Ukulingana na Baibolo

Bushe Ishamfumu Shitatu Shalitandalile Yesu mu Betlehemu?

PA NUMA ya kufyalwa kwa kwa Yesu, abantu balumbuka ukufuma ku Kabanga baliishile ku Betlehemu ku kumutootela nge mfumu ya baYuda. Na pali ino nshita abantu abengi ukushinguluke sonde lyonse abasefya Krisimasi balebukisha kulya kutandala.

Mu ncende shimo abantu balapanga fimo pa lwa kufyalwa kwa kwa Yesu ifilangilila balya batandashi ba ku Kabanga nga ishamfumu shitatu ne fya bupe shilepalamina kuli Yesu umwana uufyelwe nomba line. Mu fyalo fimbi, abana balenda ukushinguluka ififulo bekalamo nabafwala ifya kufwala fya “Shamfumu sha Mushilo.” Nangu line napapita imyaka 2,000, abantu ukuli konse bacili balebukisha balya batandashi baibela. Bushe bali ni bani?

Bushe Bali ni Bashamfumu?

Ilyashi lya kale pa lwa ici lisangwa mwi buuku lya mu Baibolo ilya kwa Mateo. Tubelengamo kuti: “Ilyo Yesu afyelwe . . . abalengula intanda ba ku kabanga baishile ku Yerusalemu, abati, ‘Ali kwi uufyelwe imfumu ya baYuda? Pantu twamwene ulutanda lwakwe ku kabanga, kabili natwisa ku kumutootela.’” (Mateo 2:1, 2, New American Bible) Mulandu nshi ubu bupilibulo bwa Baibolo bwitila aba batandashi bafumine ku kabanga ukuti bakalengula ba ntanda mu cifulo ca kubeta ukuti ishamfumu?

Amalembo pano yatila baali abengi pantu yabomfya ishiwi lya ciGriki ilya maʹgos. Amabupilibulo ya Baibolo ayengi yapilibula ili shiwi pamo nga “aba mano,” “abalengule ntanda,” nelyo “ababebeta intanda,” nelyo ukulipilibula fye ukuti “baMagi.” Ili shiwi lilosha kuli balya abapanda amano no kusobela ifya ku ntanshi ukulingana na pabelele intanda na maplaneti. Kanshi, Baibolo ilondolola abatandashi baile ku Betlehemu ukuti baalebuke mbuko, kabili balibomfeshe ubwanga, icintu ico Lesa abiinda.—Amalango18:10-12.

Bushe pa nshita imo ine bali ni bashamfumu? Nga ni fyo, kwena nangu cibe shani Baibolo nga yalilondolola ukuti baali ni bashamfumu. Mateo 2:1-12 ibomfya ishiwi “imfumu” imiku ine, umuku umo ukulosha kuli Yesu e lyo imiku itatu kuli Herode. Lelo Mateo tatala etapo bakalengula wa ntanda ukuti ishamfumu. Pali uyu mulandu, The Catholic Encyclopedia atila: “Takwaba Kalemba wa Calici uusumina ukuti abaume ba ku Kabanga bali ni bashamfumu.” Baibolo na yo te fyo isosa.

Bushe Baali Batatu?

Impendwa ya baume ba ku Kabanga tayalumbulwa mu Baibolo. Lelo, ifikope fya kufyalwa kwa kwa Yesu ne nyimbo sha Krisimasi lyonse filangisha ukuti baali batatu. Cimoneka kwati ici caisako pa mulandu wa kuti kwali imisango itatu iya fya bupe. Ukulosha ku fya bupe, Baibolo itila: ‘Kabili bakupukwile ifipao fyabo, batambiike [Yesu] ifya bupe, golde, na libani, na muri.’—Mateo 2:11.

Bushe cilimo amano ukusondwelela ukuti apo abaume ba ku Kabanga bapeele ifya bupe fyalekanalekana fitatu, na bo ninshi bafwile baali batatu? Natumone ilyashi lya mutandashi walumbuka na umbi uwatandele ku Israele. Namfumu wa ku Sheba alitandalile Imfumu Solomone no kumupeela “ifye fungo, na golde uwingi nga nshi, no tumabwe utwaumo mutengo.” (1 Ishamfumu 10:2) Nangu cingati balanda pa fya bupe fyalekanalekana fitatu, umuntu uwalumbulwa ukuti e wapeele ifya bupe ni namfumu wa ku Sheba epela. Impendwa ya fya bupe fyakwe tailangilila ukuti bantu batatu e baile kuli Solomone pali ilya nshita. Ukupalako, ifya bupe fitatu ifyapeelwe kuli Yesu tafilangilila impendwa ya bantu abafiletele.

The Catholic Encyclopedia itila: “Ilyashi lya mwi Landwe talyalumbula impendwa ya baume ba ku Kabanga, kabili tapaba uwaishiba bwino uyu mulandu. Cimoneka ifyo Bakalemba ba Macalici bamo batila abaume ba ku Kabanga baali batatu pa mulandu wa mpendwa ya fya bupe.” Itwalilila ukulondolola ukuti ifikope fyalekanalekana filangisha fye abantu babili, batatu, bane, nangu fye 8 ukuti e batandalile Yesu. Bambi basalapo ukufika na kuli 12. Takwaba inshila iili yonse iya kwishibilamo impendwa ya baume ba ku Kabanga.

Ilyashi Ilyaseeka Lelo Ilishaba lya Cine

Ukupusanako ne fyo abengi basumina, pa numa ya kufyalwa kwa kwa Yesu, abaume ba ku Kabanga baile intanshi ku Yerusalemu, te ku Betlehemu iyo. Tabaliko pa nshita Yesu alefyalwa. Pa numa, ilyo baile ku Betlehemu, Baibolo isosa ukuti “ilyo baingile mu ng’anda, bamwene akana.” (Mateo 2:1, 11) E co, ukwabula ukutwishika lintu abaume ba ku Kabanga batandalile Yesu, ulupwa lwakwe lwalibwelele kuntu lwaleikala. Tabamusangile mu mulimba.

Ukulingana na Malembo, ilyashi lyaseeka ilya shamfumu shitatu ishacindike Yesu pa kufyalwa kwakwe te lya cine. Nga fintu cilandilwepo kale, Baibolo isambilisha ukuti abaume ba ku Kabanga abatandalile Yesu tabali ni bashamfumu lelo baali ni bakalengula ba ntanda abalebuka. Amalembo tayatweba impendwa ya bakalengula wa ntanda. Na kabili, tabatandalile Yesu pa kufyalwa kwakwe, ilyo bamulalike mu mulimba, lelo, mu kupusanako,cali inshita imbi pa numa, lintu ulupwa lwakwe lwaleikala mu ng’anda.

Nangu cingati ili lyashi lyaseeka ilya shamfumu shitatu na malyashi yambi pa lwa Krisimasi tafyumfwana na cintu Baibolo isosa, fimonwa fye kwati tushimi twabulamo ubusanso utushimikwa pa lwa Krisimasi. Nangu cibe fyo, Abena Kristu balikatamika sana imipepele iyalubukako ku bufi. Ifi e fyo na Yesu umwine asumiine. Mwi pepo kuli Wishi, atile: “Icebo cenu e cine.” (Yohane 17:17) Asosele ukuti “bakapepa bene bene bakapepela Tata mu Mupashi na mu cine; pantu na Tata afwaya aba musango uyu babe aba kumupepa.”—Yohane 4:23.

[Icikope pe bula 17]

“Ukupakata abaume ba ku Kabanga”