Icipandwa 7

Amashiwi Yane Ayaalwile Icalo

 1. Bushe amashiwi yane ayalembelwe pa cibumba kale sana yakumine bani?

AMASHIWI yaanguka yane yalembelwe pa cibumba cashingulwako impemba. Lelo ayo mashiwi yane yatiinishe kateka wa maka ica kuti apene afulunganishiwe. Yalesobela ukuti ishamfumu shibili shili no kufumishiwa pa bufumu, imo ili no kufwa no kuti impela ya calo cakwatishe amaka yafika. Ayo mashiwi yalengele imipepele yacindikwe ukucendwa kabili icacindamisha yacitile cali kusansabika ukupepa kwasanguluka ukwa kwa Yehova no kushininkisha cipya cipya bumulopwe bwakwe pa nshita ilyo abantu bashalefipoosako amano. Aya mashiwi yasanikile na kuficitika mu calo ilelo! Ni shani fintu amashiwi fye yane yengacita fyonse fyo? Natumone.

 2. (a) Cinshi cacitike mu Babele pa numa Nebukadnesari afwile? (b) Nani nomba ali kateka?

² Imyaka iingi yali naipita apo ifyalondololwa mu cipandwa 4 ica kwa Daniele fyacitike. Ukuteka kwa myaka 43 mu Babele ukwa Mfumu Nebukadnesari iya matutumuko kwapwile ilyo yafwile mu 582 B.C.E. Abalemupyana balefuma mu lupwa lwakwe, lelo ukuteka kwabo kwalepela nga bafwa nelyo ukwipaiwa. Nabonidasi asukile apoka ubufumu ukupitila mu kupondoka. Nabonidasi ali ni mwana namapepo wa kwa lesa wa mweshi Sin, kabili afwile tafyelwe mu lupwa lwa shamfumu isha Babele. Impapulo shimo shitubulula ukuti aupile mwana Nebukadnesari pa kuti ukuteka kwakwe kube kwa mwi funde, alengele umwana wakwe Belshasari ukuba kateka munankwe, kabili ilingi alemusha aleteka Babele eka pa nshita iitali. E co, Belshasari ali mwishikulu Nebukadnesari. Bushe ifyo shikulu wakwe apitilemo fyalimusambilishe ukuti Yehova ni Lesa Wapulamo uwingasaalula imfumu iili yonse? Napacepa!—Daniele 4:37.

UMUTEBETO WACISHAMO

 3. Umutebeto wa kwa Belshasari wali shani?

³ Icipandwa 5 ica kwa Daniele citendeka no mutebeto. “Belshasari imfumu acitiile abakankaala bakwe ikana limo [1,000] umutebeto ukalamba, na ku cinso ca be kana limo alenwo mwangashi.” (Daniele 5:1) Nga fintu fye mwingatontonkanya, ni ng’anda ikalamba yalekabilwa pa kuti aba baume bonse, pamo na bakanakashi ba mfumu na basano bakumane. Uwasoma umo atila: “Imitebeto ya bena Babele yali ya lulumbi, nangu cingati ilingi yalepwa ninshi abantu nabakolwa. Itebulo lyaleisulapo umwangashi walefuma ku fyalo fimbi na maliila ya misango yonse. Amafuta yalenunkila mu ng’anda yonse; bakemba na balelishe filimba balesekesha abeni balongene.” Belshasari aikele apo bonse bengamumona ku kwangalila umutebeto no kutampa ukunwa. Anwa mwe.

 4. (a) Mulandu nshi cingamonekela ica kupapusha ukuti abena Babele bali no mutebeto pa bushiku bwa October 5/6, 539 B.C.E.? (b) Cinshi cifwile calengele abena Babele ukuicetekela te mulandu ne milalo yalesansa?

⁴ Ca kupapa ukuti abena Babele balesefya pali ubu bushiku bwa October 5/6, 539 B.C.E. Icalo cabo calelwa inkondo, kabili ifintu tafyalebawamina. E lyo fye Nabonidasi acimfiwe ku milalo ya bena Madai na Persia no kubutukila ku Borsippa, mu Babele ku lubali lwabelele pa kati ka kapinda ka kulyo na masamba. Nomba imilalo ya kwa Koreshe yali naishinga Babele. Lelo cimoneka kwati Belshasari na bakankaala bakwe tabasakamene. Na kuba umusumba wabo wali ni Babele ashingengililwa! Aya malinga ya uko ayakalamba yasanseme pa filindi fyashika ifyalepitamo amenshi ya Mumana wa Yufrate ilyo walepulinkanya mu musumba. Pa myaka ukucila pali 1,000 Babele tabalile acimfiwa. E co mulandu nshi uwa kusakamana? Napamo Belshasari aletontonkanya ukuti icongo ca mutebeto kuti calangilila abalwani ukuti abena Babele nabakwata amaka na muli fyo kuti bafuupulwa.

5, 6. Cinshi Belshasari acitile ilyo akolelwe umwangashi, kabili mulandu nshi ici cabelele kusaalula Yehova icabipisha?

⁵ Ilyo pashilapita ne nshita, Belshasari aishilekolwa. Nga fintu Amapinda 20:1 yasosa, “umwangashi wa miponto.” Lelo, uyu mwangashi cine cine walengele imfumu ukucita icintu cabipisha. Yakambishe ukuti ifipe fyashila ifye tempele lya kwa Yehova filetwe ku mutebeto. Ifi fipe fyatapilwe ilyo Nebukadnesari acimfishe Yerusalemu fyalebomfiwa fye mu kupepa kwasanguluka. Na bashimapepo abaYuda abapeelwe insambu sha kufibomfya mwi tempele lya mu Yerusalemu kale bakambishiwe ukuba aba busaka.—Daniele 5:2; linganyeniko Esaya 52:11.

⁶ Lelo, Belshasari acili aletontonkanya pa cintu cacilishapo ukuba ica musaalula. “Imfumu na bakankaala ba iko na basano ba iko na bakanakashi ba iko; banwenenemo umwangashi no kutashe milungu ya golde ne ya silfere, iya mukuba, iya cela, iya cimuti, ne ye bwe.” (Daniele 5:3, 4) Kanshi Belshasari alefwaya ukusansabika balesa bakwe aba bufi pali Yehova! Cimoneka kwati e cibelesho abena Babele bakwete. Balesaalula bankole babo abaYuda, ukukonya ukupepa kwabo no kubeba ukuti tabakabale ababwelela ku calo cabo icatemwikwa. (Ilumbo 137:1-3; Esaya 14:16, 17) Nalimo iyi mfumu yakolelwe yalemona kwati ukusaalula aba bankole no kutuka Lesa wabo kuti fyasansamusha bakanakashi ba iko na balashi, ukuilenga ukumoneka iya maka.a Lelo nga ca kuti Belshasari ayumfwile ngo wa maka pali ici alecita, ico cali fye ca pa kashita.

IFILEMBO PA CIBUMBA

7, 8. Umutebeto wa kwa Belshasari wapumfyanishiwe shani, kabili ni shani ici cakumine imfumu?

⁷ Ifyebo fyapuutwamo fitila: “Mu nshita ilya ine kwafumiine iminwe ya kuboko kwa muntu, no kulemba apalungatene ne ca kutekapo inyali pa mpemba ya pa cibumba ca mwi sano lya mfumu: ne mfumu yamwene icisansa ca kuboko icalelemba.” (Daniele 5:5) Mwandi cali ca kutiinya! Ukuboko kwaishilemonekela fye apashali kantu, ninshi kuleelela mu mwela mupepi na pa cibumba apasanikwe bwino. Elenganyeni ifyo abeni baishile ku mutebeto bakankamene. Ukuboko kwatendeke ukulemba ifyebo fya nkama pa mpemba.b Ici cinjelengwe cali ica kutiinya kabili icishingalabwa ica kuti ukufika lelo mu ndimi shimo nga balesoka umo pa lwe shamo lyalaswa limuponene batila “nafilembwa pa cibumba.”

⁸ Fyakumine shani iyi mfumu ya cilumba iyalefwaya ukuisansabika na balesa ba iko pali Yehova? “E lyo imfumu ukubeeka kwa iko kwalyalwike, na matontonkanyo ya iko yaliisuswile, ne mfyufyu sha musana wa iko shalesokona, na makufi ya iko yalepumana.” (Daniele 5:6) Belshasari alefwaya ukumoneka uwa pa muulu kabili uwapulamo pa ntanshi ya batekwa bakwe. Lelo umwenso waishilemwikata, icinso cakwe calyalwike, intungu shalesokona, umubili wakwe onse watutwime icabipisha ica kuti amakufi yakwe yalepumana. Amashiwi Davidi asosele kuli Yehova mu lwimbo yali ya cine aya kuti: “Amenso yenu yali pa ba matutumuko, mulebawisha.”—2 Samwele 22:1, 28; linganyeniko Amapinda 18:12.

 9. (a) Mulandu nshi umunsokwe wa kwa Belshasari ushapalene na katiina ka bukapepa? (b) Cinshi imfumu yatambike aba mano ba Babele?

⁹ Tufwile ukwishiba ukuti umwenso Belshasari akwete kuli Yehova tawali katiina ka bukapepa, icaba e ca kubalilapo ca mano. (Amapinda 9:10) Wali fye munsokwe, kabili tawalengele imfumu yaletutuma ukuba na mano.c Mu cifulo ca kulomba ubwelelo kuli Lesa yatukile, yaitile “aba finjelengwe, abaKaldi, na babukula.” Yasosele no kuti: “Umuntu onse uulebelenge lembo ili, no kunongwelo kushimbulwa kwa liko, alefwikwe fyakashikila, no munyololo wa golde mu mukoshi wakwe, kabili akaba kateka uwa butatu mu bufumu.” (Daniele 5:6, 7) Kateka wa butatu mu bufumu ali no kuba uwa maka nga nshi, pantu abali no kumucila bali shamfumu fye shibili, Nabonidasi na Belshasari umwine. Icifulo ca musango yu nga casungiilwe ibeli lya kwa Belshasari. E fyo imfumu yapelelwe pa lwa kushimbulwa kwa ubu bukombe bwa cipesha mano!

10. Bushe aba mano balishimbwile ifyalembelwe pa cibumba?

¹⁰ Aba ba mano batungilikene mu ng’anda nkalamba abengi na bo, pantu Babele wali musumba wayobeke mu kupepa kwa bufi kabili wakwete amatempele ayengi. Tatwingatwishika ukuti abaleitunga ukupendula no kwilula ifya manshoko bali bengi. Aba ba mano bafwile balisansamwike pa cintu balailwe. Ili nomba lyali lishuko lya kulangisha ifyo balamuka pa ntanshi ya bakankaala, ukusenaminwa ku mfumu, no kukwata ififulo fikalamba. Awe babwelelepo fye! “Bafililwe ukubelenge lembo, nangu kulengo kushimbulwa kwa liko kwishibwe ku mfumu.”d—Daniele 5:8.

11. Mulandu nshi pambi aba mano ba mu Babele bafililwe ukubelenga ifyalembelwe?

¹¹ Tatwaishiba nga ca kuti aba ba mano ba mu Babele balifililwe ukwishiba icilembo cimo na cimo. Nga ca kuti balifililwe, aba baume ba bufumfuntungu nga balikwete ishuko lya kushimbula ifya bufi nalimo ukushimbula ifya kusenteka imfumu. Cimbi ca kuti napamo ifilembo fifwile fyalebelengwa. Apo iciAramaic ne ciHebere fyalelembwa ukwabula amavawelo, napamo ishiwi limo na limo kuti lyapilibula ifingi. Nga ni fyo, aba ba mano nga balifililwe ukwishiba amashiwi yalepilibulwa. Nangu nga ca kuti balishibe, nga balifililwe ukwishiba ifyo amashiwi yalepilibula pa kuti bayashimbule. Lelo ico twashininkisha ca kuti: Aba mano ba Babele balifililwe. Bafililwe icabipisha!

12. Ukufilwa kwa aba ba mano kwashininkishe cinshi?

¹² E co aba ba mano basangilwe aba bufi pamo ne mipepele yabo balecindikisha. Mwandi cali ca nsoni! Lintu Belshasari amwene ukuti ukucetekela aba ba mipepele kwali kwa fye, acilileko ukutiinishiwa, icinso cakwe calitwalilile ukwaluka, na bakankaala bakwe “bapeshiwe amano.”e—Daniele 5:9.

UMUNTU WASHILIMUKA AITWA

13. (a) Mulandu nshi namfumu atubulwile ukuti bete Daniele? (b) Imikalile ya kwa Daniele yali shani?

¹³ Pali iyi nshita yakakala, namfumu, napamo nyina kwa Belshasari aingile mu ng’anda ya mutebeto. Alyumfwile ulwa cimfundawila cali ku mutebeto, kabili alishibe uwingelula ifyalembelwe pa cibumba. Imyaka iingi ilyo ifi fishilacitika, Nebukadnesari wishi kwa uyu namfumu alaashile Daniele pa ba mano bonse. Namfumu amwibukishe ngo muntu wakwata “umupashi uwacilamo, no kwishiba, no kwiluka.” Apantu cimoneka kwati Daniele taishibikwe kuli Belshasari, napamo uyu kasesema alipokelwe icifulo cikalamba ica mu buteko ilyo Nebukadnesari afwile. Lelo ukulumbuka takwacindeme kuli Daniele. Napamo pali iyi nshita ali mu myaka ya ba 90, ninshi acili alebombela Yehova mu busumino. Acili aleitwa ishina lyakwe ilya ciHebere te mulandu no kwikala imyaka nalimo 80 mu Babele nga nkole. Na namfumu wine tamwitile ishina lya cina Babele ilyo ainikwe inshita imo lelo amwitile ati Daniele. Akonkomeshe imfumu ukuti: “Lekeni Daniele etwe, na o aleilula no kushimbula.”—Daniele 1:7; 5:10-12.

14. Bwafya nshi Daniele alimo ilyo amwene ifilembo pa cibumba?

¹⁴ Daniele alitilwe no kwisa pa ntanshi ya kwa Belshasari. Cali ca nsoni ukulomba ubwafwilisho kuli uyu muYuda, uo Lesa wakwe imfumu yafumine fye mu kusaalula. Belshasari nalyo line aeseshe ukusembeleka Daniele ukupitila mu kumutambika icilambu cimo cine, ukuba uwa butatu mu bufumu nga ca kuti abelenga no kushimbula ayo mashiwi ya nkama. (Daniele 5:13-16) Daniele aloleshe pa fyalembelwe pa cibumba, no mupashi wa mushilo wamulengele ukwishiba ifyo fyalepilibula. Bwali bukombe bwa bupingushi ukufuma kuli Yehova Lesa! Ni shani fintu Daniele engebelapo iyi mfumu ya fye ubupingushi bwakakale fi, kabili ukuyebela pa ntanshi ya bakanakashi ba iko na bakankaala? Elenganyeni ubwafya Daniele alimo! Bushe alibelelekwe ku mashiwi ya mfumu ne fyuma yamutambike pamo no bucindami? Bushe kasesema ali no kusundula ubupingushi bwa kwa Yehova?

15, 16. Lisambililo nshi ilyacindama ilya fyacitike kale ilyo Belshasari afililwe ukusambililako, kabili ni shani abantu bafilwa mu nshila yapalako ilelo?

¹⁵ Daniele alandile mu kushipa ukuti: “Lekeni ifya bupe fyenu fibe fyenu, ne filambu fyenu peeleni kuli umbi. Lelo ndebelenge lembo ku mfumu, no kuilengo kwishibo kushimbulwa kwa liko.” (Daniele 5:17) Daniele akonkenyepo ukusosa ulwa bukulu bwa kwa Nebukadnesari, imfumu iyali na maka nga nshi ica kuti yaleipaya, ukusansabika no kusaalula uo ilefwaya. Lelo Daniele acinkwileko Belshasari ukuti Yehova, “Lesa Wapulamo” alengele Nebukadnesari ukuba umukulu. Ni Yehova asaalwile ilya mfumu ya maka ilyo yatendeke ukuitutumuna. Nebukadnesari alengelwe ukwishiba ukuti “Lesa Wapulamo e uteka mu bufumu bwa bantunse, no kuti alaasapo uo atemenwe.”—Daniele 5:18-21.

¹⁶ Belshasari ‘alishibe conse ci.’ Lelo afililwe ukusambililako ku fyacitike. Na kuba, asaalwile Yehova, na muli fyo ukucita icacilile na pa lubembu lwa kwa Nebukadnesari ulwa kuitutumuna. Daniele asokolwele ulubembu lwa mfumu. Pa ntanshi ya lilye bumba lya basenshi, mu kushipa akonkenyepo ukweba Belshasari ukuti imilungu ya bufi ‘taimona nangu kuumfwa nangu kwishiba.’ Uyu kasesema wa kwa Lesa uwashipa asosele no kuti Yehova alipusana kuli iyo milungu ya fye pantu ni Lesa “uyo umupu wenu uli mu minwe yakwe.” Ukufika lelo, abantu bapanga ifishipeema ukuba imilungu, ukutemwisha indalama, incito, ukulumbuka no kwangala. Lelo ifi fintu tafingatupeelo mweo. Yehova eka e mwine wa myeo yesu, eo twashintililapo ku mwela tupeema.—Daniele 5:22, 23; Imilimo 17:24, 25.

UBWILE BWAILULWA!

17, 18. Mashiwi nshi yane yalembelwe pa cibumba, kabili yapilibula finshi?

¹⁷ Nomba, uyu kasesema umukoloci atendeke ukucita ico bonse aba mano ba Babele bafililwe. Abelengele no kushimbula ifyalembelwe pa cibumba. Amashiwi yali ya kuti: “MENEE, MENEE, TEKEELE, PARSIINI.” (Daniele 5:24, 25) Yapilibula nshi?

¹⁸ Aya mashiwi yapilibula “imondo, imondo, ishekele, na hafu we shekele.” Ishiwi limo na limo lyali mulingo wa ndalama, ishatantikwe ukutendeka ne ikalamba. Mwandi cali icakosa! Nangu nga ca kuti aba mano ba Babele balishibe filya filembo, te ca kupapa ukuti balifililwe ukufishimbula.

19. Ishiwi lya kuti “MENEE” lyalepilibula nshi?

¹⁹ Umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa walengele Daniele ukulondolola ukuti: “Uku e kushimbulwa kwa cebo: MENEE (ukupendwa), Lesa napende nshiku sha bufumu bwenu, no kubupwisha.” (Daniele 5:26) Amakonsonanti ye shiwi lya kubalilapo yalepanga ishiwi lya “imondo” ne shiwi lya ciAramaic ilya “ukupendwa,” ukulingana na mavawelo kabelenga afyantikamo. Daniele alishibe ukuti bunkole bwa ba Yuda bwalepalamina ku kupwa. Casobelwe ukuti bunkole bwabo bwali no kusenda imyaka 70 pa kupwa, nomba imyaka 68 yali naipitapo. (Yeremia 29:10) Kasunga wa Nshita Mukalamba, Yehova, apendele inshiku sha kuteka icalo conse ukwa Babele, kabili impela yalipaleme nga nshi ukucila ifyo uuli onse uwali ku mutebeto wa kwa Belshasari aletontonkanya. Na kuba inshita yali naipwa kuli Belshasari na wishi Nabonidasi. Napamo e mulandu wine ishiwi “MENEE” lyalembelwe imiku ibili ku kwishibisha impela ya ishi shamfumu shibili.

20. Ishiwi lya kuti “TEKEELE” lyaloshiwe mwi, kabili lyabomfiwe shani kuli Belshasari?

²⁰ “TEKEELE” yena yalembelwe fye umuku umo kabili lyalembelwe mu kukanafusha. Ici kuti pambi calangilila ukuti lyalelanda pali Belshasari. Kabili ici kuti calinga pantu e wasaalwile Yehova icabipisha. Ishiwi line lipilibula “ishekele,” lelo amakonsonanti yalapanga ne shiwi lya kuti “ukulingwo kufina.” E co Daniele aebele Belshasari ukuti: “TEKEELE (ukulingwo kufina), namulingwa mu ca kulingo kufina, no kusangwo wabulila.” (Daniele 5:27) Kuli Yehova inko shonse shaba ishishacindama ngo bunguluulu bwa pa ca kulingilo kufina. (Esaya 40:15) Tashakwata maka ya kulesha ifyo afwaya. E co, cinshi ico imfumu imo fye iya cilumba ingacita? Belshasari aeseshe ukuisansabika pali Mulopwe wa kubumbwa konse. Uyu muntu yaweyawe alipama no kusaalula Yehova no kupontela ukupepa kwasanguluka lelo ‘asangilwe uwabulila.’ Cine cine Belshasari alilingilwe ubupingushi bwalepalama lubilo lubilo!

21. Ni mu nshila nshi ishiwi lya “PARSIINI” lyali ni nsoselo ya mbali shitatu, kabili cinshi lyalangilile pa nshita ya ku ntanshi iya Babele nge calo cakwatishe amaka?

²¹ Ishiwi lya kulekelesha pa cibumba lyali ni “PARSIINI.” Daniele alibelengele mu kukanafusha “PEREESE,” napamo pantu alelanda ku mfumu imo ilyo imbi ishalipo. Ili shiwi lyafikile pa kashongotwelo ka iyi nsoselo ya mbali shitatu iyali bwile bukalamba ubwa kwa Yehova. Ishiwi lya “parsiini” lipilibula “hafu wa mashekele.” Lelo ifi filembo fipilibula ifintu na fimbi fibili, “ukwakanika” kabili kuti fyapilibula “abena Persia.” E co Daniele asobele ukuti: “PEREESE (ukwakanika), nabwakaniko bufumu bwenu no kupeelwa ku bena Madai na bena Persia.”—Daniele 5:28.

22. Belshasari ayankwileko shani ku kupikululwa kwa bwile, kabili cinshi pambi alesubila?

²² E co ubwile bwalipikulwilwe. Babele wa maka ali mupepi no kuwa ku milalo ya Madai na Persia. Nangu cingati ubu bupingushi bwalimubombomanike, Belshasari afikilishe ico alaile. Aebele ababomfi bakwe ukufwika Daniele ifyakashikila, no munyololo wa golde mu mukoshi no kubilisha ukuti ni kateka wa butatu mu bufumu. (Daniele 5:29) Daniele takene ifi filambu, apo aishibe ukuti fyalelangisha umucinshi Yehova alingilwe ukupeelwa. Kwena, Belshasari pambi alesubila ukunasha ubupingushi bwa kwa Yehova ukupitila mu kucindika kasesema Wakwe. Lelo nge fyo cali, ninshi asensele ilyo kawa.

UKUWA KWA BABELE

23. Kusesema nshi ukwa kale ukwalefishiwapo na lintu Belshasari alecita umutebeto?

²³ Na lintu Belshasari na bapakashi bakwe balenwena ku kucindika balesa babo no kukonya Yehova, icintu cikalamba calecitika mu mfimfi ku nse ye sano. Ifyo Esaya aseseme kale mupepi ne myaka 200 fyalefishiwapo. Yehova asobele ulwa Babele ukuti: “Nkatalalika ukuteta konse.” Konse ukufyenenkesha uko ulya musumba wabipa wafyenenkeshe abantu ba kwa Lesa abasalwa kwali no kupwa. Ukupitila muli cinshi? Ukusesema kumo kwine kwatile: “Nina, sansa, we Elamu! candila, we Madai!” Umusumba wa Elamu waishileba ulubali lwa Persia pa numa ya nshiku sha kwa kasesema Esaya. Ilyo kwali umutebeto wa kwa Belshasari, uwasobelwe mu kusesema kumo kwine ukwa kwa Esaya, Persia na Madai bali nabomana kapi ku “kunina” no “kucandila” Babele.—Esaya 21:1, 2, 5, 6.

24. Fyebo nshi Esaya asobele pa kuwa kwa Babele?

²⁴ Na kuba, ishina lya ntungulushi ine iya iyi milalo lyalisobelwe, pamo ne fishinka fikalamba pa fyo yali no kupekanya ubulwi bwa iko. Imyaka nalimo 200 ilyo ifi fishilacitika, Esaya asobele ukuti Yehova ali no kusuba umo uwitwa Koreshe ku kulwisha Babele. Ilyo alesansa, ifipindami fyonse fyali no kufumishiwapo. Amenshi ya Babele yali no ‘kuuma’ ne fiibi fya iko ifikalamba fyali no kushiwa ifyacenama. (Esaya 44:27–45:3) Kabili e fyo cali. Imilalo ya kwa Koreshe yapaatwile Umumana wa Yufrate, ukucefyako amenshi ku kuleka itubule ukupita mu mulimba. Ifiibi mwi linga lya Babele fyashilwe ifyacenama kuli bamalonda bamulekelesha. Nga fintu abalemba ilyashi lya kale ilya ku calo basuminisha, umusumba wacandilwe ilyo abekashi ba uko balecita umutebeto wa ciwowo. Babele acimfiwe ukwabula ukulwishako. (Yeremia 51:30) Lelo kwaliko imfwa imo iikalamba. Daniele ashimika ukuti: “Muli bulya bushiku Belshasari, imfumu ya bena Kaldi, aliipaiwe, kabili Dariusi umwina Madai apokelele ubufumu, pa kuba ne myaka nalimo amakumi mutanda na ibili.”—Daniele 5:30, 31.

UKUSAMBILILAKO KU FYALEMBELWE PA CIBUMBA

25. (a) Mulandu nshi Babele wa kale abela icimpashanya calinga ica mipepele ya bufi iya mwi sonde lyonse iya lelo? (b) Ni mu nshila nshi umo ababomfi ba kwa Lesa aba lelo baiketwe bankole mu Babele?

²⁵ Ilyashi lyapuutwamo muli Daniele icipandwa 5 lyaisulamo ubupilibulo kuli ifwe. Pamo nge shinte lya kupepa kwa bufi, Babele wa kale aba cimpashanya calinga ica kupepa kwa bufi ukwe sonde lyonse. Ili bumba lya mipepele ya bucenjeshi ilya mu calo conse ilitwa “Babele mukalamba” limininwako mu Ukusokolola na cilende watemwisho kusuumyo mulopa. (Ukusokolola 17:5) Ukwabula ukumfwila ukusoka konse pa lwa fifundisho ne ncitilo ifisaalula Lesa, apakasa abashimikila icine ca Cebo ca kwa Lesa. Lintu ukupakasa kwa bashimapepo kwapene kuleshe umulimo wa kushimikila Ubufumu mu 1918 cali kwati abashalapo aba busumino aba Bena Kristu basubwa bali bankole muli “Babele Mukalamba” ukupala abekashi ba mu Yerusalemu wa kale na Yuda.

26. (a) “Babele Mukalamba” awile shani mu 1919? (b) Kusoka nshi uko ifwe tulingile ukumfwila no kusokako bambi?

²⁶ Lelo mu kupumikisha, “Babele Mukalamba” aliwile! Kwali kuwa kwa mutalalila nga fintu fye Babele wa kale awile mu mutalalila, mu 539 B.C.E. Nalyo line uku kuwa kwa mampalanya kwali no bonaushi. Kwacitike mu 1919 C.E. lintu abantu ba kwa Yehova balubwilwe muli bunkole mu Babele no kusenaminwa na Lesa. Ici capeseshe amaka ya kwa “Babele Mukalamba” pa bantu ba kwa Lesa no kwishibisha intendekelo ya kumusansalika pa cintubwingi ukuti ni ncenjeshi ishingacetekelwa. Uko kuwa kwa mupwilapo, kabili ubonaushi bwakwe ubwa kupelako buli mupepi. E co, ababomfi ba kwa Yehova balabwekeshapo ukusoka kwa kuti: “Fumenimo muli wene, mwe bantu bandi, epali mwawilako mu membu shakwe.” (Ukusokolola 18:4) Bushe mwalyumfwila uko kusoka? Bushe mulasokako bambi?f

27, 28. (a) Cishinka nshi icacindama ico Daniele ashabalile alaba? (b) Bushinino nshi twakwata ubwa kuti Yehova ali mupepi no konaula icalo ca bubifi ica lelo?

²⁷ E co ishamo lyalaswa liponene “Babele Mukalamba.” Lelo te eka fye. Ibukisheni icine cakatama icaikatilila ibuuku lya kwa Daniele ica kuti: Yehova e Mulopwe wa Kubumbwa Konse. Wene eka fye mpo e wakwata insambu sha kupeela abantu kateka. (Daniele 4:17, 25; 5:21) Conse icilecilikila imifwaile ya kwa Yehova cikafumishiwapo. Ni nshita fye inono isheleko pa kuti Yehova abombelepo. (Habakuki 2:3) Daniele wene alimweneko inshita iyaishile lintu ali ne myaka 100. E lyo amwene Yehova afumyapo icalo cakwatishe amaka ico calefyenenkesha abantu ba kwa Lesa ukutula ilyo Daniele ali umwaice.

²⁸ Kwaliba ubushinino tushingatwishika ubwa kuti Yehova Lesa alibika pa cipuna ca Bufumu ica mu muulu Kateka wa bantunse. Apantu aba pano isonde balisuula iyi Mfumu no kukaana ukuteka kwa iko buli bushinino bwa kuti mu kwangufyanya Yehova ali no kufumyapo bonse abakaanya ubufumu bwakwe. (Ilumbo 2:1-11; 2 Petro 3:3-7) Bushe mulecetekela Ubufumu bwa kwa Lesa no kubomba ukulingana na fintu inshita shesu shipamfishe? Nge fyo cili ninshi cine cine mwalisambililako ku fyalembelwe pa cibumba!

[Amafutunoti]

FINSHI MWAILUKAMO?

• Umutebeto wa kwa Belshasari wapumfyanishiwe shani pa bushiku bwa October 5/6, 539 B.C.E.?

• Ifyalembelwe pa cibumba fyalepilibula nshi?

• Kusesema nshi pa lwa kuwa kwa Babele ukwalefishiwapo ilyo Belshasari alecita umutebeto?

• Ilyashi lya fyalembelwe pa cibumba lyatukuma shani ilelo?

[Icikope pe bula 98]

[Icikope pe bula 103]