Ululimi Lwine Lwine ku Nko Shonse
“Lyene nkaalulo lulimi lwa bantu na bantu ukubo lulimi lwine lwine, ukuti bonse bene balilile kwi shina lya kwa Yehova, no kumubombela no mutima umo.”—SEFANIA 3:9.
1, 2. (a) Mu kufikilishiwa kwa kwa Sefania 3:9, cinshi Yehova alecita mu kasuba kesu? (b) Pa kumfwikisha ifyo ubusesemo bwa kwa Sefania butwambukila, fipusho nshi filekabila ukwasukwa?
YEHOVA LESA alepwishishisha mu kasuba kesu umulimo uuli mu cine cine uwa kusungusha. Aleikatanya abantu ukufuma mu nko shonse. Pamo nga fintu kale sana asobele mu Cebo cakwe ica Mushilo, alecita cene pa kubasambilisha ululimi lupya.—Sefania 3:9.
2 Cinshi cili ulo lulimi? Mulandu nshi lwabela ulwakabilwa? Cinshi cintu ukusambilila lwene cifwaya kuli ifwe pa lwesu?
Ica Bupe ca Milandile
3. (a) Ca bupe nshi ica kusungusha Adamu apeelwe? (b) Lwali lulimi nshi luntu Adamu alandile?
3 Amaka ya kumfwaninamo ukupitila mu milandile ca bupe ca bulesa icipaatula umutundu wa buntunse ukufuma ku bubumbo bonse ubwa nama. Umuntunse wa kubalilapo, Adamu, abumbilwe mu kuba no muntontonkanya uwali uwakampuka kwi tontonkanyo lyalamuka. Apeelwe inshinga sha ciunda, ululimi, ne milomo ifyali no kubomfiwa ku milandile, pamo pene no mutande wa mashiwi na maka ya kupanga amashiwi yapya. Adamu aali na maka ya kumfwikisha lintu Yehova alandile kuli wene, kabili Adamu, mu kukonkapo, aali na maka ya kubika amatontonkanyo yakwe mu mashiwi. (Ukutendeka 1:28-30; 2:16, 17, 19-23) Ululimi lwapeelwe kuli Adamu mu kumoneka lwali e lumo ulo pa numa lwaishileishibikwa pamo nge ciHebere. Mu kucefyako imyaka ya kubalilapo 1,757 iya kubako kwa buntunse, umutundu wa muntu mu kumoneka onse watwalilile ukulanda ulo lulimi lumo.—Ukutendeka 11:1.
4. Ni shani fintu ifya kuponako mu nshiku sha kwa Nimrode fyaambukile ululimi lwa buntunse?
4 Lyene, mu nshiku sha kwa Nimrode, pa kupasamuna ukubombesha kwa bantu babifi, Yehova afulungenye ululimi lwa bonse abaisuminishe abene ukuteyanishiwa mu kukosa ku kwakana mu kukuula ulupungu lwa Babele. (Ukutendeka 11:3-9) Cimoneka ukuti Yehova intanshi afuutile ukwibukisha konse ukwa lulimi lwabo ulwa cinkumbawile ulwa ku numa kabili lyene ukutendeka indimi shipya mu mintontonkanyo yabo. Ici cabimbilemo te butala bwa mashiwi yapya yeka lelo na kabili amagrama yapya (inshila ya milandile) ne misango ipya iye tontonkanyo. Ukufuma ku ndimi shintu Yehova atendeke pa Babele, shimbi panono panono shalilunduluka ukufika kuli lelo, ukulingana na masukulu ya fya ndimi, indimi shimo amakana yatatu shilalandwa ukupulinkana isonde.
5. Ni shani twingapima cintu ‘ukwaluka ukubo lulimi lwine lwine’ cibimbamo?
5 Ku bantu abalelanda ishi shonse ndimi, bushe ‘ukwalula ukubo lulimi lwine lwine’ kwali no kufwaya ukuti baleke ululimi lwabo ulwa cikaya no kusambilila ululimi lwa kutendekelako ulo Lesa apeele kuli Adamu? Imibele yashingulwike ukupeelwa kwa busesemo itwaafwa ukwasuka ico cipusho.
Ukukabila kwa Lulimi Lwine Lwine
6-8. (a) Mibele nshi iya butotelo yaimineko muli Yuda pa ntanshi ya kupeelwa kwa busesemo bwa kwa Sefania 3:9? (b) Mu nko shashingulwike Yuda, mibele nshi yaanene?
6 Ubufumu bwa kwa Yuda bwali nabutekwa mu kati ka nshita ine ilya intanshi kuli Manase kabili lyene kuli Amone, uwaimike ifipailo kuli Baali, abomfeshe ukubuka, kabili atwele pa ntanshi ifibelesho fya kupupe mipashi. (2 Ishamfumu 21:1-6; 2 Imilandu 33:21-23) Pamo nge ca kufumamo, mu kati ka kuteka kwa kwa mwana Amone ne mpyani, Yoshia, Yehova atumine kasesema wakwe Sefania ukusoka ukuti ubupingushi bwa bulesa bwali no kuputunkanishiwa pali cilya calo.—Sefania 1:1, 2.
7 Nelyo fye cingati abena Yudea baishibe ukufuma ku lyashi lyabo ilya kale no kufuma mu Malembo yapuutwamo ukuti Yehova ni Lesa wa cine, baleyobeka mu ntambi sha kusefya isha bucisenene isha kupepa kwa Baali. Bakontamine akasuba no mweshi ne ntanda no mulalo onse uwa mu mulu, icali kutoba kwa kulungatika ukwe funde lya kwa Lesa. (Amalango 4:19; 2 Ishamfumu 23:5) Pa mulu wa ici conse, baleyakana mu musango wa kukumbinkanye fisumino, ukucita kwati ubutotelo bonse bwali cimo cine, pa kulapa kuli bonse babili Yehova na mwi shina lya mulungu wa bufi Milkomu. Imibele yabo yali ya kuti “Yehova takacite cisuma nangu kucite cibi.” (Sefania 1:4-6, 12) Ukukuma ku nko shashingulwike Yuda, shonse shakwete icalembwa ca kukaanya Yehova na bantu bakwe, e co na sho shine shali mu mutande wa kukwata ubulungi bwa bulesa ukuputunkanishiwa pali shene.—Sefania 2:4-15.
8 Cili ni pa citendekelo ca musango uyo ica fya kuponako epo Yehova asobele ukuti aali no “[kwalulo] lulimi lwa bantu na bantu ukubo lulimi lwine lwine, ukuti bonse bene balilile kwi shina lya kwa Yehova, no kumubombela no mutima umo.” (Sefania 3:9) Cinshi, lyene, cili ulo lulimi lwine lwine?
9. (a) Mulandu nshi ululimi lwine lwine taluli ciHebere nelyo Icebo fye calembwa ica kwa Lesa? (b) Cinshi cili ulo lulimi lwine lwine, kabili ni shani fintu lwambukila ubumi bwa abo abalulanda?
9 Bushe lulimi lwa ciHebere? Iyo; abantu ba kwa Yuda kale kale balikwete ulo, lelo ifintu ifyo balesosa no kucita ukwabulo kutwishika tafyali ifyasanguluka kabili ifyatambalala mu menso ya kwa Yehova. Kabili ululimi lwine lwine te Cebo fye calembwa ica kwa Lesa. Na co cine balikwete. Lelo cintu bakabile cali kumfwikisha kwalinga ukwa cine pa lwa kwa Lesa ne mifwaile yakwe, kabili ni Yehova eka aali na maka ya kupayanya ico ukupitila mu mupashi wakwe. Lintu basambilile ukulanda ululimi lwine lwine, ukutontonkanya kwabo, imilandile yabo, imyendele yabo, fyonse fyali no kushimpwa pa kwishiba kwa cishinka ca kuti Yehova e Lesa wa cine eka. (Sefania 2:3) Baali no kubika ukucetekela kwabo muli wene no kupeela ukwafwilisha kwakumanina kuli bumulopwe bwakwe. Ici cili ca buseko bwaibela kuli ifwe ilelo. Mulandu nshi?
Abo Abapeelwa Ululimi Lwine Lwine
10. Ni mu kati ka ciputulwa nshi ica nshita ubusesemo bwa kwa Sefania 3:9 bwali no kufikilishiwa?
10 Ukusonta ku kwisushiwa kwa busesemo pa ciputulwa cimo icaibela ica nshita, Sefania 3:9 asosa ukuti: “Lyene nkaalulo lulimi lwa bantu na bantu ukubo lulimi lwine lwine.” Ni lilali ilyo? Icikomo 8 casuka ukuti cili mu kati ka nshita intu Yehova ‘alelonganya inko,’ ilyo ‘talapongolwela pali bene icipyu ca bukali bwakwe,’ e lintu alula ku bafuuka ba pe sonde ululimi lwine lwine.
11. (a) Kufikilishiwa nshi kubili Sefania 3:9 akwete pa ntanshi ya nshita sha muno nshiku? (b) Ni shani fintu ukufikilishiwa kwa buko kwapusanako ilelo?
11 Mu kati ka nshiku sha Mfumu Yoshia, ilyo Yehova talasuminisha imilalo ya cina Babiloni ukuputunkanya ubupingushi, abengi balishiile ukupepa kwa bufi kabili, mu cifulo ca ico, babombele Yehova. (2 Imilandu 34:3-33) Na kabili, mu mwanda wa myaka wa kubalilapo C.E., ilyo Yerusalemu talaonaulwa ku bena Roma, amakana ya bantu basambilile icine pa lwa kwa Lesa ne mifwaile yakwe kabili babele abaikatana mu mulimo wakwe. Pali ilya nshita ululimi lwa cine lwacitilwe ulwafumba ku fintu ifyo Yesu Kristu acitile mu kufikilishiwa kwa mifwaile ya kwa Yehova. Lelo cili mu kasuba kesu kene ukuti ubusesemo bwa kwa Sefania bulefikilishiwa pa cipimo ca cibulungwa conse. Inko shonse shilelonganikwa nomba ku kulwa kwa bushiku bukalamba ubwa kwa Lesa Wa maka yonse pa Armagedone. (Ukusokolola 16:14, 16) Uko kulonganika kwaba pa musenselo ukutula pa kufyalwa kwa Bufumu mu 1914. Kabili cili ni mu kati ka ici ciputulwa ca nshita cimo cine e mo Yehova alepeela ku bantu na bantu mu kusaalala kwa calo ukwaluka ku lulimi lwine lwine mu kufikilishiwa kwa ubu busesemo. Ukusambilila ulo lulimi kuli ukwa bucindami bukalamba pantu bakapusunsuka ba bucushi bukalamba ubuleisa bakaba bantu abapanga mu cine cine ulo lulimi lwine lwine ukuba lulimi lwabo.—Yoele 2:32.
12. (a) Kuloshako nshi icimonwa calembwa pali Esaya 6 cakwata pa busesemo ukukuma ku lulimi lwine lwine? (b) Mulandu nshi abashalapo basubwa bakabile ukwaafwa nga ca kuti baali no kutwalilila ukuba abapokelelwa ku mulimo wa kwa Yehova?
12 Mu kumfwana ne ci, cali mu kubangilila mu nkulo yakonkele pa Nkondo ya Calo iya I e lintu Yehova atendeke ukwisula amenso ya kumfwikisha aya babomfi bakwe abasubwa ku cimonwa ca kusungusha icalembwa pali Esaya icipandwa 6. (Ifikomo 1-4) Ici cimonwa cikomaila pa kucindama kwa kukwata kwesu imilomo ya busaka pa kuti tubombele Yehova mu kupokelelwa. Cilango kuti, mu mano yapulamo, Yehova wa mushilo. Ababomfi bakwe bafwile na bo bene ukubelebesha iyo mibele. (1 Petro 1:15, 16) Lelo abashalapo basubwa bakabile ukwaafwa muli kuno kuloshako. Mu kati ka Nkondo ya Calo iya I, ku cipimo cimo bali nabaisuminisha abene beka ukukwata akabi mu kuba no kubimbwamo mu milandu ya calo. “Akatiina ka kuli Yehova kalisanguluka,” nelyo ka busaka, lelo balekele umwenso wa muntu no wa mateyanyo ya buntunse ukwambukila imilomo yabo, ukutalalika ukubilisha kwabo ukwa Cebo ca kwa Lesa ukufika ku cipimo cikalamba. (Ilumbo 19:9) Ukupitila mu kukumana na Kristendomu, abashalapo baali bacili nabakwate fiko fya fishilano fyakwe fimo ne fibelesho.
13, 14. (a) Ni shani fintu abashalapo balangile imibele yalungama, kabili ni ncitilo nshi Yehova abuulile pa mulandu wabo? (b) Ni mu nshila nshi Yehova apeelele abashalapo ululimi lwine lwine?
13 Ukumwensekesha imibele yabo, abashalapo basosele, nge fyacitile kasesema Esaya abati: “Kalanda kuli ine! Nafwa; pantu ndi muntu uwakowele milomo, kabili mu kati ka bantu abakowele milomo e mo naikala! Nafwa, pantu amenso yandi yamone Mfumu Yehova wa milalo!” (Esaya 6:5) Baishibe ukuti imibele yabo tayali iyapokelelwa. Tabapampamine mu kunaka mu nshila yalubana nelyo mu bumankonso ukukaana ukupokelela ukusalapula kwa kwa Yehova. Tabailundile kuli bashibutotelo lintu aba bacitile fye imilimo ya milomo ku Bufumu bwa kwa Lesa kabili lyene ukusuminisha League of Nations kwati e yali ubo Bufumu.
14 Pa mulandu wa mibele ya kulapila iya balya bashalapo baicefya, Yehova mu cikuuku cakwe ica pa fye alitwalilile ukusangulula imilomo yabo. Esaya 6:6, 7 atwebo kuti: “Lelo umo uwa muli baserafi apupuka aisa kuli ine, mu minwe yakwe mwali ikala lya mulilo, ilyo abuulile ku lumano pa ciipailo; ankumyako pa kanwa, no kutila, Mona, ili lyakukumya pa kanwa, amampuulu yobe nayafumiwapo, no lubembu lobe nalufimbwapo.” Bwali bukombe bwa kusangulula ukufuma mu Cebo ca kwa Lesa e bwaonawile kwati ni ku mulilo ifishilano ne fisambilisho fya bantu. Bwasangulwile ukufuma mu mitima yabo umwenso wa muntu no kupyanikapo ukupimpa kwabilima ku kubomfya imilomo yabo ku kucindika Yehova. Muli ifyo Yehova alefikilisha icilayo cakwe ku “[kwalulo] lulimi lwa bantu na bantu ukubo lulimi lwine lwine [ukukonke shiwi, imilomo yasanguluka], ukuti bonse bene balilile kwi shina lya kwa Yehova.”—Sefania 3:9.
15. Kwali shani ukwankulako kwa bashalapo mu kumfwana no mulandu untu Yehova abapeelele ululimi lwine lwine?
15 E co lintu ibumba lya kwa Esaya mu nshiku sha nomba lyatendeke ukuumfwa ishiwi lya kwa Yehova lileipusha, pamo nga fintu calembwa pali Esaya 6:8 ukuti: “Ni ani uo ndetuma? Ni ani aletuila?” bayankwileko mu buseko ukuti: “Moneni, ine; ntumeni.” Tacali icayanguka kuli bonse ukutampa ubutumikishi bwa ku cintubwingi, lelo bafwaile ukubomfiwa na Lesa pamo nga bantu be shina lyakwe. Umupashi wakwe walibakoseshe. Impendwa yabo yalikulile.
16. (a) Fya kufumamo nshi ifyabulo kwenekelwa ukushimikila kwa bashalapo kwaleteleko? (b) Ni shani fintu ibumba likalamba lipeela ubushininkisho bwa kuti na bo bene nomba balanda ululimi lwine lwine?
16 Mu nshita cabele icamonekesha ukuti ukushimikila kwabo kwaleletako ifya kufumamo fyabulo kwenekelwa. Ukupitila muli bene, Yehova aleafwilisha ibumba na limbi ukusambilila ululimi lwine lwine. (Esaya 55:5) Aba tabayakeneko isubilo lya bumi bwa ku mulu, lelo bacipendele ukube shuko ukuba abanabo ba bashalapo ba mpyani sha Bufumu kabili ukubomba no mutima umo na bene pamo nga bakabilisha ba Bufumu bwa kwa Lesa. Mu kulundulukilako, aba balifuma mu “luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na bantu na ba ndimi” ukufikila nomba bapanga “ibumba likalamba” ilyafika ku mpendwa ya mamilioni. Imilandile iifuma mu tunwa twabo te musango uwingeshibisha bene pamo ne misango ya kwakanikanya iya calo. Tabashintilila pa muntu uuli onse nelyo ukuteyanya kwa buntunse ukuli konse. Mu cifulo ca ico, “balebilikishe shiwi likalamba, abati, Ipusukilo lya kwa Lesa wesu uwaikala pa cipuna ca bufumu, ne lya Mwana wa mpaanga.”—Ukusokolola 7:9, 10.
Cintu Ukusambilila Ululimi Cifwaya Kuli Ifwe
17. Mulandu nshi cacindamina ukuti tusambilile ululimi lwine lwine bwino no kuwamya mu maka yesu aya kulubomfya?
17 Te mulandu butali bwaba shani twaba mu ukuteyanya kwa kwa Yehova, kuliko ifingi ifyo twingacita ku kuwamya ukwishiba kwesu ukwa lulimi lwine lwine na maka yesu aya kulubomfya bwino. Cili icacindama ukucito kubombesha pa kucite co. Mulandu nshi? Pantu ici cili cishibisho ca kutemwa kwesu ukwa cine.
18, 19. (a) Ukufuma fye pa kutampa, mulandu nshi cacindamina ukulundulula ukutemwa kwakosa ku cine? (b) Mulandu nshi cacindamina ukutwalilila ukuteesa uko kutemwa?
18 Pa kutendeka, ukutemwa kwa musango uyo kulaafwa ukwisula umuntontonkanya wa umo no mutima pa kuti abe na maka ya kumfwikisha amalembo ayasontwako kuli wene; kulamusesesha ku kupalamina kuli Yehova no kutesekesha ukuteyanya Kwakwe. Muli ifyo, ukutemwa kwa cine ni mfungulo ku kuputukako ukufuma ku minyololo ya butotelo bwa bufi. Abantu bamo batunga ubuseko mu bukombe bwa Baibolo lelo mu cituntulu tabaleka ukuti tonse utwashala tulepelela utwa butotelo bwa bufi tuye ne nshila ya tuko iya mulekelesha iya bumi. Mulandu nshi te ifyo? Nga fintu calondolola pali 2 Abena Tesalonika 2:10, “[balakaano] kupokelelo kutemwe Cine no kupusukilamo.” Fintu cili icakatama ukuti tukwate uko kutemwa!
19 Lintu twafukatila icine, ukuteesa kwesu uko kutemwa cili ca kusangwilako cikalamba mu kulunduluka kwesu ukwa ku mupashi. Sunga mu muntontonkanya ukuti Yehova alosha ku cine pamo ngo “lulimi.” Lintu umuntu asambilila ululimi lupya, ali no kubikako ukubombesha kwa mukoosha pa kukusha ubutala bwa mashiwi, ukushimbula amashiwi mu kulungika, ukusambilila ukulonsha kwa grama, na fimbipo. Ukutemwa kwa lulimi lupya na bantu abalanda lwene kukamwaafwa ukutwalilila ukulunduluka. Kuti pambi aba na maka ya kulanda ululimi ukufika ku cipimo cimo mu myeshi inono, lelo cilasenda imyaka ya kubombesha kwasakamanishisha ukulanda kwati mukaya. Uyo musango umo wine uwa kubombesha ulakabilwa pa kwishibisha ululimi lwine lwine.
20. (a) Cinshi cilenga ululimi lwine lwine ukuba mu cine cine ulwine lwine? (b) Mulandu nshi ukusakamana kukalamba kuli ukwakabilwa pa lubali lwa uuli onse uwa ifwe?
20 Cili ukucilisha icawamina ukumonwa ukuti ululimi ulo Lesa apeela ababomfi bakwe lwasoswa ukuba ulwine lwine. Ici cili ca cine, te pa mulandu wa mipangilwe ya grama, lelo pa mulandu wa kuti lulapeela ubushininkisho bwa kusanguluka kwa mibele isuma no kwa ku mupashi. Muli ulu lulimi tamwabamo kusuminisha ukubepa, ukufutika, nelyo ululimi lwapikana. Abo abalanda ulu lulimi bafwile lyonse ukulanda icine. (Sefania 3:13; Abena Efese 4:25) Imilandile yabo ifwile mu mano yamo yene ukubelebesha ifipimo fyasumbuka ifya kwa Yehova ukulosha ku mibele isuma iya kwampana kwa bwamba. (Abena Efese 5:3, 4) Amalembo na kabili yalatulengo kwibukila ukuti icili conse icalundana na Babiloni Mukalamba, ubuteko bwa calo ubwa butotelo bwa bufi, calikowela. (Ukusokolola 18:2-4) Ukulangishiwa kwa fiko fya milungu yakwe kwitwa “imilando iya kupashanya.” (Yeremia 50:2) Mu kulinga, lyene, abo abasambilila ululimi lwine lwine bafwile ukupoosa utwashala tulepelela utwa kupepa kwa bufi, ukukaana ifisambilisho fya kuko, ukuputukako ukufuma ku kusefya kwa kuko, kabili no kufumya mu numbwilo shabo isha milandile isho ishibelebesha ukutontonkanya kwa kuko ukwalubana. Pa mbali ya ico, pa Ukusokolola 16:13-16, twalishibishiwa ukuti ukukubanya uko ukulelonganika inko ku kulwisha Ubufumu bwa kwa Lesa na ko kwine kwalikowela, pa kubo kwapuutwamo ne fiwa. E co tulekabila ukuba abaibukila ukukanasuminisha icili conse ica ifi fintu ukwambukila imilandile yesu.
21. Cinshi cabako ku lulimi lwine lwine mu kulunda ku mashiwi yalandwa?
21 Cintu tulesambilila citwa ululimi, kabili mu kulinga ifyo, lelo ico tacilepilibula ukuti abo abalanda lwene basambilila fye ifya kubomfya inumbwilo ishabe shaseeka ku bantu ba kwa Yehova. Iciunda ce shiwi, imimonekele ya pa mpumi, ukubomfyo mubili na fyo fine fyalicindama. Ifi kuti fyapeela ubukombe ubo amashiwi yeka te kuti yapeele. Ilingi line fibelebesha mu kubwekeshabwekeshapo cintu mu cine cine twaba lwa nkati. Kuti fyalangilila nampo nga twalinukula akafindwe, ifikansa, icipyu, fyonse ifili milimo ya mubili wa lubembu. Lintu umupashi wa kwa Lesa mu kukakuka wabomba mu bumi bwesu, ifisabo fya uko filamoneka mu nshila intu tumfwaninamo na bambi.—Abena Galatia 5:19-23; Abena Efese 4:31, 32.
22. Lintu twasambilila ululimi lwine lwine bwino, ni shani fintu cambukila ukupanga kwesu ukupingulapo?
22 Uuli onse uwasambilila ululimi lupya alishiba ukuti ica kupindukilapo cituntulu nacifikwapo lintu aisanga umwine mu cishinka aletontonkanishisha mu lulimi lupya, mu cifulo ca kupilibula ukufuma mu lulimi lwakwe ulwa cikaya. E co, na kabili, lintu twasambilila icine, twacito kubombesha kwa mukoosha ku kucibomfya mu bumi bwesu, kabili twayakana lyonse na bambi, panono panono tuisanga tuletontonkanishisha mu cine. Tatulelinganya kuli pe na pe ica kale ne cipya no kulashomboka pa kucito kusalapo. Nelyo fye mu tuntu tunono, ifishinte fya Baibolo filesa ku muntontonkanya ku kupayanya ubutungulushi bwakabilwa.—Amapinda 4:1-12.
23. Ukwabulo kusakamana fintu ululimi lwabo ulwa cikaya pambi lwingaba, cinshi cilango kuti Inte sha kwa Yehova mu kusaalala kwe sonde bonse balanda ululimi lwine lwine?
23 Cili ca cine ukuti kwalibako amakana ya ndimi ishibomfiwa no mutundu wa muntu, lelo ululimi lwine lwine kuti lwalumbululwa muli ishi shonse. Mu kwikatana, mu kusaalala kwe sonde, Inte sha kwa Yehova balebomfya bwino ululimi lwine lwine ilyo balebomba no mutima umo ukupeela ubunte bwa ku cintubwingi ubuleta umucinshi kuli Yehova, Lesa wesu uwakwato kutemwa.
Ifipusho fya Kupitulukamo
◻ Cinshi casanshiwa mu ca bupe ca milandile?
◻ Cinshi cabo lulimi lwine lwine?
◻ Kulola kuli bani Sefania 3:9 afikilishiwa?
◻ Ni shani fintu twingapeelo bushininkisho bwa kuti mu cine cine twalitemwa ululimi lwine lwine?
[Icikope pe bula 23]
Abo abaishibo lulimi lwine lwine balakana lwene na bambi
[Icikope pe bula 25]
Te mulandu ne fili ululimi lwabo ulwa cikaya, Inte sha kwa Yehova mu kusaalala kwa calo balanda ululimi lwine lwine