Icipandwa 6

Ukusokolola Inkama ya Muti Walulubala

 1. Finshi fyacitike ku Mfumu Nebukadnesari, kabili filetako ifipusho nshi?

YEHOVA alekele Imfumu Nebukadnesari ukuteka icalo conse. Pamo nga kateka wa Babele, akwete ifyume fingi, alelya ifya mabwenge, aleikala mwi sano lishaikulila, akwete fyonse ifyo alefwaya. Lelo aishilesaalulwa mu kupumikisha. Ilyo aishilepena, Nebukadnesari alecite fintu nge nama! Pa kutamfiwa pa ca kulya ca ku bufumu na mwi sano, aleikala mu mpanga no kulye cani nge ng’ombe ilume. Cinshi calengele ukuti icishaibipile fi cicitike? Kabili mulandu nshi tulingile ukwangwako?—Linganyeniko Yobo 12:17-19; Lukala Milandu 6:1, 2.

IMFUMU YALUMBANYA UWAPULAMO

2, 3. Cinshi imfumu ya Babele yalefwaya abatekwa ba iko ukupitamo, kabili yalemona shani Lesa Wapulamo?

² Ilyo papitile fye inshita inono lintu apenunwike, Nebukadnesari atumine mu bufumu bwakwe bonse imbila yawamisha pa fyacitike. Yehova apuutilemo kasesema Daniele ukusunga ifyebo fyalungika pali ifi. Fitendeka na mashiwi ya kuti: “Nebukadnesari imfumu, kuli bonse abantu na bantu, abantu ba nko, ne ndimi, abaikala monse mu calo: umutende wenu ufule. Ifiishibilo ne fipesha amano ifyo Lesa Wapulamo abomba kuli ine, cawama kuli ine ukufilongola. Ifiishibilo fyakwe ifyo fyakulisha, ne fipesha amano fyakwe ifyo fyakosa! Ubufumu bwakwe bufumu bwa muyayaya, no kuteka kwakwe kwa ku nkulo ne nkulo.”—Daniele 4:1-3.

³ Abatekwa ba kwa Nebukadnesari ‘baleikala monse mu calo’ pantu aleteka ififulo ifingi ifya calo ca mu nshita sha mu Baibolo. Imfumu yasosele pali Lesa wa kwa Daniele ukuti: “Ubufumu bwakwe bufumu bwa muyayaya.” Fintu ayo mashiwi yalumbenye Yehova mu Buteko bwa Babele bonse! Kabili, uyu wali e muku wa bubili uo Nebukadnesari alangilwe ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa bweka e bwa ciyayaya, bwaiminina “umuyayaya.”—Daniele 2:44.

 4. “Ifishibilo ne fipesha amano” fya kwa Yehova fyatendeke shani kuli Nebukadnesari?

⁴ ‘Fishibilo nshi ne fipesha mano’ ifyo “Lesa Wapulamo” abombele? Ifi fyatendeke ne fyacitikile imfumu ifyashimikwa muli aya mashiwi ya kuti: “Ine Nebukadnesari nali umutelelwe mu ng’anda yandi, kabili uwasangalala mwi sano lyandi; e lyo namwene iciloto icanengele ukutiina, kabili ifya kwelenganya fya pa ca kusendamapo candi, ne fimonwa fya mu mutwe wandi fyalinsuswile.” (Daniele 4:4, 5) Cinshi imfumu ya Babele yacitile pali ici ciloto ca kusakamika?

 5. Nebukadnesari alemona shani Daniele, kabili mulandu nshi?

⁵ Nebukadnesari aitile aba mano ba Babele no kubalongwele ciloto. Lelo baicushishe fye! Bafilililwe fye ukucishimbula. Ubulondoloshi bwakonkenyepo ukuti: “Asuka Daniele aisa pali ine, uo ishina lyakwe ni Belteshasari nge shina lya mulungu wandi, uo ulimo umupashi wa milungu iyashila. Kuli wene nalongwele iciloto.” (Daniele 4:6-8) Kwi sano Daniele aleitwa Belteshasari, kabili lesa wa bufi uo imfumu yaitile “umulungu wandi” pambi ali ni Bel atemwa Nebo nelyo Marduk. Apo alepepa balesa abengi, Nebukadnesari alemona Daniele nga uwalimo “umupashi wa milungu iyashila.” Kabili pa mulandu wa kuti Daniele ali mulashi pa ba mano bonse aba ku Babele, imfumu yalemwita “umukalamba wa ba bung’anga.” (Daniele 2:48; 4:9; linganyeniko Daniele 1:20.) Kwena, Daniele wa busumino tabalile aleka ukupepa Yehova pa kuti alecite ifya bung’anga.—Ubwina Lebi 19:26; Amalango 18:10-12.

UMUTI WALULUBALA

6, 7. Kuti mwalondolola shani ifyo Nebukadnesari amwene mu ciloto?

⁶ Finshi fyali mu ciloto ca kutiinya ica mfumu ya Babele? Nebukadnesari atile: “Kabili ifimonwa fya mu mutwe wandi pa ca kusendamapo candi ni ifi: namwene, mona, kwali umuti mu kati ka calo, uwa kululubala kukalamba. Umuti walekula no kukosa, kwasuko kululubala kwa uko kwafikile ku muulu kabili wamoneke ukufika ku mpela ya pano isonde ponse; amabuula ya uko yali ayasuma ne fisabo fya uko fingi, kabili mwalimo ica kulya ca kuli fyonse fiine; inama sha mu mpanga shasange cintelelwe mwi samba lya uko, ne fyuni fya mu lwelele fyaikala mu misambo ya uko, kabili fyonse ifya mubili fyaliishiwe kuli wene.” (Daniele 4:10-12) Cashimikwa ukuti Nebukadnesari alitemenwe imikedari ya lulumbi iya ku Lebanone, aleya ku kuimona, no kuletako imo ku Babele ku kupalamo amapulanga. Lelo tabalile amonapo umuti nga untu amwene mu ciloto. Wakwete icifulo calumbuka “mu kati ka calo,” walemoneka konse konse, kabili waletwale cibi ica kuti waleliisha ne fya mweo fyonse.

⁷ Fingi ifyo iciloto cakwete, pantu Nebukadnesari akonkenyepo ukuti: “Namwene mu fimonwa fya mu mutwe wandi pa ca kusendamapo candi, kabili, moneni, kalinda, uwa mushilo, aleika mu muulu. Alelangasa, no kutile fi, Temeni umuti, putuleniko imisambo, pululeniko amabuula, paseni ne fisabo fya uko: inama shifulumuke mwi samba lya uko, ne fyuni mu misambo ya uko. Lelo, icishiki ca mishila ya uko lekeni cishale mu mushili, mu cani citeku ca mu mpanga, cibe ne cipaafya ca cela no mukuba; kabili umume wa mu muulu ucibomfye; kabili kumo ne nama e ko kube icakaniko cakwe ca mu mulemfwe wa pa nshi.”—Daniele 4:13-15.

 8. Bushe “kalinda” ali nani?

⁸ Abena Babele baliikwatile imfundo pa lwa fibumbwa fya mupashi ifisuma ne fibi. Lelo bushe uyu “kalinda” nelyo malonda, afumine ku muulu ali nani? Apo aitilwe “uwa mushilo,” ali ni malaika umulungami uwaleimininako Lesa. (Linganyeniko Ilumbo 103:20, 21.) Tontonkanyeni ulwa fipusho Nebukadnesari afwile akwete! Mulandu nshi uwa kutemeno muti? Nge cishiki ca mishila icileleshiwa ukukula ku cipaafya ca cela no mukuba ca nshi? Cine cine, finshi fingafuma mu cishiki ca mishila fye?

 9. Finshi kalinda asosele, kabili ifi filetako ifipusho nshi?

⁹ Nebukadnesari afwile alifulunganishiwe nga nshi ilyo kalinda akonkenyepo kuti: “Umutima wakwe uteluke ufume mu buntunse, no mutima wa bunama e o apeelwe, kabili imyaka cinelubali [7] ipite pali wene. Ubupingushi ubu buli mu kushika kwa bakalinda, kabili umulandu uyu uli mu cebo ca ba mushilo: ca kuti aba mweo beshibe ukuti Wapulamo e uteka mu bufumu bwa bantunse, kabili abupeela ku o atemenwe, no kulaasapo umuntu mulanda.” (Daniele 4:16, 17) Icishiki ca mishila tacakwata umutima wa muntunse uletunta muli cene. E co, ni shani fintu umutima wa bunama wingapeelwa ku cishiki ca mishila? “Imyaka cinelubali” cinshi? Kabili ifi fyonse fikuma shani ku mitekele ya “bufumu bwa bantunse”? Cine cine Nebukadnesari alefwaya ukwishiba.

IMBILA YA BULANDA KU MFUMU

10. (a) Ukulingana na Malembo, imiti kuti yaimininako finshi? (b) Umuti walulubala wimininako cinshi?

¹⁰ Lintu aumfwile iciloto, Daniele apeshiwe amano akashita, no kwisatiina. Apo Nebukadnesari amukonkomesha ukucishimbula, kasesema atile: “Mwe shikulu, iciloto cibe ku bamupata, no kushimbulwa kwa ciko ku fibambe fyenu! Umuti uo mwamwene, uwalekula no kukosa . . . , ni mwe, mwe mfumu! Mwalikula no kukosa, kabili ubukulu bwenu bwalikula bwafika na ku muulu no kuteka kwenu ku mpela ya pano isonde.” (Daniele 4:18-22) Mu Malembo, imiti kuti yaimininako umuntu umo umo, bakateka, na mabufumu. (Ilumbo 1:3; Yeremia 17:7, 8; Esekiele, icipandwa 31) Ukupala umuti walulubala uo alotele, Nebukadnesari ‘alikulile no kukosa’ apantu ali kateka wa calo cakwatishe amaka. Lelo ‘umuti walulubala wimininako no kuteka ku mpela ya pano isonde,’ ukubimbamo ubufumu bwa bantunse bonse. E co wimininako bumulopwe bwa mu kubumbwa konse ubwa kwa Yehova, maka maka ukukuma kwi sonde.—Daniele 4:17.

11. Ni shani fintu iciloto ca mfumu calangilile ukuti yali no kusaalulwa?

¹¹ Nebukadnesari ali no kusaalulwa. Ulwa ici, Daniele atile: “Apo imfumu yamwene kalinda, uwa mushilo, aleika mu muulu, no kutila, Temeni umuti, no kuwonaula, lelo icishiki ca mishila ya uko lekeni cishale mu mushili, mu cani citeku ca mu mpanga, cibe ne cipaafya ca cela no mukuba; kabili umume wa mu muulu uubomfye, kabili kumo ne nama sha mu mpanga e ko kube icakaniko cakwe, ikasuke imyaka cinelubali aipita pali wene. Uku e kushimbulwa, mwe mfumu, kabili ici e ca bupingushi bwa Wapulamo icaponena pali shikulu imfumu.” (Daniele 4:23, 24) Ukwabulo kutwishika ubukose bwalekabilwa pa kwebe mfumu ya maka ubo bukombe!

12. Cinshi cali no kuponena Nebukadnesari?

¹² Cinshi cali no kuponena Nebukadnesari? Elenganyeni ifyo acitile ilyo Daniele akonkenyepo ukuti: “Mukatamfiwa pa bantu, na ku nama sha mu mpanga e kukabo bwikalo bwenu, mukaliishiwo mulemfwe nge ng’ombe shilume, no kubomba ku mume wa mu muulu, ne myaka cinelubali ikapita pali imwe; mukasuke amwishibo kuti Wapulamo e uteka mu bufumu bwa bantu, kabili abupeela ku o atemenwe.” (Daniele 4:25) Camoneke ukuti na ba cilye ba kwa Nebukadnesari bali no ‘kumutamfya pa bantu.’ Lelo bushe ali no kusakamanwa ku bacemi ba cililishi? Iyo, pantu icipope ca kwa Lesa cali ca kuti Nebukadnesari ali no kwikala ne “nama sha mu mpanga,” no kulyo mulemfwe.

13. Cinshi iciloto ca muti calangilile icali no kucitika ku cifulo ca kwa Nebukadnesari nga kateka wa calo conse?

¹³ Nga fintu fye umuti watemenwe, Nebukadnesari ali no kufumishiwapo pali bukateka bwa calo, lelo ni pa kashita fye. Daniele alondolwele ukuti: “Apo kwasoselwe ukuleke cishiki ca mishila ya muti, ubufumu bwenu bukapampamikwa kuli imwe ukufuma ilyo mukeshibo kuti Imyulu e iteka.” (Daniele 4:26) Mu ciloto ca kwa Nebukadnesari icishiki ca mishila, ica muti watemenwe calishilwe mu mushili, nangu cingati cabikilweko icipaafya pa kuti cilakula. E fyo ne “cishiki ca mishila” ica mfumu ya Babele cali no kushala, nangu cingati cali ne cipaafya calecilesha ukumena pa “myaka cinelubali.” Icifulo cakwe nga kateka wa calo conse cali no kuba nge cishiki ca mishila icabikwako icipaafya. Cali no kucingililwa ukufikila imyaka 7 yapitapo. Yehova ali no kushininkisha ukuti muli iyo nshita, takuli uwapyana Nebukadnesari nga kateka eka uwa Babele, nangu cingati umwana wakwe Ebili-Merodake aleteka mwi punda lyakwe.

14. Cinshi Daniele akonkomeshe Nebukadnesari ukucita?

¹⁴ Pa mulandu wa fyasobelelwe Nebukadnesari, Daniele mu kushipa atile: “E ico, mwe mfumu, ukutungulula kwandi kuwame kuli imwe; ulubembu lwenu putuleni pa kucito bulungami, na mampuulu yenu muyaputule pa kubisha abalanda: nalimo kukabo kutantalila ku mutelelwe wenu.” (Daniele 4:27) Nga ca kuti Nebukadnesari aleke cilumba no kutitikisha bambi, ifyaba ni membu, nalimo ici kuti calenga ifintu ukumuwamina. Na kabushe, imyanda ya myaka ibili ilyo ifi fishilacitika, Yehova apampamine pa konaula abantu ba musumba wa bwangalishi uwa Ashuri, Ninebe, lelo tacitile co pantu imfumu na batekwa ba iko balilapiile. (Yona 3:4, 10; Luka 11:32) Ni shani kuli Nebukadnesari wa cilumba? Bushe ali no kwalula imibele yakwe?

UKUFISHIWAPO KWA NTANSHI UKWA CILOTO

15. (a) Mibele nshi Nebukadnesari atwalilile na yo? (b) Finshi ifyalembwa fisokolola pa fyo Nebukadnesari alecita?

¹⁵ Nebukadnesari atwalilile ukuba ne cilumba. Ilyo aleendauka pa mutenge we sano lyakwe ninshi pabe napapita umwaka apo aloteele ulya muti, aitakishe ukuti: “Bushe uyu te Babele ukalamba, uo ine nakuula ku kube ng’anda ya bufumu ku maka yandi yakalamba, kabili ube wa bukata bwa kucindama kwandi?” (Daniele 4:28-30) Nimrode e wasokwele Babele, lelo Nebukadnesari e waiyemfeshe. (Ukutendeka 10:8-10) Mu calembwa cakwe cimo ica cuneiform, aitakisha ukuti: “Nebukadnesari, Imfumu ya Babele, uwakuulile cipya cipya Esagila na Ezida, ne mwana Nabopolassar. . . . Nakoseshe amalinga ya Esagila na Babele no kwimike shina lya kuteka kwandi ku ciyayaya.” (Archaeology and the Bible, lyalembelwe na George A. Barton, 1949, amabula 478-9) Icalembwa na cimbi cilanda pa matempele mupepi na 20 ayo awamishe nelyo ukukuula cipya cipya. Icitabo ca The World Book Encyclopedia, cisosa ukuti: “Ilyo Nebukadnesari aleteka, Babele yalependelwa pa misumba yawamisha iya calo ca pali ilya nshita. Mu fyo alelemba umwine, talelandapo sana pa fya bashilika bakwe, lelo alembele pa fyo alekuula ne fyo alesakamana balesa ba Babele. Nebukadnesari napamo e walimine Amabala ya pa Cintamba, cimo icali pa Fipapwa 7 ifya Calo ca pali ilya nshita.”

16. Nebukadnesari ali mupepi no kusaalulwa mu nshila nshi?

¹⁶ Nangu cingati aleitakisha, Nebukadnesari wa cilumba ali mupepi no kusaalulwa. Ubulondoloshi bwapuutwamo butila: “Ilyo icebo cicili mu kanwa ka mfumu kwaponene ishiwi lya mu muulu, aliti, Kuli iwe nakusoswa, we Nebukadnesari imfumu: Ubufumu bobe nabufuma pali iwe. Ukatamfiwa pa bantu, na ku nama sha mu mpanga e ko kukabo bwikalo bobe, ukaliishiwo mulemfwe nge ng’ombe shilume, ne myaka cinelubali ikapita pali iwe, ukasuke awishibo kuti Wapulamo e uteka mu bufumu bwa bantu, kabili abupeela ku o atemenwe.”—Daniele 4:31, 32.

17. Cinshi cacitike kuli Nebukadnesari aleitutumuna, kabili mu kwangufyanya aishileisanga mu mibele nshi?

¹⁷ Ilyo line fye Nebukadnesari alipenene. Apo alitamfiwa pa bantu, alelyo mulemfwe “nge ng’ombe shilume.” Tatwingatwishika ukuti taleikala fye mu cani calemoneka nga paradise, ukuipakisha umwela usuma cila bushiku apo ali pa nse pa nama sha mpanga. Ku Iraq wa muno nshiku, ukwaba ifitantaala fya Babele, kulakaba ukufika ku madigiri 50 celsius mu myeshi ya lusuba kabili kulatalalishe cibi mu nshita ya mpepo. Ukwabulo kusakamanwa kabili ukuba mu miceele iyo, umushishi wa kwa Nebukadnesari uutali uwalukwa walemoneka nga masako ya kwa kapumpe ne ngala shakwe isha ku minwe na ku fikondo ishishalesembwa shalemoneka nge ngala sha cuni. (Daniele 4:33) Mwandi kwali kusaalulwa kuli uyu kateka wa calo conse uwa cilumba!

18. Mu myaka 7, finshi fyacitike ku cipuna ca bufumu ica Babele?

¹⁸ Mu ciloto ca kwa Nebukadnesari, umuti walulubala walitemenwe kabili icishiki ca mishila ica uko cabikilweko icipaafya pa kuti ciikakula pa myaka 7. Capalene no ‘kwishiwa pa cipuna ca bufumu’ ukwa kwa Nebukadnesari ilyo Yehova amupeneshe. (Daniele 5:20) Cali kwati umutima wa mfumu nawalulwa ukufuma ku wa muntu ku kuba uwa ng’ombe ilume. Lelo, Lesa asungiile Nebukadnesari icipuna cakwe ica bufumu ukufikila imyaka 7 yapwa. Apo Ebili-Merodake afwile e wali kateka wa bulya buteko pa kashita fye, Daniele ali “kateka pa calo ca bulashi conse ica Babele kabili umulashi mukalamba pa ba mano bonse ba ku Babele.” Abanankwe batatu abaHebere batwalilile ukubombako imilimo ya cilya calo. (Daniele 1:11-19; 2:48, 49; 3:30) Aba bankole bane balelolela ukubweshiwa kwa kwa Nebukadnesari ku cipuna ca bufumu nge mfumu yapenunwike iyaishibe ukuti “Uwapulamo e uteka mu bufumu bwa bantu, kabili abupeela ku o atemenwe.”

UKUBWESHIWA KWA KWA NEBUKADNESARI

19. Pa numa Yehova abe napenununa Nebukadnesari, cinshi iyi mfumu ya Babele yaishileishiba?

¹⁹ Yehova apenunwine Nebukadnesari pa mpela ya myaka 7. Lyene pa kwishiba Lesa Wapulamo, imfumu yatile: “Ku mpela ya nshiku, ine Nebukadnesari nainwine amenso yandi mu muulu, e lyo amano yandi yabweleele kuli ine, na ine natootele Wapulamo, natashishe no kucindika Wa mweo wa muyayaya, uo ukuteka kwakwe kwa muyayaya, no bufumu bwakwe bwa ku nkulo ne nkulo; abekashi bonse ba pano isonde bantu abatungwa ba fye; acito mwabelo kutemwa kwakwe mu mulalo wa mu muulu na mu bekashi ba pano isonde, kabili takuli uwingalesho kuboko kwakwe, no kutila kuli wene, Cinshi ico ulecita?” (Daniele 4:34, 35) Nebukadnesari aishileishibo kuti Uwapulamo cine cine e Kateka wa mu Kubumbwa Konse mu bufumu bwa bantunse.

20, 21. (a) Ukufumyapo kwa fipaafya fya nshimbi ku cishiki ca mishila ica muti walotelwe kwapalene shani ne fyacitikile Nebukadnesari? (b) Cinshi Nebukadnesari aishileishiba, kabili bushe ici calimulengele ukutendeka ukupepa Yehova?

²⁰ Lintu Nebukadnesari abwelele pa bufumu, cali kwati ifipaafya fya nshimbi ifyali ku cishiki ca mishila sha muti alotele fyafumishiwako. Asosele pa lwa kubweshiwa ati: “Mu nshita ilya amano yandi yabweleele kuli ine, kabili ukucindama kwandi no kuyemba kwandi kwabweleele kuli ine, fibe ifya bukata bwa bufumu bwandi; aba cilye bandi na bakankaala bandi baisapakata kuli ine; kabili napampamikwe pa bufumu bwandi, no bukulu ubwacila bwalelundwako kuli ine.” (Daniele 4:36) Nga ca kuti aba cilye abali bonse balisuulile imfumu yapeneshiwe, nomba baleisa ‘ku kupakata kuli yene’ mu kunakila.

²¹ We “fiishibilo ne fipesha amano” ifyo Lesa Wapulamo abombele! Tatufwile ukupapa umulandu imfumu ya Babele iyabweshiwe yasoselo kuti: “Nomba ine Nebukadnesari ndetasha no kusansabika no kucindike Mfumu ya mu muulu, iyo imibombele ya iko yonse cishinka, ne mibele ya iko bupingushi; kabili abenda mu matutumuko ili na maka ya kubacenda.” (Daniele 4:2, 37) Nebukadnesari tayalwike kapepa wa kwa Yehova Umwina fyalo te mulandu no kumwishiba muli uyu musango.

BUSHE KWALIBAKO UBUSHININO BWA KU CALO?

22. Bulwele nshi ubo bamo batila ebo Nebukadnesari alwele lintu apenene, lelo cinshi tulingile ukwishiba pa lwa camupeneshe?

²² Bamo batila ukupena kwa kwa Nebukadnesari kwali bulwele bwa lycanthropy. Dikishonari wa fya miti ya cipatala umo atila: “LYCANTHROPY . . . yafuma kuli [lyʹkos], lupus, umumbulu; [anʹthro·pos], homo, umuntu. Ili shina lyapeelwe ku bulwele bwa bantu abasumina ukuti balasanguka inama, no kupashanya, ukulila, imibumbilwe nelyo incitilo sha iyo nama. Aba bantu ilingi batontonkanya ukuti nabasanguka umumbulu, imbwa, nelyo pushi; inshita shimo na mu ng’ombe ilume, nga fintu cali kuli Nebukadnesari.” (Dictionnaire des sciences médicales, par une société de médicins et de chirurgiens, Paris, 1818, Volyumu 29, ibula 246) Ifishibilo fya lycanthropy fyalipala ku fyo Nebukadnesari akwete lintu apenene. Apantu ukupena kwakwe kwali kukanda kwa bulesa, tatwingeshiba ifyo alwele.

23. Bushinino nshi ubwa ku calo ubwabako pa lwa kupena kwa kwa Nebukadnesari?

²³ Uwasoma umo John E. Goldingay alanda ifingi ifyapala ku kupena kwa kwa Nebukadnesari no kubweshiwa. Ku ca kumwenako, atila: “Icalembwa ca cuneiform icishapwile cimoneka nge cilanda pa kupena kwa kwa Nebukadnesari, napamo na pa kulekelesha no kufumamo mu Babele.” Goldingay alosha ku lupapulo lwitwa “The Babylonian Job” (Yobo wa ku Babele) no kusosa ukuti “cishininkisha ukukanda kwa kwa Lesa, ukulwala, ukusaalulwa, ukufwaya ukushimbula kwa ciloto ca kutiinya, ukutetwa ngo muti, ukubikwa pa nse, ukulya umulemfwe, ukupena, ukupala ing’ombe ilume, ukulokwa kuli Marduk, ingala ukonaulwa, ukukula umushishi, ukukakwa ne minyololo, e lyo no kubweshiwa uko atashishapo uyo lesa.”

IMYAKA 7 IITUKUMA

24. (a) Umuti walulubala uwa mu ciloto wimininako cinshi? (b) Cinshi caleshiwe pa myaka 7, kabili ici caishilebako shani?

²⁴ Nga fintu aleimininwako no muti walulubala, Nebukadnesari aleimininako imitekele ya calo conse. Lelo ibukisheni ukuti umuti wimininako ukuteka na bumulopwe ifyacila nga nshi pa fya mfumu ya Babele. Wimininako bumulopwe bwa mu kubumbwa konse ubwa kwa Yehova, “Imfumu ya mu muulu,” maka maka ukukuma kwi sonde. Ilyo Yerusalemu aishileonaulwa ku bena Babele, ubufumu bwashimpilwe muli ulya musumba umo Davidi ne mpyani shakwe baleikala “pa cipuna ca kwa Yehova” bwaleimininako bumulopwe bwa kwa Lesa ukukuma kwi sonde. (1 Imilandu 29:23) Lesa umwine alengele bumulopwe bwa musango yu ukuputulwa no kuba ne cipaafya mu 607 B.C.E. ilyo abomfeshe Nebukadnesari ukonaula Yerusalemu. Bumulopwe bwa bulesa kwi sonde ukupitila mu bufumu bwa mu lupwa lwa kwa Davidi bwalileshiwe pa “myaka cinelubali [7].” Bushe iyi “myaka cinelubali” iya uku kusesema yalepele shani? Yatendeke lilali, kabili cinshi caishibishe ukuti nomba yapwa?

25, 26. (a) Kuli Nebukadnesari, “imyaka cinelubali” iya uku kusesema yalepele shani, kabili mulandu nshi mwayasukile fyo? (b) Mu kufishiwapo kukalamba, “imyaka cinelubali” yatendeke lilali kabili yatendeke shani?

²⁵ Ilyo Nebukadnesari ali napena, ‘umushishi wakwe wakulile nga masako ya kapumpe, ne ngala shakwe nge sha cuni.’ (Daniele 4:33) Ici casendele inshita ukucila pa “myaka cinelubali.” AmaBaibolo yalekanalekana yatila “inshita cinelubali,” kabili amashiwi yambi yaba “inshita (yapampamikwa) iyasontwa” nelyo “ifiputulwa fya nshita.” (Daniele 4:16, 23, 25, 32) Lelo, icitabo cimo icishapusana sana na (Septuagint) ya ciGriki iya Kale cisosa ukuti “imyaka cinelubali.” “Inshita cinelubali” shalemonwa nge “myaka cinelubali” kuli Josephus, kalemba wa lyashi lya kale umuYuda, uwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. (Antiquities of the Jews, Book 10, Icipandwa 10, paragrafu 6) Kabili bamo abaHebere basoma bamona ifi fiputulwa fya nshita nge “myaka.” Muli An American Translation, Today’s English Version, no bupilibulo bwa kwa James Moffatt batila “imyaka cinelubali.”

²⁶ Nacishininkishiwa ukuti Nebukadnesari apenene pa myaka 7. Mu cebo ca kusesema, umwaka wakwata avareji wa nshiku 360, nelyo imyeshi 12 iyakwata inshiku 30 umo umo. (Linganyeniko Ukusokolola 12:6, 14.) E co “imyaka cinelubali,” iya mfumu yali ni nshiku 360 ukufushiwa imiku 7, nelyo inshiku 2,520. Lelo ni shani pa lwa kufishiwapo kukalamba ukwa ciloto cakwe? “Imyaka cinelubali” iya cebo ca kusesema yalicilile pa nshiku 2,520. Ici calangililwe na mashiwi ya kwa Yesu aya kuti: “Yerusalemu ukabo wanyantwapo ku bena fyalo, ikasuke aifishiwapo inshita ya bena fyalo.” (Luka 21:24) Kulya ‘kunyantwapo’ kwatendeke mu 607 B.C.E. lintu Yerusalemu aonawilwe ne cipasho ca bufumu bwa kwa Lesa calilekele ukubomba mu Yuda. Bushe ukunyantwapo kwali no kupwa lilali? Pa “nshita sha kubweseshamo ifintu fyonse,” ilyo bumulopwe bwa bulesa bwali no kulangwa kwi sonde na kabili ukupitila muli Yerusalemu wa cimpashanya, e kuti Ubufumu bwa kwa Lesa.—Imilimo 3:21.

27. Mulandu nshi mwingasosela ukuti “imyaka cinelubali” iyatendeke mu 607 B.C.E. tayapwile pa numa ya nshiku 2,520?

²⁷ Nga twali no kupenda inshiku 2,520 ukufuma mu mwaka Yerusalemu aonawilwe mu 607 B.C.E., ico kuti catuleta fye ku 600 B.C.E., umwaka uushacindama ukulingana na Malembo. Nangu fye ni mu 537 B.C.E., lintu abaYuda balubwilwe bali nababwelela ku Yuda, bumulopwe bwa kwa Yehova tabwalelangwa pe sonde. Cali fyo pantu Serubabele, impyani ku cipuna ca bufumu ica kwa Davidi, talengelwe mfumu lelo ali fye mulashi wa citungu ca Persia ica Yuda.

28. (a) Lifunde nshi lilingilwe ukubomfiwa ku nshiku 2,520 isha “myaka cinelubali” iya cebo ca kusesema? (b) “Imyaka cinelubali” iya cebo ca kusesema yalepele shani, kabili ni nshiku nshi shishibisha intendekelo ne mpela ya iko?

²⁸ Apantu “imyaka cinelubali” yaba cebo ca kusesema, tufwile ukubomfya ifunde lya Malembo kuli ishi nshiku 2,520 ilyaba mu kusesema kwa kucandila Yerusalemu kuli Babele, ili funde litila: “Ubushiku bumo ku mwaka umo.” (Esekiele 4:6, 7; linganyeniko Impendwa 14:34.) E co “imyaka cinelubali” iyo isonde lyatekwa ku mitekele yakwatisha amaka iya Bena fyalo ukwabula ukucilinganishiwa no Bufumu bwa kwa Lesa yafikile ku myaka 2,520. Yatendeke lintu imisumba ya Yuda na Yerusalemu yaonawilwe mu mweshi walenga 7 (Tishri 15) uwa mwaka wa 607 B.C.E. (2 Ishamfumu 25:8, 9, 25, 26) Papitile imyaka 606 ukutula lilya ukufika ku 1 B.C.E. Imyaka yasheleko 1,914 yatendeke lilya ukufika ku 1914 C.E. E co, ilya “myaka cinelubali,” nelyo imyaka 2,520, yapwile mu Tishri 15, nelyo October 4/5, 1914 C.E.

29. Ni ani aba “umuntu mulanda,” kabili cinshi Yehova acitile ku kumubika pa bufumu?

²⁹ Muli ulya mwaka “inshita ya bena fyalo” yalifishiwepo, kabili Lesa apeele ukuteka ku “muntu mulanda” Yesu Kristu, uwasuulilwe nga nshi ku balwani bakwe ica kuti balimupopele no kumupopela. (Daniele 4:17) Pa kubika Mesia nge Mfumu, Yehova akakwile ifipaafya fya cela no mukuba ifya cimpashanya ku “cishiki ca mishila” ica bumulopwe bwakwe. E co Lesa Wapulamo alekele ‘umusambo’ wa cifumu ukumena ku cishiki ukulangilila bumulopwe bwa bulesa kwi sonde ukupitila mu Bufumu bwa mu muulu ukutekwa ku Mpyani yakulisha iya kwa Davidi, Yesu Kristu. (Esaya 11:1, 2; Yobo 14:7-9; Esekiele 21:27) Ifyo tutasha Yehova pa fisuma fyafumamo na pa kusokolola inkama ya muti walulubala!

FINSHI MWAILUKAMO?

• Umuti walulubala uwa ciloto ca kwa Nebukadnesari waleimininako cinshi?

• Cinshi caponene Nebukadnesari mu kufishiwapo kwa ntanshi ukwa ciloto cakwe?

• Pa numa ya kufishiwapo kwa ciloto cakwe, cinshi Nebukadnesari aishileishiba?

• Mu kufishiwapo kukalamba ukwa muti wa mu ciloto uwa cebo ca kusesema, “imyaka cinelubali” yalepele shani, kabili ni lilali yatendeke no kupwa?

[Icikope pe bula 83]

[Icikope pe bula 91]