Ukusaama kwa Lubuuto mu Nshita sha Batumwa

“Ulubuuto lusaamina abalungama, na ku batambalale mitima kusaamino kusekelela.”—ILUMBO 97:11.

 1. Ni shani fintu Inte sha kwa Yehova ilelo bapalana na Bena Kristu ba mu kubangilila?

FINTU ifwe, nga Abena Kristu ba cine, tutesekesha amashiwi ya pa Ilumbo 97:11! ‘Ulubuuto lwalitusaamina’ mu kubwekeshabwekeshapo. Mu cine cine, bamo aba ifwe twalimona ukusaama kwa kwa Yehova ukwa kusanikila pa makumi ya myaka. Conse ici citucinkulako ulwa Amapinda 4:18, apabelengwo kuti: “Inshila ya balungami yaba ngo lubuuto ulwabalika, ululeya no kubuuta kasuka akasuba kasaama.” Mu kutesekesha kwesu Amalembo mu cifulo ca cishilano, ifwe fwe Nte sha kwa Yehova twapala Abena Kristu ba mu kubangilila. Imibele yabo iya mutima kuti yamonwa mu kulengama ukufuma ku mabuuku ya lyashi lya kale aya Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGreek na makalata ya yako, ayalembelwe pe samba lya kupuutwamo.

 2. Finshi fyali pa kati ka kusaama kwa kubalilapo ukwa lubuuto fintu abakonshi ba kwa Yesu bapokelele?

² Pa kati ka kusaama kwa lubuuto ukwa kubalilapo uko abakonshi ba mu kubangilila aba kwa Yesu Kristu bapokelele paali uko ukwakumine kuli Mesia. Andrea aebele munyina Simone Petro ati: “Natusanga Mesia.” (Yohane 1:41) Inshita imo pa numa, Wishi mu muulu alengele Petro ukwikalilo bunte kuli ico lintu asosele kuli Yesu Kristu ati: “Ni ’mwe Kristu, Umwana wa kwa Lesa wa mweo.”—Mateo 16:16, 17; Yohane 6:68, 69.

Ukubuutushiwa Ukukuma ku Mulimo Wabo uwa Kushimikila

3, 4. Pa numa ya kubuushiwa kwakwe, kusanikila nshi kuntu Yesu apeele ku bakonshi bakwe ukukuma ku mibombele yabo iya nshita ya ku ntanshi?

³ Pa numa ya kubuushiwa kwakwe, Yesu Kristu alengele ulubuuto ukusaama ukukuma ku kukakililwako ukwaba pa bakonshi bakwe bonse. Mu kupalishako cali ni ku basambi 500 abalongene mu Galili e ko asosele ati: “E ico kabiyeni, kalengeni aba nko shonse ukuba abasambi, mulebabatishisha mwi shina lya kwa Tata ne lya Mwana ne lya Mupashi wa mushilo: mulebasambilisha ukubaka fyonse ifyo namwebele. Kabili, moneni, ine nakulaba na imwe ukufika na pa kupwa kwa nshita.” (Mateo 28:19, 20; 1 Abena Korinti 15:6) Pa numa ya ico, abakonshi bonse aba kwa Kristu baali no kuba bakashimikila, kabili umulimo wabo uwa kushimikila tawali na kupeleshiwa fye ku “mpaanga ishaluba isha ŋanda ya kwa Israele.” (Mateo 10:6) Kabili tabaali na kubatisha ulubatisho lwa kwa Yohane ku kulangisha kwa kulapila ku kulekelelwe membu. Mu cifulo ca ico, baali no kubatisha abantu “mwi shina lya kwa Tata ne lya Mwana ne lya Mupashi wa mushilo.”

⁴ Pa ntanshi fye Yesu talanina ukuya ku muulu, abatumwa bakwe aba busumino 11 baipwishe abati: “Mwe Shikulu, bushe ni mu nshita ino ine mulebwesesho bufumu kuli Israele?” Mu cifulo ca kwasuka cilya cipusho, Yesu apeele amakambisho yalundwapo pa lwa mulimo wabo uwa kushimikila, ukusoso kuti: “Mukapokelela amaka ilyo ukeso Mupashi wa mushilo pali imwe; kabili mukabe nte shandi mu Yerusalemu, na monse mu Yudea na Samaria, no kufika ku mpela ya pano nse.” Ukufika pali ilya nshita, baali fye ni nte sha kwa Yehova, lelo nomba bali no kuba na kabili ni nte sha kwa Kristu.—Imilimo 1:6-8.

5, 6. Kusaama nshi ukwa lubuuto uko abasambi ba kwa Yesu bapokelele pa Pentekoste?

⁵ Inshiku fye ikumi pa numa, mwandi kusaama kwa lubuuto uko abakonshi ba kwa Yesu bapokelele! Pa bushiku bwa Pentekoste 33 C.E., pa muku wa kubalilapo, batesekeshe ubupilibulo bwa busesemo bwa kwa Yoele 2:28, 29 ubwa kuti: “[Ine Yehova] nkapongolwelo mupashi wandi pa bantunse bonse; abana benu abaume na ’bana benu abanakashi bakasesema; abaume benu abakoloki bakalote filoto, abalumendo benu bakamone fimonwa; na pa babomfi abaume na pali bacishiko bene e po nkapongolwelo mupashi wandi mu nshiku isho.” Abasambi ba kwa Yesu balimwene umupashi wa mushilo, mu musango wa misasatwe kwati ya mulilo, ukwikala pa mitwe ya bonse bene—abaume na banakashi mupepi na 120—abalongene mu Yerusalemu.—Imilimo 1:12-15; 2:1-4.

⁶ Na kabili pa bushiku bwa Pentekoste, abasambi pa muku wa kubalilapo balyumfwikishe ukuti amashiwi ya Ilumbo 16:10 yabombele kuli Yesu Kristu wabuushiwa. Kemba wa malumbo asosele ati: “[Mwe Yehova Lesa] tamwakashe umweo wandi ku Mbo; tamwakapeele umubile wenu ukumone Nindi.” Abasambi balishibe ukuti ayo mashiwi tayali na kubomba ku Mfumu Davidi, pantu inshishi yakwe yali na bene ukufika na muli kalya kasuba. Te ca kusunguka ukuti mupepi na 3,000 muli abo abaumfwile ulu lubuuto lupya ukulondololwa bali abashininwa nga nshi ica kuti balibatishiwe kalya kene kasuba!—Imilimo 2:14-41.

 7. Lubuuto nshi ulwabengeshima luntu umutumwa Petro apokelele mu kati ka kutandala kwakwe kuli mushika wa mulalo uwa ciRoma Korneli?

⁷ Pa myake myanda iingi, abena Israele balitesekeshe cintu Lesa asosele ukukuma kuli bene ukuti: “Ni ’mwe mweka naishiba mu ndupwa shonse sha pano nse.” (Amose 3:2) E co cali mu cituntulu kubengeshima kwa lubuuto kuntu umutumwa Petro na abo abamushindike ku ŋanda ya kwa mushika wa mulalo uwa ciRoma Korneli bapokelele lintu umupashi wa mushilo pa muku wa kubalilapo waikile pa Bena fyalo basumina abashasembululwa. Cili icakatama ukumona ukuti iyi yali e nshita fye yeka lintu umupashi wa mushilo wapeelwe pa ntanshi ya lubatisho. Lelo ifyo e fyo calekabila ukuba. Pantu nga tacali ifyo, Petro nga taishibe ukuti aba Bena fyalo bashasembululwa bali abafikapo ku kubatishiwa. Pa kutesekesha mu kukumanina ukukatama kwa ici ca kucitika, Petro aipwishe ati: “Bushe umuntu engalesha amenshi ukuti aba [Bena fyalo] bebatishiwa—abantu abapokelelo Mupashi wa mushilo nga ifwe bene?” Kwena, takwali uwalipo uwali ne nsambu sha kukaana, kabili ulubatisho lwa aba Bena fyalo lwalicitiike.—Imilimo 10:44-48; linganyako Imilimo 8:14-17.

Takuli na Kabili Ukusembululwa

 8. Mulandu nshi Abena Kristu bamo aba mu kubangilila bacisangile icakosa ukuleka ukusembululwa?

⁸ Ukusaama kwabengeshima na kumbi ukwa cine kwamoneke mu kulundana ne cipusho ca kusembululwa. Icibelesho ca kusembululwa catendeke mu 1919 B.C.E. lintu Yehova apingene na Abrahamu. Lyene Lesa akambishe Abrahamu ukuti wene na baume bambi bonse aba mu cinshingwa ŋanda cakwe baali no kusembululwa. (Ukutendeka 17:9-14, 23-27) E co ukusembululwa kwabele ca kwishibilako intuntuko sha kwa Abrahamu. Kabili fintu baali aba cilumba pa lwa ici cibelesho! Nge ca kufumamo, “uushasembululwa” yabele ni numbwilo ya misuula. (Esaya 52:1; 1 Samwele 17:26, 27) Cili icayanguka ukumona umulandu Abena Kristu ba ciYuda bamo aba mu kubangilila bafwaile ukusungilila ici ca kwishibikilwako. Bamo aba bene balanshenye na Paulo na Barnaba mu kutantalila nga nshi pali uyu mulandu. Pa kuukalulula, Paulo na bambi baile ku Yerusalemu ku kumonana ne bumba litungulula ilya Bwina Kristu.—Imilimo 15:1, 2.

 9. Kusaama nshi ukwa lubuuto ukwasokolwelwe kwi bumba litungulula ilya mu kubangilila, nga fintu calembwa mu Imilimo icipandwa 15?

⁹ Pali iyi nshita, tacali ukupitila mu kubomfya icipesha amano camonekesha umo balya Bena Kristu ba mu kubangilila bapokelele ulubuuto lwa kuti ukusembululwa takwali na kabili icifwaikwa ku babomfi ba kwa Yehova. Mu cifulo ca ico, bapokelele lulya lubuuto lwaingilishiwako pa kusapika mu Malembo, ukushintilila pa mupashi wa mushilo ku kutungululwa, no kumfwe fya kukumanya fya kwa Petro na Paulo ukukuma ku kwaluka kwa Bena fyalo bashasembululwa. (Imilimo 15:6-21) Ukupingulapo kwalisabankanishiwe muli kalata iyo iciputulwa cimo cabelengelwe ukuti: “Ciyene ku Mupashi wa mushilo, na kuli ifwe, te kumutwika icafina icacilamo iyo, kano ifi ififwile ukucitwa: ukutalukako ku fyaipailwo tulubi, na ku kulyo mulopa, na ku fyatitilwa, na ku bulalelale.” (Imilimo 15:28, 29) Abena Kristu ba mu kubangilila muli fyo balilubwike ukufuma kwi kambisho lya kusembululwa na ku fifwaikwa fimbi ifye Funde lya kwa Mose. Muli fyo, Paulo aali na maka ya kweba Abena Kristu ba ku Galatia ukuti: “Buntungwa e co Kristu atulubwilile.”—Abena Galatia 5:1.

Ulubuuto mu Malandwe

10. Kusaama nshi kumo ukwa lubuuto ukwasokolwelwe mu Ilandwe lya kwa Mateo?

¹⁰ Takuli kutwishika ukuti Ilandwe lya kwa Mateo, ilyalembelwe mupepi na 41 C.E., lyalikwatamo ukusanikila kwa lubuuto ukwingi ku kumwenamo kwa bakabelenga ba liko. Mu kulinganyako te Bena Kristu aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo abengi abaumfwile Yesu pa lwabo uko alelondolola ifisambilisho fyakwe. Ukucilisha, Ilandwe lya kwa Mateo lyakomaile pa kuti umutwe wa kushimikila kwa kwa Yesu wali Bufumu. Kabili fintu Yesu aebekeshe mu kukosa ubucindami bwa kukwata inkuntu yalinga! Fintu mwali ukusanikila kwa lubuuto mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili, mu milumbe yakwe (pamo nga ilya yalembwa mu Matt cipandwa 13), na mu busesemo bwakwe ubukalamba mu Matt fipandwa 24 na 25! Ifi fyonse fyaletelwe ku kusakamana kwa Bena Kristu ba mu kubangilila mu bulondoloshi bwe Landwe lya kwa Mateo, ubwalembelwe fye mupepi ne myaka cinekonsekonse pa numa ya Pentekoste 33 C.E.

11. Cinshi cingasoswa pa lwa fyaba mu Malandwe ya kwa Luka na Marko?

¹¹ Mupepi ne myaka 15 pa numa, Luka alembele Ilandwe lyakwe. Ilintu iciputulwa cikalamba ica liko calipalana ku bulondoloshi bwa kwa Mateo, amaperesenti 59 fyebo fyalundwako. Luka alembele mutanda pa fipesha amano fya kwa Yesu kabili ukucila pa miku ibili ubwingi bwa filangililo Fyakwe ifishalumbulwa na bakalemba bambi abe Landwe. Mu kumonekesha imyaka fye inono pa numa, Marko alembele Ilandwe lyakwe, ukukomaila pali Yesu Kristu ngo mwaume wacincila, kabomba wa fipesha amano. Ilintu Marko ilingi line aleshimika ifya kucitika ifyo kale kale fyali nafilandwapo kuli Mateo na Luka, alembele umulumbe umo untu bashalembelepo. Muli cilya cilangililo, Yesu apashenye Ubufumu bwa kwa Lesa ku lubuto ulwapuuka, ukulepa, no kutwala ifitwalo panono panono.a—Marko 4:26-29.

12. Ilandwe lya kwa Yohane lyafikile kwi mu kupeela ukusanikila kwalundwako?

¹² Lyene kwaliko Ilandwe lya kwa Yohane, ilyalembelwe ukucila pa myaka 30 pa numa Marko abe nalemba ubulondoloshi bwakwe. Mwandi myengelele ya lubuuto intu Yohane atontele pa butumikishi bwa kwa Yesu, ukucilisha ukupitila mu kuloshako ukwingi ku kubapo Kwakwe ukwa pa ntanshi ya buntunse! Ni Yohane fye eka e wapayanya ubulondoloshi bwa kubuushiwa kwa kwa Lasaro, kabili eka fye e utupeela ukulandapo ukushaiwamina ukwingi ukwa kwa Yesu ku batumwa bakwe aba busumino pamo pene ne pepo lyakwe ilya kukafyo mutima pa bushiku bwa kufutukwa kwakwe, nga fintu lyalembwa mu Yohane fipandwa 13 ukufika ku 17. Na kuba, calisoswa ukuti Ilandwe lya kwa Yohane lyaba ilyaibela ukufika ku maperesenti 92.

Ukusaama kwa Lubuuto Muli Bakalata ba kwa Paulo

13. Mulandu nshi bamo bamwena kalata wa kwa Paulo ku bena Roma pamo nga Ilandwe?

¹³ Umutumwa Paulo ukucilisha e wabomfiwe ku kuleta ukusaama kwa lubuuto lwa cine ku Bena Kristu baikele mu nshita sha batumwa. Ku ca kumwenako, twalikwata kalata wa kwa Paulo ku bena Roma, uwalembelwe mupepi na 56 C.E.—mupepi ne nshita imo ine lintu Luka alembele Ilandwe lyakwe. Muli uyu kalata Paulo aebekesha pa cishinka ca kuti ubulungami bulapeelwa nge ca kufuma mu cikuuku ca pa fye ica kwa Lesa no kupitila mu citetekelo muli Yesu Kristu. Ukukomailapo kwa kwa Yesu pali ulu lubali lwa mbila nsuma kwalilenga bamo ukumona kalata wakwe ku bena Roma kwati Lilandwe lyalenga yasano.

14-16. (a) Muli kalata wakwe uwa ntanshi ku Bena Kristu mu Korinti, lubuuto nshi umutumwa Paulo asanikile pa kukabila kwa buumo? (b) Lubuuto nshi lwalundwapo kalata wa Abena Korinti wa Ntanshi akwatamo ukukuma ku myendele?

¹⁴ Paulo alembele pa lwa milandu imo iyalecusha Abena Kristu mu Korinti. Kalata wakwe ku bena Korinti asanshamo ukufunda kwapuutwamo ukwingi ukwanonsha Abena Kristu ukufika na ku bwa lelo. Ica kubalilapo fye, asanikile abena Korinti pa lwa cilubo balecita mu kulacindikisha abantu bamo abalumbuka mu bwikashi. Umutumwa alibalungike, mu kupama ukubeba ukuti: “Ndemupaapaatila mwi shina lya kwa Shikulwifwe Yesu Kristu, musose bonse akanwa kamo kene, peba na malekano pali imwe; lelo mulundikane mu mucetekanya umo wine na mu kulinga kumo kwine.”—1 Abena Korinti 1:10-15.

¹⁵ Bucisenene bwabipisha bwaletekeleshiwa mu cilonganino ca Bwina Kristu ku Korinti. Umwaume umo kulya alibuulile umukashi wa kwa wishi, muli fyo ukwakana mu ‘bulalelale ubushalesangwa nangu ni mu nko.’ Ukwabulo kulamba, Paulo alembele ati: “Fumyeni muli imwe bene imbifi iyo.” (1 Abena Korinti 5:1, 11-13) Ico cali icipya ku cilonganino ca Bwina Kristu—ukutamfya. Umulandu umbi uo icilonganino calekabila ukusanikilwapo wakumine ku cishinka ca kuti fimo ifilundwa fya ciko baletwala bamunyinabo ku filye fya ku calo pa kuputule milandu ya kukalifyanya. Paulo alibakalipile mu kukosa pa kucite co.—1 Abena Korinti 6:5-8.

¹⁶ Umulandu na umbi uwaingilile icilonganino ca ku Korinti nge cikuko wakumine ku kwampana kwa bwamba. Muli 1 Abena Korinti icipandwa 7, Paulo alangilile ukuti pa mulandu wa kufula kwa bucisenene, kuti cabe cisuma umwaume onse ukukwato mukashi wakwe wine kabili umwanakashi onse ukuba no mulume wakwe wine. Paulo na kabili alangilile ukuti ilintu abashimbe baliba na maka ya kubombela Yehova mu kuba no kutangalikwa ukwacepako, te bonse bakwete ica bupe ca bushimbe. Kabili nga ca kuti umulume wa mwanakashi engafwa, kuti aba umuntungwa ukuupwa na kabili lelo “ni muli Shikulu epela.”—1 Abena Korinti 7:39.

17. Lubuuto nshi Paulo asanikile pa cisambilisho ca kwima ku bafwa?

¹⁷ Mwandi kusaama kwa lubuuto uko Shikulu abomfeshe Paulo ukusanika pa kwima ku bafwa! Bushe Abena Kristu basubwa bali no kubuukila mu mubili wa musango nshi? “Cibyalwa umubili wa cifyalilwa, cibuushiwa umubili wa bumupashi,” e fyalembele Paulo. Takwakabe imibili ya munofu iikasendwa ukuya ku muulu, pantu “umubili no mulopa te kuti fipyane ubufumu bwa kwa Lesa.” Paulo alundilepo kuti te basubwa bonse bakalaala mu mfwa lelo ukuti mu kati ka kubapo kwakwe bamo bakabuushiwa ku bumi bwa bumunshifwa pa nshita iyo ine fye bafwa.—1 Abena Korinti 15:43-53.

18. Lubuuto nshi ukukuma ku nshita ya ku ntanshi ulo kalata wa ntanshi uwa kwa Paulo ku bena Tesalonika akwatamo?

¹⁸ Muli kalata wakwe ku Bena Kristu mu Tesalonika, Paulo abomfiwe ukusanikila pa nshita ya ku ntanshi. Ubushiku bwa kwa Yehova bukesa ngo mupuupu mu nshita ya bushiku. Paulo na kabili alondolwele ukuti: “Ilyo balesosa, abati, Mutende, kabili, Takuli ca kusakamana, e lyo uboni ubwa kupumikisha bwabemina, filya fine ubucushi bwa kupaapa bwisa pa mwanakashi uuli ne fumo; kabili takwakabe ukupusuka nakalya.”—1 Abena Tesalonika 5:2, 3.

19, 20. Kusaama nshi ukwa lubuuto uko Abena Kristu mu Yerusalemu na Yudea bapokelele muli kalata wa kwa Paulo ku baHebere?

¹⁹ Pa kulembela kalata wakwe ku baHebere, Paulo aletwala ukusaama kwa lubuuto ku Bena Kristu ba mu kubangilila mu Yerusalemu na Yudea. Fintu mu maka alangilile ukupulamo kwa micitile ya kupepa iya Bwina Kristu pa micitile ya kwa Mose iya kupepa! Mu cifulo ca kukonka Amalango ayapishiwe na bamalaika, Abena Kristu balikwata icitetekelo mwi pusukilo ilyo pa kutendeka lyalandilwe no Mwana wa kwa Lesa, uwapulishamo pa nkombe sha musango yo isha bumalaika. (AbaHebere 2:2-4) Mose aali fye ni kapyunga mu ŋanda ya kwa Lesa. Nangu cibe fyo, Yesu Kristu atangilila pa ŋanda yonse. Kristu aba ni shimapepo mukalamba ukupala umutande wa kwa Melkisedeke, uwakwata icifulo icapulishamo pa ca bushimapepo bwa buAarone. Paulo na kabili alondolwele ukuti abena Israele tabali na maka ya kwingila mu kutuusha kwa kwa Lesa pa mulandu wa kubulisho busumino ne cumfwila, lelo Abena Kristu balengila muli kwene pa mulandu wa busumino bwabo ne cumfwila.—AbaHebere 3:1–4:11.

²⁰ Lyene, na kabili, icipingo cipya calipulamo nga nshi pa cipingo ce Funde. Nga fintu casobelwe imyaka 600 mu kubangilila pali Yeremia 31:31-34, abo baba mu cipingo cipya bakwata amalango ya kwa Lesa ukulembwa mu mitima yabo kabili balaipakisha ukulekelelwa kwa membu ukwa cine cine. Mu cifulo ca kukwata shimapepo mukalamba uwali no kupeela amalambo umwaka no mwaka pa membu shakwe shine ne sha bantu, Abena Kristu bakwata Yesu Kristu nga Shimapepo Mukalamba, uushaba na lubembu kabili uwapeelele limo na limo ilambo lya pa membu. Mu cifulo ca kwingila umwashila umwacitwa ne minwe ku kutambika ica kuninika, wene aingile mu muulu mwine, mulya ku kumonekela pa ntanshi ya kwa Yehova. Mu kulundapo, amalambo ya nama pe samba lya cipingo ce Funde lya kwa Mose tayali na kufuutapo imembu umupwilapo, pantu ninshi nga tayalepeelwa cila mwaka. Lelo ilambo lya kwa Kristu, ilyapeelelwe limo na limo, lilafuutapo imembu. Conse ici cisanikilo lubuuto pe tempele likalamba ilya ku mupashi, ilyo mu mansa ya liko e mo abashalapo basubwa ne “mpaanga shimbi” babombela ilelo.—Yohane 10:16; AbaHebere 9:24-28.

21. Cinshi cintu kuno kulanshanya kwalangilila ukukuma ku kufikilishiwa kwa Ilumbo 97:11 na Amapinda 4:18 mu nshita sha batumwa?

²¹ Tatwingakumamo ukupeela ifya kumwenako fyalundwapo, pamo nga ukusaama kwa lubuuto ukusangwa mu makalata ya mutumwa Petro no kwa basambi Yakobo na Yuda. Lelo ifilumbwilwe pa muulu filingile ukukumanina ukulanga ukuti Ilumbo 97:11 na Amapinda 4:18 fyalikwete ukufikilishiwa kwamonekesha mu nshita sha batumwa. Icine catendeke ukulunduluka ukufuma ku fimpashanya ne finshingwa ukuya ku kufikilishiwa ne fya cine cine.—Abena Galatia 3:23-25; 4:21-26.

22. Cinshi cacitike pa numa ya mfwa ya batumwa, kabili cinshi cintu icipande cikonkelepo cili no kulangilila?

²² Pa numa ya mfwa ya batumwa ba kwa Yesu no kutendeka kwa busangu bwasobelwe, ulubuuto lwa cine lwalishibantukile. (2 Abena Tesalonika 2:1-11) Mu kumfwana no kulaya kwa kwa Yesu, nangu cibe fyo, pa numa ya myanda ya myake ingi Shikulu alibwelele no kusanga “umusha wa cishinka kabili uwashilimuka” alepeela “aba mu ŋanda” ifya kulya pa nshita iiyene. Pamo nge ca kufumamo, Yesu Kristu alaashile ulya musha “pali fyonse ifyo akwata.” (Mateo 24:45-47) Kusaama nshi ukwa lubuuto ukwakonkelepo? Ici cili no kulandwapo mu cipande cikonkelepo.

[Futunoti]

Bushe Uleibukisha?

◻ Malembo nshi aya mu Baibolo ayalangilila ukuti ukumfwikisha icine kwaba kwa panono panono?

◻ Kusaama nshi kumo kumo ukwa lubuuto ukwalembwa mwi buuku lya Imilimo?

◻ Lubuuto nshi lusangwa mu Malandwe?

◻ Bakalata ba kwa Paulo bakwatamo ukusaama nshi ukwa lubuuto?