Icipandwa 10

Ubusesemo bwa Baibolo Wamona Ubwafikilishiwa

Bushe walibala aupapa umulandu ifintu fibelele ifyapusanako nga nshi ilelo ukulinganishiwa ku nshila fyabelelemo imyaka umwanda umo iyapitapo? Ifintu fimo fyaliwaminako. Mu fyalo ifingi, amalwele ayo yaipeye mu nshita yapita nomba mu nshila ya lyonse yaleundapwa, umuntu wa cipimo ca pa kati aipakisha icipimo ca mikalile cishalotelwe ku fikolwe fyakwe. Ku lubali lumbi, umwanda wesu uwa myaka walimona inkondo shabipisha na tumo utuyofi twabipisha mu lyashi lya kale lyonse. Ulubanda lwa mutundu wa muntu—nangu fye kutwalilila kwa kubako kwa uko—kuletiinishiwa ku kupuulika kwa mpendwa ya bantu, impika ya kukowesha, no kukula, kwa kutulaika amanyukiliya ya pa kati ka nko, ifilwilo fya tushishi, ne fyanso fya miti miti. Mulandu nshi umwanda wa myaka walenga 20 wabele fi uwapusanako ukufuma ku myanda ya myaka ya ku numa?

 1. (Sanshako imitendekele.) (a) Ni shani fintu umwanda wa myaka walenga 20 wapusanako ukufuma ku myanda ya myaka iya ku numa? (b) Cinshi cikatwafwilisha ukumfwikisho mulandu inshita shesu shibelele fi ishapusanako?

ICASUKO kuli ici cipusho cikwete ukubomba no busesemo bwa Baibolo ubwaibela buntu wamona bwafikilishiwa. Bwaba busesemo ubo Yesu umwine alandile no kuti, pa mbali ya kupeelo bushinino bwa kupuutwamo kwa Baibolo, bulangililo kuti twikele mu kupalama nga nshi ku kwaluka kwabamo icilangililo mu kumoneka kwa calo. Cinshi cili ubu busesemo? Kabili ni shani fintu twingeshibo kuti bulefikilishiwa?

Ubusesemo Bukalamba Ubwa kwa Yesu

2, 3. Fipusho nshi fintu abasambi ba kwa Yesu bamwipwishe, kabili ni kwi uko tusanga icasuko cakwe?

² Baibolo itwebo kuti mu kwangufyanya pa ntanshi ya mfwa ya kwa Yesu, abasambi bakwe balelanda pa lwa fikuulwa fye tempele likalamba mu Yerusalemu; basungwike pa lwa bukulu bwa fiko no kumoneko kukokola. Lelo Yesu atile: “Bushe mwamona ifi fyonse? Ndemwebe cine cine, nati, pano tapakashalepo ilibwe pa mulu wa libiye ilishakapooswe pa nshi.”—Mateo 24:1, 2.

³ Abasambi ba kwa Yesu bafwile balipapile pa mashiwi yakwe kabili pa numa baishile kuli wene ku fyebo fyalundwapo, ukulando kuti: “Twebeni, ni lilali ifi fintu fikabako? Kabili cinshi icishibilo ca [kubapo, NW] kwenu, ne ca [kusondwelela kwa micitile ya fintu, NW]?” (Mateo 24:3) Icasuko ca kwa Yesu cisangwa mu fyashalako ifya ifipandwa fya Mateo 24 na 25. Amashiwi yakwe yalembwa, na kabili, muli Marko icipandwa 13 na Luka icipandwa 21. Ubu mu kumfwika nga nshi bwali e busesemo bwacindamisha ubwalandilwe na Yesu ilintu aali pano isonde.

 4. Ni pa lwa fintu nshi fyalekanalekana pantu abasambi ba kwa Yesu baipwishe?

⁴ Na kuba, abasambi ba kwa Yesu baleipusha ukucila pa lwa cintu cimo. Ica ntanshi, baimishe icipusho ca kuti: “Ni lilali ifi fintu fikabako?” uko e kuti, Lintu Yerusalemu ne tempele lya uko fikonaulwa? Mu kutwalilila, balefwayo kwishiba icishibilo icali no kulangilila ukubapo kwa kwa Yesu nge Mfumu ya Bufumu bwa kwa Lesa ubwa ku mulu bwali no kutendeka no kuti impela ya iyi micitile ya fintu yaali apepi.

 5. (a) Kufikilishiwa nshi ukwa kutendeka kwaliko ukwa busesemo bwa kwa Yesu, lelo ni lilali lintu amashiwi yakwe yakwete ukufikilishiwa kwa yako kwakumanina? (b) Ni shani fintu Yesu atendeke icasuko cakwe ku cipusho ca basambi?

⁵ Mu casuko cakwe, Yesu abuulile ifishinka fyonse fibili mu kulanguluka. Ubwingi bwa mashiwi yakwe mu cituntulu yafikilishiwe ku numa mu mwanda wa myaka wa kubalilapo, mu kati ka myaka iyo yatungulwile ku bonaushi bwabipisha ubwa Yerusalemu mu 70 C.E. (Mateo 24:4-22) Lelo ubusesemo bwakwe bwali no kukwata ubucindami bwacilapo pa numa, mu nshiku shesu shine, mu cishinka. Cinshi, lyene, cintu Yesu alandile? Atendeke ukulanda amashiwi yalembwa mu fikomo 7 na 8 ukuti: “Uluko lukemino luko, no bufumu bukemino bufumu; kukaba ne fipowe ne finkukuma mumo mumo. Lelo ifi fyonse e citendekelo ca kushikitika kwa kupaapa.”

 6. Amashiwi ya kwa Yesu muli Mateo 24:7, 8 yatwibukisha ulwa busesemo nshi bwalinganako?

⁶ Mu kumfwika, ukubapo kwa kwa Yesu nge Mfumu ya ku mulu kwali no kwishibikwa ku cimfulunganya cikalamba pano isonde. Ici cashininkishiwa ku busesemo bwalinganako busangwa mwi buku lya Ukusokolola: icimonwa ca ba pali bakabalwe bane aba mu Ukufisulula. (Ukusokolola 6:1-8) Uwa ntanshi uwa muli aba ba pali bakabalwe emininako Yesu umwine nge Mfumu ilecimfya. Abaninapo bambi na bakabalwe babo bemininako ificitika pano isonde ifyo fishibisha ukutendeka kwa kuteka kwa kwa Yesu: inkondo, icipowe, ne mfwa ishalinga mu nshita ukupitila mu fibombelo fyalekanalekana. Bushe tulamona aya masesemo yabili ukufikilishiwa ilelo?

Inkondo!

 7. Cinshi cacitilwako icikope mu busesemo ku kunina kwa wa pali kabalwe uwa cibili uwa mu Ukufisulula?

⁷ Natuloleshe pali shene mu kupalamisha. Intanshi, Yesu atile: “Uluko lukemino luko, no bufumu bukemino bufumu.” Ubu bwali busesemo bwa nkondo. Ubwa cibili ubwa mu ba pali bakabalwe bane ubwa mu Ukufisulula mu kupalako bwacitileko icikope inkondo. Tubelengo kuti: “E lyo kwafumine kabalwe umbi, uwakashika; na ku waikelepo kwapeelwe ukusendo mutende pe sonde, no kuleka abantu bepayane; wene apeelwe ulupanga lukalamba.” (Ukusokolola 6:4) Nomba, umutundu wa muntu walilwe nkondo pa makana ya myaka. Mulandu nshi, lyene, ico aya mashiwi yalingile ukukwato kucindama kwaibela ukwa kasuba kesu?

 8. Mulandu nshi twingenekela inkondo ukuba ulubali lwapulamo ulwa cishibilo?

⁸ Ibukisho kuti inkondo mu ine yeka tayaba cishibilo ca kubapo kwa kwa Yesu. Icishibilo cipangwa no kulondolola konse ukwa busesemo bwa kwa Yesu ukucitika mu cipimo ca nshita cimo cine ica cinkumbawile. Lelo inkondo yaba lubali lwa kubalilapo lwalumbulwa, e co limbi kuti twaenekelo kuti ulu lubali kuti lwafikilishiwa mu nshila yaibela iyo ingekato kusakamana kwesu. Kabili uuli onse afwile ukusumino kuti inkondo sha uyu mwanda wa myaka walenga 20 shabe shishingalinganishiwako ku shapita shonse isha lyashi lya kale.

9, 10. Ni shani fintu amasesemo ukukuma ku nkondo yatendeke ukufikilishiwa?

⁹ Ku ca kumwenako, takwabako inkondo sha mu kubangilila—isha bunkalwe kabili isha bonaushi nge fyali ishingi—shaishile nangu fye ukupalamako mu konaula ukufika ku nkondo sha calo shibili isha mwanda wa myaka walenga 20. Pantu, inkondo ya calo iya kubalilapo mu kupelako yalengele mupepi ne ndase 14 milioni, ukucila pa mpendwa ya bekashi bonse mu fyalo ifingi. Mu cine cine, “kwapeelwe ukusendo mutende pe sonde, no kuleka abantu bepayane.”

¹⁰ Ukulingana ku busesemo, “apeelwe ulupanga lukalamba” uwanina pali kabalwe uwa cibili wapale nkondo uwa mu Ukufisulula. Ni shani ico cibomba? Muli ici: Ifyanso fya nkondo fyabele ifyacilapo ukwipaya. Ukuipangasha na matanka ya nkondo, indeke, umwela wa sumu wa kwipaya, amato ya pa nshi ya menshi, ne fyanso ifyo fingapoosa impolopolo sha tupata pa makilomita ayengi, umuntu abele uwacilapo ukulamuka mu kwipayo mwina mupalamano wakwe. Kabili ukutula pa nkondo ya calo iya kubalilapo “ulupanga lukalamba” lwabo lwacilapo ukonaula—ku mulandu wa kubomfya ifintu fya musango yo pamo ngo kumfwana kwa mu radio, icibombelo ca kusontelela, imfuti shapikana, ifyanso fya tushishi ne fya miti miti, ifya kupooso lubingu lwa mulilo, amabomba yabilima, imisango ipya iya mabomba, ifya kufwinta fipuulika pa kati ka nko, amato ya pa nshi ya menshi aya manyukiliya, indeke shalunduluka, ne ngalaba shikalamba isha bulwi.

“Icitendekelo ca Kushikitika kwa Kupaapa”

11, 12. Ni mu nshila nshi muntu inkondo ya calo iya ntanshi yabelele fye “citendekelo ca kushikitika kwa kupaapa”?

¹¹ Ifikomo fya kubangilila ifya busesemo bwa kwa Yesu fisondwelela mu kuba na mashiwi ya kuti: “Ifi fyonse e citendekelo ca kushikitika kwa kupaapa.” Ici mu cishinka cali ica cine kulwa nkondo ya kubalilapo iya calo. Ukupwa kwa iko mu 1918 takwaletele umutende pa nshita yaleepa. Mu kwangufyanya yakonkelwepo ne mibombele yapelela lelo iyakaluka iya fita mu Ethiopia, Libya, Spain, Russia, India, ne fyalo fimbi. Lyene kwaishileko inkondo ya calo iya cibili iya kutiinya, iyo iyaipeye bamo 50 milioni ifinakabupalu abashilika na bekala mushi.

¹² Mu kulundapo, te mulandu no kusumishanya kwa mu fiputulwa fya nshita ifya mutende ne fya kutalaalika mu kulwa, umutundu wa muntu ucili pa nkondo. Mu 1987 cacitilwe lipoti ukuti inkondo shikalamba 81 shalilwikilwe ukutula 1960, ukwipaya 12,555,000 abaume, abanakashi, na baice. Umwaka 1987 wamwene inkondo shafulilako ukulwikwa ukucila pa mwaka uuli onse ku numa mu lyashi lya kale lyalembwa.¹ Mu kulundapo, ukupekanya kwa fita no kupooswa kwa ndalama, nomba ukwafika ku bwingi mupepi na $1,000,000,000,000 cila mwaka, kupumfyanya ubukwebo bwa calo.² Ubusesemo bwa kwa Yesu ubwa ‘uluko ukwimino luko no bufumu ukwimino bufumu’ mu cishinka bulepita mu kufikilishiwa. Kabalwe wakashika uwa nkondo atwalilila ukunina kwakwe ukwa bunkalwe ukupulinkane sonde. Lelo ni shani pa lwa lubali lwa cibili ulwa cishibilo?

Ukucepelwa kwa fya Kulya!

13. Fya kucitika nshi fyabipisha ifyo Yesu asobele, kabili ni shani fintu icimonwa ca wa pali kabalwe walenga batatu uwa mu Ukufisulula caafwilisha ubusesemo bwakwe?

¹³ Yesu asobele ukuti: “Kukaba ne fipowe . . . mumo mumo.” Mona fintu ici cumfwana no kunina kwa wa citatu muli bane aba pali bakabalwe ba mu Ukufisulula. Ku lwa wene tubelengo kuti: “Naliloleshe, kabili moneni, e kwali kabalwe wafiita; no waikelepo ali ne ca kulingo kufina mu minwe yakwe. E lyo naumfwile kwati lishiwi mu kati ka fya mweo fine liletila, Umulingo wa ngano mu ndalama imo, ne milingo itatu ya barle mu ndalama imo; lelo amafuta no mwangashi wionaulapo.” (Ukusokolola 6:5, 6) Ee, ukucepelwa kwabipisha ukwa fya kulya!

14. Fipowe nshi fikalamba ukutula 1914 fyafikilisha ubusesemo bwa kwa Yesu?

¹⁴ Bushe kuti cacitika ukuti ubu busesemo bulefikilishiwa ilelo, lintu ifyalo fimo fyalinonka ifipimo fyasumbuka ifya musango wa mikalile? Ukuceba pa calo mu cinkumbawile takusha kutwishika ku casuko. Ukulingana ne lyashi lya kale, ifipowe filengwa ne nkondo no tuyofi twa cifyalilwa. Tacili ca kusungusha, lyene, ukuti umwanda wesu uwa myaka, uwakwata ukucila na pa kwakana kwa uko mu tuyofi ne nkondo, walipumwa mu kubwekeshabwekeshapo ku fipowe. Imbali ishingi ishe sonde shalicula utuyofi twa musango yo ukutula 1914. Lipoti umo atantika ukucila pali 60 ifipowe fikalamba ukutula 1914, mu fyalo fya musango yo ifyatalukana pamo nga Greece, Netherlands, U.S.S.R, Nigeria, Chad, Chile, Peru, Bangladesh, Bengal, Kampuchea, Ethiopia, na Japan.³ Fimo ifya ifi fipowe fyabeleko imyaka iingi no kulenga amamilioni ya mfwa.

15, 16. Kucepelwa nshi kwa fya kulya kumbi kwaba mu cine cine ukwa kupomona ilelo?

¹⁵ Nangu cingati ifipowe fyakulisha ilingi line fikwata ukusabankanishiwa kwasaalala, pa numa ya kashita filapita kabili bakapusunsuka panono panono babwelela ku bumi bwa lyonse mu kulinganishiwako. Nangu cibe fyo, umusango na umbi uwacilapo ukutiinya uwa kucepelwa kwa fya kulya walilunduluka mu kati ka mwanda wa myaka walenga 20. Ici calicepako ukuba icamonekesha kabili muli fyo ilingi line ukusuulwako. Lelo cilatwalilila pa numa ya mwaka no mwaka. Ici caba ni mpumo yabipisha iya kondoloka ku nsala ukwambukila icipimo cimo muli fisano ifya mpendwa ya bantu ba pali planeti wesu kabili kwipaya abantu pa kati ka 13 na 18 milioni cila mwaka.⁴

¹⁶ Mu mashiwi yambi, uyu musango wa kubulisha kwa fya kulya lyonse wipaya mupepi no kufula kwa bantu mu nshiku shibili nga abaipaiwe pa Hiroshima kwi bomba lya atomiki. Mu cine cine, cila myaka ibili, kwabako abantu bafulilako abafwa ukufuma ku kwambukilwa ne nsala ukucila abashilika baipaiwe ku Nkondo ya Calo iya I ne Nkondo ya Calo iya II ukusansha pamo. Bushe kwalibako “ifipowe . . . mumo mumo” ukutula 1914? Ee, mu cine cine!

Ifinkukuma

17. Cinkukuma nshi ica kupomona cacitike mu kwangufyanya pa numa ya 1914?

¹⁷ Pa January 13, 1915, lintu inkondo ya calo iya kubalilapo yali fye imyeshi inono ukukokola, icinkukuma casunkenye Abruzzi, Italy, kabili casendele ubumi bwa bantu 32,610. Aka kayofi kakalamba katwibukishako ulwa nkondo no kucepelwa kwa fya kulya mu kati ka kubapo kwa kwa Yesu ukuti fyali no kwishila pamo ne cintu cimbi: “Kukaba ne . . . finkukuma mumo mumo.” Pamo nga ku nkondo ne cipowe, icinkukuma ca Abruzzi cali fye “citendekelo ca kushikitika kwa kupaapa.”a

18. Ni shani fintu ubusesemo bwa kwa Yesu ukukuma ku finkukuma bwafikilishiwa?

¹⁸ Umwanda wa myaka walenga 20 waba mwanda wa myaka wa finkukuma, kabili ca kutootela ku kulunduluka kwa fya kusabankanishishamo amalyashi, umutundu wa muntu onse walibo waibukila apakalamba ulwa kupomona fyalenga. Ukulumbulapo fye ifinono, 1920 yamwene 200,000 ukufwa mu cinkukuma mu China; mu 1923, bamo 99,300 balifwile mu cinkukuma mu Japan; mu 1935, icinkukuma cimbi caipeye 25,000 mu caba nomba Pakistan, ilintu 32,700 balifwile mu Turkey mu 1939. Kwaliko 66,800 abafwile mu cinkukuma mu Peru mu 1970. Kabili mu 1976, bamo 240,000 (nelyo, ukulingana ne ntulo shimo 800,000) balifwile mu Tangshan, China. Pali nomba line fye, mu 1988, kwaliko 25,000 abafwile mu cinkukuma ca maka mu Armenia.b Mu kushininkisha, “ifinkukuma mumo mumo”!⁶

“Icinkunka ca Mfwa”

19. Fyebo nshi fyalundwapo ifya cishibilo casobelwe kuli Yesu kabili ifyacitilweko icikope ku wa pali kabalwe walenga bane uwa mu Ukufisulula?

¹⁹ Ukulondolola kumbi ukwa busesemo bwa kwa Yesu kwakwata ukubomba no bulwele. Kalemba wa mbila nsuma Luka, mu calembwa cakwe, alembo kuti Yesu asobele “uku no ku ifikuko.” (Luka 21:11, NW) Ici na kabili cumfwana ne cimonwa ca mu busesemo ica ba pali bakabalwe bane aba mu Ukufisulula. Uwalenga bane uwa pali kabalwe ainikwa Imfwa. Acitilako icikope imfwa ya mu kubangilila ukufuma ku mpendwa ya filenga, ukusanshako “[icinkunka ca mfwa ne, NW] . . . fiswango fya mupanga.”—Ukusokolola 6:8.

20. Cikuko nshi icapulamo cali ukufikilishiwa kwa lubali ukwa busesemo bwa kwa Yesu pa lwa fikuko?

²⁰ Ku numa mu 1918 na 1919, ukucila pa bantu 1,000,000,000 balilwele fuluensa wa ciSpanish, kabili ukucila pali 20,000,000 balifwile. Ubulwele bwasendele ubumi bwafulisha ukucila pa nkondo ikalamba iine.⁷ Kabili “icinkunka ca mfwa,” (NW) nelyo ‘icikuko,’ calitwalilila ukupama ino nkulo, te mulandu no kulunduluka kwaibela ukwingi ukwa fya cipatala. Mulandu nshi wa ici? Ku cintu cimo, ifyalo fyacilapo ubupiina te lyonse fiipakisha ukulunduluka kwa fya sayansi. Abantu abapiina bacula no kufwa ku malwele ayo yengondapwa nga ca kuti ulupiya lwafulilako lwingalengwo kubako.

21, 22. Ni shani fintu abantu mu fyalo fyonse fibili ifikankaala ne fipiina bacula ukufuma ku “cinkunka ca mfwa”?

²¹ Muli fyo, abantu bamo 150 amamilioni mu kusaalala kwa calo bacula ku bulwele bwa malaria. Bamo amamilioni 200 bayambukilwa no bulwele bwa snail fever. Ubulwele bwa chagas bupuma mupepi na bantu amamilioni ikumi. Mupepi na 40 milioni bacula ukufuma ku bupofu bulengwa no tushishi. Amalwele yabipisha aya kupolomya yepaya amamilioni ya bana cila mwaka.⁸ Icifuba ca ntandabwanga ne fibashi ficili ni mpika yakulisha iya butuntulu bwa bumi. Mu kwebekesha, abapiina ba ici calo bacula ukufuma ku ‘fikuko mumo mumo.’

²² Lelo e fyaba na ba fyuma. Fuluensa, ku ca kumwenako, ipama abakankala na bapiina cimo cine. Mu 1957 ukupama kumo ukwa fuluensa kwalengele imfwa 70,000 mu United States mweka fye. Mu Germany capendwo kuti umuntu umo muli mutanda mu kupelako akacula kuli kansa.⁹ Amalwele yapishiwa mu kwampana kwa bwamba na yo yene yapama abakankaala na bapiina. Utusele, ubulwele ubwacilako ukucitwa lipoti libili libili bwambukila mu United States, bupama abengi ukufika kuli 18.9 peresenti uwa mpendwa ya bantu mu calo mu fiputulwa fimo ifya Africa.¹⁰ Utuswende, ubulwele bwa menso (chlamydia), no bwembe bwa ku bwamba e fimbi ifya “fikuko” fyaanana ifipishiwa mu kwampana kwa bwamba.

23. “Cinkunka ca mfwa” (NW) nshi pali nomba line cakwata imitwe ya malyashi?

²³ Mu myaka ya nomba line, “icinkunka ca mfwa” (NW) ica AIDS caliilunda na co ku mutande wa “fikuko.” AIDS bwaba bulwele bwa kutiinya pantu, ukufuma pali uku kulemba, takwaba ukundapa mu kumoneka, kabili impendwa ya finakabupalu fya buko fitwalilila ukwingilishiwako. Dr. Jonathan Mann, dairekita wa Programu Waibela uwa WHO (World Health Organization) pali AIDS, atile: “Na kabili tupimo kuti kwalibako abantu amamilioni yasano ukufika kuli 10 mu calo ilelo abayambukilwa na kashishi katandanya ubulwele bwa kubongoloka kwa kucingilila kwa mubili aka (HIV).”¹¹ Ukulingana no kupima kumo ukwasabankanishiwa, akashishi katandanya ubulwele aka AIDS kapama icinakabupalu cipya cila miniti. “Icinkunka ca mfwa” (NW) mu cine cine! Lelo ni shani pa lwa busesemo bwa mfwa ku fiswango fya mu mpanga?

“Ifiswango fya mu Mpanga”

24, 25. (a) Ni ku musango nshi uwa ‘ciswango ca mu mpanga’ uko kasesema Esekiele alosesheko? (b) Cinshi Yesu alandile pa lwa “fiswango fya mu mpanga” ukube fyabuukana pano isonde mu kati ka kubapo kwakwe?

²⁴ Icishinka ca kuti, lintu ifiswango fya mu mpanga fyalumbulwa ishi nshiku mu manyunshipepala, ni pa mulandu wa kuti imisango imo yalibikwa mu busanso nelyo mupepi no kulofiwa. “Ifiswango fya mu mpanga” fyalicilapo ukutiinishiwa ku bantunse ukucila abantunse ukutiinishiwa na fyene. Te mulandu ne ci, mu fyalo fimo ifiswango fya mu mpanga, pamo nga batiger mu India, shicili shilasenda icipimo ca pa mulu icikuluko ica bumi bwa buntunse.

²⁵ Baibolo, nangu cibe fyo, ileta ku kusakamana kwesu ku musango na umbi uwa ciswango ca mu mpanga ico calenga umwenso wine wine mu myaka ya nomba line. Kasesema Esekiele alingenye abantu ba lukaakala ku finama fya mu mpanga lintu atile: “Bacilolo ba ciko mu kati ka ciko baba nge mimbulu iiletaakanye ca kutaakanya, ku kusumyo mulopa, ku kulofye myeo ya bantu, ku kuleka bamone ica lufyengo ku kufyenga.” (Esekiele 22:27) Lintu asobelo “kufulisha kwa bupulumushi,” Yesu, mu cishinka, alelanda ukuti “fiswango fya mu mpanga” fyali no kuba ifyabuukana pano isonde mu kati ka kubapo kwakwe. (Mateo 24:12) Kalemba wa Baibolo Paulo asanshapo ukuti mu kati ka “nshiku sha kulekelesha” abantu bakaba “abatemwe ndalama . . . ababulo kuiteka, abankalwe; bakaba abashatemwa busuma.” (2 Timote 3:1-3) Bushe ifyo e fyo caba ukutula 1914?

26-28. Malipoti nshi yafuma mu kushinguluke calo yalangililo kuti “ifiswango fya mu mpanga” ifya buntala misoko filemaŋanya pano isonde?

²⁶ Mu cishinka e fyo caba. Nga ca kuti wikala mupepi no musumba uuli onse uukalamba pano isonde, kale kale walishibe ci. Lelo nga wacitwishika, languluka fye ukwambula kwakonkapo ukwa mu manyunshipepala. Ukufuma ku Colombia: “Umwaka wapwa bakapokola balembele . . . mupepi no kwipaya 10,000 no bupupu bwa kubomfye mfuti 25,000.” Ukufuma ku Victoria, Australia: “Ukwingilishiwako kwa mu Kwangufyanya mu Misoka Yakulisha.” Ukufuma ku United States: “Ukwipaya mu New York Kulebutukila ku Calembwa Casumbuka.” “Detroit yacilawilile Gary, Ind., umwaka wapwa ngo musumba ukalamba ku cipimo casumbukisha ica kwipaya mu luko—58 pa bekashi 100,000.”

²⁷ Ukufuma ku Zimbabwe: “Ukwipaya kwa bana banono kwafika ku fipimo fyayafya.” Ukufuma ku Brazil: “Kwabako imisoka ikalamba kuno, kabili ukwingilishiwako kukalamba ukwa fyanso, ica kuti ilyashi lya lukaakala talilenga kucilimuka kukalamba na kabili.” Ukufuma ku New Zealand: “Ukusansa kwa kwampana kwa bwamba ne misoka ya lukaakala kutwalilila ukuba ukwangwako kukalamba ukwa bakapokola.” “Icipimo cipya ica bena New Zealand ica lukaakala ukulola kuli umo no munankwe kuti kwalondololwa fye ngo kwa bunama.” Ukufuma ku Spain: “Spain aleshomboka no kukula kwa mpika ya misoka.” Ukufuma ku Italy: “ Mafia ya ku Sicily, pa numa ya kubwelela ku numa, bwapuputulwa mwi bimbi lya kwipayaulula.”

²⁸ Ifi fili fye fya kumwenako finono ifya malipoti ya mu manyunshipepala yamoneke mu kwangufyanya pa ntanshi ya kusabankanya ici citabo. Mu cishinka, “ifiswango fya mu mpanga” filemaŋanya pano isonde, ukulenga abantu ukututuma ku lwa kucingililwa kwabo.

Ukushimikila Imbila Nsuma

29, 30. Mibele nshi iya butotelo ili muli Kristendomu, mu kufikilishiwa kwa busesemo bwa kwa Yesu?

²⁹ Ni shani fintu ubutotelo bwingabomba mu kati ka nshita yacushiwa iya kubapo kwa kwa Yesu? Ku lubali lumo, Yesu aseseme ukuti kwali no kubako ukwingilishiwako mu mibombele ya butotelo ukuti: “Na bakasesema ba bufi abengi bakema.” (Mateo 24:11) Pa lubali lumbi, asobele ukuti mu Kristendomu onse, ubuseko muli Lesa bwali no kuba pa cipimo cabotelela. “Ukutemwa kwa bengi kukashibantukila.”—Mateo 24:12.

³⁰ Ici mu cine cine cilondolola icilecitika ilelo muli Kristendomu. Ku lubali lumo, amacalici yakalamba ukuli konse yalefilwa ukupitila mu kupelebela kwa kwafwilisha. Mu fyalo ifyali kale ifyakosa ifya ciProtestanti ifya ku kapinda ka ku kuso ka Europe na England, ubutotelo bwalibo bwafwa. Pa nshita imo ine, Icalici lya ciKatolika lilecula ku kupelebela kwa bashimapepo kabili ukufuma ku kucepelwa kwa kwafwilisha. Pa lubali lumbi, kwalibako ukulundwako mu fibombelo fya butotelo ifya kabepekesho. Ukupupe mipashi kwashimpwa pa mabutotelo ya ku Kabanga kulefushiwa, ilintu ibakashimikila ba pa televisioni abafunuka bapokolola amamilioni ya madola.

31. Cinshi Yesu asobele icafwilisha ukulekanya Abena Kristu ba cine ilelo?

³¹ Ni shani, nangu cibe fyo, pa lwa buKristu bwa cine, ubutotelo bwaletelwe na Yesu no kushimikilwa ku batumwa bakwe? Bwali no kubako nalyo line mu kati ka kubapo kwa kwa Yesu, lelo ni shani bwingeshibikwa? Kwabako impendwa ya fintu ifyo fishibisha ubuKristu bwa cine, kabili cimo calilumbulwa mu busesemo bukalamba ubwa kwa Yesu. Abena Kristu ba cine baali no kuba abapamfiwa mu mulimo wa kushimikila ukwa mu kusaalala kwa calo. Yesu aseseme ukuti: “Ne mbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa ku fyalo fyonse ku kubo bunte ku nko shonse; e lyo impela ikesa.”—Mateo 24:14.

32. Libumba nshi lyeka fye lyafikilisha ubusesemo bwa kwa Yesu ubwalembwa muli Mateo 24:14?

³² Uku kushimikila nomba kulecitika pa cipimo cakulisha! Ilelo, ibumba lya butotelo ilitwa Inte sha kwa Yehova lyaibimba mu mibombele ya kushimikila iikalamba nga nshi mu lyashi lya kale ilya buKristu. (Esaya 43:10, 12) Ku numa mu 1919, ilintu amabutotelo yakalamba aya Kristendomu ayasongwa no bupolitiki yaleafwilisha League of Nations washama, Inte sha kwa Yehova balepekanishiwa kuli uyu kampeini wa mu cibulungwa conse uwa kushimikila.

33, 34. Kufika ku cipimo nshi uko imbila nsuma iya Bufumu yashimikilwa ukupulinkana icalo?

³³ Kwali fye mupepi na 10,000 Inte ku numa kulya, lelo balishibe ukuti umulimo wali no kubombwa. Mu kushipa, batendeke umulimo wa kushimikila. Balishibe ukuti ukupaatulula kwa bashimapepo na bantuuntu fye kwali ukwapusana kuli fyonse fibili amafunde ya Baibolo ne cipasho ca butumwa. E co bonse bene, ukufika na ku muntu umo uwa kulekeleshako, basambilile ifya kulanda ku bena mupalamano babo pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa. Babele ukuteyanya kwa bakashimikila.

³⁴ Nga fintu inshita yalepita, aba bakashimikila bashipikishe ukukaanya kwakulisha. Mu Europe, balekaanishiwa ku misango yalekanalekana iya mabuteko ya totalitariani. Mu United States na Canada, balolenkene no kusonsomba kwa mwi funde ne mibombele ye bungwe. Mu fyalo fimbi, baali no kucimfya impatila ya bumpelwamano ya butotelo no kupakasa kwa bunkalwe kuli ba dikiteta ba culukusu. Mu myaka ya nomba line, baali na kabili no kulolenkana no mupashi wa kutwishika no kuyobekamo uko ukwalunduluka. Lelo balishishimisha ukufika ku cipimo uko, ilelo, kwabako ukucila pa mamilioni yatatu na citika aba bene mu fyalo 212. Takwabala akuba kale lyonse ukushimikilwa kwa mbila nsuma iya Bufumu mu kusaalala kwabe fi—ukufikilishiwa kwa kwebekesha ukwa ulu lubali lwa cishibilo!

Cinshi Conse Cipilibula?

35. (a) Ni shani fintu ukufikilishiwa kwa busesemo ilelo kwaafwilisha ukulangilila ukupuutwamo na bulesa ukwa Baibolo? (b) Cinshi ukufikilishiwa kwa cishibilo ico Yesu apeele kupilibula ku kasuba kesu?

³⁵ Ukwabulo kutwishika ukuli konse tulecitilo bunte ukufikilishiwa kwa cishibilo cikalamba cintu Yesu apeele. Ici cishinka cisanshako ubushinino bwa kuti Baibolo mu cine cine yapuutwamo na Lesa. Takwabako umuntunse wingasobela pa nshita yalepe fi mu kubangilila ificitika ifyo fyali no kubako mu kati ka uyu mwanda wa myaka walenga 20. Mu kulundapo, ukufikilishiwa kwa cishibilo kupilibulo kuti twikele mu nshita ya kubapo kwa kwa Yesu ne ya kusondwelela kwa micitile ya fintu. (Mateo 24:3) Bucindami nshi ubwa ici? Cinshi cabimbwamo mu kubapo kwa kwa Yesu? Kabili cinshi imicitile ya fintu ilesondwelela? Ku kwasuka ifi fipusho, tulekabila ukulanguluka ubushininkisho na bumbi ubwakosa ubwa kupuutwamo kwa Baibolo: ukumfwana kwa iko ukwa mu kati ukwaibela. Tuli no kulanda pali ici mu kukonkapo no kumona fintu umutwe ukalamba uwa Baibolo na nomba line ulepalamina akalume kapuutamo mwenso.

[Amafutunoti]