Lesa na Kaisare

“Ifyo fine, peeleni kuli Kaisare ifya kwa Kaisare, na kuli Lesa ifya kwa Lesa.”—LUKA 20:25.

 1. (a) Cifulo nshi ica kwa Yehova icasumbulwa? (b) Cinshi cintu twakakililwako ukupeela Yehova ico tushifwile kupeela Kaisare?

LINTU Yesu Kristu apeele ilyo ikambisho, taletwishika nangu panono ukuti cintu Lesa afwaya ku babomfi Bakwe cifwile ukuba pa muulu wa cili conse ico Kaisare, nelyo Ubuteko bwingafwaya kuli bene. Yesu alishibe bwino ukucila uuli onse umbi bucine bwe pepo ilyo kemba wa malumbo apepele kuli Yehova ilitila: “Ubufumu bwenu bufumu bwa muyayaya, no kuteka [bumulopwe]a kwenu kwa mu nkulo ne nkulo.” (Ilumbo 145:13) Lintu Kaseebanya atambike Yesu bukateka pa mabufumu yonse aya pe sonde lyaikalwamo, Yesu ayaswike ukuti: “Calembwa, aciti, Ulepepa Sokulu Lesa obe, kabili wene eka e o ulepyungila.” (Luka 4:5-8) “Kaisare” tali na kupepwa nangu panono, nampo nga Kaisare ni kateka wa ciRoma, kateka wa buntunse umbi, nelyo Ubuteko ubwine.

 2. (a) Cifulo nshi ica kwa Satana mu kwampana na cino calo? (b) Nani aasuminisha Satana ukuba ne ci cifulo?

² Yesu takeene ukuti Satana e upeela amabufumu ya pa calo. Pa numa, aitile Satana “kateka wa pano isonde.” (Yohane 12:31; 16:11) Ukulola ku kupwa kwa mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E., umutumwa Yohane alembele ukuti: “Twaishibo kuti tuli ba kwa Lesa, na pano isonde ponse palaala mu maka ya Mubifi.” (1 Yohane 5:19) Ici tacilepilibula ukuti Yehova alilekulukamo muli bumulopwe bwakwe pe sonde. Ibukisha ukuti lintu Satana aletambika Yesu ukuteka amabufumu ya bupolitiki, alondolwele ukuti: “Kuli iwe nkapeelo lupaka lonse lwa yako . . . pa kuti capeelwa kuli ine.” (Luka 4:6) Satana alikwata ulupaka pa mabufumu ya pa calo pa mulandu fye wa kuti Lesa alisuminisha.

 3. (a) Fifulo nshi ifyo amabuteko ya mu calo yakwata pa ntanshi ya kwa Yehova? (b) Ni shani fintu twingasosa ukuti ukunakila amabuteko ya cino calo takupilibula ukunakila Satana, umulungu wa ici calo?

³ Mu kupalako, Ubuteko bwalikwata ubulashi pa mulandu fye wa kuti Lesa pamo nga Kateka Mulopwe alibusuminisha ukucite fyo. (Yohane 19:11) Muli fyo, “bakateka abalipo” kuti casoswa ukuti “batekwapo kuli Lesa.” Lintu bukateka bwa pa calo bwalinganishiwa kuli bukateka bwa bumulopwe bwapulamo ubwa kwa Yehova, bukateka bwa pa calo bwaba ubwacepesha icine cine. Nangu cibe fyo, baba ni “kapyunga wa kwa Lesa,” “bakapyunga ba kwa Lesa [ku cintubwingi, NW]” mu kuti balabomba imilimo ikabilwa, ukusungilila ifunde no muyano, no kukanda incitatubi. (Abena Roma 13:1, 4, 6) E co Abena Kristu bakabila ukumfwikisha ukuti pa mulandu fye wa kuti Satana aba ni kateka uushimoneka uwa cino calo, nelyo imicitile, tabanakila kuli wene lintu banakila Ubuteko mu kuba no mwa kupelela. Baleumfwila Lesa. Muli uno mwaka, 1996, Ubuteko bwa bupolitiki bucili lubali lwa “catekwapo kuli Lesa,” imitekele ya pa kashita akanono iyo Lesa asuminisha ukubako, kabili ilingile ukwishibikwa muli iyo nshila ku babomfi ba kwa Yehova aba pe sonde.—Abena Roma 13:2.

Ababomfi ba kwa Yehova aba pa Kale no Buteko

 4. Mulandu nshi Yehova asuminishishe Yosefe ukukwata icifulo calumbuka mu buteko bwa Egupti?

⁴ Mu nshita sha pa ntanshi ya buKristu, Yehova asuminishe ababomfi bakwe bamo ukukwata ififulo fyasumbuka mu makamfulumende ya Buteko. Ku ca kumwenako, mu mwanda wa myaka uwalenga 18 B.C.E., Yosefe abele cilolo mukalamba wa Egupti, uwa cibili kuli Farao uwaleteka. (Ukutendeka 41:39-43) Ifya kucitika fyakonkelepo fyalangishe apabuuta ukuti Yehova ateyenye ici pa kuti Yosefe engabomba nge cibombelo mu kubakilila ‘ubufyashi bwa kwa Abrahamu,’ intuntuko shakwe, ku kufikilishiwa kwa mifwaile Yakwe. Kwena, cilingile ukwibukishiwa ukuti Yosefe alishitishiwe mu busha mu Egupti, kabili aikeleko pa nshita lintu ababomfi ba kwa Lesa bashakwete atemwa Ifunde lya kwa Mose nangu “imbela [“ifunde,” NW] ya kwa Kristu.”—Ukutendeka 15:5-7; 50:19-21; Abena Galatia 6:2.

 5. Mulandu nshi abaYuda baali muli bunkole baebelwe ‘ukufwaila Babele umutende’?

⁵ Imyanda ya myaka iingi pa numa kasesema wa busumino Yeremia alipuutilwemo kuli Yehova ukweba bankole ba ciYuda ukunakila bakateka lintu baali muli bunkole mu Babele no kupepela fye ulya musumba ukukwata umutende. Muli kalata abalembeele, atile: “E fyo Yehova wa milalo, Lesa wa kwa Israele, atila kuli bonse aba muli bunkole . . . fwaileni icalo ico namuulwilako umutende; mucipaapaatile na kuli Yehova, pantu mu mutende wa ciko e mwabo mutende wenu.” (Yeremia 29:4, 7) Inshita shonse abantu ba kwa Yehova balikwata umulandu wa ‘kuifwailo mutende’ no kufwaila icalo bekalamo umutende pa kuti bengakwata ubuntungwa bwa kupepa Yehova.—1 Petro 3:11.

 6. Nangu cingati balipeelwe ififulo fya mu buteko ifya pa muulu, ni mu nshila nshi muntu Daniele na banankwe batatu bakaanine ukusuusuka ukukuma kwi Funde lya kwa Yehova?

⁶ Ilyo baali muli bunkole ku Babele, Daniele na baYuda ba busumino bambi batatu abaali bankole mu busha kuli Babele balisumine ukupokelela ukukanshiwa ku Buteko no kuba ababomfi ba mu buteko bwa cina Babele abasumbuka nga nshi. (Daniele 1:3-7; 2:48, 49) Nangu cibe fyo, nangu fye ni lintu baali bacili balekanshiwa, baiminine abashangila ukukuma ku miliile iyo yali no kubatungulula ku kutoba Ifunde ilyo Lesa wabo, Yehova, apeele ukupitila muli Mose. Pa mulandu wa ici balipaalilwe. (Daniele 1:8-17) Lintu Imfumu Nebukadnesari aimike icimpashanya ca Buteko, abanankwe ba kwa Daniele batatu abaHebere mu kumonekesha balipatikishiwe ukusangwa ku kusefya pamo na bakalamba banabo aba mu Buteko. Nangu ni fyo, balikeene ‘ukuwa pa nshi no kutoota’ ku cilubi ca Buteko. Na kabili, Yehova alambwile bumpomfu bwabo. (Daniele 3:1-6, 13-28) Mu kupalako ilelo, Inte sha kwa Yehova balacindika imendela ya calo umo bekala, lelo tabali na kupepa yene nangu panono.—Ukufuma 20:4, 5; 1 Yohane 5:21.

 7. (a) Kwiminina nshi ukushaiwamina kuntu Daniele akonkele, te mulandu no kuba ne cifulo casumbuka mu buteko bwa Babele? (b) Kwaluka nshi kwaishileko mu nshita sha Bena Kristu?

⁷ Pa numa ya kuwa kwa bufumu bupya ubwa Babele ubwaletekwa na ba pali bulupwa, Daniele apeelwe icifulo ca mu buteko ica pa muulu pe samba lya mitekele ipya iya Madai na Persia iyapyene pali bwene mu Babele. (Daniele 5:30, 31; 6:1-3) Lelo talekele icifulo cakwe ica pa muulu ukumutungulula ku kusuusuka muli bumpomfu bwakwe. Lintu ifunde lya Buteko lyafwaile ukuti apepe Imfumu Dariusi ukucila ukupepa Yehova, alikeene. Pa mulandu wa ici alipooselwe mu nkalamo, lelo Yehova alimupuswishe. (Daniele 6:4-24) Kwena, ici cali ni pa nshita ya pa ntanshi ya buKristu. Lintu icilonganino ca Bwina Kristu caimikwe, ababomfi ba kwa Lesa baishileba “mu malango ya kwa Kristu.” Ifintu ifingi ifyasuminishiwe pe samba lya micitile ya ciYuda fyali no kumonwa mu kupusanako, ukushimpwa pa nshila Yehova nomba alebombelamo na bantu bakwe.—1 Abena Korinti 9:21; Mateo 5:31, 32; 19:3-9.

Imibele ya Mutima iya kwa Yesu Ukulola ku Buteko

 8. Ca kucitika nshi cilangilila ukuti Yesu aali uwapampamina pa kusengauka ukuibimba mu mapolitiki?

⁸ Lintu Yesu Kristu aali pe sonde, aimikile abakonshi bakwe ifipimo fyasumbuka, kabili alikeene ukuibimba mu milandu ya bupolitiki yonse nelyo iya fya bulwi. Pa numa Yesu abe naliisha amakana ya bantu ayafulilako mu cipesha amano ukubomfya fye umukate wa kupenda ne sabi linono libili, abaYuda bafwaile ukumwikata no kumucite mfumu ya bupolitiki. Lelo Yesu alibasengawike pa kubutukila ku mpili mu kwangufyanya. (Yohane 6:5-15) Ukukuma kuli ici ca kucitika, The New International Commentary on the New Testament ilondolola ukuti: “AbaYuda ba pali ilya nshita balefulukisha nga nshi ukuiteka abene, kabili ukwabulo kutwishika abengi pali balya abamwene icipesha amano bayumfwile ukuti uyu nomba e ntungulushi Lesa atupeela, iili iyalingisha ukutulubula ku bena Roma. E co bapampamine pa kumucite mfumu.” Ici citabo calundako kuti Yesu “alikaaninine ndai” uku kutambika kwa kuba intungulushi ya bupolitiki. Kristu tatungilile ukwimina imitekele ya ciRoma ukuli konse ukwa baYuda. Mu cine cine, asobele icali no kufuma muli bucipondoka ubwali no kucitikako pa numa ya mfwa yakwe—utulanda tushaifulila ku bekashi ba mu Yerusalemu no bonaushi bwa ulya musumba.—Luka 21:20-24.

 9. (a) Ni shani fintu Yesu alondolwele ukwampana kwa Bufumu bwakwe ne calo? (b) Butungulushi nshi buntu Yesu apeele abakonshi bakwe ukukuma ku mibombele yabo na mabuteko ya cino calo?

⁹ Mu kwipipa pa ntanshi ya mfwa yakwe, Yesu aebele umwiminishi waibela uwa kwa kateka wa ciRoma mu Yudea ukuti: “Ubufumu bwandi te bwa pano isonde; abuba bwa pano isonde ubufumu bwandi, bakalume bandi nga balwa ukuti nipeelwa ku baYuda. Lelo nomba ubufumu bwandi te bwa pano nse.” (Yohane 18:36) Abasambi ba kwa Kristu bakalakonka ica kumwenako cakwe ukufikila Ubufumu bwakwe bukafumyepo imitekele ya makamfulumende ya bupolitiki. Baliba aba cumfwila kuli aba bakateka baimikwa lelo tabengilamo mu mibombele yabo iya bupolitiki. (Daniele 2:44; Mateo 4:8-10) Yesu ashilile abasambi bakwe ifya kubatungulula, ukulondololo kuti: “E ico peeleni ifya kwa Kaisare kuli Kaisare, ne fya kwa Lesa kuli Lesa.” (Mateo 22:21) Mu kubangilila, mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili, Yesu aali nasosa ukuti: “Uuntu akupatikisho kumushindika umushinso umo, uye nankwe imishinso ibili.” (Mateo 5:41) Mu mashiwi yashinguluka ili lyashi, Yesu alelondolola icishinte ca kunakila kwa kuitemenwa ku fifwaikwa fya mwi funde, nampo nga kuntu kukumine abantunse nelyo ififwaikwa fya mu buteko ifyo fileumfwana ne funde lya kwa Lesa.—Luka 6:27-31; Yohane 17:14, 15.

Abena Kristu na Kaisare

10. Ukulingana na kalemba wa lyashi lya kale umo, cifulo nshi ukulingana na kampingu wabo ico Abena Kristu ba kwamba bakwete ukukuma kuli Kaisare?

¹⁰ Ifi ifya kutungulula finono fyali no kutungulula ukwampana pa kati ka Bena Kristu no Buteko. Mu citabo cakwe The Rise of Christianity (Ukwima kwa buKristu), kalemba wa lyashi lya kale E. W. Barnes alembele ukuti: “Pa myanda ya myaka iyali no kukonkapo, ilyo lyonse lintu Umwina Kristu aletwishika ukukuma ku kukakililwako kwakwe ku Buteko, alealukila kwi sambilisho lya kwa Kristu ilyabamo bulashi. Alesonke misonko: iyo misonko yalelipilishiwa pambi yaleba iine ine—yaishilecilanamo pa ntanshi ya kuwa kwa Buteko bwa ku Masamba—lelo Umwina Kristu aali no kusonka yene. Mu kupalako aali no kubomba imilimo iili yonse imbi iya Buteko, kulila fye talefwaikwa ukupeela Kaisare ifya kwa Lesa.”

11. Ni shani fintu Paulo afundile Abena Kristu ukubomba na bakateka ba ku calo?

¹¹ Cali mu kumfwana ne ci e mo, ukucila fye panono pa myaka 20 pa numa ya mfwa ya kwa Kristu, umutumwa Paulo aebele Abena Kristu mu Roma ukuti: “Umuntu onse anakile bakateka abacilamo.” (Abena Roma 13:1) Mupepi ne myaka 10 pa numa, mu kwipipa pa ntanshi ya kupooswa kwakwe mu cifungo ukwalenga bubili no kuputunkanishiwa kwakwe mu Roma, Paulo alembeele Tito ukuti: “Balenge [Abena Kristu ba mu Krete] ukwibukisho kunakila bamulopwe na bakateka; ukuba ne cumfwila, ukuba abaiteyanya ku mulimo onse usuma, ukupontelo muntu nangu umo iyo, ukuba ababulo lubuli, aba mutembo ku bantu bonse.”—Tito 3:1, 2.

Ukumfwikisha “Bakateka Abacilamo” Panono Panono

12. (a) Cinshi cintu Charles Taze Russell amwene ukuba e cifulo calinga ica Mwina Kristu mu kwampana na mabuteko ya makamfulumende? (b) Ukukuma ku kubomba mu bushilika, mimwene nshi iyalekanalekana iyo Abena Kristu basubwa bakwete mu Nkondo ya Calo iya Kubalilapo?

¹² Kale sana mu 1886, Charles Taze Russell alembele mu citabo The Plan of the Ages ukuti: “Nangu ni Yesu nelyo Abatumwa tabaleingilamo mu mibombele pamo na bakateka ba pano isonde mu nshila ili yonse. . . . Basambilishe Icalici ukumfwila amafunde, no kucindika bakateka pa mulandu wa cifulo cabo, . . . ukusonke misonko yabo iyalingwa, kabili ukukanalwisha ifunde ilili lyonse ilyaimikwa (Rom. 13:1-7; Mat. 22:21) ukufumyako fye uko ilyo funde lyapinkana na mafunde ya kwa Lesa. (Imil. 4:19; 5:29) Yesu na Batumwa ne calici lya mu kubangilila bonse baleumfwila ifunde, nangu cingati balipaatwikeko ku mabuteko ya cino calo, no kukanaibimbamo muli yene.” Ici citabo mu kulungika caishibishe “amaka yacilamo,” nelyo “bakateka abacilamo,” abalumbulwa no mutumwa Paulo, ukuba amabulashi ya buteko bwa bantunse. (Abena Roma 13:1, King James Version) Mu 1904, icitabo The New Creation calondolwele ukuti Abena Kristu ba cine “balingile ukuba pa kati ka bantu abacilishapo ukusunge funde aba pali ndakai—te babalamune mpasase, aba pa kanwa, abafwailisha imilandu.” Bamo baumfwile ici nge calepilibula ukunakila umupwilapo ukufika na ku cipimo ca kusumina umulimo wa fita mu Nkondo ya Calo iya Kubalilapo. Bambi, nangu cibe fyo, bamwene umulimo wa bushilika ngo wapusanako na mashiwi ya kwa Yesu aya kuti: “Bonse ababuulo lupanga bakafwa ku lupanga.” (Mateo 26:52) Ukwabulo kutwishika, ukumfwikisha kwalengama ukukuma ku nshila Abena Kristu baali no kunakilamo bakateka bacilamo kwalekabilwa.

13. Kwaluka nshi mu kumfwikisha ubupilibulo bwa amaka yacilamo kwacitikeko mu 1929, kabili ni mu nshila nshi muntu cashininkishe ukuba ica kunonsha?

¹³ Mu 1929, pa nshita lintu amafunde ya mabuteko yalekanalekana yaletendeka ukubinda ifintu ifyo Lesa aeba ukucita nelyo ukufwaya ifintu ifyo amafunde ya kwa Lesa yabinda, casuminwe ukuti amaka yacilamo yafwile ukuba ni Yehova Lesa na Yesu Kristu.b Ici e co ababomfi ba kwa Yehova baumfwikishe mu kati ka ciputulwa cakakala pa ntanshi na mu kati ka Nkondo ya Calo iya Cibili ukutwalilila na mu kati ka Nkondo ya pa Kanwa, mu kuba no munsokwe wa iko no kuisusunkanya kwa iko ukwa fyanso. Nga twatontonkanyapo sana, kuti twasumina ukuti iyi mimwene iyalesumbula Yehova na Kristu wakwe, yaafwile abantu ba kwa Lesa ukusungilila ukwiminina kwa kukanaibimbamo mu milandu ya ku calo ukwabula ukusuusuka ukupulinkana cilya ciputulwa ca nshita icayafya.

Ukunakila Kwakwata Umwa Kupelela

14. Ni shani fintu ulubuuto lwaingilishiwako lwasanikile pa Abena Roma 13:1, 2 na malembo yaampanako mu 1962?

¹⁴ Mu 1961 New World Translation of the Holy Scriptures yalipwishishiwe. Ukupekanishisha yene kwakabile ukubelengesha kwashika ukwa lulimi ulo Amalembo yalembelwemo. Ubupilibulo bwa kulungatika ubwa mashiwi yabomfiwa te mu Abena Roma icipandwa 13 epela lelo na mu fiputulwa pamo nga Tito 3:1, 2 na 1 Petro 2:13, 17, bwacilengele ukuba icaumfwika ifyo inumbwilo ya kuti ‘bakateka abacilamo’ yalelosha ku mabulashi ya mu buteko bwa buntunse, te kuli Kateka Wapulamo, Yehova no Mwana wakwe Yesu. Ku kupwa kwa 1962, ifipande fyalisabankanishiwe mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ifyo fyalondolwele mu kulungika Abena Roma icipandwa 13 no kupeela imimwene yacilapo ukumfwika ukucila ilya iya pa nshita ya kwa C. T. Russell. Ifi fipande fyalondolwele ukuti ukunakila bakateka uko Abena Kristu banakila te kuti kube fye muli fyonse. Kufwile ukukwata umwa kupelela, kulila fye uko kunakila takulelenga ababomfi ba kwa Lesa ukutoba amafunde ya kwa Lesa. Ifipande fyalundwapo mu Ulupungu lwa kwa Kalinda fyalikomaila pali ici cishinka cacindama.c

15, 16. (a) Mimwene nshi iyashikatala intu ukumfwikisha kupya ukwa Abena Roma icipandwa 13 kwaleteleko? (b) Fipusho nshi fyashala ukwasuka?

¹⁵ Ubu bulondoloshi ku kumfwikisha Abena Roma icipandwa 13 mu kulungika bwalilenga abantu ba kwa Yehova ukulinganya umucinshi uyo bakateka ba bupolitiki bafwile ukupeelwa no kukakatila kwabo ukwabulo kusuusuka ku fishinte fya mu Malembo. (Ilumbo 97:11; Yeremia 3:15) Cabalenga ukukwata imimwene yalungama iya kwampana kwabo na Lesa ne mibombele yabo no Buteko. Cashininkisha ukuti ilintu balapeela ifya kwa Kaisare kuli Kaisare, tabasuulako ku kupeela ifya kwa Lesa kuli Lesa.

¹⁶ Lelo na kuba finshi fyaba ifya kwa Kaisare? Fintu nshi ifyo Ubuteko bwingafwaya Umwina Kristu ukucita ukulingana ne funde? Ifi fipusho fili no kulangulukwapo mu cipande cikonkelepo.

[Amafutunoti]

Ku ca kulengo buseko, ilyo alelanda pa Romans cipandwa 13 ica Abena Roma, Profesa F. F. Bruce alembo kuti: “Caba icaumfwika ukufuma fye ku mashiwi yashingulukako, nga fintu caba ukulingana ne milembele ya cinkumbawile iya batumwa, ukuti ubuteko kuti bwafwaya fye icumfwila mu kati na nkati ka mwa kupelela mwa mifwaile iyo Lesa abulekela ukubako—ukucilisha, ubuteko tabulingile fye pambi ukukaanwa ukubunakila lintu bwapinda ifya kwa Lesa, lelo bufwile ukukaanishiwa umupwilapo.”

Bushe Kuti Walondolola?

◻ Mulandu nshi ukunakila bakateka abacilamo kushipilibwila ukunakila Satana?

◻ Cinshi cali imibele ya mutima iya kwa Yesu ukulola ku mapolitiki ya mu kasuba kakwe?

◻ Kufunda nshi uko Yesu apeele abakonshi bakwe ukukuma ku mibombele yabo na Kaisare?

◻ Ni shani fintu Paulo afundile Abena Kristu ukubomba na bakateka ba fyalo?

◻ Ni shani fintu ukumfwikisha ubupilibulo bwa bakateka bacilamo kwalunduluka mu kupita kwa myaka?

[Icikope pe bula 10]

Lintu Satana amutambike amaka ya bupolitiki, Yesu alikeene

[Icikope pe bula 13]

Russell alembele ukuti Abena Kristu ba cine “balingile ukuba pa kati ka bantu abacishapo ukusunge funde aba pali ndakai”