Ifunde lya Mulinganya—Icisambilisho Icisangwa Konse

“E ico fyonse ifyo mufwayo kuti abantu bacite kuli imwe, e fyo na imwe mucite kuli bene.”—Mateo 7:12.

AYA mashiwi yalandilwe na Yesu Kristu imyaka nalimo 2000 iyapita mu Lyashi lyakwe ilyalumbuka ilya pa Lupili. Imyaka yakonkelepo ukutula lilya, ifingi fyalilandwa no kulembwa pali aya mashiwi. Ku ca kumwenako, balanda ukuti aya “mashiwi e Malembo yene,” “yasupula umulimo wa Mwina Kristu ku munankwe,” kabili yaba “cishinte cacindama ica mibele isuma.” Aya mashiwi yalishibikwa sana ica kuti bayeta ati Ifunde lya Mulinganya.

Lelo, te baitunga fye ukuba Abena Kristu abakonka Ifunde lya Mulinganya. AbaYuda, abaBuddha, na ba mano ya ciGriki bonse balondolola ili funde mu nshila shalekanalekana. Amashiwi yaishibikwa sana, maka maka ku bantu ba ku Kabanga, yalandilwe na Confucius, uo bamona ku Kabanga nga uwa mano kabili kasambilisha mukalamba. Mu citabo ca The Analects, icitabo calenga butatu pa mabuuku ya kwa Confucius ayetwa Four Books, tusangamo amashiwi yalandwa imiku itatu ayapala kuli aya mashiwi. Imiku ibili, ilyo aleasuka abasambi bakwe, Confucius atile: “Ifyo mushilefwaya abantu balecita kuli imwe, na imwe mwilacita kuli bene.” Inshita imbi, ilyo umusambi wakwe Zigong aitakishe ati “Ifyo nshifwaya bambi ukucita kuli ine, na ine nshicita kuli bene,” uyu kasambilisha ayaswike ati, “Ca cine, lelo taucite ci.”

Ilyo umuntu abelenga aya mashiwi, kuti amona ukutila amashiwi ya kwa Confucius yalipusana nga nshi ne fyo Yesu alandile pa numa. Ubupusano bwabapo bwa kuti Ifunde lya Mulinganya ilyo Yesu alandile lifwaya ukucita ifisuma kuli bambi. Tutile abantu balecita umwabela amashiwi yasuma aya kwa Yesu, ukusakamana bambi, ukwafwa bambi, no kulacite fyo cila bushiku, bushe tamulemono kuti ici kuti calenga icalo ukuwama? Ukwabula no kutwishika.

Nampo nga balandila ili funde ukulosha ku kucitila bambi ifisuma, ku kukanabacitila ifyabipa nelyo ukulilandila mu nshila imbi, icacindama ca kuti abantu pa nshita yalekanalekana kabili mu fifulo fyalekanalekana kabili aba fikulilo fyalekanalekana balicetekela nga nshi Ifunde lya Mulinganya. Ici cilanga fye ukuti ico Yesu alandile mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili cisambilisho ca mwi sonde lyonse icikuma abantu bonse konse fye mu nkulo shonse.

Ipusheni ati: ‘Bushe kuti natemwa ukupeelwa umucinshi, ukukanafyengwa, no kukanabepwa? Bushe kuti natemwa ukwikala mu calo umwabula akapaatulula ka mushobo, imisoka, ne nkondo? Bushe kuti natemwa ukuba mu lupwa umo onse angwa ku banankwe no kubasakamana?’ Na kuba, nani wingakaana ifya musango yu? Ica bulanda ca kuti banono bakwata ifi twalandapo. Abantu abengi teti benekele ne fya musango yo.

Ifunde lya Mulinganya Talikonkwa

Ukutula fye kale, kwaliba imisoka yacitwa ku bantunse ukwabula ukusakamana insambu sha bantu. Iyi misoka isanshamo ukushitisha abasha mu Afrika, inkambi sha baNazi umwafwilile abantu, ukubomfya abana pa ncito, no kwipayaula abantu mu ncende ishingi. Fingi ifyo twingalanda ifya bulanda.

Muno nshiku, icalo cesu umwaisula ifya kupangapanga mwaba abantu abaitemwa. Bantu abanono abatontonkanya pali bambi ilyo bali mu bwafya. (2 Timote 3:1-5) Mulandu nshi abengi babelele sana abaitemwa, abankalwe, kabili abashisakamana bambi? Bushe te pa mulandu wa kuti Ifunde lya Mulinganya, nangu ca kuti lyalishibikwa konse, limonwa nge cintu icishingabomba, nge mibele yaliko kale? Ica bulanda ca kuti e fyo na bengi abaitunga ukusumina muli Lesa bamona. Kabili ukumona ifyo ifintu fili, abantu bali no kucilapo ukuba abaitemwa.

E co, ifipusho fyacindama ifyo tufwile ukubebeta ni fi: Bushe ukukonka Ifunde lya Mulinganya kwalola mwi? Bushe kwaliba abalikonka? Kabili bushe kukabako inshita ilyo abantunse bonse bakakonka Ifunde lya Mulinganya? Pa kusanga ifyasuko fya cine kuli ifi fipusho, shi belengeni icipande cakonkapo.

[Icikope pe bula 3]

Confucius na bambi basambilishe Ifunde lya Mulinganya mu nshila imbi

Ifunde lya Mulinganya—Lilabomba

Nangu abantu abengi bamona Ifunde lya Mulinganya nge cisambilisho ca mibele isuma icatendekwe na Yesu, Yesu umwine atile: “Isambilisho lyandi te lyandi, lelo lya wantumine.”—Yohane 7:16.

CINE cine, Umwine wa fyo Yesu asambilishe, pamo ne funde lyaishibikwa ati Ifunde lya Mulinganya, ni uyo uwatumine Yesu, e kuti, Kalenga, Yehova Lesa.

Lesa pa kutendeka fye alefwaya abantunse bonse ukucita kuli bambi ifyo bengatemwa bambi ukucita kuli bene. Alangile ica kumwenako cawamisha ica kwangwa ubusuma bwa bambi mu nshila abumbile abantunse: “Lesa alengele umuntu mu cata cakwe, mu cata ca kwa Lesa e mo amulengele; umwaume no mwanakashi e fyo abalengele.” (Ukutendeka 1:27) Ici calola mu kuti Lesa mu kutemwa apeeleko abantunse imibele yakwe iyawamisha pa kuti abantunse bengaipakisha ubumi bwa mutende, insansa, no kumfwana—ku ciyayaya. Kampingu wabo uwapeelwa na Lesa, ilyo akanshiwa bwino, ali no kubalenga ukucita kuli bambi ifyo bengatemwa ukuti bambi bacite kuli bene.

Bukaitemwe Bwalicimfishe

Apo abantunse balitendeke bwino nga nshi, cinshi cacitike? Kuti twatila, abantunse batendeke ukukwata imibele yabipa iya bukaitemwe. Abantu abengi balishiba ilyashi lya mu Baibolo ilya fyo abantunse ba kubalilapo babili bacitile, nga fintu calembwa mu Ukutendeka icipandwa 3. Pa kucincishiwa kuli Satana, uwaba ni kakaanya wa fipimo fyonse ifyalungama ifya kwa Lesa, Adamu na Efa pa mulandu wa bukaitemwe bakeene ukuteka kwa kwa Lesa no kusalapo ukuitungulula no kucita ifyo balefwaya. Bukaitemwe bwabo na bucipondoka bwalengele balufya ifintu ifikalamba kabili bwali no kuleta amafya pa bufyashi bali no kukwata. Ici calangilile bwino amafya yafuma mu kusuula icisambilisho icaishibikwa ati Ifunde lya Mulinganya. E co, “ulubembu lwaingilile mu muntu umo pano isonde, ne mfwa yaingilile mu lubembu; e fyo ne mfwa yayambukile ku bantu bonse, pantu bonse balibembwike.”—Abena Roma 5:12.

Nangu ca kuti abantunse balikeene inshila shisuma isha kwa Yehova Lesa, tabalekeleshe. Ku ca kumwenako, Yehova apeele uluko lwa bena Israele Amalango ya kubatungulula. Yabasambilishe ukucita kuli bambi ifyo bengatemwa bambi ukucita kuli bene. Amafunde yasambilishe pa fya kusunga abasha, abana ba nshiwa, na bamukamfwilwa. Yalondolwele ifyali no kucitwa ku wa lukaakala, uwafyusha umuntu, no mupuupu. Amafunde ya busaka yalangile ukwangwa ku butuntulu bwa bambi. Kwali na mafunde yalelanda pa kulaala kwa mwaume no mwanakashi. Yehova asupwile Amalango yakwe pa kweba abantu ati: “Uletemwo mubiyo nga we mwine,” amashiwi ayo na Yesu alandile pa numa. (Ubwina Lebi 19:18; Mateo 22:39, 40) Mu Malango na kabili mwali ne fyebo pa fya kusunga abalebeshi bali mu bena Israele. Amalango yatile: “Umulebeshi wilamufyenenkesha; na imwe namwishibo mutima wa mulebeshi, pantu mwali abalebeshi mu calo ca Egupti.” Kanshi e kutila, abena Israele bali no kuba aba cikuku ku balekabila ubwafwilisho.—Ukufuma 23:9; Ubwina Lebi 19:34; Amalango 10:19.

Yehova ali no kupaala abena Israele kulila fye bakonka Amafunde mu cishinka. Ilyo Davidi na Solomone baleteka, uluko lwalitungulwike kabili abantu bali ne nsansa. Icalembwa ca lyashi lya kale citweba ukuti: “Abena Yuda na bena Israele bali abengi ngo musensenga wa pali bemba ku bwingi; ukulya no kunwa no kusamwa. Kabili abena Yuda na bena Israele baikele umutelelwe, umuntu onse mwi samba lya mwangashi wakwe kabili mwi samba lya mukunyu wakwe.”—1 Ishamfumu 4:20, 25.

Ku ca bulanda, umutende no mutelelwe uwa lulya luko tawali wa nshita ntali. Nangu ca kuti balikwete Amalango ya kwa Lesa, abena Israele tabayakonkele; balekele bukaitemwe ukubalesha ukwangwa bambi. Ici, pamo no busangu, fyalengele paba amafya pa bantu umo umo e lyo na pa luko fye lonse. Mu mwaka wa 607 B.C.E., Yehova asukile aleka abena Babele ukonaula ubufumu bwa Yuda, umusumba wa Yerusalemu, ne tempele lya lulumbi ilyalimo. Mulandu nshi? “Pa mulandu wa kuti tamwaumfwe fyebo fyandi, moneni, nkatuma ku kubuule ndupwa shonse sha ku kapinda ka ku kuso, cisemo ca kwa Yehova, na kuli Nebukadnesari imfumu ya ku Babele, umubomfi wandi, no kushileta pa calo cino na pa bekashi ba ciko, na pa nko shonse ishashingulukako; nkabapeela ku konaulwa, no kubalengo kube ca makankamike, ne ca kuitomona, kabili amapopa ya muyayaya.” (Yeremia 25:8, 9) Mwandi balikandilwe pa kulekelesha ukupepa kwasanguluka ukwa kwa Yehova!

Ica Kumwenako ca Kupashanya

Lubali lumbi, Yesu Kristu, tasambilishe fye Ifunde lya Mulinganya, lelo aali ca kumwenako cawamisha mu kulikonka. Ayangilwe ubusuma bwa bambi icine cine. (Mateo 9:36; 14:14; Luka 5:12, 13) Inshita imo, ilyo ali mupepi no musumba wa Naini, Yesu amwene mukamfwilwa aleloosha umwana wakwe umwaume eka fye. Baibolo ilondolola ati: “Na Shikulu pa kumumona amwikatilwe inkumbu.” (Luka 7:11-15) Ukulingana ne citabo ca Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words, amashiwi ya kuti “amwikatile nkumbu” yapilibula “ukwikatilwa lwa nkati.” Alimwene ubulanda bwa kwa mukamfwilwa, kabili ici camulengele ukucitapo cimo ku kufumyapo bulya bulanda. Ala mukamfwilwa alisekelele ilyo Yesu abuushishe umulumendo “amupeela kuli nyina.”

Kuli pele pele, mu kumfwana no bufwayo bwa kwa Lesa, Yesu mu kuitemenwa aliculile no kupeela umweo wakwe icilubula pa kuti abantunse bengalubulwa ku busha bwa lubembu ne mfwa. Ici cali ca kumwenako capulamo ica kukonka Ifunde lya Mulinganya.—Mateo 20:28; Yohane 15:13; AbaHebere 4:15.

Abantu Abakonka Ifunde lya Mulinganya

Bushe muno nshiku kwaba abantu abakonka cine cine Ifunde lya Mulinganya? Ee, kabili tabalikonka fye ilyo ifintu fili bwino. Ku ca kumwenako, ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Cibili ilyo abaNazi baleteka Germany, Inte sha kwa Yehova batwalilile ukutetekela Lesa no kutemwa abanabo no kukaana ukusuula Ifunde lya Mulinganya. Nangu ca kuti Ubuteko bwakoseshe lulu wa kupata no kukankamba abaYuda, Inte batwalilile ukukonka Ifunde lya Mulinganya. Nangu fye ni mu nkambi sha kucushiwilwamo, batwalilile ukusakamana abantu banabo, ukwakana ifya kulya na baYuda na bashali baYuda, nangu ca kuti ifya kulya fyalicepele. Kabili, nangu ca kuti Ubuteko bwabebele ukubula ifyanso no kwipaya bambi, balikeene, nga fintu fye bashalefwaya ukwipaiwa kuli bambi. Bushe kuti baipaya shani abo bafwile ukutemwa nge fyo baitemwa? Pa mulandu wa kuti balikeene, abengi balibatumine ku nkambi no kubepaya.—Mateo 5:43-48.

Ilyo mulebelenga cino cipande, mulenonkelamo mu ca kumwenako na cimbi ice Funde lya Mulinganya. Inte sha kwa Yehova balishiba ukutila abantu abengi lelo balacula icine cine. Pa mulandu wa ici, Inte balaitemenwa ukwafwa bambi ukusambilila pe subilo no butungulushi busuma ubusangwa muli Baibolo. Ici caba lubali lwa mulimo wa kusambilisha uulecitwa mwi sonde lyonse pa cipimo icishabala acibako. Cinshi cafumamo? Nge fyo casobelwe pali Esaya 2:2-4, “abantu na bantu abengi,” na kuba ukucila amamilioni 6 mwi sonde lyonse, ‘balilangwa imibele ya kwa Yehova no kwenda mu nshila shakwe.’ Mu mampalanya, balisambilila ‘ukufula impanga shabo shibe ifya kuliminako umushili, na mafumo yabo yabe ifya kutungwilako imiti.’ Balisanga umutende no mutelelwe muli shino nshita shayafya.

Nga Imwe?

Tontonkanyeniko panono pa mafya no kucula ukusuula Ifunde lya Mulinganya kwaleta pa bantunse ukutula apo ukupondoka kwasongelwe na Satana Kaseebanya kwacitike mu Edene. Yehova afwaya ukulenga ifintu ukuba filya fine fyali pa kubala. Akacita shani ifyo? “E co amonekeele Umwana wa kwa Lesa, ica kuti asopolole imilimo ya kwa Kaseebanya.” (1 Yohane 3:8) Ici cikacitika ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bukalateka, ubukalatungululwa na Yesu Kristu, uwa mano kabili uwafikapo, uwasambilishe no kukonka Ifunde lya Mulinganya.—Amalumbo 37:9-11; Daniele 2:44.

Imfumu Davidi iya ku Israele wa ku kale yatila: “Nali umwaice, nomba ninkota; lelo nshamona uwalungama nalekeleshiwa, nangu bufyashi bwakwe bulepule cilyo; akasuba konse acita no luse, no kwashima, no bufyashi bwakwe bwabe paalo.” (Amalumbo 37:25, 26) Bushe teti musuminishe ukutila abantu abengi lelo balepoka fye ukucila ‘ukucita uluse no kwashima’? Kanshi twamona ukuti ukukonka Ifunde lya Mulinganya kuti kwaleta umutende wa cine cine no mutelelwe pantu kulenga umuntu ukuba na mapaalo nomba na ku ntanshi ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bukalateka. Ubufumu bwa kwa Lesa bukafumyapo ubufunushi bonse no bubifi pe sonde no kupyanika pa bwikashi bwa mafisakanwa ubwa kuteka kwa bantunse no bwikashi bupya ubo Lesa akaleta. Lyene abantu bonse bakaipakisha ukukonka Ifunde lya Mulinganya.—Amalumbo 29:11; 2 Petro 3:13.

[Ifikope pe bula 4, 5]

Yesu tasambilishe fye Ifunde lya Mulinganya lelo aali ca kumwenako cawamisha ica kulikonka

[Ifikope pe bula 7]

Ukukonka Ifunde lya Mulinganya kuti kwaleta umutende wa cine cine no mutelelwe