Twalilileni Ukusoka Ulwa Mulimo wa kwa Yehova Uwaba Umbi Umbi

“Yehova akema nga mu lupili lwa Perasimu, akabalamuka nga mu mupokapoka wa Gibeone.”—ESAYA 28:21.

1, 2. Mulimo nshi umbi umbi untu Yehova abombele mu kwimininako abantu Bakwe mu kasuba ka kwa Davidi?

INCITILO iyeni! Umulimo wacilishapo ukuba umbi umbi! Ifyo e fintu Yehova abombele mu kwimininako abantu bakwe mu nshita sha pa kale ku numa mu mwanda wa myaka uwalenga 11 B.C.E. Kabili iyi ncitilo iyeni yali cipasho ku mulimo wacilapo ukuba umbi umbi uo aali apepi no kubomba mu nshita ya ku ntanshi iipalamishe. Cinshi cali iyo ncitilo ya pa kale? Mu kwangufyanya pa numa Davidi abikilwe nge mfumu mu Yerusalemu, abaPelishiti ba mu bwina mupalamano baimishe ukusansa, kabili ici cabalamwine incitilo ya kwa Yehova iyeni. Ica ntanshi, abaPelishiti batendeke ukusansa mu malungu ya Refaimu. Davidi aipwishe Yehova cintu aali no kucita kabili akambishiwe ukutwalilila ukusansa. Ukumfwila icebo ca kwa Yehova, Davidi mu kukumanina acimfishe umulalo wa maka uwa baPelishiti pa Baali-perasimu. Lelo abaPelishiti tabasumine ukucimfiwa. Mu kwangufyanya balibwelele ku konaula no kutape fyafulilako mu malungu ya Refaimu, na kabili Davidi afwaile ubutungulushi bwa kwa Yehova.

² Iyi nshita aebelwe ukuya ku numa ya baPelishiti ne fita fyakwe. Yehova asosele ukuti: “Pa kuumfwe nshindo sha kutampula mu mulu wa mibalsamu, e pa kusupa; pantu ninshi Yehova nafuma alekutangilila ku kuumo mulalo wa baPelishiti.” Kabili ico e cacitike. Davidi alilolela ukufikila Yehova aleteleko inshindo sha kutampula pa mulu wa mibalsamu—nakalimo ukupitila mu cikuuku ca mwela. Mu kwangufyanya, Davidi ne fita fyakwe batolweke ukufuma umo babeleme no kusansa abaPelishiti bapelenganishiwe, ukubacimfya mu kuba no kwipayaulula kukalamba. Ifilubi fya butotelo ifyo abaPelishiti bashile pa cibansa ca bulwi fyalilonganikwe fyonse pamo no konaulwa.—2 Samwele 5:17-25; 1 Imilandu 14:8-17.

 3. Mulandu nshi incitilo ya kwa Yehova iyeni yali iya buseko bwaibela ku baYuda ba mu kasuba ka kwa Esaya, kabili mulandu nshi ilingile ukuba iya buseko kuli Kristendomu ilelo?

³ Uyu wali mulimo umbi umbi, incitilo iyeni, iyapwishishiwe na Yehova ukulwisha abaPelishiti kabili pa lubali lwa mfumu yakwe iyasubwa. Iyi ncitilo ya kusungusha yaba ya buseko bwaibela pa mulandu wa kuti kasesema Esaya asokele ukuti Yehova akacita icintu cimo iceni umupwilapo kabili ica maka mu kulwisha bacakolwa ba kwa Yuda. E ico, intungulushi sha butotelo ishabulo busumino isha mu kasuba ka kwa Esaya bakabile ukwibukila. Kristendomu ilelo alingile ukwibukila pa mulandu wa kuti icacitike kuli Yuda cali cipasho ce shamo likakonkapo pali Kristendomu.

“Waliipipa Umusengele”

4, 5. (a) Ni shani fintu Esaya alangilila mu bulondoloshi bwaumfwika imibele yabipa iya ntungulushi sha butotelo isha mu kasuba kakwe? (b) Cinshi caba umulandu wa kubipilwa kwa Kristendomu ilelo?

⁴ Ica ntanshi, Esaya asansalike icishinka ca kuti ifipangano ifyo abo bacakolwa ba ku mupashi aba pa kale bacetekelemo fyali kukopeka, ubufi. Lyene mu bulondoloshi bwaumfwika alangilile imibele yabipa iya abo balesubila muli ubo bufi. Asosele ukuti: “Waliipipa umusengele ku kuyololapo, ne ca kufimbana cabo [calicepa ku, NW] kuitunkanikamo.” (Esaya 28:20) Uuli onse uuleyolola pa busanshi ubwaipipa kuti asango kuti amakasa yakwe yali ku nse mu mpepo. Pa lubali lumbi, nga afuka amakufi yakwe ku kulinga mu busanshi bwaipipa, ica kufimbana ciba icaipipa kabili umubili wakwe nalyo line ushala uwasansalikwa. Te mulandu ne fyo engacita, ulubali lumo ulwa wene luba ku nse mu mpepo.

⁵ Ifyo e fyali imibele, ukulandila mu mampalanya, iya abo aba mu kasuba ka kwa Esaya ababikile ukucetekela kwabo mu cubo ca bufi. Cili na kabili mibele yabulo kupembesulwa iya abo ilelo ababika ukucetekela kwabo mu cubo ca bufi ica Kristendomu. Baba ku nse mu mpepo, nga fintu cili. Ino taili ni nshita ya kufwaya icisansamushi mu kati ka mitantikile ya ku calo iya mutende no mutelelwe. Pe samba lya cinshingwa ca bupingushi buleisa ubwa ncitilo sha kwa Lesa, ukwikatana na bakateka ba bupolitiki takwakapayanye icisansamushi cakaba kuli Kristendomu.

Imibombele ya kwa Yehova Iyeni

 6. Ni shani fintu Yehova aali no kubomba mu kulwisha Yuda, kabili ni shani fintu akabomba mu kulwisha Kristendomu?

⁶ Pa kuba nalondolola mu kulengamisha imibele yabipa iya Yerusalemu wabulwe citetekelo uwa kasuba kakwe—na Kristendomu wa muno nshiku uwabulwe citetekelo—Esaya atwalilile ukusoso kuti: “Pantu Yehova akema nga mu lupili lwa Perasimu, akabalamuka nga mu mupokapoka wa Gibeone, ku kucito mulimo wakwe, umulimo wakwe uwabo weni, ku kubombe ca kubomba cakwe, ica kubomba cakwe icaba cimbi cimbi.” (Esaya 28:21) Ee, Esaya asokele, ukuti mu kwangufyanya Yehova aali no kwima nge fyo acitile kuli Baali-perasimu. Lelo nomba aali no kulwisha abantu bakwe babulwe citetekelo, kabili aali no kucite fyo ukupala mukukulule wa menshi yashingacilikilwa ayalepongoloka mu mupokapoka wa cishiba cabongoloka. Icipingo ca Yerusalemu ne mfwa kuti calangwa ukuba ica fye. Mu nshila yapalako, Yehova akabule ncitilo mu nshita ya ku ntanshi iipalamishe ku kulwisha Kristendomu, kabili akasanga ukuti ukusuminishanya kwakwe konse ukwabamo ukukolwa ne ci calo takulimo ubupilibulo. Ukuteyanya kwakwe konse ukukalamba na bakukonka bakwe bakasalangana. Imilungu yakwe iya bufi ikocewa umupwilapo.

 7. Mulandu nshi imifwaile ya kwa Yehova ukulola kuli Yuda yaishibikwe nga ‘iyeni’ kabili ‘imbi imbi’?

⁷ Mulandu nshi Esaya aitila incitilo ya kwa Yehova ku kulwisha Yerusalemu umulimo uweni kabili umbi umbi? Cisuma, Yerusalemu aali e cipuna ca kupepa kwa kwa Yehova kabili umusumba wa mfumu yasubwa iya kwa Yehova. (Ilumbo 132:11-18) Pamo nge fyo, tawabalile aonaulwa kale lyonse. Itempele lya uko talyabalile alyocewa. Iŋanda ya cifumu iya kwa Davidi, iyapampamikwe mu Yerusalemu, tayabalile aiwishiwa. Ifintu fya musango yo fyali ifishingatontonkanishiwa. Cali apakalamba cimbi cimbi ukuti Yehova kuti alanguluka ukusuminisha ifintu fya musango yo ukucitika.

 8. Kusoka nshi Yehova apeele pa lwa kwisa kwa ncitilo ya mulimo wakwe umbi umbi?

⁸ Lelo Yehova apeele ukusoka kwalinga ukupitila muli bakasesema bakwe ukuti ifya kuponako fya kutulumusha ifya musango yo fyali no kucitika. (Mika 3:9-12) Ku ca kumwenako, kasesema Habakuki, uwaikeleko mu mwanda wa myaka uwalenga cinelubali B.C.E., asosele ukuti: “Lolesheni mu nko no kumona, no kusunguka musunguke; pantu ndecito mulimo mu nshiku shenu, uo te kuti mutetekeleko nga mwalondolwelwa. Pantu, moneni, ndeimya abena Kaldi, uluko ulwakalipa kabili ulwaangufyanya, uluya mu bufumo bwa pano nse ku kukwata amekalo ayashili ya luko; bene ba kulengo musokolume kabili ba kutiinya, ubupingushi bwabo no bukankaala bwabo fifuma mu bene.”—Habakuki 1:5-7.

 9. Ni mu nshila nshi Yehova afikilishe ukusoka kwakwe ukulwisha Yerusalemu?

⁹ Mu 607 B.C.E., Yehova afikilishe ukusoka kwakwe. Pa kuba nasuminisha imilalo ya bena Babiloni ukwisa mu kulwisha Yerusalemu, abasuminishe ukonaula fyonse pamo umusumba ne tempele. (Inyimbo sha Bulanda 2:7-9) Mu kulundapo, asuminishe Yerusalemu ukonaulwa umuku walenga ibili. Mulandu nshi? Cisuma, pa numa ya myaka 70 iya bunkole, abaYuda balapila babwelele ku calo ca ku mwabo, kabili mu kupelako itempele limbi lyalikuulilwe mu Yerusalemu. Nangu ni fyo, na kabili, abaYuda balisensenwinwe ukufuma kuli Yehova. Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E., Paulo ayambwile amashiwi ya kwa Habakuki ku baYuda ba mu kasuba kakwe, muli ifyo ukusoka ukuti kwali no kubako imibombele ya nshita ya ku ntanshi iya busesemo. (Imilimo 13:40, 41) Yesu umwine mu kulungatika asokele ukuti Yerusalemu ne tempele lya uko fyali no konaulwa pa mulandu wa kubulwe citetekelo pa lubali lwa baYuda. (Mateo 23:37–24:2) Bushe balya baYuda ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo balyumfwilile ukusoka? Iyo, ukupala ifikolwe fyabo, balikeene ukusoka kwa kwa Yehova. E ico, Yehova abwekeshepo umulimo wakwe uweni. Yerusalemu ne tempele lya uko fyalyonawilwe mu 70 C.E. ukupitila mu mpuka ya bena Roma.

10. Ni shani fintu Yehova akabomba ukulwisha Kristendomu mu nshita ya ku ntanshi iipalamishe?

¹⁰ Mulandu nshi, lyene, uuli onse alingile ukutontonkanyo kuti Yehova takacite icintu capalako mu nshita yesu ine? Icishinka ca kuti, akafikilisha imifwaile yakwe nangu cingati imoneka iyeni kabili imbi imbi kuli bakatwishika. Iyi nshita ica kutontapo incitilo yakwe cikaba ni Kristendomu, uyo, ukupala Yuda wa pa kale, aitunga ukupepa Lesa lelo uwabo wabola ukwabule subilo. Ukupitila muli Davidi wakwe Mukalamba, Kristu Yesu, Yehova akemina “abaPelishiti” ba Kristendomu pa nshita bashenekele. Akabomba umulimo wakwe umbi umbi ukufika ku cipimo ca kupyanga ifyashalako fya kulekelesha ifya micitile ya butotelo bwa Kristendomu.—Mateo 13:36-43; 2 Abena Tesalonika 1:6-10.

Ukusoka Ulwa Ncitilo ya kwa Yehova

11, 12. Ni shani fintu Inte sha kwa Yehova shasoka pa lwa mapingushi ya kwa Yehova ayaleisa?

¹¹ Pa myaka iingi Inte sha kwa Yehova shalisoka ulwa ncitilo ya bupingushi bwa kwa Yehova iileisa. Balisontako ukuti ubonaushi bwa Yerusalemu ne tempele lya uko mu 607 B.C.E. na kabili mu 70 C.E. kwali kusoka kwa mu busesemo ukwa cili no kucitika pali Kristendomu. Mu kulundapo, balilangisha ukuti Kristendomu, pa mulandu wa busangu bwakwe, aliba ulubali lwa buteko bwa calo ubwa butotelo bwa bufi, Babiloni Mukalamba. Pa mulandu wa ici, amapingushi ya kwa Lesa pali Babiloni Mukalamba mu kuibela yakacitika pali Kristendomu, apantu e lubali lwacilishapo ukuba ulwa mulandu wa uko kuteyanya kwa busatana.—Ukusokolola 19:1-3.

¹² Inte sha kwa Yehova shalisonta ku kusoka kwa busesemo ukwa Baibolo ukuti mu nshita yalinga iya kwa Yehova, bacilende ba bupolitiki aba kwa Babiloni Mukalamba bakamwalukila. Ukupashanya aba nge nsengo ikumi isha ciswango cakashika ce, Ukusokolola kusoka ukuti: “Insengo ikumi isho umwene, shene ne ciswango fikapata uyo cilende [Babiloni Mukalamba], fikamupomona, no kumucito bwamba; fikalya no mubili wakwe, no kumulungulushisha mu mulilo.” (Ukusokolola 17:16) Kristendomu wa butotelo akocewa no konaulwa capamo na mabutotelo yambi yonse aya bufi. Ici cikaba mibombele ya kwa Yehova iyaba iyeni, umulimo wakwe umbi umbi uwa kasuba kesu.

13. Ni shani fintu ukwankulako ku kusoka kwa kwa Yehova ilelo kubele ukwapalako ku cintu Esaya akumenye?

¹³ Lintu Inte sha kwa Yehova bapeela ukusoka kwa aka kayofi kaleisa, ilingi line bakumanya ukusekwa kwa kupumya. Abantu balapapa untu batontonkanya ukuba pa kusosa ifintu fya musango yo. Kristendomu amoneka ukuba uwashikatala, uwaimikwa bwino. Pantu, bamo bayumfwa ukuti icifulo cakwe cilewaminako. Amakamfulumende ayalemutitikisha nomba yalisuminisha incitilo ya buntungwa bwakulilako. Na kuba, nangu ni fyo, Kristendomu alingile ukumfwila ukufunda kwa kwa Esaya ukwa kuti: “Awe nomba mwilapontela, epali fyakosako ifikakilo fyenu, pantu niŋumfwa kuli Shikulu Yehova wa milalo ukupwishishisha ukwapangilwe calo conse.”—Esaya 28:22; 2 Petro 3:3, 4.

14. Ni shani fintu ifikakilo fya Kristendomu fikaba ifyakosesha kabili ifyacilapo kufyenta?

¹⁴ Ku lubali lukalamba, Kristendomu akatwalilila ukuba uwa bulwani ukulola ku Mfumu no Bufumu. (2 Abena Tesalonika 2:3, 4, 8) Pa nshita imo ine, nangu cibe fyo, ifikakilo fyakwe fikaba ifyakosesha kabili ifyacilapo ukufyenta. Mu mashiwi yambi, ubonaushi bwakwe bukaba ubwacilishapo kushininkishiwa. Yehova takalule ukupingulapo kwakwe ukwa kukwata Kristendomu ukonaulwa nge fyo tayalwile ukupingulapo kwakwe ku kusuminisha ubonaushi bwa Yerusalemu ne tempele lya uko mu 607 B.C.E.

“Fumenimo Muli Wene”

15. Ni nshila nshi iya kufyukilamo iyaba iyaisuka ku bantu umo umo aba mitima yalungama?

¹⁵ Ni shani fintu uuli onse engafyuka ishamo lya Kristendomu? Ku numa mu nshiku sha kwa Israele, Yehova atumine bakasesema ba citetekelo ku kubwesha cipya cipya aba mitima yalungama ku kupepa kwasanguluka. Ilelo, alimya Inte shakwe, nomba abali mu mamilioni, ku mifwaile yapalako. Basansalika ukwabulo mwenso imibele yafwa iya ku mupashi iya Kristendomu. Mu kucite fyo, bapunda mu kubwekeshapo ukubilisha kwapala ifinkunka ukwa kulila kwa ntandala ya bumalaika ukwa mu Ukusokolola ifipandwa 8 na 9. Mu kulundapo, balisabankanya mu mukoosha ukukonkomesha kwalembwa pa Ukusokolola 18:4 ukutila: “Fumenimo muli wene, mwe bantu bandi, . . . epali mwakumako ku fikunka fyakwe.” “Fyakwe” yaloshiwako pano ni Babiloni Mukalamba, ubuteko bwa calo ubwa butotelo bwa bufi, icilundwa cabesha pa ntanshi ukuba Kristendomu.

16. Ni mu nshila nshi amamilioni bafyuka ukufuma ku butotelo bwa bufi?

¹⁶ Ukutula mu 1919, kabili ukucilisha ukutula mu 1922, ibumba lilesumbana ilya bafuuka, abaleankulako kuli uko kukonkomesha, balisha Babiloni Mukalamba. Ica ntanshi amakana, lyene imyanda ya makana, kabili nomba amamilioni baliipaatula abene ku butotelo bwa bufi, ukucilisha ukufuma kuli Kristendomu, no kufyukila ku kupepa kwasanguluka. (Esaya 2:2-4) Balishiba ukuti kupitila fye muli ifyo mu kusha Babiloni Mukalamba e lintu bengasengauka ukucula ku fikunka fyakwe, ifyo fikapwila mu bonaushi bwakwe lintu inshita yaisa iya mulimo wa kwa Yehova uwaba umbi umbi ukupwishishiwa.

17, 18. Ni shani fintu Yehova aba icilongwe ca bukata kabili icitebo ca ciyembo ku bantu bakwe?

¹⁷ Kasesema Esaya alondolola imibele yabamo insansa iya abo ababuula ukwiminina kwabo ku kupepa kwasanguluka. Asoso kuti: “Muli ubo bushiku Yehova wa milalo akabe cilongwe ca bukata kabili icitebo ca ciyembo ku bashalako ku bantu bakwe; akabo mupashi wa [bulungi, NW] ku baikala pa cipingwilo, kabili uwa bumpalume ku babweseshamo ubulwi ku mpongolo.”—Esaya 28:5, 6.

¹⁸ Pa mulandu wa bucishinka bwabo ku cine, Yehova aba icilongwe cishifwa ica bukata bwa filundwa fye bumba lya musha wa cishinka kabili uwashilimuka. Ici caliba ukucilisha ica cine ukutula 1926. Muli uyo mwaka iyafumine The Watch Tower iya January 1 yakomaile pa kukabila kwa maka ukwa kukusha ishina lya kwa Yehova mu cipande ca kubimbula icakwete umutwe wa kuti “Who Will Honor Jehovah [Nani Akacindika Yehova]?” Ukutule lyo, Abena Kristu basubwa balisabankanya ilyo ishina mu kusaalala kwa calo ukucila kale lyonse. Mu 1931 babele abacililako ukwishibikilwa pamo na Yehova pa kupokelela ishina Inte sha kwa Yehova. Mu kulundapo, ibumba likalamba ilya mpaanga shimbi nalyo lyalisa ukufuma mu Kristendomu na Babiloni Mukalamba onse. Aba na bo balifukatila ishina lya kwa Lesa. Ica kufumamo? Yehova umwine—ukucila inko shalubuka isha pa kashita kanono—aliba cilongwe ca bukata kabili icitebo ca ciyembo ica bantu bacila pa mamilioni yane mu fyalo 212 ne fishi fya muli bemba. Mwandi mucinshi untu aba bakwata ukusende ishina ilya kwa Lesa eka uwa mweo kabili uwa cine!—Ukusokolola 7:3, 4, 9, 10; 15:4.

“Pali Wene Pakekalo Mupashi wa kwa Yehova”

19. Ni ani uwaikala pa bupingushi, kabili ni shani fintu Yehova aba umupashi wa bupingushi pali wene?

¹⁹ Kuli Yesu, “[uwaikala] pa cipingwilo,” Yehova aba “mupashi wa bulungi.” Lintu Yesu aali pano isonde, alikene ukucimfiwa ku mupashi ulenga ukukolwa uwa kwikatana kwa calo. Ilelo, nge Mfumu yabikwa pa cipuna ca kwa Yehova, alisushiwa no mupashi wa mushilo, uumutungulula ku kucita ukupingulapo kwashikatala, uumona mu kulengama. Kuli Yesu ubusesemo bwa kwa Esaya bwalifikilishiwa ubwa kuti: “Pali wene pakekalo mupashi wa kwa Yehova, umupashi wa mano kabili uwa mucetekanya, umupashi wa kutubulula kabili uwa bumpalume, umupashi wa kwishiba kabili uwa katiina ka kuli Yehova.” (Esaya 11:2) Mu cine cine, ukupitila muli Yesu, Yehova “akacito bupingushi ukubo mwando wa mulingo, no bulungami ukube cafina ica kubeyamwinako.” (Esaya 28:17) Ilintu abalwani bakolwa lwa ku mupashi bakapumikishiwa ku bonaushi, ubulungi bukacitwa kwi shina lya kwa Yehova ilya mushilo na bumulopwe bwa mu kubumbwa konse.

20, 21. Ni mu nshila nshi amashiwi ya pali Esaya 28:1-22 yakwambukila?

²⁰ We bupilibulo bwawamisha, lyene, ubu busesemo bwa kwa Esaya icipandwa 28 bwatukwatila ifwe ilelo! Nga twasengauka bacakolwa ba ku mupashi aba mu Kristendomu no kwikatilila ku kupepa kwasanguluka, tukacingililwa lintu Yehova akabomba umulimo wakwe uwaba uweni kabili umbi umbi. Ifyo tusekelela pa kwishiba ici! Kabili ifyo tuba aba nsansa pa kubelebesha ukuti lintu ifi fintu fyacitika, uuli onse akapatikishiwa ukwishiba ukuti Yehova wa milalo nabomba mu kwimininako abantu bakwe aba citetekelo na pa mulandu wa kwebelwa kwakwe kwine ukupitila muli Yesu Kristu!—Ilumbo 83:17, 18.

²¹ E co shi bonse Abena Kristu ba cine cine nabatwalilile ukwabulo mwenso ukusoka ulwa mulimo uweni uwa kwa Yehova. Lekeni bapampamine mu kulanda pa lwa mulimo wakwe uwaba umbi umbi. Ilintu balecite fyo, lekeni babilishe kuli bonse ukuti isubilo lyesu ilyabulo kutenkanishiwa lyaba mu Bufumu bwa kwa Lesa pe samba lya Mfumu yakwe iyabikwa pa cipuna. Shi ukupimpa kwabo, umupampamina, na bucishinka fisangwile kwi lumbo lya muyayaya ilya kwa Lesa wesu uwa maka yonse, Yehova.—Ilumbo 146:1, 2, 10.

Bushe Kuti Waibukisha?

◻ Mulandu nshi Kristendomu abela mu mibele yabipa?

◻ Mifwaile nshi Yehova akwete pali Yerusalemu, kabili mulandu nshi ici cali ‘iceni’ kabili “cimbi cimbi”?

◻ Kusoka nshi Inte sha kwa Yehova basabankanya ukukuma kuli Kristendomu, kabili kwankulako nshi bakumanya?

◻ Ni shani fintu abantu bengafyuka ishamo lya Kristendomu?

[Icikope pe bula 24]

Yehova akabwekeshapo incitilo yakwe iyeni, ino nshita ukulwisha Kristendomu