Yesu Kristu—E Makii Ya Ku Kwishiba Lesa — Watchtower LAIBRARE YA PA INTANETI

Icipandwa 4

Yesu Kristu—E Makii Ya Ku Kwishiba Lesa

1, 2. Ni shani fintu imipepele ya mu calo yasaminwa ku makii ya ku kwishiba Lesa?

NAWIMININA pa mwinshi obe, ulelwisha ukwisula na makii. Nakutalala kabili nakufiita fititi, kabili ulefwaisha ukwingila mu kati—lelo amakii tayaleisula. Amakii yalemoneka kwati e yantu ubomfya lyonse, lelo tayaleesha na ko ukwisula. Fintu cikalipa! Wabebeta amakii yobe na kabili. Bushe ulebomfya ayalungama? Bushe pali uonawile amakii?

² Ici e cilangililo calinga ica fintu icimfulumfulu ca mipepele ya mu calo cacita ku kwishiba Lesa. Mu cishinka, abengi balisaminwa fye na ku makii ya ku kumfwikisha kwesu ayaba ni Yesu Kristu. Imipepele imo yalipoosa aya makii, ukusuulilila Yesu. Imbi na yo yalibepa pa lwa cifulo ca kwa Yesu, ukumupepa nga Lesa Wa maka yonse. Mu kushininkisha, te kuti twishibe Lesa nga tatumfwikishe mu kulungama uyu muntu wakatamisha, Yesu Kristu.

3. Mulandu nshi Yesu engetilwa amakii ya ku kwishiba Lesa?

³ Napamo uleibukisho kuti Yesu atile “Awe uyu e mweo wa muyayaya, ukuti bamwishibe, mwe Lesa wine wine mweka, no yo mwatumine, ni Yesu Kristu.” (Yohane 17:3) Yesu taleitakisha pa kusose fi. Amalembo libili libili yakomaila pa kukabila kwa kwishiba kwalungikwa pa lwa kwa Kristu. (Abena Efese 4:13; Abena Kolose 2:2; 2 Petro 1:8; 2:20) “[Yesu Kristu] e o bakasesema bonse bashimika,” e fyasosele umutumwa Petro. (Imilimo 10:43) Kabili umutumwa Paulo alembele ati: “Muli [Yesu] mwafiswa ifyuma fyonse ifya mano ne fya kwishiba.” (Abena Kolose 2:3) Paulo asosele fye no kuti amalayo ya kwa Yehova yonse yasanguka aya cine pa mulandu wa kwa Yesu. (2 Abena Korinti 1:20) E co Yesu Kristu e makii yene aya ku kwishiba Lesa. Ukwishiba pa lwa kwa Yesu takulingile ukubamo ubufi pa lwa mibele yakwe no kukuma ku mulimo wakwe mu kutantika kwa kwa Lesa. Lelo mulandu nshi abakonshi ba kwa Yesu bamumwena ngo muntu wacindamisha mu mifwaile ya kwa Lesa?

MESIA WALAIWE

4, 5. Masubilo nshi yatontele pali Mesia, kabili ni shani fintu abasambi ba kwa Yesu balemumona?

⁴ Ukufuma ku nshiku sha muntu wa busumino Abele, ababomfi ba kwa Lesa mu kuswatuka balepembelela Ubufyashi (ulubuto) bwalaiwe na Yehova Lesa umwine. (Ukutendeka 3:15; 4:1-8; AbaHebere 11:4) Cali nacisokololwa ukuti Ulubuto lwali no kubomba imifwaile ya kwa Lesa pamo nga Mesia, icalola mu kuti “Uwasubwa.” Aali “no kupeshe membu,” kabili ukuyemba kwa Bufumu bwakwe kwalisobelwe mu malumbo. (Daniele 9:24-26; Ilumbo 72:1-20) Nani aali no kuba Mesia?

⁵ Elenganya fintu umuYuda wacaice uwe shina lya Andrea ayumfwile uwa buseko lintu akutike ku mashiwi ya kwa Yesu umwina Nasarete. Andrea abutukile ku kufwaya munyina Simone Petro no kumweba ati: “Natusanga Mesia.” (Yohane 1:41) Abasambi ba kwa Yesu balishininwe ukuti aali e Mesia walaiwe. (Mateo 16:16) Kabili Abena Kristu ba cine baliba abaitemenwa ukufwila fye na pa cisumino ca kuti Yesu mu cine cine aali e Mesia wasobelwe, nelyo Kristu. Bushinino nshi bakwata? Lekeni tulanguluke pa bushininkisho butatu.

UBUSHININKISHO BWA KUTI YESU AALI E MESIA

6. (a) Mutande nshi uwa ntuntuko umo Ulubuto lwalaiwa lwali no kufuma, kabili twaishiba shani ukuti Yesu afumine muli ulya mutande wa lupwa? (b) Mulandu nshi uuli onse uwaishileko pa numa ya 70 C.E. uwaleitunga ukuba Mesia ashali na kushininkishe co?

⁶ Umutande wa kufyalwa uwa kwa Yesu upayanya ishinte lya kubalilapo ilya kumwishibilako nga Mesia walaiwe. Yehova aali naeba umubomfi Wakwe Abrahamu ukuti Ulubuto lwalaiwa lwali no kufuma mu lupwa lwakwe. Isaki mwana Abrahamu, na Yakobo mwana Isaki, na Yuda mwana Yakobo umo na umo apokelele ubulayo bwapalako. (Ukutendeka 22:18; 26:2-5; 28:12-15; 49:10) Imyanda ya myaka pa numa, umutande wa ntuntuko ya kwa Mesia walicefiweko lintu Imfumu Davidi yaebelwe ukuti mu mutande wa lupwa lwa iko e mo Aali no kufuma. (Ilumbo 132:11; Esaya 11:1, 10) Ubulondoloshi bwa Malandwe ubwa kwa Mateo na Luka bushininkisha ukuti Yesu aishile ukupitila muli ulya mutande wa lupwa. (Mateo 1:1-16; Luka 3:23-38) Nangula ca kuti alikwete abalwani babipisha abengi, tapali nangu umo uwa bene uwakeene intuntuko ya kwa Yesu iyaishibikwe bwino. (Mateo 21:9, 15, 16) Mu kumfwika kanshi, intuntuko yakwe te kuti itwishikwe nangu panono. Nangu cibe fyo, ifyalembwa fya lupwa ifya ciYuda fyalyonawilwe lintu abena Roma batapile Yerusalemu mu 70 C.E. Pa numa ya ico, takwali nangu umo uwaleitunga ukuba Mesia walaiwa uwali no kushininkisha uko kuitunga.

7. (a) Bushininkisho nshi ubwa cibili ubwa kuti Yesu aali e Mesia? (b) Ni shani fintu Mika 5:2 afikilishiwe muli Yesu?

⁷ Ubushininkisho bwa cibili bwaba busesemo bwafikilishiwa. Yengi amasesemo ya mu Amalembo ya ciHebere ayalondolola imbali shalekanalekana isha bumi bwa kwa Mesia. Mu mwanda wa myaka uwalenga cinekonsekonse B.C.E., kasesema Mika asobele ukuti uyu kateka mukalamba aali no kufyalilwa mu mushi wacepa uwa Betlehemu. Mu Israele mwali imishi ibili iyainikwe Betlehemu, lelo ubu busesemo bwalilungatike Betlehemu alelandwapo: Betlehemu Efrata, umwafyalilwe Imfumu Davidi. (Mika 5:2) Yosefe na Maria, abafyashi ba kwa Yesu, baikele mu Nasarete, amakilomita mupepi na 150 ukulola ku kapinda ka ku kuso aka Betlehemu. Ilintu Maria aali ne fumo, nangu cibe fyo, kateka umwina Roma Kaisare Augusti apeele icipope ca kuti abantu bonse baye ku kulembwa mu mishi ya ku myabo.a E co Yosefe aali no kusenda umukashi wakwe uwali ne fumo ukuya ku Betlehemu, uko Yesu ailefyalilwa.—Luka 2:1-7.

8. (a) Ni lilali “imyaka” 483 yatendeke kabili cinshi cacitike pa kutendeka kwa iko? (b) “Bacinelubali cinelubali ba myaka, kabili bacinelubali amakumi mutanda na babili ba myaka” balepele shani, kabili cinshi cacitike lintu bapwile?

⁸ Mu mwanda wa myaka uwalenga mutanda B.C.E., kasesema Daniele asobele ukuti “Uwasubwa, Cilongoshi,” aali no kumoneka lintu papita “bacinelubali cinelubali ba myaka [7 ukufushiwa imiku 7], kabili bacinelubali amakumi mutanda na babili ba myaka [7 ukufushiwa imiku 62],” nelyo imyaka 483 pa numa ya cipope ca kulenga Yerusalemu ukwikalwamo no kukuulwa. (Daniele 9:24, 25)b Ukulingana ne lyashi lya kale ilya Baibolo ne lya ku calo, icebo ca kukuula Yerusalemu cafumine mu 455 B.C.E. (Nehemia 2:1-8) E co Mesia aali no kumoneka pa numa ya myaka 483 pa numa ya 455 B.C.E. Ico cituleta ku 29 C.E., umwaka wine untu Yehova asubilemo Yesu no mupashi wa mushilo. Muli ifyo Yesu abeele “Kristu” (icalola mu kuti “Uwasubwa”), nelyo Mesia.—Luka 3:15, 16, 21, 22.

9. (a) Ni shani fintu Ilumbo 2:2 lyafikilishiwe? (b) Masesemo nshi yambi ayafikilishiwe muli Yesu? (Mona charti.)

⁹ Kwena, te onse wapokelele Yesu pamo nga Mesia walaiwe, kabili Amalembo yali nayasobele ci. Nga fintu calembwa pa Ilumbo 2:2, Imfumu Davidi yapuutilwemo na maka ya bulesa ukusobela ukuti: “Imfumu sha pano isonde shaibikako, na ’bakankaala batekela akabungwe pali Yehova na pa wasubwa wakwe.” Ubu busesemo bwalangilile ukuti intungulushi ukufuma mu fyalo fyafulilako shali no kwikatana pa kuti shingasansa Uwasubwa wa kwa Yehova, nelyo Mesia. Kabili e fyo cali. Intungulushi sha mipepele isha ciYuda, Imfumu Herode, na kateka wa ciRoma Ponti Pilato bonse balyakenemo mu kuleka Yesu epaiwe. Ukutula apo pene Herode na Pilato abaali abalwani kale basangwike ifibusa fyatemwana. (Mateo 27:1, 2; Luka 23:10-12; Imilimo 4:25-28) Ku bushinino bwalundwapo ubwa kuti Yesu aali e Mesia, twapaapaata mona charti ali muli cino cipandwa uukwete umutwe wa kuti “Amasesemo Yamo Ayapulamo pa lwa kwa Mesia.”

10. Ni mu nshila nshi umo Yehova aikalile ubunte ukuti Yesu aali e Wasubwa wakwe uwalaiwe?

¹⁰ Ubunte bwa kwa Yehova Lesa umwine e bushininkisho bwalenga butatu ubwafwilisha ukuti Yesu aali e Mesia. Yehova atumine bamalaika ku kuleka abantu beshibe ukuti Yesu aali e Mesia walaiwe. (Luka 2:10-14) Na kuba, mu kati ka butumikishi bwa kwa Yesu ubwa pe sonde, Yehova umwine alilandile ukufuma ku muulu, ukulumbulula ukuti alebekelwa muli Yesu. (Mateo 3:16, 17; 17:1-5) Yehova Lesa apeele Yesu amaka ya kucita ifipesha amano. Cimo na cimo ica ifi fipesha amano cali bushininkisho bwalundwapo ubwa bulesa ubwa kuti Yesu aali e Mesia, pantu Lesa nga tapeele kabeepa amaka ya kucita ifipesha amano. Yehova na kabili abomfeshe umupashi wakwe uwa mushilo ku kupuutamo ukulembwa kwa bulondoloshi bwa mu Malandwe, pa kuti ubushininkisho bwa kuti Yesu e Mesia bwingaba ulubali lwa Baibolo, iyaba icitabo cacilapo ukupilibulwa kabili icayananishiwa mu kusaalala ukucila ifitabo fyonse ifyatalile afibako mu lyashi lya kale.—Yohane 4:25, 26.

11. Bushininkisho bunga bwabako ubwa kuti Yesu aali e Mesia?

¹¹ Ifi fiputulwa fya bushininkisho ukubika pamo fisanshamo ifishinka imyanda ne myanda ifyo fishibisha Yesu pamo nga Mesia walaiwe. Mu kumfwika, lyene, Abena Kristu ba cine bamumona mu kulungama nga ‘uyo bakasesema bonse bashimike’ kabili nga makii ya ku kwishiba Lesa. (Imilimo 10:43) Lelo fingi fyabako ifya kusambilila pa lwa kwa Yesu Kristu ukucila fye pa cishinka ca kuti aali e Mesia. Ni kwi atuntwike? Aali wa musango nshi?

UBUMI BWA KWA YESU ILYO TALAISABA UMUNTUNSE

12, 13. (a) Twaishiba shani ukuti Yesu e ko aali mu muulu ilyo talaisa pe sonde? (b) “Cebo” nani, kabili cinshi acitile ilyo talaisabo muntunse?

¹² Ubumi bwa kwa Yesu kuti bwayakanishiwa mu fiputulwa fitatu. Ica kubalilapo catendeke kale sana ilyo talaisafyalwa pe sonde. Mika 5:2 asosele ukuti intuntuko sha kwa Mesia “sha ku kale, sha ku nshiku sha muyayaya.” Kabili Yesu asosele ukwabulo kulamba ati afumine “mu muulu.” (Yohane 8:23; 16:28) Butali bwaba shani ubwa nshita aikele ku muulu ilyo talaisa pe sonde?

¹³ Yesu aleitwa “Umwana [wa kwa Lesa] uwafyalwa eka” pantu Yehova amubumbile mu kulungatika. (Yohane 3:16) Pamo nge “beli lya ku cibumbwa conse,” Lesa lyene abomfeshe Yesu ku kubumba ifintu fyonse fimbi ifyashala. (Abena Kolose 1:15; Ukusokolola 3:14) Yohane 1:1 asosa ukuti “Cebo” (Yesu ilyo ashilaisaba umuntunse) aali pamo na Lesa “mu kutendeka.” E co Cebo aali pamo na Yehova lintu “umuulu na pano isonde” fyalelengwa. Lesa alelanda no yu Cebo lintu Atile: “Natucite umuntu mu cata cesu.” (Ukutendeka 1:1, 26) Mu kupalako, Cebo afwile aali e “cibinda wa mulimo,” uwalondololwa pa Amapinda 8:22-31 (NW) pamo nga mano ayalondololwa ngo muntu, ukubombesha pamo na Yehova mu kulenge fintu fyonse. Pa numa Yehova amulengele, Cebo apoosele imyaka iminshipendwa mu muulu na Lesa pa ntanshi talaisaba umuntunse pe sonde.

14. Mulandu nshi Yesu etilwa “icipasho ca kwa Lesa uushimoneka”?

¹⁴ E mulandu wine kanshi Abena Kolose 1:15 betila Yesu “icipasho ca kwa Lesa uushimoneka”! Pa mulandu wa nshita yalepesha iya kwampana kwapalamisha, uyu Mwana wa cumfwila aishilepala Wishi, Yehova. Uyu e mulandu na umbi uo Yesu abela e makii ya ku kwishiba Lesa uko kupeelo bumi. Fyonse fintu Yesu acitile lintu aali pe sonde nga e fintu fye Yehova acitile nga e waishile. Muli ifyo, ukwishiba Yesu na kabili cipilibula ukwingilishako ukwishiba kwesu pa lwa kwa Yehova. (Yohane 8:28; 14:8-10) Mu kumfwika, lyene, caliba icakatama ukusambilila ifyafulilako pa lwa kwa Yesu Kristu.

UBUMI BWA KWA YESU PE SONDE

15. Ni shani fintu Yesu aishilefyalwa ngo mwana uwapwililika?

¹⁵ Iciputulwa ca cibili ica bumi bwa kwa Yesu cali pano pene pe sonde. Aali uwaitemenwa ukunakila ilyo Lesa akuushishe ubumi bwakwe ukufuma mu muulu ukwisa mwi fumo lya kwa nacisungu wa busumino umuYuda uwe shina lya Maria. Umupashi wa mushilo uwa kwa Yehova uwa bulamba, nelyo amaka yabomba, ‘walifimbile’ Maria, ukumulenga ukwimita na mu kupelako ukufyala umwana wapwililika. (Luka 1:34, 35) Yesu tapyene ukukanapwililika ukuli konse, apantu ubumi bwakwe bwafumine ku Ntulo yapwililika. Akushiwe mu ŋanda iipiina pamo ngo mwana wa kulelwa uwa kwa Yosefe kabasa kabili aali e beli pa bana abafulilako bambi abaishilefyalwa muli lulya lupwa.—Esaya 7:14; Mateo 1:22, 23; Marko 6:3.

16, 17. (a) Ni kwi Yesu afumishe amaka ya kucita ifipesha amano, kabili finshi fyali fimo ifya fipesha amano? (b) Mibele nshi imo iyo Yesu alangishe?

¹⁶ Ukuipeelesha kwashika ukwa kwa Yesu kuli Yehova Lesa kale kale kwali ukwamonekesha lintu aali ne myaka ya bukulu 12. (Luka 2:41-49) Pa numa lintu akulile no kutendeka ubutumikishi bwakwe pa mushinku wa myaka 30, Yesu na kabili alilangishe ukutemwa kwakwe ukwashika ku bantunse banankwe. Lintu umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa wamupeele amaka ya kucita ifipesha amano, mu cililishi aposeshe abalwala, abalemana, ba makunkutu, impofu, bankomamatwi, aba fibashi. (Mateo 8:2-4; 15:30) Yesu aliishishe amakana abaali ne nsala. (Mateo 15:35-38) Atalalike inkuuka iyo yabikile ifibusa fyakwe mu busanso. (Marko 4:37-39) Na kuba, alibushishe fye na bafwa. (Yohane 11:43, 44) Ifi fipesha amano fyaba fishinka ifyo ilyashi lya kale lyashininkisha bwino ukuti fyalicitike. Nelyo fye balwani ba kwa Yesu balisumine ukuti ‘alicitile fiishibilo ifingi.’—Yohane 11:47, 48.

¹⁷ Yesu aendawike ukupulinkana umushi wa ku mwabo, ukusambilisha abantu pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa. (Mateo 4:17) Na kabili aimike ica kumwenako casumbukisha ica kutekanya no kuteuluka. Nelyo fye ni lintu abasambi bakwe bamulengele nsoni, mu kulangulukilako asosele ati: “Umutima wena naupimpa, lelo umubili naunaka.” (Marko 14:37, 38) Nalyo line, Yesu aali uwakosa kabili uulandikisha kuli abo abasuulile icine no kutitikisha abapelelwa. (Mateo 23:27-33) Pali fyonse, apashenye ica kumwenako ca kutemwa ica kwa Wishi mu kupwililika. Yesu aliitemenwe fye no kufwa pa kuti umutundu wa muntu uushapwililika wingakwata isubilo lya nshita ya ku ntanshi. E mulandu wine, lyene, twingalosesha kuli Yesu nga makii ya ku kwishiba Lesa! Ee, ali e makii ya mweo! Lelo mulandu nshi twasoselo kuti makii ya mweo? Ici catuleta ku ciputulwa ca butatu ica bumi bwakwe.

CINTU YESU ABA ILELO

18. Bushe ilelo tulingile ukwelenganya Yesu Kristu nga cinshi?

¹⁸ Nangula ca kuti Baibolo ilashimika pa lwa mfwa ya kwa Yesu, pali nomba ali uwa mweo! Na kuba, abantu imyanda ne myanda abaliko mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E. baali bansangwapo ba kubuushiwa kwakwe. (1 Abena Korinti 15:3-8) Nga fintu casesemwe, pa numa ya ico aikele ku kwa kulyo kwa kwa Wishi no kupembelela ukupokelela amaka ya cifumu mu muulu. (Ilumbo 110:1; AbaHebere 10:12, 13) E co lintu tuleelenganya Yesu, cikope nshi tulingile ukukwata? Bushe tulingile ukutontonkanya ulwa wene nga kanya akabulwo kucingililwa akali mu mulimba? Nelyo bushe tulingile ukumwelenganya ngo muntu uulecululuka uuli mu kwipaiwa? Awe. Ali ni Mfumu ya maka, iileteka! Kabili mu kwangufyanya nga nshi, ali no kulenga ukuteka kwakwe ukumonwa pe sonde lyesu ilyaisulamo amacushi.

19. Cinshi Yesu ali no kucita mu nshita iipalamine nga nshi?

¹⁹ Pa Ukusokolola 19:11-15, Imfumu Yesu Kristu yalilondololwa mu kumonekesha nge ileisa na maka yakalamba ku konaula ababifi. Fintu uyu Kateka wa ku muulu uwakwato kutemwa afwile alefwaisha ukupwisha ukucululuka uko kwapama amamilioni ilelo! Kabili mu nshila imo ine alefwaisha ukwaafwa abo abaletukuta ukupashanya ica kumwenako cakwe icapwililika ico aimike ilintu aali pe sonde. (1 Petro 2:21) Alefwaya ukubabakilila ukupula mu “kulwa kwa bushiku bukalamba bwa kwa Lesa wa maka yonse,” uko ilingi line ukwitwa Armagedone, pa kuti bengekala kuli pe na pe pamo nga batekwa ba pe sonde aba Bufumu bwa kwa Lesa ubwa mu muulu.—Ukusokolola 7:9, 14; 16:14, 16.

20. Cinshi Yesu akacitila umutundu wa muntu mu kati ka Kuteka kwakwe ukwa Myaka Ikana Limo?

²⁰ Mu kati ka Kuteka kwa mutende ukwa Myaka Ikana Limo ukwa kwa Yesu ukwasobelwa, akacitila umutundu wa muntu onse ifipesha amano. (Esaya 9:6, 7; 11:1-10; Ukusokolola 20:6) Yesu akondapa amalwele yonse no kupwishe mfwa. Akabuusha amabilioni pa kuti na bo bene bengakwata ishuko lya kwikala mwi sonde kuli pe na pe. (Yohane 5:28, 29) Tuleshininkisha uli no kucincimushiwa ukusambilila ifyafulilako pa lwa ubu Bufumu bwa buMesia mu cipandwa cili ku ntanshi. Shininkisha ulwa ici: Te kuti twelenganye fye no kwelenganya ifyo ubumi bwesu bukawama pe samba lya kuteka kwa Bufumu. Fintu cili icakatama ukubeleshanya bwino na Yesu Kristu! Ee, calikatama ukukanalaba Yesu nangu panono, uwaba e makii ya mweo aya ku kwishiba Lesa uko kutungulula ku bumi bwa muyayaya.

[Amafutunoti]

a Uku kulemba kwaleafwa Ubuteko bwa Roma ukusonkesha bwino imisonko. E ico, ukwabula ukwishiba, Augusti alyafwilishe ukufikilisha ubusesemo bwa kwa kateka uwali no kulenga ‘uwakucikilisha ku mitulo, ukufufya ubufumu.’ Ubusesemo bumo bwine bwasobele ukuti “Cilongoshi wa cipingo,” nelyo Mesia, aali no ‘kutobaulwa’ mu nshiku sha mpyani ya kwa uyu kateka. Yesu aipaiwe mu kati ka kuteka kwa kwa Tiberi, impyani ya kwa Augusti.—Daniele 11:20-22.

b AmaBaibolo yamo yabomfya ishiwi imilungu. Ici ni pa mulandu wa kuti caliseekele ku baYuda ba pa kale ukutontonkanishisha mu milungu ya myaka. Ku ca kumwenako, kwati fye fintu ubushiku bwalenga cinelubali ubuli bonse bwaleba bushiku bwe Sabata, umwaka uuli onse uwalenga cinelubali waleba mwaka we Sabata.—Ukufuma 20:8-11; 23:10, 11.

MONA NGA NAWISHIBA

Ni shani fintu umutande wa kufyalwa uwa kwa Yesu wayafwilishe ukuitunga kwakwe ukuti aali e Mesia?

Masesemo nshi yamo aya buMesia ayafikilishiwe muli Yesu?

Ni shani fintu Lesa mu kulungatika alangishe ukuti Yesu aali e Wasubwa wakwe?

Mulandu nshi Yesu abela e makii ya mweo aya ku kwishiba Lesa?

[Charti pe bula 37]

AMASESEMO YAMO AYAPULAMO PA LWA KWA MESIA

UBUSESEMO ICASESEMWE UKUFIKILISHIWA

UBUMI BWAKWE UBWA MU KUBANGILILA

Esaya 7:14 Ukufyalwa kuli nacisungu Mateo 1:18-23

Yeremia 31:15 Ukwipaiwa kwa tunya pa Mateo 2:16-18

numa ya kufyalwa kwakwe