“Nindeni”

“E ico nindeni, cisemo ca kwa Yehova.”—SEFANIA 3:8.

 1. Kusoka nshi kuntu kasesema Sefania apeele, kabili mulandu nshi abantu ba pali lelo balekabila ukukwatila ubuseko muli kwene?

“NABUPALAMO bushiku bukulu bwa kwa Yehova.” Uku kukuuta kwa kusoka kwasoselwe na kasesema Sefania pa kati ka mwanda wa myaka uwalenga 7 B.C.E. (Sefania 1:14) Mu kati na nkati ka myaka 40 nelyo 50, ubusesemo bwalifikilishiwe lintu ubushiku bwa kuputunkanya amapingushi ya kwa Yehova bwafikile pali Yerusalemu na pa nko ishali nashisuula bumulopwe bwa kwa Yehova pa kucululusha abantu bakwe. Mulandu nshi abantu baleikala ku kusondwelela kwa mwanda wa myaka uwalenga 20 bengabela aba buseko muli ici? Tuleikala pa nshita lintu “ubushiku bukulu” ubwa kupelako ubwa kwa Yehova bulepalamina lubilo lubilo. Ukupala fye mu nshita ya kwa Sefania, ‘icifukushi ca bukali’ bwa kwa Yehova cili mupepi no kububukila uwalingana na Yerusalemu muli shino nshiku—Kristendomu—ne nko shonse ishicululusha abantu ba kwa Yehova no kusuula bumulopwe bwakwe ubwa mu kubumbwa konse.—Sefania 1:4; 2:4, 8, 12, 13; 3:8; 2 Petro 3:12, 13.

Sefania—Inte Yakosa

2, 3. (a) Cinshi cintu twaishiba pa lwa kwa Sefania, kabili cinshi cilangilila ukuti aali ni nte yakosa iya kwa Yehova? (b) Fishinka nshi fitwaafwa ukwishiba inshita Sefania aali kasesema na ku cifulo abelele?

² Finono fyaishibikwa pa lwa kwa kasesema Sefania, uo ishina lyakwe (mu ciHebere, Tsephan·yahʹ) lyalola mu kuti “Yehova Nakomenena (Ukubakilila).” Mu kupusanako na bakasesema bambi, nangu cibe fyo, umutande wa kufyalwa uwa kwa Sefania utendekela mu nkulo yalenga bune, ukubwelela ku numa kuli “Hisekia.” (Sefania 1:1; linganyako Esaya 1:1; Yeremia 1:1; Esekiele 1:3.) Pa mulandu wa kuti te lingi ici cacitika abasoma abengi balandapo ukuti icikolwe cakwe icikalamba cali ni Mfumu ya busumino Hisekia. Nga ca kuti ici e fyo cali, lyene Sefania atuntwike ku bufumu, kabili ici cifwile calengele ukusenuka kwakwe bacilolo ba kwa Yuda ukuba ukwacilanapo ukufina kabili kwalangisha ukuti aali ni nte yakosa kabili kasesema wa kwa Yehova. Imilondolwele yakwe iyabamo kwishiba iya mibele ya Yerusalemu ne calecitika mwi sano lya cifumu fitubulula ukuti napamo abilishe amapingushi ya kwa Yehova mu musumba ukalamba mwine.—Mona Sefania 1:8-11.

³ Icamonekesha caba cishinka ca kuti, ilintu Sefania abilishe amapingushi ya bulesa ukulwisha “bacilolo” ba mu bwikashi bwa kwa Yuda (abakankaala, nelyo abakalamba ba mikowa) na “bana ba mfumu,” tatalile alumbulapo imfumu iine mu kulengulula kwakwe.a (Sefania 1:8; 3:3) Ici cilangilila ukuti Imfumu yacaice Yoshia aali kale kale nalangisha ukulemenena kwakwe ku kupepa kwasanguluka, nangu cingati, mu cilolwa ca mibele intu Sefania asenwike, ukwabula ukutwishika aali talatampa ukwalula imipepele. Ici conse cilelangilila ukuti Sefania aseseme mu Yuda mu myaka ya mu kubangilila iya kwa Yoshia, uwatekele ukufuma mu 659 ukufika ku 629 B.C.E. Ukusesema kwabamo lupikwe ukwa kwa Sefania ukwabulo kutwishika kwalingilisheko ukwibukila kwa kwa Yoshia wacaice pa lwa kupepa kwa bufi, ulukaakala, ne mibele yabotelela ifyo fyali ifyayanana muli Yuda pali ilya nshita no kumukoselesha muli lulu wakwe uwakonkelepo uwa kulwisha ukupepo tulubi.—2 Imilandu 34:1-3.

Imilandu Yalengele Yehova Ukuba ne Cifukushi ca Bukali

 4. Yehova alumbulwile icipyu cakwe ukulwisha Yuda na Yerusalemu mu mashiwi ya musango nshi?

⁴ Yehova alikwete imilandu isuma iya kubela no bukali ukulola ku ntungulushi na bekashi ba muli Yuda no musumba ukalamba uwa iko Yerusalemu. Ukupitila muli kasesema wakwe Sefania, alondolwele ukuti: “Nkatambikilo kuboko kwandi pali Yuda, na pa bekashi ba mu Yerusalemu bonse; nkafita pano pantu na ’bashalako ba kwa Baali, ne shina lya bapepela abantu ku tulubi pamo na bashimapepo; abashinshimuno mulalo wa mu muulu pa mitenge ya mayanda, abashinshimuna, abalapa Yehova kabili balapa Milkomu.”—Sefania 1:4, 5.

5, 6. (a) Bushe imibele ya fya mipepele yali shani muli Yuda pa nshita ya kwa Sefania? (b) Bushe imibele ya ntungulushi sha mu bwikashi isha muli Yuda ne nkonkani shabo yali shani?

⁵ Yuda alikantaikwe ku mpupo sha kusanda isha kubotelesha isha kupepa Baali, ukupendule ntanda kwa fibanda, no kupepa lesa wa cisenshi Milkomu. Nga ca kuti Milkomu e cimo cine na Moleke, nga fintu bamo batubulula, lyene ukupepa kwa bufi ukwa kwa Yuda kwasanshishemo ukupeela abana amalambo ukwa makankamike. Ifibelesho fya mipepele ifya musango yo fyali fya kuselausha ku menso ya kwa Yehova. (1 Ishamfumu 11:5, 7; 14:23, 24; 2 Ishamfumu 17:16, 17) Balimukalifye ukucilanapo apantu balya bakapepa ba tulubi balelapa imilapo yabo mwi shina lya kwa Yehova. Taali na kutwalilila ukutekelesha ukukanasanguluka kwa mipepele ukwa musango yu kabili aali no kuputunkanya bashimapepo ba cisenshi pamo pene na bacisanguka.

⁶ Mu kulundapo, intungulushi sha mu bwikashi isha kwa Yuda shalepoka amafisakanwa. Bacilolo ba muli ici cifulo bapalile “inkalamo ishilila” isha bukatu, kabili abapingushi bapashanishiwe ku “mimbulu” iitakanya. (Sefania 3:3) Inkonkani shabo shapeelwe umulandu wa ‘kwisusha mu ŋanda ya kwa shikulwibo ulufyengo no kufutika.’ (Sefania 1:9) Ukutemwa ifyuma kwalyanene. Abengi bashukile iyi mibele ku kutuulaika ifyuma.—Sefania 1:13.

Ukutwishika Ubushiku bwa kwa Yehova

 7. Lintu Sefania aseseme, kwali kucili ubutali bwaba shani ubwa nshita pa ntanshi ya “bushiku bukulu bwa kwa Yehova,” kabili cinshi cali e mibele ya ku mupashi iya baYuda abengi?

⁷ Nga fintu tumwene kale, imibele yabamo akayofi iya fya mipepele iyo yaanene mu kasuba ka kwa Sefania ilangilila ukuti abombele umulimo wakwe pamo nge nte kabili kasesema ilyo Imfumu Yoshia ashilatendeka lulu wakwe uwa kulwisha ukupepo tulubi, mupepi na 648 B.C.E. (2 Imilandu 34:4, 5) Mu kupalishako, lyene, Sefania aseseme mupepi ne myaka 40 ukwabula ukuti “ubushiku bukulu bwa kwa Yehova” bwise pa bufumu bwa kwa Yuda. Muli iyi nshita, abaYuda abengi baletwishika kabili ‘balifutatwike’ ku kubombela Yehova, ukuba abashayangwako. Sefania alanda ulwa abo “bashifwaya Yehova, nangu kwipushako.” (Sefania 1:6) Mu kumonekesha, abantu ba muli Yuda bali abashangwako, ababula ukuti bapooseko amano kuli Lesa.

8, 9. (a) Mulandu nshi Yehova aali no kufwayafwaila “abantu abalengamina pa fisekwa fyabo”? (b) Ni mu nshila nshi Yehova engaalwila ukusakamana ku bekashi ba muli Yuda ne ntungulushi shabo isha mu bwikashi ne sha fya mipepele?

⁸ Yehova aishibishe imifwaile yakwe ku kulengula abaleitunga ukuba abantu bakwe. Pali bakapepa bakwe abaleitunga, aali no kufwayafwayapo abo mu mitima yabo baletwishika amaka yakwe nelyo imifwaile yakwe iya kunyantukilamo mu milandu ya buntunse. Alondolwele ukuti: “Nomba, mu nshita iyo, nkafwayafwaya mu Yerusalemu ku nyali, no kukanda abantu abalengamina pa fisekwa fyabo, abatila mu mitima yabo, Yehova takacite cisuma nangu kucite cibi.” (Sefania 1:12) Inumbwilo ya kuti “abantu abalengamina pa fisekwa fyabo” (ukulosha ku kupanga umwangashi) ilelosha kuli abo abacibondola, ukupala ifisekwa pe samba lya ca kukaminamo umwangashi, kabili abashifwaya kupumfyanishiwa no kubilisha ukuli konse ukwa kunyantukilamo kwa bulesa ukwasungamine imilandu ya mutundu wa muntu.

⁹ Yehova aali no kwalukila ku bekashi ba muli Yuda na Yerusalemu na bashimapepo babo abasaakenye ukupepa kwakwe no kupepa kwa cisenshi. Nga ca kuti baleyumfwa abacingililwa, nga abaali mu kati ka ŋanda ubushiku iyashingulukwako ne fibumba fya Yerusalemu, aali no kubafwayafwaya kwati akwete inyali iyaleakisha iyali no kupeka mu mfifi ya ku mupashi umo baleuba. Aali no kubasunkanya pa kuti bangwe ku fya mipepele, intanshi ukupitila mu bukombe bwa bupingushi ubwa kutiinya, lyene ukupitila mu kuputunkanya ubo bupingushi.

“Nabupalamo Bushiku Bukulu bwa kwa Yehova”

10. Ni shani fintu Sefania alondolwele “ubushiku bukulu bwa kwa Yehova”?

¹⁰ Yehova apuutilemo Sefania ukubilisha ukuti: “Nabupalamo bushiku bukulu bwa kwa Yehova, nabupalama no kwangufyanisha. Umfweni, bushiku bwa kwa Yehova [ubwatapata, NW]!” (Sefania 1:14) Inshiku shatapata mu cine cine shalalilile uuli onse—bashimapepo, bacilolo, na bantu—abakeene ukumfwila ukusoka no kubwelela ku kupepa kwasanguluka. Ukulondolola bulya bushiku ubwa kuputunkanya ubupingushi, ubusesemo butwalilila ukuti: “Ubo bushiku bushiku bwa kububuka, bushiku bwa kumanama kabili ubwa mpatapata, bushiku bwa kusampanya kabili ubwa cimfulumfulu, bushiku bwa mfifi kabili ubwa mfifi iyatoola, bushiku bwa makumbi kabili ubwa makumbi ayafiitula, bushiku bwa ntandala kabili ubwa kuwelesha, pa kusanse mishi ya malinga ne fyamba ifyasansuka.”—Sefania 1:15, 16.

11, 12. (a) Bukombe nshi ubwa bupingushi ubwabilishiwe ukulwisha Yerusalemu? (b) Bushe ulubanda lwa ku mubili lwali no kupususha abaYuda?

¹¹ Mu makumi ya myaka ayanono fye, imilalo ya ku Babele yali no kwingilila Yuda. Yerusalemu taali na kupusuka. Amekalo ya uko ne fifulo fya makwebo fyali no kulofiwa. “Mu bushiku ubo, cisemo ca kwa Yehova, mukabe shiwi lya nkuuta ukufuma ku mpongolo ye sabi, no musowa ukufuma ku citente ca cibili, no kuilopola lopoo ku tupili. Welesheni, mwe bekashi ba citente ce Bende [iciputulwa ca mu Yerusalemu]; pantu nabaputulwa aba makwebo bonse, nabalofiwa bonse abalinga silfere.”—Sefania 1:10, 11.

¹² Pa kukaana ukusumino kuti ubushiku bwa kwa Yehova bwalipaleme, abaYuda abengi baibimbile mu makwebo yalelete cibwesha nga nshi. Lelo ukupitila muli kasesema wakwe uwa busumino Sefania, Yehova asobele ukuti ifyuma fyabo fyali no kuba “ifyakunkuntwa, na ’mayanda yabo icapomoka.” Tabaali na kunwa umwangashi uo bapangile, kabili “nangu ni silfere wabo, nangu ni golde wabo, [tafyali] na ’maka ya kubapokolola mu bushiku bwa kububuka kwa kwa Yehova.”—Sefania 1:13, 18.

Inko Shimbi Shapingulwa

13. Bukombe nshi ubwa bupingushi ubo Sefania abilishe ukulwisha Moabu, Amone, na Ashuri?

¹³ Ukupitila muli kasesema wakwe Sefania, Yehova na kabili alumbulwile icifukushi cakwe ukulwisha inko ishacululwishe abantu bakwe. Abilishe ukuti: “Naumfwo kuseebanya kwa kwa Moabu, ne nsele sha bana ba kwa Amone, umo baseebanisha abantu bandi, no kuitakisha ukusuulo mupaka wabo. E ico, umweo wandi, cisemo ca kwa Yehova wa milalo, Lesa wa kwa Israele, Moabu akaba nga Sodomu, na ’bana ba kwa Amone nga Gomora, icikwatwa ca bakaenya ne nyimbo sha mucele, kabili icapomoka ca muyayaya. . . . Akatambalikilo kuboko kwakwe na ku kapinda ka ku kuso, no kulofya Ashuri; akacita na Ninebe ukube capomoka, impanga iyaumisha nge ciswebebe.”—Sefania 2:8, 9, 13.

14. Bushininkisho nshi bwabako ubwa kuti inko shimbi shimbi ‘shaliitakishe mu misuula’ ukulwisha abena Israele na Lesa wabo, Yehova?

¹⁴ Moabu na Amone bali balwani ba kwa Israele aba lyonse. (Linganyako Abapingushi 3:12-14.) Ilibwe lya Moabu, mu Louvre Museum mu Paris, lyakwata ifilembo fyabamo inumbwilo sha kuitakisha isha Mfumu ya bena Moabu Mesha. Mu cilumba ashimika ukuti alicandile imishi ya kwa Israele iyafulilako pa kwafwiwa na lesa wakwe Kemoshe. (2 Ishamfumu 1:1) Yeremia, uwaikeleko mu ciputulwa ca nshita cimo cine icaikelemo Sefania, alandile ulwa fyo abena Amone baileikala mu mpanga ya kwa Israele iya Gadi mwi shina lya kwa lesa wabo Milkomu. (Yeremia 49:1) Ukukuma kuli Ashuri, Imfumu Shalmanesere uwalenga basano alicandile no kuibuulila Samaria mupepi ne myaka 100 ilyo akasuba ka kwa Sefania takalafika. (2 Ishamfumu 17:1-6) Imyaka iinono pa numa, Imfumu Sankeribu asanshile Yuda, apokolwele imishi ya malinga iingi, kabili atiinishe fye no kupokolola Yerusalemu. (Esaya 36:1, 2) Kabilo wa mfumu ya ku Ashuri mu cine cine aliitakishe mu misuula kuli Yehova lintu alepinda ukuti Yerusalemu acimbe.—Esaya 36:4-20.

15. Ni shani fintu Yehova aali no kucenda tulesa twa nko ishaleitakisha mu misuula ukulwisha abantu bakwe?

¹⁵ Ilumbo 83 lilumbula inko shafulilako, ukusanshako Moabu, Amone, na Ashuri, abaitakishe mu misuula pa kulwisha Israele, no kulondolola mataki mataki abati: “Natuye, tubafite ukuti beba luko, ukuti liibukishiwa kabili ishina lya kwa Israele.” (Ilumbo 83:4) Kasesema Sefania mu bukose abilishe ukuti Yehova wa milalo aali no kuseebanya ishi nko sha cilumba shonse na balesa babo. “Ici cikaba kuli bene pe punda lya kutuuma kwabo, pantu nabaseebanya no kuitakisha ukusuula abantu ba kwa Yehova wa milalo. Yehova akabo wa kutiinya pali wene; pantu akalenge milungu yonse ya pano isonde ukonda, kabili bakamushinshimuna umuntu no muntu uko ekele, konse ku naamba ne fishi fya nko.”—Sefania 2:10, 11.

“Nindeni”

16. (a) Ni kuli bani uko ukupalamina kwa bushiku bwa kwa Yehova kwali ni ntulo ya buseko, kabili mulandu nshi? (b) Likambisho nshi ilya kusoka lyabilishiwe kuli aba bashalapo ba busumino?

¹⁶ Ilintu ukushinshiila kwa ku mupashi, imintelengu, ukupepo tulubi, amafisakanwa, no kutemwa ifyuma fyalyanene pa kati ka ntungulushi na pa bekashi ba muli Yuda na Yerusalemu abengi, cimoneko kuti abaYuda ba busumino bamo balikutike ku masesemo ya kwa Sefania. Balilengelwe ubulanda ku fibelesho fya makankamike ifyalecita bacilolo ba kwa Yuda, abapingushi, na bashimapepo. Ukubilisha kwa kwa Sefania kwali ni ntulo ya cisansamushi kuli aba bantu ba bucishinka. Mu cifulo ca kuba ica kulenga inkumbabulili, ukupalamina kwa bushiku bwa kwa Yehova kwali ni ntulo ya buseko kuli bene, pa mulandu wa kuti bulya bushiku bwali no kupwisha ifibelesho fya kuselausha ifya musango yo. Aba abashalapo ba busumino baumfwilile ikambisho lya kusoka ilya kwa Yehova ilya kuti: “E ico nindeni, cisemo ca kwa Yehova, lindeni ubushiku nkeminamo ku kulubulwisha; pantu kupanga kwandi ukulonganike nko, ukulonganya amabufumu, ku kupongolwela pali bene icipyu candi, icifukushi conse ca bukali bwandi.”—Sefania 3:8.

17. Ni lilali kabili ni shani fintu ubukombe bwa bupingushi ubwa kwa Sefania bwatendeke ukufikilishiwa pa nko?

¹⁷ Abaumfwilile kulya kusoka tabapumikishiwe. Abengi baali aba mweo lintu ubusesemo bwa kwa Sefania bwafikilishiwe. Mu 632 B.C.E., Ninebe alicandilwe no konaulwa ku nko shapuminkana isha bena Babele, abena Medai, ne milalo yafumine ku kapinda ka ku kuso, napamo abaSukuti. Kalemba wa lyashi lya kale Will Durant ashimiko kuti: “Umulalo wa bena Babele pe samba lya kwa Nabopolassar mu kwikatana no mulalo wa bena Medai pe samba lya kwa Cyaxares no mulalo wa baSukuti ukufuma ku Caucasus, kabili kwati baleangala fye lelo mu kwangufyanya balicandile amacele ya ku kapinda ka ku kuso. . . . Ku mpumo fye imo Ashuri alilobele.” Ici cali nga fintu fye Sefania aali nasobela.—Sefania 2:13-15.

18. (a) Ni shani fintu ubupingushi bwa bulesa bwaputunkanishiwe pali Yerusalemu, kabili mulandu nshi? (b) Ni shani fintu ubusesemo bwa kwa Sefania ukukuma kuli Moabu na Amone bwafikilishiwe?

¹⁸ AbaYuda abengi abatwalilile ukulinda Yehova na kabili batwalilile ukuba aba mweo no kumonako uko amapingushi yakwe yaputunkanishiwe pali Yuda na Yerusalemu. Ukukuma kuli Yerusalemu, Sefania aali nasobela ukuti: “Kalanda ku watalama kabili uwatoolela, umusumba uucululusha! Tauumfwa kwi shiwi, taupokelela kusalapula, tautetekela Yehova, kuli Lesa wa uko taupalama.” (Sefania 3:1, 2) Pa mulandu wa kubulwa ubusumino, Yerusalemu alishingilwe imiku ibili ku bena Babele kabili mu kupelako alipokelwe no konaulwa mu 607 B.C.E. (2 Imilandu 36:5, 6, 11-21) Ukukuma kuli Moabu na Amone, ukulingana na kalemba wa lyashi lya kale ilya ciYuda Josephus, mu mwaka walenga isano pa numa ya kuwa kwa Yerusalemu, abena Babele balibalwishishe no kubacimfya. Muli fyo balilobele, nga fintu fye casesemwe.

19, 20. (a) Ni shani fintu Yehova alambwile abatwalilile ukumulinda? (b) Mulandu nshi ifi fintu fitukumiine, kabili cinshi cili no kulangulukwa mu cipande cikonkelepo?

¹⁹ Ukufikilishiwa kwa ishi mbali ne mbali shimbi isha busesemo bwa kwa Sefania cali ca kukumanya ca kukosha icitetekelo ku baYuda na bashali baYuda abatwalilile ukulinda Yehova. Pa kati ka abo bapusunswike ubonaushi ubwaponene Yuda na Yerusalemu paali Yeremia, Ebedemeleke umwina Etiopia, na ba mu ŋanda ya kwa Yehonadabu, na ba mwana Rekabu. (Yeremia 35:18, 19; 39:11, 12, 16-18) AbaYuda ba busumino abaali muli bunkole no bufyashi bwabo, abatwalilile ukulolela Yehova, basangwike ulubali lwa bashalapo ba busumino abapusushiwe ukufuma mu Babele mu 537 B.C.E. no kubwelela kuli Yuda ku kwimika cipya cipya ukupepa kwasanguluka.—Esra 2:1; Sefania 3:14, 15, 20.

²⁰ Cinshi cintu ici conse cilepilibula ku nshita yesu? Mu nshila ishingi imibele ya mu kasuba ka kwa Sefania nailingana ne fintu fya kuselausha ifilecitika ilelo mu Kristendomu. Mu kulundapo, imibele yalekanalekana iya baYuda muli sho nshita nailingana ne mibele ya mutima iiliko ilelo, inshita shimo shimo nangu fye pa kati ka bantu ba kwa Yehova. Iyi ili e milandu iili no kulandwapo mu cipande cikonkelepo.

[Futunoti]

Mu Kupitulukamo

◻ Bushe imibele ya fya mipepele yali shani muli Yuda mu kasuba ka kwa Sefania?

◻ Mibele nshi yaanene pa kati ka ntungulushi sha mu bwikashi, kabili cinshi cali imibele ya mutima iya bantu abengi?

◻ Ni shani fintu inko shaitakishe mu misuula ukulwisha abantu ba kwa Yehova?

◻ Kusoka nshi kuntu Sefania apeele kuli Yuda ne nko shimbi?

◻ Ni shani fintu abatwalilile ukulinda Yehova balambwilwe?

[Icikope pe bula 9]

Ilibwe lya Moabu lishininkisha ukuti Imfumu ya Moabu Mesha alilandile amashiwi ya musaalula pali Israele wa pa kale

[Abatusuminishe]

Ilibwe lya Moabu: Musée du Louvre, Paris

[Icikope pe bula 10]

Ukutungilila ubusesemo bwa kwa Sefania, ili libwe lya Milandu ya bena Babele lyalembwapo ukonaulwa kwa kwa Ninebe ku milalo yapuminkana

[Abatusuminishe]

Ilibwe lya milandu: Mu kuba no kusuminishiwa kwa British Museum