabu-sake (ili te shina lyakwe, lelo lilumbo lya mu bushilika) capamo na bakata babili ku Yerusalemu ku kukambisha ukuti umusumba ucimbe. (2 Ishamfumu 18:17) Aba babakumanya ku nse ye linga ku beminishi ba kwa Hisekia batatu, Elyakimu kabaka wa ng’anda ya kwa Hisekia, Shebna kalemba, na Yoa mwana Asafi kebukisha.—Esaya 36:2, 3.
8. Ni shani ifyo Rabu-sake aesha ukutompola ubukose bwa bena Yerusalemu?
8 Ico Rabu-sake endeele cintu cayanguka. Eshile ku kushinina Yerusalemu ukuti acimbe ukwabula ubulwi. Ico abalilapo ukucita ilyo alesosa mu ciHebere, cili kubilikisha ati: “Ni shani ici ca kutetekelako ico watetekela? . . . Ni kuli ani watetekela, apo wansangukila?” (Esaya 36:4, 5) Lyene Rabu-sake atumfya abaYuda bali no mwenso, abacinkulako ukuti bali fye beka mpo. Ni kuli ani bengaya ukuti abatungilile? Bushe ni kwi “tete ili ilyatinika,” Egupti? (Esaya 36:6) Pali iyi nshita, Egupti ali nge tete lyatinikwa; na kuba ici calo icali kale icakwatisha amaka calicimfiwa kabili pa kashita kanono ciletekwa na Etiopia, kabili Farao wa ku Egupti uulipo ino nshita ni Mfumu Tirhaka, uushili mwina Egupti lelo mwina Etiopia. Kabili alaswa acimfiwe kuli Ashuri. (2 Ishamfumu 19:8, 9) Apo Egupti te kuti aipusushe, ninshi teti aafwe Yuda nangu panono.
9. Cinshi ukwabula no kutwishika icalenga Rabu-sake ukutontonkanya ukuti Yehova kuti apoosa abantu Bakwe, lelo ifishinka fili shani?
9 Rabu-sake nomba apaasha ati Yehova takalwile abantu bakwe pantu Tabekelwa muli bene. Rabu-sake atila: “Nga wanjeba, auti: Ni Yehova Lesa wesu e o twatetekela, bushe te wene uo Hisekia afumishepo imisansama yakwe ne fiipailo fyakwe?” (Esaya 36:7) Lelo kwena, ico abaYuda bacita ilyo babongolola imisansama ne fiipailo mu calo, cili kubwelela kuli Yehova, te kutaluka kuli wene iyo.
10. Mulandu nshi cishibelele umulandu nampo nga ba kucingilila Yuda bengi nangu banono?
10 Mu kukonkapo Rabu-sake acinkulako abaYuda ati nga ni mu fya bulwi tabali kantu nangu panono. Abasonsomba cilumba cilumba ati: “[Leka] nkakupeela bakafwalo amakana yabili, [tumone] nga iwe wingapeela aba kutentemapo!” (Esaya 36:8) Lelo, bushe cili no mulandu nampo nga aba kutentema pali bakafwalo abaYuda abakanshiwa banono nangu bengi? Iyo, pantu ukupusuka kwa kwa Yuda takushintilile pa bukose bwa mu bulwi. Amapinda 21:31 yalondolola ifintu muli yi nshila ayati: “Kafwalo apekanishiwilo bushiku bwa bulwi, lelo ukupususha kufuma kuli Yehova.” Lyene, Rabu-sake atunga ukuti ipaalo lya kwa Yehova lili pa bena Ashuri, te pa baYuda iyo. Apaasha ati nga te ifyo abena Ashuri nga tabapekele ukufika ukwalepa mu mpanga ya Yuda.—Esaya 36:9, 10.
11, 12. (a) Mulandu nshi Rabu-sake apampamina fye pa kulanda mu “ciYuda,” kabili aesha shani ukutunka abaYuda balemuumfwa? (b) Bushe amashiwi ya kwa Rabu-sake kuti yalenga abaYuda ukucita nshi?
11 Abaleimininako Hisekia basakamikwa pa lwa fintu abali pe linga abaleumfwa ukusosa kwa kwa Rabu-sake bali no kucita. Aba balashi ba ciYuda baipusha ati: “Shi sosa ku babomfi bobe iciAramu [icina Suria], pantu tulacumfwa: wisosa kuli ifwe iciYuda mu matwi ya bantu abali pe linga. (Esaya 36:11) Lelo Rabu-sake talefwaya ukulanda icina Suria. Alefwaya abaYuda batwishike no kwikatwa umwenso pa kuti bacimbe, na Yerusalemu acimfiwe ukwabula ubulwi! (Esaya 36:12) E co uyu mwina Ashuri na kabili alandila mu “ciYuda.” Asoka abekashi ba mu Yerusalemu ati: “Mwileka Hisekia amutumpike; pantu akafilwo kumupokolola.” Ukukonka pali ici, aesha ukutunka abalemumfwa ukupitila mu kubepa ifyo imikalile ingaba ilyo abaYuda baletekwa na bena Ashuri ati: “Citeni kuli ine umutende, no kufumina kuli ine; e lyo kuti mwalyako umuntu onse ifya mwangashi wakwe, kabili umuntu onse ifya mukunyu wakwe, no kunwa umuntu onse amenshi ya mu cishima cakwe, nsuke njise ku kumutwala ku calo icili nge calo cenu, icalo ca ngano no mwangashi, icalo ca mukate na mabala ya myangashi.”—Esaya 36:13-17.
12 AbaYuda tabakasombole uno mwaka—ukusansa kwa bena Ashuri kwalenga bafilwe ukutanda. Kanshi abali pe linga bafwile bamina amate ukumfwa ukuti kuti balya imyangashi yawama no kunwa amenshi yatalala. Lelo Rabu-sake acili talapwisha ukutompola abaYuda.
13, 14. Te mulandu ne fishinka fya kwa Rabu-sake, mulandu nshi ifyacitikile Samaria fishampanine ne fya kuli Yuda?
13 Ukufuma pa fyebo ifingi akwete, Rabu-sake abuulapo ifya kutiinya na fimbi. Asoka abaYuda ukukanatetekela Hisekia nga atila: “Yehova akatupokolola.” Rabu-sake acinkulako abaYuda ati balesa ba bena Samaria balifililwe ukucingilila imikowa 10 ku kusansa kwa bena Ashuri. Ni shani nomba pa lwa balesa ba nko shimbi isho Ashuri acimfya? Aipusha ati: “Ili kwi imilungu ya ku Hamati na Aripadi? Ili kwi imilungu ya ku Sefaribaimu? Kabili bushe imilungu ya Samaria yapokolola Samaria mu kuboko kwandi?”—Esaya 36:18-20.
14 Kwena, Rabu-sake kapepa wa balesa ba bufi, teshibe ukuti Samaria wa busangu apusaninina na Yerusalemu ilyo aletekwa na Hisekia. Balesa ba bufi aba Samaria tabakwete maka ya kutuula ubufumu bwa mikowa 10. (2 Ishamfumu 17:7, 17, 18) Lelo Yerusalemu wena ilyo aletekwa na Hisekia, nafutatila balesa ba bufi no kubwelela ku kubombela Yehova. Lelo balya batatu abaleimininako abena Yudea tabalondolwelele Rabu-sake ifi. “Balitalele, tabamwaswike na cebo: pantu ifunde lya mfumu lyali ilya kuti, Mwilamwasuka.” (Esaya 36:21) Elyakimu, Shebna, na Yoa babwelela kuli Hisekia no kuyamweba ifyebo fya kwa Rabu-sake.—Esaya 36:22.
Hisekia Apingulapo
15. (a) Kupingula nshi Hisekia nomba ali no kupingula? (b) Ni shani ifyo Yehova alaya abantu bakwe?
15 Imfumu Hisekia nomba ifwile ukupingulapo. Bushe Yerusalemu ali no kucimba ku bena Ashuri? bushe omane akapi na Egupti? nelyo bushe ashanshe no kulwa? Hisekia ali mu kumanama icine cine. Aya kwi tempele lya kwa Yehova, ilyo atuma Elyakimu na Shebna, capamo na bakalamba ba muli bashimapepo, ukuyaipusha kuli kasesema Esaya ifyo Yehova alelandapo. (Esaya 37:1, 2) Ishi ntumi sha mfumu, ishifwele insamu, shafika kuli Esaya no kuti: “Buno bushiku bushiku bwa kumanama kabili bwa kwebaulwa kabili bwa kupuundulwa . . . Nalimo Yehova Lesa obe aleumfwe fyebo fyonse ifya kwa Rabu-sake, uo imfumu ya Ashuri shikulu wakwe yatumine ku kupontela Lesa wa mweo, no kwebaula ku fyebo ifyo Yehova Lesa obe omfwile.” (Esaya 37:3-5) Cine cine, abena Ashuri balesonsomba Lesa wa mweo! Bushe Yehova ali no kumona pa mitumfyo yabo? Yehova alaya abaYuda ukupitila muli Esaya ati: “Mwitiina ku fyebo ifyo muumfwile, ifyo bantukilamo abalumendo ba mfumu ya Ashuri. Moneni, ndebika muli yene umupashi, na yo ikomfwo lukumo, no kubwelela ku calo ca iko; kabili nkailengo kuwa ku lupanga mu calo ca iko.”—Esaya 37:6, 7.
16. Ni bakalata nshi Sankeribu atuma?
16 Pali iyi nshita, Rabu-sake aitwa ku kuyaba na Sankeribu ilyo alelwa ubulwi pa Libna. Sankeribu ali no kwisalolekesha pali Yerusalemu inshita imbi. (Esaya 37:8) Nalyo line, ukuya kwa kwa Rabu-sake takulengele ukuti baleke ukupatikisha Hisekia ukucimba. Sankeribu atuma bakalata ba fintiinya umo alondolola ifyo abekashi ba mu Yerusalemu bengenekela nga bakaana ukucimba. Batila: “Iwe walyumfwa ifyo ishamfumu sha Ashuri shacita ku fyalo fyonse ku kufyonaula; na iwe ukapokololwa, mwa? Bushe imilungu ya nko isho batata baonawile yashipokolweleko? . . . Ili kwi imfumu ya Hamati, ne mfumu ya Aripadi, ne mfumu ya musumba wa Sefaribaimu, ne ya Hena, ne ya Iba?” (Esaya 37:9-13) Ico uyu mwina Ashuri alesosa ca kuti ukubacincintila bupumbu, ukubacincintila kuli no kuletelela fye abena Yerusalemu!
17, 18. (a) Cinshi Hisekia emininepo ilyo alomba Yehova ukuti amucingilile? (b) Ni shani ifyo Yehova ayasuka abena Ashuri ukupitila muli Esaya?
17 Hisekia pa kusakamikwa nga nshi pa fyali no kufuma mu kupingula kwakwe, afungulwile bakalata ba kwa Sankeribu ku cinso ca kwa Yehova mwi tempele. (Esaya 37:14) Apepa ipepo lya kufuma pa nshi ya mutima no kupaapaata Yehova ukulolekesha pa fintiinya fya uyu mwina Ashuri. Apwisha ipepo lyakwe na mashiwi ya kuti: “E ico nomba, mwe Yehova Lesa wesu, tupususheni mu kuboko kwakwe, no kuleka amabufumu yonse ya pano isonde yeshibe ukuti imwe Yehova muli Lesa mweka.” (Esaya 37:15-20) Camonwa ukufuma kuli fi ukuti icasakamike sana Hisekia te kupokololwa kwakwe iyo, lelo museebanya uuli no kutuulikwa pe shina lya kwa Yehova nga ca kuti abena Ashuri bacimfya Yerusalemu.
18 Yehova ayasukila muli Esaya ipepo lya kwa Hisekia. Yerusalemu tafwile ukucimba kuli Ashuri; afwile ukushansha. Esaya alanda ngo ulesosa kuli Sankeribu, no kulondolola mu kushipa ubukombe bwa kwa Yehova ku bena Ashuri ati: “Akusuula, akupumya, umukashana uushatala opwa Sione, pa numa yobe apukunyo mutwe [kupumya kupumya], umwana mwanakashi Yerusalemu.” (Esaya 37:21, 22) Yehova lyene alundapo, ngo uleti: ‘Ni wani pa kuti uletumfya Uwa Mushilo wa kwa Israele? Naishibe milimo yobe. Ulafwaisha ukuba uwa ntanshi; ulaituntumba icine cine. Washintilila mu maka ya fita fyobe kabili walicimfya ifyalo ifingi. Lelo nobe wine kuti wacimfiwa. Ndi no kufufya amapange yobe. Ndi no kukucimfya. Lyene nkakucita nge fyo nacita bambi. Nkabike cinkobwe mu moona obe no kukubweseshamo ku Ashuri!’—Esaya 37:23-29.
“Ici Cikabe Ciishibilo Kuli Iwe”
19. Ciishibilo nshi Yehova apeela Hisekia, kabili calola mwi?
19 Bulayo nshi Hisekia alaishibilako ukuti ukusesema kwa kwa Esaya kuli no kufikilishiwa? Yehova ayasuka ati: “Ici cikabe ciishibilo kuli iwe: uno mwaka mukalelye fya cimbuka, no mwaka wa cibili mukalye fya mapona, na mu mwaka wa citatu mukatanda no kuseepa, mukalima na mabala ya myangashi no kulye fisabo fya yako.” (Esaya 37:30) Yehova akapeela abaYuda bacilikilwa mu musumba ica kulya. Nangu ca kuti bakafilwa ukutanda pa mulandu wa kwingililwa na bena Ashuri, bakalya ifilyo fikalimbuka ku mbuto shaponene ilyo baleseepa umwaka wafumako. Umwaka wakonkapo, uwe sabata, bafwile ukulekelesha icilime te mulandu no kupeleelwa balimo. (Ukufuma 23:11) Yehova alaya ukuti nga abantu baumfwe shiwi lyakwe, akalenga ifilyo ifingi ukumena no kubekusha. Lyene mu mwaka uli no kukonkapo, bakatanda nge fyo bacita pe no kuipakisha ifikafuma mu milimo yabo.
20. Ni mu nshila nshi umo abakapusuka ukusansa kwa Ashuri ‘bakalenge mishila iye pa nshi no kutwale fisabo pa muulu’?
20 Yehova nomba alinganya abantu bakwe ku cilimwa icayafya ukulimbula ati: “Abapusuka aba ng’anda ya kwa Yuda . . . bakabwekeshapo ukulenge mishila iye pa nshi no kutwale fisabo pa muulu.” (Esaya 37:31, 32) Kanshi, abashintilila muli Yehova tabali na kutiina kantu. Bene na bana babo bakashala nabashiikama mu calo.
21, 22. (a) Cinshi casesemenwe Sankeribu? (b) Ni shani ifyo ifyebo fya kwa Yehova pa lwa kwa Sankeribu fyafikilishiwe, kabili fyafikilishiwe lilali?
21 Ni shani ku lwa fintiinya ifyo imfumu ya Ashuri iletiinya Yerusalemu? Yehova ayasuka ati: “Tayakese kuli uno musumba, nangu kupoosako umufwi, kabili tayakamonekeko ne nkwela, nangu kutuntumikilako umuncingi. Mu nshila intu yaishilemo e mo ikabwelela, kabili kuli uno musumba tayakeseko.” (Esaya 37:33, 34) Kanshi no bulwi takwakabe pali Ashuri na Yerusalemu. Ku ca kupapusha, abakacimfiwa ukwabula ubulwi bena Ashuri, te baYuda iyo.
22 Umwabele cebo cakwe, Yehova atuma malaika uwayauma impalume isha mu fita fya kwa Sankeribu, abaume 185,000. Cilemoneke fyo ici cacitikila pa Libna, kabili ilyo Sankeribu umwine ashibuka, asanga intungulushi, bamushika, ne mpalume sha mulalo wakwe nabafwa. Sankeribu aikatwe nsoni, abwelela ku Ninebe, lelo te mulandu no ku kucimfiwa kwa kapela makufi, atwalilila mu bumankonso ukupepa lesa wakwe uwa bufi Nisroke. Ilyo papita imyaka imo, ilintu ali mwi tempele lya kwa Nisroke alepepa, aipaiwa kuli babili aba mu bana bakwe. Na kabili Nisroke uushili wa mweo afilwa ukumupususha.—Esaya 37:35-38.
Icitetekelo ca kwa Hisekia Cakoshiwa na Kabili
23. Bwafya nshi Hisekia alolenkana na bo ilyo Sankeribu aisasansa Yuda umuku wa kubalilapo, kabili ubu bwafya bwapilibula nshi?
23 Mupepi na pa nshita Sankeribu aisa ku kusansa Yuda umuku wa kubalilapo, Hisekia alwala ubwa kufwa. Esaya amweba ati ali no kufwa. (Esaya 38:1) Ici caponya imfumu ya myaka 39 pa musao. Ico angilweko te bumi fye bwakwe lelo ne nshita ya ku ntanshi iya bantu. Yerusalemu na Yuda kuti fyasanswa ku bena Ashuri. Nga ca kuti Hisekia afwa, nani akatungulula ubulwi? Pali iyi nshita, Hisekia talakwata mwana uwingateka mwi punda lyakwe. Apepa ipepo mu kubilima kuli Yehova ukupaapaata ukuti amucite inkumbu.—Esaya 38:2, 3.
24, 25. (a) Ni shani ifyo Yehova ayasuka ipepo lya kwa Hisekia mu nkumbu? (b) Cipesha amano nshi icalondololwa pali Esaya 38:7, 8 ico Yehova acita?
24 Esaya talati afume na mu lubansa lwe sano ilyo Yehova amubwekesha ku busanshi bwa mfumu ilwele no bukombe na bumbi ati: “Ning’umfwe pepo lyobe, nimone filamba fyobe: mona, ndelundako ku nshiku shobe imyaka ikumi na isano [15]; kabili mu minwe ya mfumu ya Ashuri nkapokolola iwe no musumba uno, no kucingililo musumba uno.” (Esaya 38:4-6; 2 Ishamfumu 20:4, 5) Yehova ali no kushininkisha ukuti ubu bulayo bukacitika ukupitila mu kupeela iciishibilo iceni: “Mona, icinshingwa ca matabo ya kwa Ahasi, ayo akasuba katentemukilepo, ndecibwesesha ku numa amatabo ikumi [10].”—Esaya 38:7, 8a.
25 Kalemba wa lyashi lya kale Josephus atila, mwi sano mwali amatabo, napamo kwapalamine no luceshi. Ilyo akasuba kasanika pa luceshi, icinshingwa ca luceshi caleba pa matabo. Umo kuti apiminako inshita ku kusela kwa ici cinshingwa ca pa matabo. Nomba Yehova alacita icipesha amano. Ilyo icinshingwa caselela pa nshi pa matabo, cili no kubweluluka ku numa amatabo 10. Nani waumfwapo ica musango yo? Baibolo itila: “Kabili akasuba kabweleele ku numa amatabo ikumi aya mu matabo ayo katentemukilepo.” (Esaya 38:8b) Tapalepele pa numa ya ico, Hisekia apola. Imbila ya ici yasalangana yafika na ku Babele. Ilyo imfumu ya Babele yaumfwa, yatuma inkombe ku Yerusalemu ku kuyaumfwa ifishinka.
26. Cintu nshi cimo icafuma mu kulefyako umweo wa kwa Hisekia?
26 Ilyo papitile imyaka mupepi na itatu ukufuma pa kupola kwa kwa Hisekia, akwate beli, Manase. Ilyo Manase akula, tatashishe pa nkumbu sha kwa Lesa, ishalenga ukuti na o afyalwe! Mu cifulo ca ico, mu myaka iingi iya mweo wakwe acita ububi ubwacishamo mu menso ya kwa Yehova.—2 Imilandu 32:24; 33:1-6.
Ukutena mu Kupingula
27. Ni mu nshila nshi Hisekia alangisha ukuti alatasha Yehova?
27 Hisekia ali muntu wa citetekelo nge cikolwe cakwe Davidi. Alitemwisha Icebo ca kwa Lesa. Ukulingana na Amapinda 25:1, e wateyenye ukuti ifyebo fisangwa mu Amapinda ifipandwa 25 ukufika ku 29 filonganikwe pamo. Bamo bacetekela ukuti e washikile na Amalumbo yalenga 119. Ulwimbo lwa kufika pa mutima ulo Hisekia ashika ilyo apola ku bulwele bwakwe lwalanga ukuti ali muntu utasha sana. Pa kupwa atila icacindamisha mu nshiku sha mweo wa muntu caba kulumbanya Yehova pe tempele Lyakwe “inshiku shonse sha myeo yesu.” (Esaya 38:9-20) Natuleyumfwe fyo na ifwe bonse pa lwa kupepa kwasanguluka!
28. Cilubo nshi mu kupingula icapanga Hisekia pa numa ya kundapwa mu cipesha amano?
28 Nangu ca kuti Hisekia wa busumino, na o tapwililika. Pa numa ya kupite nshita apo Yehova amundapile, acita icilubo cabipisha mu kupingula. Esaya alondolola ati: “Mu nshita ilya Merodakibaladani, mwana Baladani, imfumu ya Babele, atumine bakalata ne ca bupe kuli Hisekia; pantu aumfwile ukuti alilwele kabili alipola. Awe Hisekia alisaminwe pali bene, abalangile ne ng’anda ya fyuma fyakwe, silfere, na golde, ne fye fungo, na mafuta yasuma, ne ng’anda yonse iya filwilo fyakwe, na conse icasangwa mu fyatutilwa fyakwe; takwali cintu ico Hisekia tabalangile mu ng’anda yakwe, na monse mu bufumu bwakwe.”—Esaya 39:1, 2.b
29. (a) Cinshi napamo Hisekia emininepo ilyo alanga intumi sha ku Babele ifyuma fyakwe? (b) Finshi fikatumbuka muli iyi mpuso ya kupingula?
29 Nelyo fye ni pa numa ya kucimfiwa kwa kapeleko kuli malaika wa kwa Yehova, Ashuri atwalilila ukuba cintiinya ku nko ishingi, ukusanshako no lwa Babele. Napamo Hisekia alefwaya ukuilanga ku mfumu ya Babele ukuti nalimo ku ntanshi kuti baumana akapi. Lelo Yehova talefwaya abekashi ba mu Yuda ukuba abanku ba balwani babo; alefwaya bacetekele wene! Yehova ukupitila muli Esaya alondolola ifyo cili no kuba kuli Hisekia ati: “Inshiku shileisa ilyo cikasendwa conse icili mu ng’anda yobe, na conse ico bawiso balongelemo ukufika kuli lelo, cikatwalwa ku Babele; tapakashale cintu nangu cimo . . . Kabili bamo ba muli bamwano abaume abafuma mu musana obe, abo wafyala, bakasendwa, no kuba bamutungwi mwi sano lya mfumu ya Babele.” (Esaya 39:3-7) Cine cine, uluko lwine ulo Hisekia alefwaya ailangisheko mu kupita kwa nshita lukatapa ifyuma fya mu Yerusalemu no kuteka abekashi bakwe ubusha. Hisekia akolomona fye ubufunushi bwa bena Babele ilyo abalanga ifyuma fyakwe.
30. Ni shani fintu Hisekia alangishe imibele isuma?
30 Ilembo lya 2 Imilandu 32:26 lintu lilelanda napamo pa fintu Hisekia alangishe abena Babele icuma cakwe lyalondolola ati: “Hisekia anakilile ukufuma mu kutakalala kwa mutima wakwe, wene na bekashi ba mu Yerusalemu, e ico ubukali bwa kwa Yehova tabwaishile pali bene mu nshiku sha kwa Hisekia.”
31. Bushe ifintu fyaba shani kuli Hisekia, kabili cinshi ici ciletusambilisha?
31 Hisekia ali muntu wa busumino te mulandu no kukanapwililika. Alishibe ukuti Lesa wakwe, Yehova, ali muntu wa cine cine uwakwata ne myumfwile. Ilyo Hisekia ali mu kumanama, alepepa kuli Yehova mu kubilima, na Yehova alemwasuka. Yehova Lesa amupeele umutende ku nshiku shakwe ishasheleko, kabili Hisekia alitashishe pali ico. (Esaya 39:8) E fyo Yehova alingile ukuba uwa cine cine na kuli ifwe lelo. Ilyo kwaisa amafya, na ifwe natube nga Hisekia no kushintilila pali Yehova ukuti atupe amano ne nshila ya kufuminamo, pantu ‘apeela fye kuli bonse ukwabulo kwebaula.’ (Yakobo 1:5) Nga twatwalilila ukushipikisha no kulangisha ukuti twalitetekela Yehova, teti tutwishike no kutwishika ukuti akaba “kalambula wa bamufwayafwaya,” muno nshiku, na ku ntanshi.—AbaHebere 11:6.
[Amafutunoti]
a E kuti ukucila pa madola (ya ku America) 9.5 milioni nga ni mu fipendo fya lelo.
b Pa numa ya kucimfiwa kwa kwa Sankeribu, inko ishina mupalamano shaleteele Hisekia ifya bupe fya golde, silfere, ne fintu fimbi ifyaumo mutengo. Pali 2 Imilandu 32:22, 23, 27 tubelengapo ukuti “Hisekia ali no bucindami no bukata ubwingi nga nshi” no kuti ‘aishiletumpulwa ku menso ya nko shonse.’ Ifi fya bupe napamo fyalengele abweseshemo mu ng’anda ya fyuma, ifipe ifyo afumishemo pa kutuula umutuulo ku bena Ashuri.
[Icikope pe bula 383]
Imfumu Hisekia yatetekela Yehova ilyo yalolenkana na bena Ashuri ba maka
[Icikope pe bula 384]
[Icikope pe bula 389]
Imfumu yatuma intumi kuli Esaya ku kumfwa ukufunda kwa kwa Yehova
[Icikope pe bula 390]
Hisekia apepa ukuti ishina lya kwa Yehova lilumbaniwe ku kucimfiwa kwa bena Ashuri
[Icikope pe bula 393]
Malaika wa kwa Yehova auma abena Ashuri 185,000