Icipandwa 18

Ifinkukuma mu Bushiku bwa kwa Shikulu

1, 2. (a) Capala cinshi ukwikala ukupula mu cinkukuma cabipisha? (b) Cinshi Yohane alondolola lintu icikakatikilo ca mutanda caisulwa?

BUSHE walibala awikala ukupita mu cinkukuma cabipisha? Tacaba ca kukumanya cawama. Ukututuma kwakulisha limbi kuti kwatampa ukuba no kukunkuluka kulwalika ne congo ca kubulukuta. Ukupungaila limbi kuti kwabipilako ku kupumbuka no kutendeka lintu ulefulumukila ku kusungwa—napamo pe samba lye desiki. Nelyo pambi kuti caisa ngo kusunkilisha kwa kupumikisha, ukusansaula, ukukonkwapo no kuponaila kwa mbale, imipando, nangu fye ifikuulwa. Ubonaushi kuti limbi bwabamo akayofi, mu kuba ne fitulumusho fya pa numa ifya libili libili ukucito bonaushi bwalundwapo kabili ukulundako ku bulanda.

² Ukukwate ci mu muntontonkanya, languluka cintu Yohane alondolola pa kwisula kwa cikakatikilo ca mutanda: “Kabili namwene, ilyo akakatwile icikakatikilo ca mutanda; e lyo kwali icinkukuma cikalamba.” (Ukusokolola 6:12a) Ici cilingile ukupona mu cimpangilile cimo cine ica nshita ngo kwisula kwa fikakatikilo fimbi. Nampo nga ni lilali mu bushiku bwa kwa Shikulu ici cinkukuma cicitikamo, kabili musango nshi wa cinkukuma?—Ukusokolola 1:10.

 3. (a) Fya kucitika nshi ifyo Yesu asobele mu busesemo bwa cishibilo ca kubapo kwakwe? (b) Ni shani ifinkukuma fya cine cine fyampana ku cinkukuma cikalamba ca cimpashanya ica Ukusokolola 6:12?

³ Ukutenta kwa cine cine no kwa cimpashanya ukwe sonde kwalumbulwa pa mpendwa ya nshita mu Baibolo. Mu busesemo bwakwe bukalamba pa lwa cishibilo ca kubapo kwakwe mu maka ya Bufumu, Yesu asobele “ifinkukuma mumo mumo.” Ifi kuti fyabe “citendekelo ca kushikitika kwa kupaapa.” Ukutula 1914, mu kuba no kupuulika kwa bwingi bwa bantu pe sonde ukufika ku makana ya mamilioni, ukututuma kwa cine cine kwalisangwilako apakalamba ku kupelelwa kwa nshita shesu. (Mateo 24:3, 7, 8) Nangu ni fyo, nangu fingafikilisha ubusesemo, ifyo finkukuma fyali fya lyonse, utuyofi twa cifyalilwa. Ifya kutangilila ku cinkukuma cikalamba ica cimpashanya ca Ukusokolola 6:12. Ici, mu cine cine, cisa nge mpelelekesho ya konaula ku kukonkana kwa kutenta kwa kubangilila ukutensha imicitile ya fintu ya buntunse iye sonde iya kwa Satana ku mifula ya iko.a

Ukutenta Muli Sosaite ya Buntunse

 4. (a) Kutula lilali lintu abantu ba kwa Yehova balecetekela ukuti ificitika fyabamo akayofi fyali no kutendeka mu 1914? (b) Ciputulwa nshi ca nshita ico 1914 ali no kwishibisha ukupwa?

⁴ Ukutula mu kati ka ba 1870, abantu ba kwa Yehova baleenekela ukuti ifya kucitika fyabamo akayofi kuti fyatendeka mu 1914 kabili kuti fyaishibisha ukupwa kwa Nshita sha Bena fyalo. Ici ciputulwa ca “nshita cinelubali” (imyaka 2,520) ukupita ukutula pa kuwishiwa kwa bufumu bwa cina Davidi mu Yerusalemu mu 607 B.C.E. ukufika ku kubikwa pa cipuna ca bufumu kwa kwa Yesu mu Yerusalemu wa mu mulu mu 1914 C.E.—Daniele 4:24, 25; Luka 21:24, King James Version.b

 5. (a) Kubilisha nshi uko presidenti wa ntanshi wa Sosaite acitile pa October 2, 1914? (b) Kubuukaana nshi kwa bupolitiki kwacitikako ukutula 1914?

⁵ Muli fyo, lintu C. T. Russell, presidenti wa kubalilapo uwa Watch Tower Society, amoneke pa kupepa kwa lucelo ku lupwa lwa pa Bethel mu Brooklyn, New York, pa lucelo lwa October 2, 1914, acitile ukubilisha kwa kucincimusha ati: “Inshita sha Bena fyalo nashipwa; ishamfumu shabo nashipwisha akasuba ka shiko.” Mu cine cine, ukubuukana kwa mu kusaalala kwa calo uko kwatendeke mu 1914 kwali ukwakufika apalepa ica kuti amabufumu ayengi ayakokwele yalifuminepo. Ukuwishiwa kwa buteko bwa ci czar muli bumwaluka bwa Bolshevik ubwa 1917 kwatungulwile ku kukansana kwabapo pa kati ka Marxism na kapitalisimu. Ukutenta kwa kwaluka kwa bupolitiki kwatwalilila ukupufyanya sosaite ya buntunse mu kusaalala kwe sonde. Ilelo, amakamfulumende ayengi yalafilwa ukupusunsuka ukucila pa mwaka umo nangu ibili. Ukubulo kushikatala mu calo ca bupolitiki kwalangililwa mu mulandu wa Italy, uwakwata amakamfulumende ayapya 47 mu myaka fye 42 ukukonka pa Nkondo ya Calo iya II. Lelo uko kutenta kwa mu kubangilila kuli kwa kutendekelako fye ku kubuukaana kwa kupelako ukwa kamfulumende. Icikafumamo? Ubufumu bwa kwa Lesa bukabuula imitekele imo fye mpo iye sonde.—Esaya 9:6, 7.

 6. (a) Ni shani fintu H. G. Wells alondolwele iciputulwa ca nshita icipya kabili icacindama? (b) Cinshi ico uwa mano ya buntunse kabili shicalo alembele ku lwa ciputulwa ca nshita ukutula 1914?

⁶ Bakalemba ba malyashi ya kale, aba mano ya buntunse, ne ntungulushi sha bupolitiki basonta ku mwaka wa 1914 ngo kutendeka kwa ciputulwa ca nshita icipya kabili icacindama. Imyaka ikumi na cinelubali mu kati ka ico ciputulwa ca nshita, kalemba wa lyashi lya kale H. G. Wells alandilepo ati: “Mu kuba ne nsansa e mo kasesema engasesemena ifintu fisuma. Lelo umulimo wakwe kweba fintu amona. Alemona icalo icalamwa mu kushangila ku bashilika, abafwilishe calo, abalundapo pa nkongole, na bafwailisho bunonshi; icalo cacimbila ku mutunganya no lupato, ukulufya icashalako ku buntungwa bwa umo umo mu kwangufyanya, ukupongosa ukulola ku mbuli shakaluka isha mabumba yakansana, no kupekanishisha inkondo shipya.” Mu 1953 uwa mano ya buntunse Bertrand Russell alembele ati: “Ukutula fye 1914, uuli onse uwaibukila ulwa kukongama mu calo alicushiwa nga nshi ku camoneka nge shamo no kwenda ukwapekanishiwilwa libela ukutungulula ku kayofi kakalamba. . . . Bamono mutundu wa muntu, kwati muntu walumbuka mu cangalo cabipisha ica ciGreek, uwatungululwa ne milungu yakalipa no kukanaba shikulu we shamo.” Mu 1980 shicalo Harold Macmillan, ukubelebesha pa kutampa kwalimo umutende ukwa mwanda wesu wa myaka walenga 20, atile: “Icili conse cali no kuwaminako. Ici e calo ico nafyalilwemo. . . . Mu kupumikisha, mu kukanaenekela, ulucelo lumo mu 1914 conse caishile ku mpela.”

7-9. (a) Kubuukana nshi kwatensha sosaite ya buntunse ukutula 1914? (b) Ni shani ubusesemo bwa kwa Yesu pali Luka icipandwa 21 bulondolola ukubuukana muli sosaite wa buntunse ne fya kufumamo fya kuko?

⁷ Inkondo ya Calo iya II yaletele ibimbi na limbi ilya kubuukaana. Kabili inkondo shinono shilatwalilila ukutensha isonde lintu tulepalamina ku mpela ya uno mwanda wa myaka. Lelo bushe imicitile ilipo ikafika ukwalepe fyo? Icintiinya cabamo umwenso ica kwipayaulula kwa manyukiliya cakwata abengi ukupapa. Mu kubamo insansa, icasuko tacaba ku muntu lelo kuli Kabumba wakwe.—Yeremia 17:5.

⁸ Ifintu fimbi pa mbali ya nkondo, nangu ni fyo, fyalitensha sosaite wa buntunse ukufika ku mifula ya iko ine ukutula 1914. Kumo ukwa kubuukana kwacilapo ukubamo ukucena kwatampilwe ku kubongoloka kwa fya makwebo fya U.S. ukwa October 29, 1929. Uku kwaletele Ukubotelela Kukalamba Ukwa fya Bunonshi, ukwaambukile ifyalo fyonse ifya bamuŋaŋina fyuma. Kulya kubotelela kwafikile pa nshi pa kati ka 1932 na 1934, lelo tucili tulomfwa ifya kufumamo fya kuko. Ukutula 1929 icalo calwala ku fya makwebo cabambikwa ku micitile ya kupyanikishapo. Amakamfulumende yaitumpa mu kukongola impiya. Isakamika lya mafuta ilya 1973 no kufuntuka kwa fya makwebo kwa 1987 fyalundile ku kutenshiwa kwa buteko bwa mpiya. Pali kano kashita, amamilioni ya bantu bashitila pa nkongole. Ubwingi bushingapendwa bacitwe finakabupalu ku ba bucenjeshi ba mpiya, imicitile yakoshiwako, na malotari no kukopeka kumbi ukwa kucofa injuka, ubwingi bwa fiko ifiluminishiwa ku makamfulumende ayafwile ukucingilila abantu. Nangu fye ni bakashimika ba pa televisioni ba Kristendomu batambika amaboko yabo ku cakaniko cabo ca madola amamilioni ayengi!—Linganyako Yeremia 5:26-31.

⁹ Mu kubangilila, amafya ya mu fya makwebo yaiswilile inshila kuli Mussolini na Hitler ukushukila amaka. Babiloni Mukalamba talufishe nshita mu kulyelyetela ukusenamina kwabo, kabili Vatican aingile mu fipangano na Italy mu 1929 na Germany mu 1933. (Ukusokolola 17:5) Inshiku sha mfifi ishakonkelepo mu kushininkisha shali lubali lwa kufikilishiwa kwa busesemo bwa kwa Yesu ubwa kuti icishibilo ca kubapo kwakwe kuti casanshamo “inkumbabulili ku nko ishili mu kupelelwa . . . abantu bakaleko mweo ku mwenso, na ku kulolele fikesapona pa ba pano nse.” (Luka 21:7-9, 25-31)c Ee, ifinkukuma ifyatendeke ukutensha sosaite ya buntunse mu 1914 fyalitwalilila, mu kuba ne fitulumusha fya maka ifya pa numa.

Yehova Acita Ukutensha Kumo

10. (a) Mulandu nshi mwabela ukutenta kwafulisha mu milandu ya buntunse? (b) Cinshi Yehova alecita, mu kupekanisha cinshi?

¹⁰ Ukutenta kwa musango uyo mu milandu ya buntunse kufuma mu kubulwa kwa maka kwa muntu ukutungulula intampulo shakwe. (Yeremia 10:23) Ukulundapo, iyo Nsoka ikote, Satana, ‘uulufya bonse abaikala mwi sonde lyonse,’ alenga amalanda mu kwesha kwakwe kwa kupelekeshako ukwalula umutundu wa muntu onse ukufuma ku kupepa Yehova. Amano ya fya kupangapanga ya muno nshiku nayalenga ili sonde ukutunkana ku bwina mupalamano bumo, umo ulupato lwa buluko no mushobo filetensha sosaite ya buntunse ukufika ku mifula ya iko, kabili United Nations, nge fyo etwa, te kuti asange ukundapa kufumamo cimo. Ukucila kale lyonse, umuntu ateka umuntu ku kucenwa kwakwe. (Ukusokolola 12:9, 12; Lukala Milandu 8:9) Nangu ni fyo, Mulopwe Shikulu Yehova, Kalenga wa mulu ne sonde, alicita umusango wakwe uwa kutensha pa myaka yapitapo 70, mu kupekanishisha ukupikulula kwa mpika she sonde limo na limo. Shani ifyo?

11. (a) Kutensha nshi kwalondololwa pali Hagai 2:6, 7? (b) Ni shani ubusesemo bwa kwa Hagai bufikilishiwa?

¹¹ Pali Hagai 2:6, 7 tubelengo kuti: “Pantu e fyo Yehova wa milalo atila: Kucili inshita inono, e lyo ine nkatensho mulu ne calo, na bemba no mulundu; nkatensha ne nko shonse, fikasuke afiisa ifisuma fya nko shonse, na ine njisusha mu ŋanda iyi ubukata (e fyo Yehova wa milalo asosa).” Ukutula mu mwaka wa 1919 ukucilisha, Yehova alilenga inte shakwe ukubilisha amapingushi yakwe mu kati ka misango yonse iya sosaite wa buntunse pe sonde. Imicitile ya calo ca kwa Satana yalitenshiwa no kusunkanishiwa kuli uku kusoka kwa mu cibulungwa conse.d Lintu ukusoka kulekulilako, abantunse batiina Lesa, “ifisuma fya nko,” balikumbwamo ukuipaatula ukufuma ku nko. Te kutila batenshiwa ku finkukuma fya mu kuteyanya kwa kwa Satana. Lelo nge fyo bamona imibele, bacita ukupingulapo ukwakana ne bumba lyasubwa ilya buYohane mu kwisusha iŋanda ya kwa Yehova iya kupepelamo no bukata. Ni shani ici cipwilikishiwa? Ku mulimo wapimpa wa kushimikila imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa bwaimikwa. (Mateo 24:14) Ubu Bufumu, bwapangwa na Yesu na bakonshi bakwe abasubwa, bukatwalilila ukwiminina ku bukata bwa kwa Yehova ngo “bufumu ubushitenshiwa.”—AbaHebere 12:26-29.

12. Nga walitendeka ukwankula ku kushimikila kwasobelwe pali Mateo 24:14, cinshi ufwile ukucita intanshi icinkukuma cikalamba ica pa Ukusokolola 6:12 cishilacitikako?

¹² Bushe iwe uli umo watampako ukwankula kuli uko kushimikila? Bushe napamo uli mu kati ka mamilioni cinekonsekonse no kucilapo abo mu myaka ya nomba line basangilwe ku kusefya kwa Cibukisho ca mfwa ya kwa Yesu? Nga ni fyo, twalilila ukulunduluka mu kusambilila kobe icine ca Baibolo. (2 Timote 2:15; 3:16, 17) Sha umupwilapo umusango wa bumi bwabola bwa sosaite wa calo ca kwa Satana cashama! Isa ukwingila mu sosaite wa calo cipya wa Bwina Kristu no kwakana mu kukumanina mu mibombele ya uko pa ntanshi “icinkukuma” ca kupelekeshako cabamo akayofi cishilafwantaula icalo ca kwa Satana conse tupandwatupandwa. Lelo cinshi ico cinkukuma cikalamba? Lekeni nomba tumone.

Icinkukuma Cikalamba!

13. Ni mu nshila nshi icinkukuma cikalamba cabela icipya mu kupwililika ku cakukumanya ca buntunse?

¹³ Ee, ishi nshiku sha kulekelesha shakakala shaba ni nshita sha finkukuma—ifya cine cine ne fya cimpashanya. (2 Timote 3:1) Lelo takuli nangu cimo ica ifi finkukuma caba ukutensha kukalamba kwa kupelako kuntu Yohane amona pa kwisulwa kwa cikakatikilo ca mutanda. Inshita ya kutenta kwa mu kubangilila yalipwa. Nomba kuleisako icinkukuma cikalamba icaba icipya umupwilapo ku ca kukumanya ca buntunse. Caba icinkukuma cakulisha ica kuti ukubuukana no kupungushima filenga te kuti fipimwe ku ca kupiminako ca Richter nelyo ku kupima kwa buntunse ukuli konse kumbi. Uku takuli kucilimusha fye ukwa cikaya lelo kutensha kwabamo ukwaluka kwa lukaakala uko kubongolola “isonde,” lyonse, uko e kuti, sosaite ya buntunse yabotelela yonse.

14. (a) Busesemo nshi busobela icinkukuma cikalamba ne fya kufumamo fya ciko? (b) Ni kuli cinshi uko ubusesemo bwa kwa Yoele no Ukusokolola 6:12, 13 filosha?

¹⁴ Bambi aba bakasesema ba kwa Yehova basobele icinkukuma ca musango yo ne fya kufumamo fya kwaluka kwa ciko kwa kayofi. Ku ca kumwenako, mupepi na 820 B.C.E., Yoele asosele ulwa “kwisa kwa bushiku bwa kwa Yehova ubukulu kabili ubwa kutiinya,” ukulanda ukuti lyene “akasuba kakaaluke mfifi, no mweshi ukaaluko mulopa.” Pa numa, alundako aya mashiwi: “Bacinkupiti, ukubolokota kwa bacinkupiti, mu mupokapoka wa kuputwilamo umulandu! Pantu buli mupepi ubushiku wa kwa Yehova mu mupokapoka wa kuputwilamo umulandu. Akasuba no mweshi nafifiita, ne ntanda shaleko kubalika kwa shiko; na o Yehova abulume fyebo ifyafuma ku Sione, asansula ne shiwi lyakwe lyafuma ku Yerusalemu; fyatenkana imyulu ne calo, lelo Yehova cubo ca bantu bakwe, kabili ca kushinamo abana ba kwa Israele.” (Yoele 2:31; 3:14-16) Uku kutenkana kuti kwabomba fye ku kuputunkanya kwa kwa Yehova ukwa bupingushi mu kati ka bucushi bukalamba. (Mateo 24:21) E co ubulondoloshi bwalingana pa Ukusokolola 6:12, 13 mu kubamo amano kuti bwakwata ukubomfiwa kumo kwine.—Mona kabili Yeremia 10:10; Sefania 1:14, 15.

15. Kutensha nshi kwa maka uko kasesema Habakuki asobele?

¹⁵ Imyaka imo 200 pa numa ya kwa Yoele, kasesema Habakuki asosele mwi pepo lyakwe kuli Lesa wakwe ati: “Mwe Yehova, niŋumfwo lukumo lwenu, natiina, mwe Yehova, lekeni umulimo wenu upepemuke mu kati ka myaka, mu kati ka myaka lengeni wishibwe; mu bukali bwenu ibukisheni inkumbu.” Bushe ubo “bukali” kuti bwaba cinshi? Habakuki atwalililo kupeela ubulondonshi bwaumfwika ubwa bucushi bukalamba, ukusosa ulwa kwa Yehova ati: “Aiminina no kutelentensha pano isonde, alolesha no kucilimushe nko. . . . Mwatampwila mu calo mu cipyu, mwanyantaule nko mu bukali. Na lyo line ndesekelela muli Yehova, ndeangila muli Lesa we pusukilo lyandi.” (Habakuki 3:1, 2, 6, 12, 18) Mwandi kutensha kwa maka uko Yehova akalenga mu calo conse lintu akapume nko!

16. (a) Cinshi casobelwa kuli kasesema Esekiele ica nshita lintu Satana acito kusansa kwakwe kwa kupelako pa bantu ba kwa Lesa? (b) Cinshi cifuma mu cinkukuma cikalamba ca pa Ukusokolola 6:12?

¹⁶ Esekiele na o asobelo kuti ilyo Goge wa ku Magoge (Satana waboteleshiwa) akacita ukusansa kwakwe kwa kupelako pa bantu ba kwa Lesa, Yehova akalenga “ukutenta kukalamba” ukucitika “pa mpanga ya kwa Israele.” (Esekiele 38:18, 19) Nangula ifinkukuma fya cine cine limbi kuti fyabimbwamo, tufwile ukwibukisho kuti Ukusokolola kwapeelwe mu fishibilo. Ubu busesemo na masesemo yambi fyaba mu kusumbuka fya filangililo. E co, ukwisula kwa cikakatikilo ca mutanda kumoneka ukufisulula ukupelekesha kwa kutenta konse kwa ino micitile ya mu calo iya fintu—icinkukuma cikalamba muli ico abantunse bonse abalwisha bumulopwe bwa kwa Yehova Lesa bakonaulwa.

Inshita ya Mfifi

17. Ni shani icinkukuma cikalamba cambukila akasuba, umweshi, ne ntanda?

¹⁷ Ilyo Yohane aletwalilila ukulangisha, icinkukuma cikalamba cakonkwapo ne fya kucitika fya kutiinya ifibimbamo no mulu wine. Atila: “Na kasuba kalifiitile nge saaka lya masako, no mweshi onse waishileba ngo mulopa, ne ntanda sha mu mulu shaponene pa nshi ifyo umukunyu uponye fipompo fya uko pa kusunkaniwa ku mwela ukalamba.” (Ukusokolola 6:12b, 13) Mwandi cinjelengwe ca kwebekesha! Cimininako ukupwilikishiwa kwa mibele yabamo akayofi iyo mu kubangililila Yesu asesemene pali Mateo 24:29. Bushe kuti waelengenya imfifi ya kutiinya iingafumamo nga ubusesemo bwafikilishiwa mu cine cine? Ukukanabako kabili ulubuuto lwa kasuba ulwakaba, ulwa kusansamusha! Ukukanabako kabili ulubuuto lwa mweshi lwa bucibusa, ulwa silfere ubushiku! Ne minshipendwa ya ntanda ukukanashibantukila na kabili ku numa ya kufiituluka kwe ulu. Mu cifulo ca ico, kuti kwabako ukufiita kwatalala, ukwabulo kutontoloka.

18. Ni mu nshila nshi umo ‘imyulu yabele imfifi’ pali Yerusalemu mu 607 B.C.E.?

¹⁸ Mu mano ya ku mupashi, imfifi ya musango yo yasesemenwe Israele wa pa kale. Yeremia asokele ati: “Cikabe capomoka icalo conse; lelo nshakacite ukupwishishisha. Ni pali ici icalo cikaloosesha, ne myulu mu mulu [ikasanguka imfifi, NW].” (Yeremia 4:27, 28) Mu 607 B.C.E. lintu bulya busesemo bwafikilishiwe, ifintu fyalifiitile icine cine ku bantu ba kwa Yehova. Umusumba wabo ukalamba, Yerusalemu, wawile ku bena Babiloni. Itempele lyabo lyalyonawilwe, ne calo cabo calilekeleshiwe. Kuli bene, takwali lubuuto lwa kusansamusha ukufuma mu mulu. Ukucila, cali nga fintu mu kuloosha Yeremia asosele kuli Yehova ati: “Mwaipaya no kulanguluka iyo; mwafimbane kumbi, ukuti ipepo liipitamo.” (Inyimbo sha Bulanda 3:43, 44) Kuli Yerusalemu, ilya mfifi ya mulu yapilibwile imfwa no konaulwa.

19. (a) Ni shani fintu kasesema wa kwa Lesa Esaya alondolola imfifi mu myulu ukulosha kuli Babiloni wa pa kale? (b) Ni lilali kabili ni shani fintu ubusesemo bwa kwa Esaya bwafilikishiwe?

¹⁹ Pa numa, imfifi yapalako mu myulu yalangishe akayofi kuli Babiloni wa pa kale. Ku lwa ici, kasesema wa kwa Lesa apuutilwemo ukulemba ukuti: “Moneni, ubushiku bwa kwa Yehova bwaisa, ubunkalwe no kububuka ne cifukushi ca bukali, ku kucite calo cibe icapomonwa, no kufita ababembu ba ciko ukubafumyamo. Pantu intanda sha mu mulu na baOrione ba shiko tafyakalenge lubuuto lwa fiko ukubalika, akasuba kakafiita pa kutula kwa kako, no mweshi tawakabuutushe lubuuto lwa uko. Nkakanda aba pano nse pa bubi bwabo, na babifi pa mampuulu yabo.” (Esaya 13:9-11) Ubu busesemo bwafikilishiwe mu 539 B.C.E. lintu Babiloni awile ku bena Madai na bena Persia. Mu kulinga filondolola ukufiita, ukubulwamo isubilo, ukubulwo ulubuuto lwa kusansamusha nangu lumo kuli Babiloni lintu awile kuli pe na pe ukufuma ku cifulo cakwe pamo nga maka ya calo ayakalamba.

20. Ca kufumamo nshi cabamo ukutiinya cipembelela ino micitile ya fintu lintu icinkukuma cikalamba cikapama?

²⁰ Mu kupalako, lintu icinkukuma cikalamba cikapama, ino micitile ya calo yonse ikashingulukwa no kupelelwa kwa mfifi yakumanina. Ifyakusanika fyabeka, fyabengeshima ifya micitile ya calo ca kwa Satana tafyakatume imyengelele ye subilo. Kale kale ilelo, intungulushi she sonde sha bupolitiki, no kucilisha mu Kristendomu, shaishibikilwa ku kubola kwabo, ukubepa, no musango wa bumi bwa bucisenene. (Esaya 28:14-19) Te kuti bacetekelwe na kabili. Ulubuuto lwabo lwashibantukila lukaya ku kufiita kwakumanina lintu Yehova akaputunkanya ubupingushi. Ukusonga kwabo ukwapala umweshi pa milandu ya calo kukafisululwa ngo kwatumpikwa umulopa, ukulenge mfwa. Intanda shabo shikalamba isha mu calo shikashima kwati ni ntanda shipona no kusalangana kwati makunyu ayapompo mu cipuupu ca mwela. Icibulungwa cesu conse cikatenta pe samba lya “bucushi bukalamba ubushatala abubako ukutula pa kutendeka kwa pano isonde ukufika kuli nomba, nangu takwakabeko.” (Mateo 24:21) Mwandi cilolelo ca kutiinya!

“Umulu” Wafumapo

21. Mu cimonwa cakwe, cinshi Yohane amona ukulosha ku “umulu” no “lupili lonse ne cishi conse”?

²¹ Icimonwa ca kwa Yohane catwalilila: “No mulu wakunkulwike ngo mufungilo pa kufungwa, no lupili lonse ne cishi conse fyaseshiwe apo fyaikala.” (Ukusokolola 6:14) Mu kumfwika, iyi taili myulu ya cine cine nelyo impili sha cine cine ne fishi. Lelo cinshi filangilila?

22. Mu Edomu mutundu nshi wa “myulu” ‘iya fungilwe nge buku’?

²² Ukulosha ku “mulu,” twaafwilishiwa ku kuumfwikisha kwesu ku busesemo bwapalako ubutweba ulwa cipyu ca kwa Yehova ukulwisha inko shonse: “Ukenguluka no mulalo onse wa mu mulu; umulu na wo ukafungwa nge [buku].” (Esaya 34:4) Edomu no kucilisha alingile ukucula. Shani? Acandililwe ku bena Babiloni mu kwangufyanya fye pa numa ya konaulwa kwa Yerusalemu mu 607 B.C.E. Pali ilya nshita, takwali fya kucitika fyapulamo ifyalembelwe pamo nge fyalecitika mu myulu ya cine cine. Lelo kwali ifyakucitika fyabamo akayofi mu “myulu” ya kwa Edomu.e Amaka yakwe aya kamfulumende ya buntunse yaboteleshiwe ukufuma pa cifulo ca yako casumbuka, icapalo mulu. (Esaya 34:5) ‘Balifungilwe’ no kubikwa pa mbali, nga fintu cali, ukupala icimfungwa icishali na kabili ica kubomfiwa ku uuli onse.

23. “Mulu” nshi uwali no ‘kufumapo nge cimfungwa’ kabili ni shani fintu amashiwi ya kwa Petro yashininkisha uku kumfwikisha?

²³ Muli fyo, “umulu” uuli ‘no kufumapo nge cimfungwa’ cilosha ku makamfulumende yalwisha Lesa ayateka pali lino isonde. Yakafumishiwapo mu kuba no kupwilikishiwa ku Wanina pali kabalwe wabuuta acimfya fyonse. (Ukusokolola 19:11-16, 19-21) Ici cakoshiwa ku cintu umutumwa Petro asosele lintu alelolesha ku ntanshi ku ficitika fyalelangililwa ku kwisulwa kwa cikakatikilo ca mutanda: “Lelo imyulu ne calo ifya nomba fyabakilwo mulilo ku cebo ico cine, fyabikilwo bushiku bwa kusekwa kabili bwa boni bwa bantu abashipepa.” (2 Petro 3:7) Lelo ni shani ku numbwilo ya kuti, “no lupili lonse ne cishi conse fyaseshiwe apo fyaikala”?

24. (a) Ni lilali, mu busesemo bwa Baibolo, cibako ukuti impili ne fishi fyasoswa ukutenta nelyo ukutelentenshiwa? (b) Ni shani fintu ‘impili shatentele’ lintu Ninebe awile?

²⁴ Mu busesemo bwa Baibolo, impili ne fishi fisoswa ukusunkana nelyo pambi ukukana shikatala pa nshita sha kubuukaana kukalamba kwa bupolitiki. Ku ca kumwenako, lintu alesobela amapingushi ya kwa Yehova kuli Ninebe, kasesema Nahumu alembele ati: “Impili shatenta pa mulandu wa wene, no tupili twasunguluka; pano isonde papomonwa pa mulandu wa kubapo kwakwe.” (Nahumu 1:5) Takwaba calembwa ica kutobeka ukuli konse ukwa mpili sha cine cine lintu Ninebe awile mu 632 B.C.E. Lelo amaka ya calo ayo akatanshi yamoneke ukupala ulupili mu bukose bwa yako yabongolweke mu kupumikisha.—Linganyako Yeremia 4:24.

25. Ku mpela ileisa iya ino micitile ya fintu, ni shani “ulupili lonse ne cishi conse” fikafumishiwa mu fifulo fya fiko?

²⁵ E ico, “ulupili lonse ne cishi conse” nge fyo filoshiweko ku kwisula kwa cikakatikilo ca mutanda mu kubamo ukupelulula kuti yaba makamfulumende ya bupolitiki na mateyanyo yashintililwapo aya ici calo ayamoneko kuba ayashangila ku bengi aba mutundu wa bantu. Yakatenshiwa ukufuma mu fifulo fya yako mwine, ku kusunguka no kupeshiwa amano kwa yabo akatanshi bacetekele muli yene. Nga fintu ubusesemo bwatwalililo kushimika, takwakabeko kutwishika kwa kuti ubushiku bukalamba ubwa bukali bwa kwa Yehova no Mwana wakwe—ukutenta kwa kupelako uko kufumyapo ukuteyanya kwa kwa Satana konse—nabwisa ne cilandushi!

“Tuponeneni no Kutufisa”

26. Ni shani fintu abantunse abakaanya bumulopwe bwa Lesa bakacita mu munsokwe wabo, kabili ni numbwilo nshi ya kupelelwa bakasosa?

²⁶ Amashiwi ya kwa Yohane yatwalilila: “Ne shamfumu sha pe sonde, na bakalamba, na bamushika, na ba fyuma, na bakosa, no musha onse no muntungwa, bafiseme mu ninga na mu fimabwe ifya mu mpili, no kusosa ku mpili na ku fimabwe, abati, Tuponeneni no kutufisa ku cinso ca waikala pa cipuna ca bufumu, na ku bukali bwa Mwana wa mpaanga; ico nabwisa Ubushiku bukalamba bwa bukali bwabo, kabili na ni uwingemininako?”—Ukusokolola 6:15-17.

27. Kupunda nshi kwasoselwe ku bena Israele babulwe citetekelo aba mu Samaria, kabili ni shani ayo mashiwi yafikilishiwe?

²⁷ Lintu Hosea alebilisha ubupingushi bwa kwa Yehova pali Samaria, umusumba ukalamba wa bufumu bwa ku kapinda ka kuso bwa Israele, atile: “Yalofiwa ne misansama ya Abene (e lubembu lwa kwa Israele); imyunga na ficilasa filemena pa fipailo fyabo. Na bantu batila ku mpili, Tufimbeni, na ku tupili, Tuwileni!” (Hosea 10:8) Ni shani aya mashiwi yafikilishiwe? Cisuma, lintu Samaria awile ku Bena Ashuri bakaluka mu 740 B.C.E., takwali ukwa kubutukila Abena Israele. Amashiwi ya kwa Hosea yalumbulula ukuyumfwa kwa kubulwamo ukwaafwa, umunsokwe wa kupomponteka, no kulekeleshiwa uko abantu bacimfiwa bayumfwa. Nangula ni mpili sha cine cine nelyo ifyaimikwa fyapala impili fya Samaria te kuti fibacingilile, nangu cingatila fyamoneke ukubelelela ku kale.

28. (a) Kusoka nshi uko Yesu apeele abanakashi ba Yerusalemu? (b) Ni shani ukusoka kwa kwa Yesu kwafikilishiwe?

²⁸ Mu kupalako, lintu Yesu aletungululwa ku mfwa yakwe ku bashilika ba ciRoma, aebele abanakashi ba Yerusalemu ati: “Inshiku shikesa, ilyo bakatila, Shalishuke ŋumba, na mafumo ayashafyele, na mabele ayashaonseshe. E lyo bakatendeko kwebe mpili, abati, Tuwileni; na ku tupili, Tufimbeni!” (Luka 23:29, 30) Ukonaulwa kwa Yerusalemu ku bena Roma mu 70 C.E. kwalembwa bwino bwino, kabili cabe cashininkishiwo kuti amashiwi ya kwa Yesu yakwete ubupilibulo bwapala kuli yalya aya kwa Hosea. Takwali cifulo ca kufisamako lyene ku baYuda abashele mu Yudea. Ukuli konse uko baeseshe ukufisama mu Yerusalemu, nelyo fye lintu babutukile kwi linga lya pa mulu wa lupili ilya Masada, tabakwete maka ya kufyuka ukulumbululwa kwa lukaakala ukwa bupingushi bwa kwa Yehova.

29. (a) Lintu ubushiku bwa kwa Yehova ubwa bukali bwaisa, cinshi cikabe shamo lya abo abaipeela ku kwaafwilisha ino micitile ya fintu? (b) Busesemo nshi ubwa kwa Yesu bukafikilishiwa lintu Yehova alumbulula ubukali Bwakwe?

²⁹ Nomba, ukwisuka kwa cikakatikilo ca mutanda kulangililo kuti icintu capalako cikacitika mu kati ka kwisa kwa bushiku bwa bukali bwa kwa Yehova. Ku kutensha kwa kupelako ukwa ino micitile ya fintu iye sonde, abo baipeela ku kucafwilisha mu kupelelwa bakafwaya icifulo ca kufisamamo, lelo tabakasange nangu cimo. Ubutotelo bwa bufi, Babiloni Mukalamba, kale kale alibalekelesha mu kupelelwa. Nangu ni ninga mu mpili sha cine cine nelyo amateyanyo yapale mpili aya cimpashanya aya mapolitiki na makwebo tayakapayanye mutelelwe mu fya ndalama nelyo umusango onse uwa kwaafwa. Takuli icikabacingililo kufuma ku bukali bwa kwa Yehova. Umunsokwe wabo walondololwa bwino bwino kuli Yesu ukuti: “E lyo kukamoneka ne cishibilo ca Mwana wa muntu mu mulu; e lyo ne nko shonse sha pano isonde shikapumapo imisowa, no kumono Mwana wa muntu aleisa pa makumbi ya mu mulu na maka yakalamba no bukata.”—Mateo 24:30.

30. (a) Cinshi capilibulwa ku bwipusho bwa kuti: “Na ni uwingemininako?” (b) Bushe uuli onse akaba na maka ya kwiminina pa nshita ya bupingushi bwa kwa Yehova?

³⁰ Ee, abo bakaano kwishibo bulashi bwa Wanina pali kabalwe wabuuta uwacimfya bakapatikishiwo kusumina icilubo cabo. Abantunse abo mu kuitemenwa babo lubali lwa lubuto lwa Nsoka bakalolenkana no bonaushi lintu icalo ca kwa Satana capita. (Ukutendeka 3:15; 1 Yohane 2:17) Imibele ya calo pali ilya nshita ikaba ya kuti abengi, mu ca kufumamo, bakepusha ati: “Na ni uwingemininako?” Mu kumonekesha bakacetekelo kuti takuli nelyo umo uwingeminina uwaebelwa pa ntanshi ya kwa Yehova muli bulya bushiku bwa bupingushi bwakwe. Lelo bakaluba, nga fintu ibuku lya Ukusokolola lyatwalililo kulanga.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 105]

1914 Amwenwa Kabela

“Cali ni mu B.C. 606, e mo ubufumu bwa kwa Lesa bwapwile, icilongwe califumishiwepo, kabili ne sonde lyonse lyapeelwe ku Bena fyalo. Imyaka 2520 ukufuma mu B.C. 606, ikapwa mu A.D. 1914.”f—The Three Worlds, casabankanishiwe mu 1877, ibula 83.

“Ubushinino bwa Baibolo bwalimonekesha no kukosa ubwa kuti ‘Inshita sha Bena fyalo’ ciputulwa ca myaka 2520, ukutula pa mwaka B.C. 606 ukufika no kusanshamo A.D. 1914.”—Studies in the Scriptures, Volyumu 2, icalembelwe kuli C. T. Russell no kusabankanishiwa mu 1889, ibula 79.

Charles Taze Russell na basambi ba Baibolo banankwe baishibe mu kubangilila imyaka iingi ukuti 1914 ali no kwishibisha ukupwa kwa Nshita sha Bena fyalo, nelyo inshita shasontwa isha nko. (Luka 21:24) Ilintu muli isho nshiku sha mu kubangilila bashaumfwikishe mu kukumanina ico ici cali no kupilibula, bashininwo kuti 1914 aali no kuba ubushiku bwa kwalukilapo ilyashi lya calo, kabili balilungike. Mona ukwambula kwakonkapo ukwa manyushipepala:

“Ukubuuka kwa nkondo ya kutiinya mu Europe kufikilishe ubusesemo bwapulamo. Pa myaka amakumi yabili na isano iyapita, ukupitila muli bakashimikila no kupitila mu lyashi, ‘International Bible Students’ (Abasambi ba Baibolo aba Pa Kati ka Nko,) abaishibikwa bwino nga ‘Millennial Dawners’ (Bamatundaca ba Myaka Ikana Limo), balebilisha ku calo ukuti Ubushiku bwa Bukali ubwasesemwe mu Baibolo kuti bwatendeka mu 1914. ‘Lolesheni ku 1914! Kwali kupunda kwa myanda ya bakabila baleenda.”—The World, inyunshipepala ya New York, August 30, 1914.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 106]

1914—Apa Kwalukila

Icitabo Politikens Verdenshistorie—Historiens Magt og Mening (Ilyashi lya Kale ilya Calo ilya kwa Politiken—Amaka no Bupilibulo bwa Lyashi lya Kale), icasabankanishiwe mu 1987 mu Copenhagen, cacita ukukundapo kwakonkapo pe bula 40:

“Icitetekelo ca mu mwanda wa myaka walenga 19 mu kulunduluka capokelele impumo ya ciko iya mfwa mu 1914. Umwaka pa ntanshi ya kubuuka kwa nkondo, kalemba wa lyashi lya kale uwa ku Denmark na politishani Peter Munch balembele mu kubamo isubilo abati: ‘Ubushinino bonse bulelwisha ukucitikako kwa nkondo pa kati ka maka yakalamba ya mu Europe. “Ubusanso bwa nkondo” na kabili bukafumapo mu nshita ya ku ntanshi, nga fintu bwacita ku nshita ne nshita ukutula 1871.’

“Mu kucilana, twabelengele mu fyalembwa fyakwe fya kushalikishako ukuti: ‘Ukubuuka kwa nkondo mu 1914 e pa kwalukila pakalamba mu lyashi lya kale ilya buntunse. Ukufuma pa ciputulwa ca nshita cabembela ica kulunduluka, umo ifya kusupila fyalekonkelelwa mu mutelelwe wabamo ukupelulula, twaingile mu nkulo ya kayofi, ukupeshiwa amano, no lupato, mu kuba no kubulwo mutelelwe konse konse. Takwali uwali na maka ya kushimika, nangu ilelo takuli uwingashimika, nampo nga imfifi yatuponene pali ilya nshita ikapilibula ubonaushi bwabelelela ubwa cimpangilile conse ica kutumpuluka ico muntu aibumbila pa myaka amakana ayafula.’”

[Icikope pe bula 110]

‘Ulupili ululi lonse ukufumishiwa mu cifulo ca luko’

[Icikope pe bula 111]

Baifishile mu ninga