Ukupwa kwa Lupato mu Kusaalala kwa Calo

MUPEPI ne myaka amakana yabili iyapitapo, akalibumba kanono kali ca kutontapo ca lupato. Tertullian alondolola imibele ya bena Roma iyaanene ukulosha ku Bena Kristu ba mu kubangilila ati: “Nga ca kuti imyulu yatanine mfula, nga ca kuti kwali icinkukuma, nga ca kuti kwali icipowe nelyo icikuko, ukupunda kwa mu kwangufyanya kwa kuti, ‘Tamfyeni Abena Kristu ku kuliiwa ku nkalamo!’”

Te mulandu no kuba kwabo ifya kutontapo fya lupato, Abena Kristu ba mu kubangilila bacincintile itunko lya kulandula pa lufyengo. Mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili ilyalumbuka, Yesu Kristu asosele ati: “Mwalyumfwo kuti casoselwe, aciti, Uletemwo munobe, no kupato mulwani obe. Lelo ine ndemweba, nati, Temweni abalwani benu, pepeleni abamulamata.”—Mateo 5:43, 44.

Cali cishilano ca baYuda icasumine ukuti “ukupato mulwani” cali e cintu calungama ukucita. Yesu, nangu cibe fyo, asosele ukuti tufwile ukutemwa umulwani wesu, te cibusa wesu fye eka. Ici cintu caafya lelo tacili icishingacitika. Ukutemwa umulwani tacipilibula ukutemwa inshila shakwe shonse nelyo incitilo. Ishiwi lya ciGreek ilisangwa mu bulondoloshi bwa kwa Mateo lyafuma kuli a·gaʹpe, ililondolola ukutemwa uko ukumfwana ne cishinte. Umuntu uulangisha a·gaʹpe, ukutemwa kwa cishinte, acite cisuma nelyo fye ni ku mulwani uwa mupata nelyo uumusunga bubi bubi. Mulandu nshi? Pa mulandu wa kuti ni nshila ya kupashanya Kristu, kabili ni nshila ya kucimfishamo ulupato. Umwina Greece wasoma umo alondolwele ukuti: “[A·gaʹpe] atwafwilisha ukucimfya ukukongama kwesu ukwa cifyalilwa ukulola ku cipyu no bukali.” Lelo bushe ici kuti cabomba mu calo ca lelo icaisulamo ulupato?

Ca cine, te bonse abaitunga ukuba Abena Kristu abapampamina pa kukonke ca kumwenako ca kwa Kristu. Ubuluku bwa nomba line mu Rwanda bwacitilwe na mabumba ya mikowa, ubwingi bwabo filundwa fyaitunga ukuba Abena Kristu. Pilar Díez Espelosín, umushimbe mwanakashi uwa Roma Katolika uwabomba pa myaka 20 mu Rwanda, ashimike ica kukumanya cimo icacindama. Umwaume aile kwi calici lya mushimbe mwanakashi alesunsha ifumo ilyo ukwabulo kutwishika aleipailako. Umushimbe mwanakashi amwipwishe ati: “Cinshi ulecita ukupitana mu kwipaya abantu? Bushe te kuti utontonkanye na pa lwa kwa Kristu?” Alisumine ifyo alilangulwikepo kabili aingile mwi calici, afukama, no kupepa ukufuma ku mutima pa kubomfya Kolona. Lelo lintu apwile, atwalilile na kabili ukwipaya. “Cilelangilila ukuti tatusambilisha ilandwe mu kulungika,” e fyasumine umushimbe mwanakashi. Ukufilwa kwa musango yo, nangu cibe fyo, takupilibula ukuti ubukombe bwa kwa Yesu bwalipelebela. Ulupato mu cituntulu kuti lwacimfiwa kuli abo ababelesha ubuKristu bwa cine.

Ukucimfyo Lupato mu Nkambi ya Kucushiwilwamo

Max Liebster muYuda wa cifyalilwa uwaikeleko ukupulinkana Akayofi. Nangu cingatila ishina lya lupwa lwakwe lipilibula “uwatemwikwa,” alimona ifingi ukucila ifyo engenekela pa lupato. Alondolola ico asambilile pa lwa kutemwa no kupata mu Nazi wa ku Germany.

“Nakulile mupepi na Mannheim, Germany, mu kati ka ba 1930. Hitler atungile ukuti abaYuda bonse baali abakankaala abaleliila pa mutwe abena Germany. Lelo icine cili ca kuti batata bali fye ni bakapanga wa nsapato ababusu. Nangu ni fyo, pa mulandu wa kukubanya kwabamo ukusonga ukwa ciNazi, abena mupalamano batendeke ukutulwisha. Lintu nali umupungwe, umwikala mushi umo ku mupatikisha ansubile umulopa wa nkumba pa mpumi. Uyu musaalula wabipisha wali fye e ntendekelo ya cali no kwisa. Mu 1939 baGestapo balinjikete no kupoka ifipe fyandi fyonse.

“Ukutula mu January 1940 ukufika mu May 1945, nalishombweke mu nkambi sha kucushiwilwamo shisano: Sachsenhausen, Neuengamme, Auschwitz, Buna, na Buchenwald. Batata na bo abatuminwe ku Sachsenhausen, bafwile pa nshita ya mupepo wabipisha mu 1940. Nasendele icitumbi cabo neka ukutwala ku cifulo ca kocelapo, uko imiina ya mibili yafwa yalonganikwe mu kupembelela ukocewa. Bonse pamo cinekonsekonse mu lupwa lwandi bafwilile mu nkambi.

“Ba kapos balipatilwe icibi pa kati ka bafungwa ukucila abalinshi ba SS. Ba kapos baali bafungwa abaleumfwana na ba SS na muli ifyo baipakishe amashuko yamo yamo. Balaashikwe ku kupeele fya kulya, kabili basuminishiwe ukulopola abafungwa banabo ifikoti. Ilingi line babomfeshe amaka buluku buluku kabili ukwabulo kulamwa. Ndetunganya nalikwete imilandu yafulilako iya kupata bonse ba SS na ba kapos, lelo pa nshita ya kubikwa kwandi mu cifungo, nasambilile ukuti ukutemwa kwalikwata amaka ukucila ulupato.

“Ubukose bwa bafungwa abali ni Nte sha kwa Yehova bwanshinine ukuti icitetekelo cabo cashimpilwe pa Malembo, kabili nabele Inte na ine wine. Ernst Wauer, Nte uo nakumenye mu nkambi ya kucushiwilwamo iya Neuengamme, ankonkomeshe ukulundulula imibele ya mutima iyakwete Kristu. Baibolo isoso kuti “ilyo atukilwe tatukene, ilyo aculile tapangishe iyo, lelo aipeele ku upingwilo mwalungama.” (1 Petro 2:23) Naeseshe ukucita icintu cimo cine, ukulubwila icilandushi mu maboko ya kwa Lesa, uwaba ni Kapingula wa bonse.

“Imyaka yandi mu nkambi sha kucushiwilwamo yansambilishe ukuti ilingi line abantu bacito bubifi mu bumbulu. Nelyo fye balinshi ba SS te bonse abali ababipa, kwaliko umo uwapuswishe ubumi bwandi. Pa kashita kamo naculile ku bulwele bwa kupolomya kwabipisha kabili nshakwete maka ya kwenda ukufuma uko nalebombela ukuya ku nkambi. Kwashele fye kwempe nga bantumine ku kufumbikwa muli sumu ku Auschwitz, ulucelo lwakonkelepo, lelo umulinshi wa SS, uwafumine ku cifulo cimo cine na kuntu nafumine ku Germany, e wangafwile. Amfwaile incito mu cifulo umo ba SS baleliile fya kulya, uko natuushishe ukufikila napolele. Kasuba kamo anjebele ati: ‘Max, ndeyumfwa kwati ndi mwi shitima ililebutukisha kabili ilyabulo kulamwa. Nga ca kuti natoloka, kuti nafwa. Nga ca kuti naikala, ndeya pamo nalyo!’

“Aba bantu bakabile ukutemwa nge fyo na ine nalefwaya. Na kuba, cali kutemwa ne cililishi, capamo ne citetekelo candi muli Lesa, e fyangaafwile ukulwishanya ne yi mibele yabipisha no kutiinishiwa kwa cila bushiku ukwa kuputunkanishiwa. Te kuti nsose ifyo napusunswike ukwabulo kucenwa, lelo ukucenwa kwandi ukwa mu nkuntu kwali ukunono.”

Icikabilila ne cikuuku ifyo Max acili alangisha pa numa ya myaka 50 bunte busuma ubwa kuti amashiwi yakwe ya cine. Umulandu wa kwa Max te weka fye uwabako. Alikwete umulandu wakosa uwa kucimfya ulupato, pantu alefwaya ukupashanya Kristu. Bambi abo ubumi bwabo bwatungululwa na Malembo balibomba mu nshila imo ine. Simone, umo uwa Nte sha kwa Yehova ukufuma ku France, ashimika ifyo aishibe cintu ukutemwa kwabula akaso kupilibula.

“Bamayo, baEmma, ababele Inte mu kwipipa pa numa fye ya nkondo ya calo iya cibili, bansambilishe ukuti ilingi line abantu bacite fintu fyabipa pa mulandu wa kuti bambulu. Balondolwele ukuti nga ca kuti na ifwe twabapata, tatuli Bena Kristu ba cine, apantu Yesu atile tulingile ukutemwa abalwani besu no kupepela abatulamata.—Mateo 5:44.

“Ndebukisha imibele imo iyabiipishe iyambikile mu bwesho. Pa nshita ubuNazi bwapokele France, Bamayo baculile nga nshi ku mwina mupalamano mu cikuulwa cesu. Asebele Bamayo kuli ba Gestapo, kabili nge ca kufumamo, bamayo bapoosele imyaka ibili mu nkambi sha kucushiwilwamo isha mu Germany, uko bapene bafwe. Pa numa ya nkondo, kapokola umwina France afwaile Bamayo ukusaine cipepala ca kukonenkesha uyu mwanakashi nga kasongelekanya wa bena Germany. Lelo bamayo balikeene, basosele abati ‘Lesa e Kapingula kabili Kalambula wa cisuma ne cibi.’ Imyaka inono pa numa, uyu mwina mupalamano umo wine alilwele kansa wa kutwala ku mfwa. Mu cifulo ca kwanga pa kucula kwakwe, bamayo bapoosele amaawala ayengi ukwafwilisha uyu mwanakashi mu myeshi yakwe iya kulekelesha mu bumi bwakwe. Nshakatale ndaba uku kucimfya ulupato ukupitila mu kutemwa.”

Ifi fya kumwenako fibili filangilila amaka ya kutemwa kwa cishinte lintu walolenkana no lufyengo. Nangu cibe fyo, Baibolo iine isoso kuti kwalibako “inshita ya kutemwa, ne nshita ya kupata.” (Lukala Milandu 3:1, 8) Ni shani fintu cingabe fyo?

Inshita ya Kupata

Lesa tasenuka ulupato lonse. Ukulosha kuli Yesu Kristu, Baibolo isoso kuti: “Watemwo bulungami, no kupato bupulumushi.” (AbaHebere 1:9) Kwalibako ubupusano, nangu cibe fyo, pa kati ka kupata icalubana no kupata umuntu uucite calubana.

Yesu alangilila inshila yalinga pa kati ka kutemwa no kupata. Apatile ubumbimunda, lelo aeseshe ukwaafwa aba bumbimunda ukwalula inshila yabo iya kutontonkanya. (Mateo 23:27, 28; Luka 7:36-50) Asenwike ulukaakala, lelo apepele abo bamuputunkenye. (Mateo 26:52; Luka 23:34) Kabili nangu cingati icalo calimupatile apabulo mulandu, apeele ubumi bwakwe bwine pa kuti engapeela ubumi ku calo. (Yohane 6:33, 51; 15:18, 25) Atushilile ica kumwenako capwililika ica kutemwa kwa cishinte no kupata ifyabipa pa mulandu wa bukapepa.

Ulufyengo kuti pambi lwabimbula icipyu muli ifwe, nge fyo lwacitile kuli Yesu. (Luka 19:45, 46) Abena Kristu, nangu cibe fyo, tabasuminishiwa ukulandula. “Mwiba ababwesesho muntu nelyo umo ububi pa bubi,” e fyo Paulo afundile Abena Kristu mu Roma. “Nga cingacitwa, mube aba mutende ku bantu bonse nga caba mu maka yenu. Mwiba abalandula. . . . Wicimfiwa ku bubi, lelo ucimfishe ububi mu kucite cisuma.” (Abena Roma 12:17-21) Lintu twakaana ukusungilila ulupato nelyo ukulandula, ukutemwa kulacimfya.

Icalo Cabulwamo Ulupato

Pa kuti ulupato lupwe mu kusaalala kwa calo, imibele yashikinina mu mamilioni ya bantu ifwile ukwaluka. Ni shani ici cingafikwapo? Profesa Ervin Staub apeele mitubululo yakonkapo: “Tulasuusha abo tucena no kukatamika abo twaafwa. Ilyo twakatamika abantu twaafwa tukumanya ukwikushiwa ukwaba mu kwafwilisha kwa cifumanda, kabili tusango kuti twalundulula ukusakamana no kwafwilisha bambi. Ubuyo bwesu bumo bufwile ukuba kutanununa amekalo umo bonse baleakana mu kubombela bambi.”—The Roots of Evil.

Mu mashiwi yambi, ukunukula ulupato kufwaya ukutendekako ubwikalo umo abantu bengasambilila ukutemwa ukupitila mu kwafwana, ubwikalo umo abantu balaba ku bulwani bonse ubulengwa ne mpatila, buluko, akapaatulula ka mushobo, na kapaatulula ka nkanda. Bushe ubwikalo bwa musango yo e ko bwaba? Languluka umwaume uwaimwenene fye umwine ulupato mu kati ka Bumwaluka bwa mu Ntambi ubwa ku China.

“Lintu Bumwaluka bwa mu Ntambi bwatendeke, twasambilishiwe ukukanasuusuka nelyo fye panono mu ‘kushomboka na mabumba ya bulwani.’ Ulupato lwali e mibele yaanene. Nabele icilundwa ca kabungwe ka Red Guard kabili natendeke ukusapika mu mbali shonse pa lwe ‘bumba lya balwani, nelyo fye ni pa kati ka lupwa lwandi lwine. Nangu cingatila nali fye umupungwe pali iyo nshita nalyakeneko mu kupikita amayanda, umo twalefwaya ubushininkisho bwa ‘bakongamine ku kulwisha kwakosa.’ Na kabili natungulwile ukukumana kwa pa lwalaala ukwasenwike ‘uuli onse uwalelwisha bumwaluka.’ Kwena, uku kupeelwa kwa milandu inshita shimo kwashimpilwe apakalamba pa bulwani ukucila ukushimpwa pa bupolitiki.

“Namwene abantu abengi, abanono na bakalamba, abaume na banakashi, balepumwa icabipisha nge nshila ya kubakandilamo. Kafundisha wandi umo, umwaume musuma, bamushingulwishe umusebo onse nge ntalamisoka. Imyeshi ibili pa numa kafundisha na umbi uwacindikwa pe sukulu lyandi asangilwe nafwa pa mumana wa Suzhou, kabili kafundisha wandi uwa ciNgeleshi bamupatikishe ukuikulika. Nalitulumushiwe no kufulunganishiwa. Aba baali bantu aba mitima ya cikuuku. Ukubasunga muli iyi nshila cali icalubana! E co naliputwike kuli fyonse ifyaampene na bucilundwa bwandi nga Red Guard.

“Nshiletontonkanya ukuti ici ciputulwa ca nshita ica lupato icakupile China pa kashita akepi e ceka fye icaliko. Uno mwanda wa myaka walipita mu kupuuka kwalekanalekana ukwa lupato. Ndi uwashininwa, nangu cibe fyo, ukuti ukutemwa kuti kwacimfya ulupato. Cintu cimo ico naimwena. Lintu natendeke ukubishanya ne Nte sha kwa Yehova, nalyebekeshiwe pa kutemwa kwa cine cine uko balangile ku bantu ba mishobo yalekanalekana ne fikulilo. Ndenekela inshita lintu, nge fyo Baibolo yalaya, abantu bonse bakaba nabasambilila ukutemwa umubiye.”

Ee, sosaite wa pa kati ka nko uwa Nte sha kwa Yehova bushinino bwa cine cine ubwa kuti ulupato kuti lwafumishiwapo. Te mulandu ne fikulilo fyabo, Inte shilebombesha ku kupyanika pa mpatila ukumfwana no kufumyapo icibala icili conse ica kapaatulula ka mutundu, akapaatulula ka mushobo, nelyo buluko. Icishinte cimo ica kutunguluka kwabo caba mupampamina wabo uwa kupashanya Yesu Kristu mu kulangisha ukutemwa ukutungululwa ne cishinte. Icishinte na cimbi ca kuti balolesha ku Bufumu bwa kwa Lesa ku kupwisha ulufyengo ululi lonse pambi bengaculako.

Ubufumu bwa kwa Lesa e kupikulula kwa cine pa kunonka icalo cabulwamo ulupato, icalo umo mushakabe nelyo fye bubi ubwa kupata. Ubu buteko bwa ku muulu, ubwalondololwa muli Baibolo nge “myulu ipya,” bukebekesha uuli onse icalo icalubukako ku lufyengo. Bukateka pa “calo cipya,” nelyo sosaite mupya uwa bantu abakaba nabasambilishiwa ukutemwana. (2 Petro 3:13; Esaya 54:13) Aya masomo kale kale yalitendeka nge fyo ifya kukumanya fya kwa Max, Simone, na bambi abengi fishinina. Cili fye kusondela libela ukwa programu ya mu kusaalala kwa calo iikafumyapo ulupato ne filulenga.

Ukupitila muli kasesema Esaya wakwe, Yehova alondolola ica kufumamo ati: “Tafyakacite bubi, kabili tafyakonaule, mu lupili lwandi lwa mushilo monse; pantu icalo cikesulamo ukwishiba Yehova, ifyo amenshi yafimba pali bemba.” (Esaya 11:9) Lesa umwine akaba napwisha ulupato. Mu cine cine ikaba ni nshita ya kutemwa.

[Ifikope pe bula 7]

BaNazi bafwatike inambala ya mu cifungo pa kuboko kwa ku kuso ukwa kwa Max Liebster

[Icikope pe bula 8]

Mu kwangufyanya ulupato lukaba cintu capita