Mulepashanya Icitetekelo Cabo

Alisambilile Ukubelela Bambi Uluse

YONA alikwete inshita iikalamba iya kutontonkanya. Ali no kwenda na makasa ulwendo lwa makilomita 800, ulu lwendo lwali no kusenda umweshi uutuntulu nelyo fye ukucilapo. Pa kutampa ulwendo, ali no kusalapo inshila ali no kupitamo, pa nshila iipi umwali ubusanso e lyo ne nshila iitali umushali sana ubusanso, lyena ali no kupita mu malungu yakalamba ayengi e lyo no kuninika impili ishitali ishingi. Ali no kupita mu lulamba lwa ciswebebe cikalamba ica Siria, ukwabuka imimana iikalamba sana pamo nga Yufrete, no kuyatubilisha mu mayanda ya bantu abo ashaishibe na kwishiba, mu mishi na matauni ya mu Suria, mu Mesopotamia, na mu Asiria. Nomba ilyo ali pa lwendo, afwile aletontonkanya pa musumba aleyako uwa Ninebe uo aletiina icipesha amano, kabili aleya alepalaminako fye kuli uyu musumba panono panono.

Lelo kwali icintu cimo ico Yona aishibe bwino bwino. Alishibe ukuti te kuti abutukile kumbi pa kuti afyuke umulimo bamupeele. Na kuba, inshita imo alyeseshepo ukubutuka. Umuku wa kubalilapo Yehova amupeele umulimo wa kubila imbila ya bupingushi kuli uyu musumba ukalamba uwa bena Asiria, apo pene fye Yona alininine ubwato no kulola ku ncende imbi ukutali sana na ku Asiria. Lyena Yehova aimishe amabimbi yakalamba pali Bemba, kabili Yona alishibe ukutila bucintomfwa bwakwe bwali no kwipaisha bonse abali mu bwato. Pa kuti apusushe abaume bashipa abali mu bwato, Yona abebele ukuti bamupoose muli bemba. Nomba aba baume balishimunwike ukumupoosa muli bemba, lelo basukile bamupoosamo. Awe Yona ena aleti fye e mfwa yakwe. Lelo Yehova atumine icisabi cikalamba icaminine Yona no kuyamulukila ku mulundu ilyo papitile inshiku shitatu. Ici icamucitikile calimupeseshe amano icine cine ica kuti nomba alesumina fye fyonse ifyo Yehova alemweba ukucita.a​—Yona, ifipandwa 1, 2.

Ilyo Yehova aebele Yona ukuya ku Ninebe umuku walenga bubili, uyu kasesema taikete na ku cani, atendeke ulwendo ulutali ukulola ku kabanga. (Yona 3:1-3) Lelo bushe Yona alisambilileko ku fyo Yehova amusalapwile ica kuti apilibuka no kupilibuka? Ku ca kumwenako, Yehova alibelele Yona uluse lintu amupuswishe mu menshi pa kuti enwena, tamukandile pa mulandu wa bucintomfwa bwakwe, kabili alimupeele na kabili umulimo wa kubila. Bushe fyonse ifyamucitikile fyalimulengele ukuti asambilileko ukubelela abantu bambi uluse? Kwena, abantunse abashapwililika cilabafya sana ukusambilila ukubelela abanabo uluse. Nomba lekeni tumone ifyo twingasambilila ku mafya Yona apitilemo.

Imbila ya Bupingushi Iyalengele Abantu Ukulapila

Ifyo Yona alemona umusumba wa Ninebe te fyo Yehova aleumona. Tubelenga ukuti: “Nomba Ninebe wali musumba uukalamba kuli Lesa.” (Yona 3:3) Mwi buuku lya kwa Yona mwaba amashiwi Yehova alandile aya kuti “Ninebe umusumba uukalamba,” imiku itatu. (Yona 1:2; 3:2; 4:11) Mulandu nshi uyu musumba wabelele uukalamba nangu uwacindama kuli Yehova?

Umusumba wa Ninebe wali wa kale sana, kabili wali pa misumba ya kubalilapo iyo Nimrodi atendeke ilyo fye Ilyeshi lyapwile. Wali musumba uukalamba icine cine umwali na matauni kabili mwalecitika ifintu ifingi na makwebo, kabili walikulile ica kuti pa kuti umuntu ende ukufuma apo watendekele ukufika apo wapwilile, kuti casenda inshiku shitatu. (Ukutendeka 10:11; Yona 3:3) Umusumba wa Ninebe ufwile walemoneka bwino sana, kabili walikwete amatempele yasuma nga nshi, ifibumba ifikalamba, e lyo ne fikuulwa fimbi ifyacindama. Lelo fyonse ifi te fyalengele ukutila uyu musumba ube uwacindama kuli Yehova Lesa. Kuli Lesa, abantunse e bacindeme. Pali ilya nshita mu Ninebe e mwali abantu abengi nga nshi. Nangu ca kuti balecita ifyabipa, Yehova alibabikileko amano. Alicindamika abantu kabili alamona ukuti umuntu kuti alapila no kusambilila ukucita ifintu ifisuma.

Ilyo fye Yona afikile mu Ninebe, umwenso akwete ufwile walicililemo pa kumona abantu ukucila pali 120,000 abalimo.b Aingile mu kati ka musumba umwali abantu abengi nga nshi, pa kuti afwaye incende iisuma apo engatendekela ukubila imbila yakwe. Bushe ali no kulanda shani pa kuti abantu bomfwe? Bushe alisambilile ululimi lwa bena Asiria? Nelyo bushe Yehova amulengele ukulanda icitundu cabo mu cisungusho? Kwena tatwaishiba. Nalimo Yona alelanda mu lulimi lwakwe ulwa ciHebere, e lyo umuntu umbi alealwila mu lulimi lwa bena Ninebe. Lelo kwena ico twaishiba bwino bwino ca kutila imbila alebila yali iya-anguka ukumfwa kabili ifyo alelanda tafyali no kulenga abantu ukumutemwa. Atile: “Kwashala fye inshiku amakumi yane (40), ninshi Ninebe aonaulwa.” (Yona 3:4) Alibwekeshepo ukusosa aya mashiwi imiku ne miku ukwabula ukutiina. Ifi acitile fyalelanga ukutila ali uwashipa kabili alikwete ne citetekelo, e lyo iyi yine mibele eyo na Bena Kristu muno nshiku balingile ukukwata.

Awe abena Ninebe basukile batendeka ukukutika ku fyo Yona alelanda. Limbi ena alemona kwati ilyo fye abantu bakomfwa imbila ya bupingushi, bakasakatuka no kumusansa. Nomba icapapwishe ca kuti, te fyo bacitile. Abantu bonse balyumfwilile ifyo Yona alebila! Imbila yakwe yalisalangene bwangu bwangu kwati mulilo. Tapakokwele, abena musumba bonse balelanda fye pa mbila ya bulanda intu Yona alesobela. Yona alembele ati: “Abantu ba mu Ninebe balatetekela Lesa, kabili babilile imbila ya kuleka ukulya kabili bafwele insamu, ukutendekela pa mukalamba ukufika fye na ku munono.” (Yona 3:5) Umukankaala no mupiina, uwa maka no uushakwata amaka, umwaice no mukote, bonse fye baishilekwata umutima umo wine kabili balilapiile. Mu kwangufyanya ili lyashi lya kuti abantu bonse balapila lyafikile ku mfumu.

Ne mfumu na yo yatendeke ukutiina Lesa. Awe yafumine pa cipuna ca iko, kabili yafulile ne fya kufwala fya iko ifya bufumu, no kufwala insamu e kutila ifya kufwala fya cabecabe ifyo na bantu yaweyawe bafwele, no “kwikala mu mito.” Kabili Imfumu pamo na “bacilolo,” nelyo bashimucindikwa ba iko, bakonkele ifyo abantu baitampiile abene ukucita, e kutila ukuleka ukulya. Kabili Imfumu yalengele ici cintu ukuba icipope ico bonse mu musumba bali no kukonka. Yakonkomeshe bonse ukuti balingile ukufwala insamu, capamo ne nama batekele.c Imfumu yali-icefeshe no kusumina ukuti abantu ba iko balikwete umulandu pantu balecita ifyabipa no bunkalwe. Ifyo yacitile fyalangile no kutila yalicetekele ukuti Lesa kuti abelela abantu ba iko uluse nga amona ifyo balapiile, kabili yatile: ‘Napamo Lesa kuti abwesha ubukali bwakwe ubulepya ngo mulilo, pa kuti twiloba.’—Yona 3:6-9.

Abantu bamo abalengulula Baibolo balatwishika ukuti abena Ninebe te kuti ba-alule imitima yabo mu nshita fye iinono. Te mulandu ne fyo, abasambilila sana Baibolo bamo batila, ifi abena Ninebe bacitile, balekonka intambi shabo isha kusekesha imipashi e lyo ne misango abena kale bamo bakwete iya kwalula imitima bwangu. Na kuba na Yesu Kristu alilandilepo pa fyo abena Ninebe balapiile. (Mateo 12:41) Yesu alishibe ifyo alelandapo pantu eko ali lintu fyonse ifi fyalecitika, ilya nshita ali ku muulu. (Yohane 8:​57, 58) Nomba bushe Yehova acitilepo shani apo abena Ninebe balilapiile?

Ifyo Lesa wa Luse Apusana na Bantu Abashalululwa Bwangu

Ilyo papitile inshita, Yona aishilelemba ati: “Lesa wa cine amwene imilimo yabo, ukuti balyalwike ku mibele yabo iyabipa; e ico Lesa wa cine alangulwike pa bucushi ubo ali no kubaletela, kabili tabuletele.”—Yona 3:10.

Bushe ifi Yehova abweseshemo umutima filanga ukuti alilufyenye ukubilisha ukuti ali no kukanda abena Ninebe? Awe. Baibolo ilanda pali Yehova ukuti: “Imilimo yakwe yalifikapo, pantu inshila shakwe shonse mulinganya. Lesa uwa cishinka, uushaba na lufyengo.” (Amalango 32:4) Icipyu Yehova aumfwile pa bena Ninebe calipwile. Alimwene ukutila balya bantu balyalwile imitima yabo kabili alimwene no kutila nomba talingile ukubakanda iyo. Iyi yali ni nshita ya kuti Lesa alange abantu ukutila wa luse.

Kwena, Yehova te Lesa uwauma umutima, uushibika amano ku bantu, kabili uwakalipa nga filya bashimapepo bamo balanda. Lelo ena, ni Lesa uulangulukilako abantu, alabweshamo umutima nga ca kuti umuntu apilibuka, kabili wa luse. Nga ca kuti alefwaya ukukanda abantu babipa, alabala abasoka ukupitila mu babomfi bakwe pano calo, pantu alafwaisha ukumona ababipa bacita nga filya abena Ninebe bacitile, e kutila ukulapila no kwalula imicitile yabo. (Esekiele 33:11) Yehova aebele kasesema wakwe Yeremia ati: “Nga nasosa ukuti ndi no kunukula, ukubongolola no kulofya uluko napamo ubufumu, nomba ulo luko lwaleka ukucita ifibi ifyo nalusokelepo, na ine nkalanguluka pa bubi ubo napangile ukucita kuli lwena.”—Yeremia 18:7, 8.

Nomba bushe ilya mbila Yona alebilisha yali ya bufi? Awe, tayali ya bufi pantu umulandu Yona alebilila imbila, wa kusoka abantu. Alesoka Abena Ninebe pa misango yabo iyabipa, kabili aba bantu balilekele iyi misango no kulapila. Abena Ninebe nga babwelela ku misango yabo iyabipa iyo balekele, Lesa nga alibakandile. Na kuba ici cine, e caishilebacitikila inshita imbi ku ntanshi.—Sefania 2:13-15.

Bushe Yona acitile shani ilyo amwene ukutila Yehova talekanda ulya musumba pa nshita ale-enekela? Tubelenga ukuti: “Kuli Yona, ici cintu calibipishe, kabili abubwike mu bukali.” (Yona 4:1) Yona apepele ne pepo ilyaumfwikike kwati alelungika Lesa Mukulu! Yona alandile no kutila kanshi nga caliweme ukwikala fye ku mwakwe, ku calo cabo. Alundilepo no kuti alishibe ukutila Yehova te kuti onaule abena Ninebe, kabili alandile no kuti e calengele no kutila afyuke no kuya ku Tarshishi ilyo bamupeele uyu wine mulimo pa kabala ntanshi. Lyena Yona alombele na Lesa ukutila cawama afwe ukucila ukuba no mweo.—Yona 4:2, 3.

Cinshi calengele Yona ukumfwa ububi? Te kuti twishibe ifyo aletontonkanya, lelo ico twaishiba ca kutila Yona alebila ukuti ifyabipa fyali no kucitikila abena Ninebe, kabili abantu bonse balyumfwileko uko alebila. Balimucetekele. Nomba ifyo alelanda tafyacitike iyo. Bushe aletiina ukusekwa, no kutiina ukuti bakulamwita ati ni kasesema wa bufi? Lelo kwena Yona tatemenwe filya balya bantu balapiile, na filya Yehova ababelele uluse. Nomba ena atwalilile fye ukukalipa, no kulatontonkanya fye pa fyakwe, ne fyo abena musumba bali no kulamumona. Lelo Lesa wa kwa Yona uwakwata uluse alimwene ubusuma bwa mubomfi wakwe uwasakamikwe. Mu nshita ya kuti Lesa akande Yona pali filya ashalangile umucinshi, Yehova amwipwishe icipusho cimo fye kabili alandile mu nshila iyafuuka. Atile: “Bushe naulungika ifi wakalipa nga nshi?” (Yona 4:4) Bushe Yona alyaswike? Baibolo tayalandapo nakalya.

Ifyo Yehova Asambilishe Yona

Uyu kasesema uwakalipe afumine mu Ninebe no kulola lwa ku kabanga ku ncende ya mpili. Apangile akamusakuta, awe aikala alalolela pa kuti amone ifyali no kucitikila abena Ninebe. Napamo alepembela pa kuti amoneko uko umusumba wa bena Ninebe uleonaulwa. Bushe Yehova ali no kusambilisha shani Yona ukuba no luse, apo Yona ena talefwaya bambi babelelwe uluse?

Mu nshita ya bushiku, Yehova alengele icimenwa icitabilila ico beta ati ulungu ukululumuka. Ilyo Yona ashibwike, amwene ulungu nalukwata amabula yatemfuma kabili ayakalamba ica kuti lwapangile icintelelwe cisuma ukucila no musakuta wa cabecabe akuulile. Alisansamwike icine cine. Awe, “Yona alasekelela nga nshi” pa kumona ifyo ulungu lwatemfwime, nakalimo alemona kwati cali cilangililo ca kuti Lesa namupaala kabili fyonse ifyo alelolela fyali no kucitika. Lelo Yehova alefwaya ukusambilisha Yona ifintu ifingi ifyacila na pa kumucingilila ku kasuba na ku cipyu cakwe icabulamo umucinshi. Alefwaya ukumwafwa, ukumufika pa mutima. E ico Lesa abomfeshe icinsenda ukuputula no konaula ulungu. Lyena Lesa atumine “umwela wakaba uwa ku kabanga” mpaka Yona atendeka ukumfwa kwati ‘alafwa icipuupu’ pa mulandu wa kasuba akalemoca. Na kabili uyu muntu alikalipe, ica kuti alombele Lesa ukuti amwipaye.—Yona 4:6-8.

Na kabili Yehova aipwishe Yona nga ca kuti alilungike pali ifi akaliipe pali ifi ulungu lwaonaike. Mu nshita ya kuti Yona alapile, ena atendeke ukuilungamika no kusosa ati: “Ninungika ukukalipa nga nshi, ukufika na ku mfwa.” E ico nomba Yehova amwene ukuti iyi, e nshita ya kulungika Yona.—Yona 4:9.

Lesa alilondolwelele bwino bwino uyu kasesema wakwe. Atile Yona ena alyumfwile ububi pa cimenwa ca lungu icamenene fye ubushiku bumo no konaika caonaika, e lyo te wacibyele nakalya nelyo ukucimesha. Lyena Lesa alekeleshe na mashiwi ya kuti: “Bushe na ine nshifwile ukuumfwila ubulanda Ninebe umusumba uukalamba, umwaba abantu ukucila pa makana umwanda umo na makana amakumi yabili (120,000) abashaishiba nangu panono ukulekanya ukuboko kwabo ukwa ku kulyo no kwa ku kuso, pamo ne fitekwa ifingi?”—Yona 4:10, 11.d

Bushe namumona inshila ubusuma Yehova asambilishishemo Yona isambililo lyacindama? Yona tacitilepo nangu cimo pa kuti apusushe lulya ulungu. Lelo Yehova ena e upeela abantu ubumi kabili e wabumbile na bena Ninebe kabili alebasakamana nga filya fine asakamana fyonse ifyo abumba pano calo. Nomba Yona ena kuti aumfwa shani ububi pa lungu lumo ulwaonaike ukucila ukumfwa ububi pa bantu 120,000 abali no konaika pamo ne nama batekele? Bushe te pa mulandu wa kutila apoosele fye amano ku fyakwe kabili alefwaya ifyo aletontonkanya e fyo ficitike? Pantu na kuba icalengele Yona ukumfwa ububi pali filya ulungu lwaumine ca kuti lwalemucingilila ku kasuba kalemoca. Kabili icalengele akalipe pali filya abena Ninebe bapuswike ca kutila aletontonkanya ukuti akaseebana ku bantu no kuti bonse bakamona ukuti ifyo alelanda fya bufi!

Ala mwandini ili lisambililo ilisuma nga nshi! Nomba kuti twaipusha ukuti bushe Yona alisambilileko ku fyamucitikile? Amashiwi ya kulekelesha ayaba mwi buuku lya mu Baibolo ilyakwata ishina lyakwe, yapwa ne cipusho ico Yehova aipwishe Yona ico tushaishiba icasuko. Abantu bamo abalengulula ifyaba mu Baibolo batila Yona tayasuka ici cipusho. Lelo ukulanda fye icishinka, ifyo ayaswike e mo fyaba muli ili ibuuku. Na kuba ili line ibuuku e casuko. Nga mwamona ifishinka fimbi, kuti mwasanga ukuti Yona umwine e walembele ili line ibuuku ilyo ainike ne shina lyakwe. Elenganyeni ukuti nomba uyu kasesema ali ku mwabo alelemba ili lyashi. Napamo kuti twaelenganya uyu kasesema ninshi nakota, alikwatilako na mano, kabili muntu uwaicefya ica kuti alepukunya no mutwe ilyo alelondolola ifilubo alecita, bucintomfwa bwakwe, ne fyo akoselepo fye pa kufilwa ukumfwila bambi uluse. Ukwabula no kutwishika, Yona alisambilileko fimo ku fyo Yehova amwebele ukucita. Asambilile ukubelela bambi uluse. Bushe na ifwe tukasambilila ukubelela bambi uluse?

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 16]

Lesa alafwaisha ukumona ababipa balapila no kwalula imibele yabo nga filya abena Ninebe bacitile

[Amashiwi pe bula 17]

Lesa abomfeshe ulungu pa kusambilisha Yona ifya kubelela abantu uluse