Yehova Apanse Nshila

“Imbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa.”—MATEO 24:14.

 1. Cinshi umulimo wa kushimikila mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo no walenga 20 wapwishishisha?

PANTU Yehova ni Lesa wa kutemwa, afwaya ukuti ‘abantu bonse bapusuke no kufika ku kwishibe Cine.’ (1 Timote 2:4) E mulandu wine kwabelako kampeni wa mwi sonde lyonse uwa kushimikila no kusambilisha. Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, uku kushimikila kwalengele icilonganino ca Bwina Kristu ukuba “ulupanda kabili ishintililo ifya Cine.” (1 Timote 3:15) Pa numa ya ico, kwaishile inshita yaleepa iya busangu umo ulubuuto lwa cine lwashibantukile. Mu nshita sha ndakai, mu “nshita ya ku mpela,” “ukwishiba” na kabili kwalifula, kabili kwaliletela abengi isubilo lyashimpwa pali Baibolo ilye pusukilo lya muyayaya.—Daniele 12:4.

 2. Cinshi Yehova acita ukulosha ku mulimo wa kushimikila?

² Te mulandu no kutukuta kwa mukoosha ukwa kwa Satana ku kucincintila imifwaile ya kwa Lesa, umulimo wa kushimikila mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo no walenga 20 walibombwa bwino sana. Citwibukisha ulwa kusesema kwa kwa Esaya. Ulwa kubwela kwa baYuda bankole ku Yuda mu mwanda wa myaka uwalenga 6 B.C.E., Esaya alembele ati: “Umukonko onse ulundumikwe, ulupili lonse na kapili fibatamikwe, apasumbuka pabe apatambalala, apalundumana pabe apabatama.” (Esaya 40:4) Yehova na kabili alipansa no kubatamika inshila pa kuti kubeko kampeni mukalamba uwa kushimikila mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo no walenga 20.

 3. Ni mu nshila nshi Yehova afikilisha imifwaile yakwe?

³ Ici tacilepilibulo kuti Yehova mu kulungatika alitungulwile fyonse ifyalecitika pe sonde pa kuti alundulule ukushimikila kwa mbila nsuma; kabili tacilepilibulo kuti Yehova mu kulungatika alishibile libela fyonse ifyali no kucitika. Ca cine, kuti amwena libela kabili kuti amumunga ifikacitika ku ntanshi. (Esaya 46:9-11) Lelo na kabili kuti acitapo fimo ilintu ifintu fileya filesokoloka. Nga fintu kacema wabelesha eshiba ifya kutungulula ne fya kucingilila umukuni wakwe, Yehova alatungulula abantu bakwe. Alabatungulula kwi pusukilo, alacingilila bumupashi bwabo no kubalenga bashukile ifilecitika ku kulundulula umulimo wa kushimikila imbila nsuma mwi sonde lyonse.—Amalumbo 23:1-4.

Umulimo Uwayafya

4, 5. Mulandu nshi ukushimikila imbila nsuma kwabelele mulimo wayafya?

⁴ Nga fintu cali ku bukuule bwa cibwato mu nshiku sha kwa Noa, umulimo wa kushimikila Ubufumu mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo na mu nshita sha ndakai, mulimo ukalamba. Umulimo wa kubila ubukombe ubuli bonse ku bantu bonse walyafya, lelo umulimo wa kushimikila wena walicililemo ukwafya. Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, abasambi bali abanono. Intungulushi yabo, Yesu, baliipeye pa numa ya kupeelwa umulandu wa kwimina ubuteko. Imipepele ya baYuda kale kale yali naikosa. Itempele lyapuulama lyali mu Yerusalemu. Mu citungu ca Mediterranean na mo mwali imipepele ya Bena fyalo iyo na yo yakosele, iyaikwatile amatempele na bashimapepo. Cimo cine na lintu “inshita ya ku mpela” yatendeke mu 1914, Abena Kristu basubwa bali abanono, lelo aba mipepele imbi abaleitunga ukubombela Lesa bali abengi.—Daniele 12:9.

⁵ Yesu alisokele abakonshi bakwe ukuti bali no kupakaswa. Atile: “Bakamupeela ku bucushi, no kumwipaya; kabili mukaba abapatwa ku nko shonse pa mulandu we shina lyandi.” (Mateo 24:9) Ukulunda pa mafya ya musango yo, maka maka mu “nshiku sha kulekelesha,” Abena Kristu bali no kuisanga mu “nshita ishayafya.” (2 Timote 3:1) Ubukulu bwa mulimo, ukupakaswa, ne nshita shayafya fyalilenga umulimo wa kushimikila ukuba uwayafya kabili uwakosa. Icitetekelo cikalamba calikabilwa.

 6. Bushe Yehova alaile shani abantu bakwe ulwa mulimo ukubombwa bwino?

⁶ Ilintu Yehova aishibe ukuti kwali no kubako amafya, na kabili alishibe ukuti takwali icali no kulesha umulimo. Calisobelwe mu kusesema kwalumbuka ukwafikilishiwe maka maka mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo no walenga 20 ukuti uyu mulimo ukabombwa bwino. Casobelwe ukuti: “Imbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa ku fyalo fyonse.”—Mateo 24:14.

 7. Wayanene shani umulimo wa kushimikila mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo?

⁷ Pa kuba abaisulamo icitetekelo no mupashi wa mushilo, ababomfi ba kwa Lesa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo balibombele umulimo wabo. Pa mulandu wa kuti Yehova aali pamo na bo, balibombele bwino ukucila ne fyo baenekele. Pa nshita Paulo alembele abena Kolose, nalimo imyaka 27 pa numa ya mfwa ya kwa Yesu, ali na maka ya kulando kuti imbila nsuma “yabililwe ku cibumbwa conse ca mwi samba lya muulu.” (Abena Kolose 1:23) Na ku mpela ya mwanda wa myaka uwalenga 20, imbila nsuma ileshimikilwa mu fyalo 233.

 8. Ni mu mibele nshi abengi bapokelela imbila nsuma? Peeleni ifya kumwenako.

⁸ Abantu abengi balipokelela imbila nsuma mu myaka ya nomba line. Abengi balicite fyo mu mibele yabipisha pamo nga mu nshita sha nkondo, ukubindwa, no kupakaswa kukalamba. E fyo cali na mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Inshita imo Paulo na Sila balipuminwe icabipisha ku nkonto kabili balipooselwe mu cifungo. Cimoneke fyo muli iyi mibele tabali no kupanga abasambi. Lelo Yehova abomfeshe iyi mibele ku kucita ico. Paulo na Sila balikakwilwe, na kalinda wa cifungo pamo no lupwa lwakwe balitetekele. (Imilimo 16:19-33) Ifya kukumanya fya musango yo filangisho kuti abalwani tabengalesha imbila nsuma. (Esaya 54:17) Nalyo line, ilyashi lya kale talilangilila ukuti lyonse Abena Kristu balecushiwa no kupakaswa. Nomba natubebete ifisuma ifyacitike ifyabatamike nshila pa kuti imbila nsuma ingashimikilwa bwino mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo no walenga 20.

Ifya Mipepele Ifyacitike

9, 10. Yehova alengele shani abantu ukwenekela fimo mu kushimikila kwa mbila nsuma mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo no walenga 20?

⁹ Tontonkanyeni pa lwa nshita amakampeni ya kushimikila mwi sonde lyonse yabombelwe. Ukulosha ku fyacitike mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, ukusesema kwa milungu 70 iya myaka, ukusangwa pali Daniele 9:24-27, kwalungatike ukuti Mesia ali no kumoneka mu mwaka wa 29 C.E. Nangu ca kuti abaYuda ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo tabaishibe mu kulungatika ilyo ifi fintu fyali no kubako, baleenekela no kulolela Mesia. (Luka 3:15) Icitabo ca French Manuel Biblique citila: “Abantu balishibe ukuti imilungu 70 iya myaka iyalandilwepo na Daniele yalepalamina ku mpela; e ico, tabasungwike ilyo baumfwile Yohane Kabatisha alebilisha ukuti ubufumu bwa kwa Lesa nabupalama.”

¹⁰ Ni shani pa lwa cacitike mu nshita sha ndakai? Icikalamba icacitike cali ni lintu Yesu abikilwe pa cipuna ca bufumu mu muulu, icalangishe ukutendeka kwa kubapo kwakwe nge Mfumu iileteka. Ukusesema kwa mu Baibolo kulangililo kuti ici cacitike mu 1914. (Daniele 4:13-17) Ukwenekela ici ukucitika na kabili kwalengele bakapepa bamo mu nshita sha ndakai ukwenekela fimo. Abasambi ba Baibolo abatendeke ukusabankanya uno magazini mu 1879 ilyo aleitwa Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence na bo baleenekela fimo ukucitika. E ico, mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo na mu nshita sha ndakai, ukwenekela fimo ifyalaiwa mu Baibolo kwapanshile nshila pa kuti umulimo wa kushimikila imbila nsuma ubombwe bwino.a

11. Ca kukuulapo nshi icaimikwe ku kwafwilisho kushimikila imbila nsuma?

¹¹ Cimbi icaafwilishe umulimo wa Bena Kristu mu nshita shonse shibili ni co abantu abengi balibeleshenye na Malembo ya Mushilo. Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, abaYuda balisalanganine mu Bena fyalo. Abo baYuda balikwete amasunagoge uko abantu balekumana lyonse ku kumfwa uko Amalembo yalebelengwa no kulondololwa. E ico, Abena Kristu ba mu kubangilila balekuula pa fyo abantu baishibe kale pa lwa mipepele. (Imilimo 8:28-36; 17:1, 2) Mu kutendeka kwa nshita tulimo, abantu ba kwa Yehova baipakisha imibele yapalako mu fyalo ifingi. Mu Kristendomu mwali amaBaibolo ayengi, maka maka mu fyalo fya ciProtestanti. Yalebelengwa mu macalici ayengi; abengi baliikwatile Baibolo. Abantu kale kale balikwete amaBaibolo, lelo balekabila ukwafwiwa ukumfwikisha ico bakwete.

Ukumwenamo mwi Funde

12. Ilingi line ifunde lya ciRoma lyabele shani ubucingo mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo?

¹² Umulimo wa kushimikila uwa Bena Kristu lyonse walimwenamo mwi funde lya buteko. Ubuteko bwa ciRoma bwaleteka ifyalo fya mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, kabili amafunde ya buko ayalembwa yalyambukile sana imikalile ya bantu. Aya mafunde yapayenye ubucingo, kabili Abena Kristu ba mu kubangilila balimwenenemo muli yene. Ku ca kumwenako, lintu Paulo alumbwile ifunde lya ciRoma balimukakwile mu cifungo no kuleka ukumufopaula. (Imilimo 16:37-39; 22:25, 29) Ukulanda pa lwa kuya ku cilye ca ciRoma kwatalalike icimfundawila mu Efese. (Imilimo 19:35-41) Inshita imo, Paulo apuswike ulukaakala mu Yerusalemu pa mulandu wa kuti ali mwina Roma. (Imilimo 23:27) Pa numa, ifunde lya ciRoma lyalengele ukuti aye mu kusosela icitetekelo cakwe kuli Kaisare. (Imilimo 25:11) Nangu ca kuti baKaisare abengi baleteka mu bukalushi, amafunde mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ilingi line yalesuminisha “ukusosele mbila nsuma, kabili mu kuiikasha.”—Abena Filipi 1:7.

13. Umulimo wa kushimikila mu nshita yesu wamwenamo shani mwi funde?

¹³ E fyo caba na mu fyalo ifingi ilelo. Nangu cingati kwaliba ‘abacululusha ku fipope,’ amafunde ayalembwa mu fyalo ifingi yalicindika amaipepele nge nsambu shikalamba. (Amalumbo 94:20) Lintu yaishibo kuti Inte sha kwa Yehova tashingatelulo bwikashi, amabuteko ayengi yalisuminisha umulimo wesu. Mu United States umo ukupulinta kwa nte sha kwa Yehova ukwingi kucitwa, amafunde ayabako yalilengo kuti magazini wa Ulupungu lwa kwa Kalinda alepulintwa mu kutwalilila pa myaka 120 no kulabelengwa mwi sonde lyonse.

Inshita ya Mutende na Maipepele

14, 15. Ni shani umulimo wa kushimikila wamwenenemo mu mutende wali eyefilya uwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo?

¹⁴ Na kabili umulimo wa kushimikila walimwenamo mu nshita sha mutende wali eyefilya. Nangu cingati Yesu asobele mu kulungika ukuti muli ishi nshita “uluko lukemino luko,” kwalebako inshita sha mutende ishalengele ukuti Ubufumu bushimikilwe sana. (Mateo 24:7) Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo baikele mu Pax Romana, nelyo mu Mutende wa ciRoma. Kalemba umo uwa lyashi lya kale alembele ukuti: “Ubuteko bwa ciRoma bwatekele abantu bonse umupwilapo mu citungu ca Mediterranean ica kuti bwabafwileko ukupwisha inkondo sha mutatakuya ishaliko pa myaka iingi.” Ulya mutende walengele Abena Kristu ukwenda mu cibote mu fyalo ifyaletekwa na bena Roma.

¹⁵ Ubuteko bwa ciRoma bwalitukwite ukwikatanya abantu bwaleteka. Iyi mibombele yalundulwile amayendele, amaipepele, ukukabushanya amano, e lyo ne mfundo ya bwananyina bwa pa kati ka nko. Icitabo ca On the Road to Civilisation citila: “Ukwikatana kwa Buteko [bwa ciRoma] kwalengele ibala [lya kushimikila kwa Bwina Kristu] ukuba bwino. Imipaka ya nko yalibongolweke. Umwikashi wa ciRoma ali mwikashi wa calo conse. . . . Ukulundapo, imipepele iyasambilishe ubwananyina bwa muntu yalitemwikwe mu calo icali nacilundulula imfundo ya bwikashi bwa calo conse.”—Linganyeniko Imilimo 10:34, 35; 1 Petro 2:17.

16, 17. Cinshi caafwilisha amatukuto ya kulundululo mutende mu nshita sha ndakai, kabili abantu abengi basondwelela cinshi?

¹⁶ Inga mu nshita yesu? Mu mwanda wa mwaka uwalenga 20 mwalilwikwa inkondo sha boni ubwacilapo mu lyashi lya kale, kabili inkondo shinono shalitwalilila ukulwikwa mu fyalo fimo. (Ukusokolola 6:4) Nalyo line, inshita shimo kwalibako umutende eyefilya. Ifyalo fyakwatisha amaka pe sonde tafyalwapo inkondo ikalamba pa myaka ukucila pali 50. Iyi mibele yalyafwilisha apakalamba umulimo wa kushimikila imbila nsuma muli ifyo fyalo.

¹⁷ Ifintiinya fya nkondo sha mu mwanda wa myaka uwalenga 20 fyalilenga abantu abengi ukwishibo kuti ubuteko bwa calo conse bulakabilwa. Ukutiine nkondo ya calo kwalengele ukuti bapange League of Nations na United Nations. (Ukusokolola 13:14) Ubuyo ubo utu tubungwe tubili twabilisha bwaba kulundululo kumfwana no mutende pa kati ka nko. Abantu abakabila ica musango yo balankulako bwino ku mbila nsuma ya buteko bwa calo conse, e kutila Ubufumu bwa kwa Lesa ubukaletako umutende wine wine kabili uubelelela.

18. Mibele nshi pa lwa kupepa iyawamina umulimo wa kushimikila?

¹⁸ Nangu cingati limo limo Abena Kristu balipakeswe buluku buluku, mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo no walenga 20 inshita shimo balekwatako ubuntungwa bwa kupepa. (Yohane 15:20; Imilimo 9:31) Abena Roma balesuminisha no kupokelela imilungu yaume ne milungu yanakashi iya bantu abo balecimfya. Profesa Rodney Stark alembele ati: “Mu nshila fye ishingi ubuteko bwa ciRoma bwapayenye ubuntungwa bwa kupepa ubushatalile abubako ukufikila pa numa ya nkondo ya American Revolution.” Mu nshita sha ndakai, abantu mu fyalo ifingi tabakaanya imitontonkanishishe imbi, icalenga no kuti balekutikako ku bukombe bwa Baibolo ubo Inte sha kwa Yehova shibilisha.

Ukumwenamo mu fya Kupangapanga

19. Bushe Abena Kristu ba mu kubangilila babomfeshe shani codex?

¹⁹ Mu kulekelesha, natumone fintu Yehova asuminisha abantu bakwe ukumwenamo mu fya kupangapanga. Nangu cingati Abena Kristu ba mu kubangilila tabaikele mu nshita ya fya kupangapanga, ubuyantanshi bumo babomfeshe bwali libuuku lya codex, nelyo ibuuku ilya kukupukula amabula. Codex yapyene pa fimfungwa ifyayafishe ukubomfya. Icitabo ca The Birth of the Codex citila: “Nangu ca kuti codex yaleya ilepyana panono panono ifimfungwa fya ku calo, Abena Kristu bena balipokelele codex mu kwangufyanya kabili mu kusaalala.” Ici citabo na kabili citila: “Abena Kristu babomfeshe codex sana mu mwanda wa myaka uwalenga ibili ica kuti cishimikwo kuti ifwile yatendeke pa ntanshi ya A.D. 100.” Codex yalyangwike ukubomfya ukucila icimfungwa. Amalembo yalesangwa bwangu. Ici maka maka caafwile Abena Kristu ba mu kubangilila abo, pamo nga Paulo, balondolwele Amalembo no “kushininkisho” kuti ifyo balesambilisha fyali ifya cine.—Imilimo 17:2, 3.

20. Abantu ba kwa Lesa babomfya shani ifya kupangapanga fya ndakai mu mulimo wa kushimikila mwi sonde lyonse, kabili mulandu nshi?

²⁰ Muli uno mwanda wa myaka kwalicitika ubuyantanshi bukalamba mu fya kupangapanga. Bamashini abapulinta mu kwangufyanya balilenga impapulo sha Baibolo ukuti shilepulintilwa pa nshita imo ine mu ndimi ishingi. Ifya kupangapanga fya ndakai fyalikwankwanyo mulimo wa kupilibula Baibolo. Ifimbayambaya, amashitima, ifimato, ne ndeke fyalilengo kuti impapulo sha Baibolo shilesendwa bwangu mwi sonde lyonse. Amafoni na bamashini ba fax fyalilenga abantu baleumfwana mu kwangufyanya. Ukupitila mu mupashi wakwe, Yehova alilenga ababomfi bakwe ukubomfya bwino ifya kupangapanga ku kulundulula ukusalanganishiwa kwa mbila nsuma mwi sonde lyonse. Tabalebomfya ubuyantanshi bwa musango yo pa kuti beshibe ifya kupangapanga fya ndakai ifili muli lino isonde no kufibomfya. Lelo, maka maka bafwaisha ifya kupangapanga ifingabaafwa ukubomba bwino umulimo wabo uwa kushimikila.

21. Bushe kuti twaba abacetekelwa ulwa cinshi?

²¹ Yesu asobele ukuti: “Imbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa ku fyalo fyonse.” (Mateo 24:14) Nga fintu Abena Kristu ba mu kubangilila bamweneko ukufikilishiwa kwa uko kusesema, na ifwe ilelo tulemonako ica musango yo pa cipimo cikalamba. Te mulandu wa bukulu no kwafya kwa uyu mulimo, mu nshita iiyene ne ishiyene, mu kwaluka kwa mafunde ne mibele, mu nkondo na mu mutende, kabili mu misango yonse iya buyantanshi bwa fya kupangapanga, imbila nsuma yalishimikilwa kabili icili ileshimikilwa. Bushe ici tacilemulenga ukutiina amano no kumwena libela ukwa kwa Yehova ukwa kupapusha? Kuti twacetekela umupwilapo ukuti umulimo wa kushimikila uli no kupwishishiwa ukulingana ne nshita intu Yehova atantika no kuti imifwaile yakwe iya kutemwa ikapwishishiwa no kuletela abalungami ipaalo. Bakapyane sonde no kwikala kuli pe na pe. (Amalumbo 37:29; Habakuki 2:3) Nga twalenga imikalile yesu ukumfwana ne mifwaile ya kwa Yehova, na ifwe tukapaalwa.—1 Timote 4:16.

[Futunoti]

Ifishinka fya Kupitulukamo

◻ Mulandu nshi ukushimikila imbila nsuma kwabela mulimo wayafya?

◻ Ni mu nshila nshi umulimo wa Bena Kristu wamwenenemo mu mitantikile ya buteko na mu mutende wali eyefilya?

◻ Finshi twingenekela ukucitika ku ntanshi ilyo twamona ifyo Yehova alepaala umulimo wa kushimikila?