Icipandwa 1
“Moneni, Lesa Wesu Uyu”
1, 2. (a) Mepusho nshi mwingafwaya ukwipusha Lesa? (b) Cinshi Mose aipwishe Lesa?
ELENGANYENI ukuti mulelanda na Lesa. Ukutontonkanya fye pali co kulatiinya—Mulopwe wa kubumbwa konse alelanda na imwe! Intanshi mwashingashinga, awe mwasuka mwayasuka. Akutika, ayasuka, kabili alenga mwayumfwa abayangukilwa ukwipusha amepusho mulefwaya. Mepusho nshi mwingamwipusha?
2 Kale sana, kwali umuntu uo ico cine cacitikile. Ishina lyakwe ni Mose. Lelo, icipusho asalilepo ukwipusha Lesa, kuti camupapusha. Taipwishe pa lwa mwine, ifya ku ntanshi, nangu pa kucula kwa bantunse. Lelo, aipwishe ishina lya kwa Lesa. Napamo mwamona ati ico ceni, pantu Mose alishibe kale ishina lya kwa Lesa. Icipusho cakwe kanshi cilelanga ukuti afwile alefwaya ukwishibilapo na fimbi ifingi. Na kuba, e cipusho cacindamisha sana ico Mose aipwishe. Icasuko calitukuma ifwe bonse. Kuti camwafwa ukucita icintu cimo icacindama icingamwafwa ukupalama kuli Lesa. Kuti caba shani ifyo? Natulande pali kulya kulanshanya kwaibela.
3, 4. Finshi fyacitike ifyalengele ukuti Mose asuke alande na Lesa, kabili cinshi capulilemo muli kulya kulanshanya?
3 Mose ali ne myaka 80. Apoosele imyaka 40 nge mbutushi, aikele ukutali na bantu bakwe, abena Israele, abali abasha mu Egupti. Bushiku bumo, ilyo alecema impaanga sha kwa shifyala, amwene icinjelengwe. Icimpusa caleaka umulilo, lelo tacalepya. Calebilima fye, cilesanika mu mbali ya lupili kwati ni nyali. Mose alipalemeko ku kumona icilecitika. Afwile alitulumwike lintu aumfwile ishiwi mu kati ka lubingu lilemusosha! Lesa na Mose balilanshenye pa kashita kalepako ukupitila muli malaika walelandilako Lesa. Nga fintu napamo mwaishiba, apa epo Lesa atumiine Mose ukufuma mu mikalile yakwe iya mutende no kubwelela ku Egupti ku kulubula abena Israele mu busha, nangu ca kuti Mose aleshiimunuka.—Ukufuma 3:1-12.
4 Pali ilya nshita, Mose nga alipwishe Lesa icipusho icili conse alefwaya. Lelo, umfweni icipusho asalile ukwipusha: “Moneni, ine nga nafika ku bana ba kwa Israele, no kutila kuli bene, Lesa wa bashinwe antuma njise kuli imwe; na bo batila kuli ine, Ni ani ishina lyakwe? bushe nkatila shani kuli bene?”—Ukufuma 3:13.
5, 6. (a) Cishinka nshi icacindama icipusho ca kwa Mose citusambilisha? (b) Cintu nshi cabipisha icacitwa kwi shina lya kwa Lesa? (c) Mulandu nshi cacindamina nga nshi ukuti Lesa asokolwela abantunse ishina lyakwe?
5 Intanshi ico cipusho citusambilisha ukuti Lesa alikwate shina. Tatufwile ukwangusha ico cishinka. Lelo abengi balicangusha. Ishina lya kwa Lesa lyalifumishiwa mu mabupilibulo ayengi aya Baibolo no kupyanikwapo na malumbo pamo nga “Shikulu” na “Lesa.” Ici e cintu cimo ica bulanda sana kabili icabipisha icacitilwa mwi shina lya mapepo. Pantu na kabushe, cinshi mubalilapo ukucita nga mwakumanya umuntu? Bushe tamwipusha ishina lyakwe? E fyo caba na ku kwishiba Lesa. Lesa taba fye cintu caba ukutali, ico tushingeshiba nelyo ukumfwikisha. Nangu ca kuti tamoneka, muntu wa cine, kabili alikwate shina—ni Yehova.
6 E co lintu Lesa asokolola ishina lyakwe, ninshi pali cimo icikulu kabili icawamisha icalaswa cicitike. Aletweba ukumwishiba. Alefwaya tusale icawamisha mu bumi bwesu—e kutila kupalama kuli wene. Lelo Yehova fingi acita ukucila pa kutweba fye ishina lyakwe. Alitusambilisha no mo lyalola.
Umwalola Ishina lya kwa Lesa
7. (a) Bushe ishina lya kwa Lesa lyalola mwi? (b) Finshi maka maka Mose alefwaya ukwishiba ilyo aipwishe Lesa ulwe shina Lyakwe?
7 Yehova umwine e wainike ishina, kabili lyaba no bupilibulo icine cine. Ishina “Yehova” lyalola mu kuti “Ailenga Ukuba.” Yehova aliibela mu muulu na pano isonde pantu e wabumbile ifintu fyonse, kabili alalenga ubufwayo bwakwe bwacitika. Ifi filatupapusha. Bushe ubu e bupilibulo fye bweka ubwe shina lya kwa Lesa? Mose ukwabula no kutwishika alefwaya ukwishibilapo na fimbi. Icishinka ca kuti Mose alishibe ukuti Yehova e Kabumba kabili alishibe ne shina lyakwe. Abantu balishibe ishina lya kwa Lesa. Balelibomfya pa myaka iingi. Kanshi ilyo Mose aipwishe ishina lya kwa Lesa, alefwaya ukwishiba ifyaba uyu wine umwine we shina. Cili kwati aleti: ‘Finshi nkeba abantu benu abena Israele pa lwa imwe ifikakosha ukutetekela bamutetekela, ifikabashinina ukuti cine cine muli no kubalubula?’
8, 9. (a) Ni shani fintu Yehova ayaswike ubwipusho bwa kwa Mose, kabili cinshi calubana ku fyo icasuko ca kwa Lesa cipilibulwa ilingi line? (b) Bushe amashiwi ya kuti “nkaba cintu ndefwaya ukuba” yalola mwi?
8 Yehova pa kwasuka alilandile ifyo aba ifyayampana na umo ishina lyakwe lyalola. Aebele Mose ati: “Naba uuntu Naba.” (Ukufuma 3:14) AmaBaibolo ayengi na yo yasosa ifi fine. Lelo ukupilibula kwalungika ukwa muli New World Translation ukutila “nkaba cintu ndefwaya ukuba,” kulanga ukuti Lesa talelanda fye ukuti cine cine eko aba. Lelo ukupilibula kwalungika ukutila “nkaba cintu ndefwaya ukuba,” kulanga ukuti Lesa talelanda fye ukuti cine cine eko aba. Lelo alesambilisha Mose, na ifwe bene bonse umwalola ishina lyakwe. Yehova ali no “kuba,” nelyo ukuilenga ukuba icalekabilwa pa kuti afikilishe ifyo alaile. Ubupilibulo bwa Baibolo ubwa kwa J. B. Rotherham bwena bwalilungatika pali ci cikomo abuti: “Nkaba cintu natemwa.” Uwaishibisha ifya ciHebere ca mu Baibolo alondolola aya mashiwi ati: “Te mulandu ne mibele nelyo ukukabila kulipo . . . , Lesa ‘akaba’ e casuko kuli uko kukabila.”
9 Cinshi ico capilibwile ku bena Israele? Capilibwile ukuti nangu babe no bwafya nelyo ubucushi bwa musango nshi, Yehova ali no kuba icalekabilwa pa kuti abalubule mu busha no kubatwala mu Calo Calaiwe. Cine cine lilye shina lyalengele abena Israele ukutetekela Lesa. Na ifwe kuti lyatulenga ukumutetekela. (Amalumbo 9:10) Mulandu nshi?
10, 11. Ni shani fintu ishina lya kwa Yehova lifwaya tuletontonkanya pali wene nga Wishi uwingaaluka kabili uwawamisha? Langilileni.
10 Ku ca kumwenako: Abafyashi balishiba ifyo balingile ukwalukaaluka ilyo balesakamana abana babo. Mu bushiku bumo bwine, umufyashi kuti aba nasi, kepika, kafundisha, uwa kusalapula, kapingula, na fimbi ifingi. Bamo cilabapesha na mano ukumona imilimo ubwingi iyo bafwile ukubomba. Balamona ifyo abana babo babacetekela sana, pantu abana bena bamona ati batata nelyo bamayo kuti bacita icili conse. Kuti banashako ubukali pa cilonda, kuti bapwisha ifikansa fyonse, kuti balungisha ica kwangasha iconaike, no kwasuka amepusho yonse ayo abana baloota fye. Abafyashi bamo batila tabalinga ukucetekelwa muli ulya musango ku bana kabili inshita shimo balakalifiwa pantu balafilwa ukucita fimo fimo. Balayumfwa abapelebela icibi ku kubomba iyi milimo.
11 Yehova na o mufyashi wa kutemwa. Lelo, ukwabula ukupula mu fipimo fyakwe ifyapwililika teti afilwe ukuba icili conse pa kuti asakamane abana bakwe aba pe sonde mu nshila yawamisha. E ico ishina lyakwe, Yehova, lifwaya tuletontonkanya ukuti aba ni Wishi wawamisha ukucila bonse. (Yakobo 1:17) Mose na bena Israele bambi aba busumino bwangu bwangu balimwene ukuti Yehova acite fintu umwabele shina lyakwe. Balimwene no kusunguka uko ailengele ukuba Mushika wa Fita uushingacimfiwa, Kangalila wa filengwa na Lesa fyonse, Kapeela wa mafunde ushingalinganishiwako, Kapingula, Kelenganya, Kapeela wa filyo na menshi, Uwa kubakilila ifya kufwala ne ndyato—no kuilenga ukuba na fimbi ifingi.
12. Bushe ifyo Farao alemona Yehova fyapusene shani ne fyo Mose alemumona?
12 E fyo Lesa alenga ishina lyakwe ukwishibwa, alilondolola ifintu ifisuma ifilanda pa uo ishina limininako, kabili alilanga ukuti ifyo ailondolola fya cine. Ukwabula no kutwishika, Lesa afwaya tumwishibe. Twankulako shani? Mose alefwaya ukwishiba Lesa. Kulya kufwaisha ukwishiba Lesa kwalyalwile imikalile ya kwa Mose no kumulenga ukupalamisha kuli Wishi wa ku muulu. (Impendwa 12:6-8; AbaHebere 11:27) Ku ca bulanda, banono sana abaliko inshita imo ine na Mose abalefwaya ifyo. Ilyo Mose alumbwile ishina lya kwa Yehova kuli Farao, ilya mfumu ya Egupti iya miiya yaotweke aiti: “Nani Yehova?” (Ukufuma 5:2) Farao talefwaya ukwishiba na fimbi pa lwa kwa Yehova. Lelo cilumba cilumba asuulile Lesa wa kwa Israele ukuti tacindama atemwa ati taba na ncito. Abantu abengi na lelo e fyo bamona Lesa. Ico cilenga abantu ukukanailuka icishinka cimo icacindamisha sana, ica kuti Yehova ni Shikulu Mulopwe.
Shikulu Mulopwe Yehova
13, 14. (a) Mulandu nshi Yehova akwatila amalumbo ayengi mu Baibolo, kabili malumbo nshi yamo yamo? (Moneni umukululo pe bula 14.) (b) Mulandu nshi Yehova eka fye e walinga ukwitwa “Shikulu Mulopwe”?
13 Yehova alalinga ku fintu fyapusanapusana ica kuti alikwata amalumbo ayengi mu Malembo. Aya malumbo tayacila ishina lyakwe; lelo yatusambilisha fye na fimbi pa lwa bupilibulo bwe shina lyakwe. Ku ca kumwenako, etwa ati “Shikulu Mulopwe Yehova.” (2 Samwele 7:22, NW) Ilyo ilumbo likankaala, ilyaba imiku iingi mu Baibolo mu lulimi yalembeelwe, litweba ulwa cifulo ca kwa Yehova. Wene eka e walinga ukuba Kateka wa bubumbo bonse. Moneni umulandu alingila.
14 Yehova eka e Kabumba. Ukusokolola 4:11 kutila: “Mwaliwamina, mwe Shikulwifwe Lesa wesu, ukupokelelo bukata no mucinshi na maka; pantu ni mwe mwalengele ifintu fyonse: kabili mulandu wa kufwaya kwenu fyabeleleko no kulengwa.” Aya mashiwi ayakata teti yalandwe ku kutatakula umbi. Fyonse ifyabumbwa fyalengwa fye na Yehova! Ukwabula no kutwishika, Yehova awamina ukupokelela umucinshi, amaka, no bukata ifyalinga ukupeelwa kuli Shikulu Mulopwe kabili Kabumba wa fyonse.
15. Mulandu nshi Yehova etilwa “Imfumu ya muyayaya”?
15 Ilumbo na limbi ilibomfiwa fye kuli Yehova eka lya kuti “Imfumu ya muyayaya.” (1 Timote 1:17; Ukusokolola 15:3) Lyalola mwi? Apo amatontonkanyo yesu yalikwata apa kupelela kuti cayansha ukumfwikisha ukuti Yehova afuma umuyayaya no kuya umuyayaya. Amalumbo 90:2 yatila: “Ukufumo muyayaya no kuyo muyayaya, ni mwe Lesa.” E ico Yehova takwete ntendekelo; lyonse fye eko aba. Alilinga ishina etwa ilya kuti “Umukote wa nshiku ne nshiku”—eko ali ukufuma umuyayaya ilyo takulaba umuntu nangu umo kabili ilyo takulabumbwa icili conse! (Daniele 7:9, 13, 22) Nani wingatwishika ati talinga ukuba Shikulu Mulopwe?
16, 17. (a) Mulandu nshi tushingamwena Yehova, kabili mulandu nshi ico cishilingile kutupapusha? (b) Mulandu nshi twingalandila ati Yehova wa cine cine ukucila ne fyo tumona no kwikata?
16 Nalyo line, bamo balatwishika abati talinga ukube fyo, nge fyatwishike Farao. Ubwafya bwa kuti abantunse bashapwililika bacetekela sana ifyo bengamona na menso. Teti tumone Shikulu Mulopwe. Mupashi, tamoneka ku menso ya bantunse. (Yohane 4:24) Na kuba, nga ca kuti umuntunse fye, umwenda mushiki aiminina pa cinso ca kwa Yehova Lesa, kuti afwa. Yehova umwine aebele Mose ati: “Te kuti umone icinso candi; pantu umuntunse takamone, no kuba no mweo.”—Ukufuma 33:20; Yohane 1:18.
17 Ico tacilingile kutupapusha. Mose amwene fye ulubali lwa bukata bwa kwa Yehova, kabili ukulingana ne fishinka, abumwenene muli malaika waleimininako Lesa. Cinshi catumbwikemo? Icinso ca kwa Mose ‘calibengeshime’ pa kashita kalepako ukufuma apo. Abena Israele batiinine no kulolesha icinso ca kwa Mose. (Ukufuma 33:21-23; 34:5-7, 29, 30) Kanshi cine cine takuli muntunse wingalolesha Shikulu Mulopwe umwine no bukata bwakwe bonse! Bushe e kutila te wa cine sana ukucila ifintu tumona no kwikata? Iyo, kwaba ifingi ifyo tushimona lelo ifyo twasumina ukuti eko fyaba—ifintu pamo ngo mwela, imyendele ya mashiwi yafika muli redio, na matontonkanyo. Yehova na kabili muntu ubelelela, ukupita kwa nshita takucita nangu cimo pali wene, nangu fye papite amabilioni ya myaka! Kanshi ninshi wa cine cine ukucila icili conse twingekata nelyo ukumona, pantu ifintu fimoneka filakota no kubola. (Mateo 6:19) Lelo bushe tulingile ukutontonkanya ukuti aba fye maka, ayashaba muntu nelyo ukuti aba Intulo ya Fyonse iishaishibikwa bwino? Natumone.
Lesa Uwakwata Imibele
18. Cimonwa nshi Esekiele alangilwe, kabili ifinso fine ifya “fya mweo” fyaba mupepi na Yehova fimininako nshi?
18 Nangula tatwingamona Lesa, mu Baibolo mwalembwa fimo ifya kucincimuna ifitwebako fimo fimo pa fyo mu muulu mwaba. Ica kumwenako cimo caba mu cipandwa ca kubalilapo ica kwa Esekiele. Esekiele alangilwe icimonwa ca kuteyanya kwa kwa Yehova ukwa mu muulu, uko amwene kwati liceleta lya mu muulu ilikalamba. Icawamisha ukucilamo, ni fintu alondolola ifibumbwa fya maka ifya ku mupashi ifyashinguluka Yehova. (Esekiele 1:4-10) Ifi “fya mweo” fyalipalama sana kuli Yehova, kabili ukumoneka kwa fiko kutwebako ifyacindama pa lwa kwa Lesa fibombela. Cimo na cimo cakwata ifinso fine—icinso ca ng’ombe ilume, ica nkalamo, ica kwa kapumpe, ne ca muntu. Cimoneka kwati ifi fyaba cipasho ca mibele ya kwa Yehova iyapulamo.—Ukusokolola 4:6-8, 10.
19. Mibele nshi imininwako ne (a) cinso ca ng’ombe ilume? (b) icinso ca nkalamo? (c) icinso ca kwa kapumpe? (d) icinso ca muntu?
19 Mu Baibolo, ing’ombe ilume ilingi line imininako amaka, kabili calilinga, pantu ni nama ya maka icine cine. Lubali lumbi, inkalamo, ilingi imininako ubupingushi, pantu ubupingushi bwa cine bukabila ukukosa, kabili inkalamo caishibikwa ukuti shalikosa nga nshi. Caishibikwa ukuti bakapumpe balamwensekesha, balamona no tuntu tunono utuli apatali sana. E ico icinso ca kwa kapumpe kuti caba cipasho ca mano ya kwa Lesa ayafika apatali. Ni shani ulwa cinso ca muntu? Kwena, umuntu, uwacitilwe mu cipasho ca kwa Lesa, aliibela pantu akwata imibele ya kwa Lesa iyapulamo—iyaba kutemwa. (Ukutendeka 1:26) Iyi mibele ya kwa Yehova—e kutila amaka, ubupingushi, amano, no kutemwa—yalikomailwapo ilingi mu Malembo ica kuti itwa imibele yapulamo iya kwa Lesa.
20. Bushe tulingile ukusakamikwa atuti imibele ya kwa Yehova napamo yalyaluka, kabili mulandu nshi mwayasukile fyo?
20 Bushe tulingile ukusakamikwa atuti napamo Lesa alyaluka pantu papita imyaka iingi ukutula apo bamulandilapo mu Baibolo? Iyo, imibele ya kwa Lesa tayaluka. Atweba ati: “Ine Yehova nshiteluka.” (Malaki 3:6) Ukucila ukuba myalumyalu, fintu abombela pali cimo na cimo icaimako filenga Yehova ukuba Wishi walinga. Alanga imo na imo iya mibele yakwe ukulingana ne co alefwaya ukubombapo. Pa mibele yakwe ine, iyapulamo sana kutemwa. E kwandatila fyonse ifyo Lesa acita. Pa kubomfya amaka yakwe, ubupingushi, na mano, alabikamo no kutemwa. Na kuba, Baibolo ilandapo icintu cimo iceni pa lwa kwa Lesa ne yi mibele. Itila: “Lesa kutemwa.” (1 Yohane 4:8) Moneni ukuti taitila Lesa alikwata ukutemwa. Lelo itila Lesa kutemwa. Ukutemwa e buntu bwakwe bwine, e kumulenga ukucita fyonse ifyo acita.
“Moneni, Lesa Wesu Uyu”
21. Tukomfwa shani ilyo tuleya tuleishiba bwino imibele ya kwa Yehova?
21 Bushe mwalimonapo umwana munono alelanga abanankwe nasekelela no bufumacumi ne cilumba ati, “Balya e batata”? Bakapepa ba kwa Lesa na bo takwaba umulandu bashingomfwile fyo pa lwa kwa Yehova. Baibolo isobela inshita ileisa ilyo aba busumino bakabilikisha abati: “Moneni, Lesa wesu uyu.” (Esaya 25:8, 9) Ilyo muleumfwikisha sana imibele ya kwa Yehova, e lyo mukalaumfwa ukuti mwalikwata Shinwe uwawamisha nga nshi.
22, 23. Bushe Baibolo ilanda ukuti Shifwe wa ku muulu aba shani, kabili twaishiba shani ukuti afwaya tupalame kuli wene?
22 Uyu Shifwe tatalala kabili taifinya—te mulandu ne fisambilisha aba mapepo yakoselesha ubutukami na ba mano ya buntunse. Teti tufwaye ukupalama kuli Lesa waifinya nangu panono, kabili Baibolo tailanda ukuti Shifwe wa ku muulu e fyo aba. Lelo, imwita ati “Lesa [wa nsansa, NW].” (1 Timote 1:11) Inshita shimo kuti akalipa lelo na kabili aliba no mutembo. ‘Alalanguluka ku mutima wakwe’ ilyo ifibumbwa fyakwe ifya mucetekanya fyapula mu fya kutungulula ifyo abikako pa kuti ifintu fileenda bwino. (Ukutendeka 6:6; Amalumbo 78:41) Lelo nga twacite fintu mano mano ukulingana ne Cebo cakwe, tulenga ‘umutima wakwe ukusamwa.’—Amapinda 27:11.
23 Shifwe afwaya tupalame kuli wene. Icebo cakwe citukoselesha ‘ukumufwaya, kuumfwa nalimo twingapampanta no kumusanga. Lelo na cine taba kutali kuli ifwe bonse.’ (Imilimo 17:27) Lelo bushe cine cine abantunse fye kuti bapalama kuli Shikulu Mulopwe wa kubumbwa konse?
[Akabokoshi pe bula 14]
Amalumbo ya kwa Yehova Yamo Yamo
Uwa Maka Yonse. Amaka yakwe tayapelela, teti yacilimwe.—Ukusokolola 15:3.
Shifwe. E kamfukumfuku ka mweo, pamo no mweo wa muyayaya, atemwa ababomfi bakwe filya wishi atemwa abana.—Amapinda 27:11; Yohane 5:21.
Kasambilisha. Ni Kasambilisha wa mano yonse, eo tufwile ukuyako nga tulefwaya amafundisho no kutungululwa.—Esaya 30:20; 48:17.
Icilibwe. Apo taaluka, aba cubo twingacetekela.—Amalango 32:4.
Umucemi. Alatungulula ababomfi bakwe abapale mpaanga no kubacingilila kabili alabapekanishisha ifilyo fya ku mupashi.—Amalumbo 23:1.
[Icikope pe bula 6]